Modele stresu
Inne modele stresu wykład III rok
Modele stresu
Inne modele stresu wykład III rok
Rozwojowa konceptualizacja radzenia sobie ze
stresem
Skinner, Zimmer-Gembeck, 2007).
Uzasadnienie
1) niemowlęta, dzieci, młodzież, osoby dorosłe odbierają, oceniają i
reagują na aktualne codzienne zdarzenia życiowe i zachowują się
odpowiednio do osobistych zasobów, poziomu rozwojowego,
wsparcia
zmaganie się może mieć funkcje regulacyjne względem stresu
analiza sposobu mobilizacji, koordynacji, radzenia sobie i kontroli
zachowania
(emocje, uwaga, sposób zachowania, procesy poznawcze,
fizjologiczne)
odpowiednia do wyzwania, zagrożenia i straty.
powiązanie pomiędzy zmaganiem się i normatywnym rozwojem
emocji, koncentracji uwagi, regulacji zachowania z
uwzględnieniem czynników konstytucjonalnych i społecznych,
które kształtują rozwój
cd.
2)
Obecność nieograniczonej listy sposobów zmagania
się, identyfikowanej w badaniach dotychczasowych
(Skinder, Sherwood i in., 2003)
stąd trudność w opracowaniu jednolitej koncepcji
kontroli sytuacji stresowych i zmagania się
analiza wielorakich czynników dowodzi, że najbardziej
adaptacyjna jest plastyczność zachowania w odniesieniu
do różnych sytuacji zadaniowych (decyduje o jego
efektywności)
Modele stresu
I. Model Zachowania Zasobów (
COR - Conservation of Resources
)
Steven Hobfoll
II. Model dwóch procesów (DPM -
Dual Process Model
)
III. Ogólny Model Prężności (
Generic model of Resilience
)
IV. Model podwójnego zmagania się - Pozytywnych
/negatywnych emocji - zmagania się v procesów
automatycznych / kontrolowanych
V. Model hedonistycznej adaptacji do pozytywnych i
negatywnych doświadczeń (HAPNE -
Hedonic Adaptaion to
Positive and Negative Experiences
)
II.
Model dwóch procesów
Modele ogólne
Zespół Reakcji na Stres (Horowitz, 1976) - regulacja
poznawcza (intruzyjność, unikanie)
Teoria ujawniania emocji (Pennebaker, 1997) -
komunikowanie o utracie
Teoria psychoanalityczna (Freud, 1917) - praca nad żałobą
Teoria przywiązania (Bowlby, 1980) - praca nad żałobą i
regulacja emocji
Poznawcza teoria stresu (Lazarus. Folkman, 1984)
emocjonalne i poznawcze zmaganie się; konfrontacja unikanie,
proces oceny
cd.
Modele specyficzne dotyczące utraty
Model Zadaniowy - Task Model – zadania do wykonania
(Worden, 1982)
Wzrostowy Model Żałoby - symetryczność i kongruencja w
osieroconych rodzinach, grupach
(Cook, Oltjenbruns, 1997)
Nowy
Model
Żałoby–
(re)konstrukcja
biografii
w
osieroconych grupach, rodzinach (Walter, 1996)
Model Integracyjny
-
proces
oceny
i
ewaluacji,
podtrzymanie pozytywnych, redukcja negatywnych emocji
(Bonanno, Kaltman, 1999)
Model Podwójnego Procesu - Dual, Process Model
konfrontacja / unikanie utraty vs stresory związane ze zmianą;
pozytywne-negatywne znaczenie (re)konstrukcja; oscylacja
(regulacja emocji)
(Stroebe, Schut, 1999)
Czynniki warunkujące skutki utraty
(Folkman, 2001,
2011)
Utrata
Stres związany z utratą
•
Traumy
•
Śmierć bliskiej osoby
•
wiele utrat jednocześnie
Stres związany z zmian
ą
•
Problemy w pracy
•
Opieka nad innymi
•
konflikty
•
zubożenie
Interpersonalne zasoby/ czynniki ryzyka
•
Wsparcie / izolacja
•
Programy interwencji
•
Czynniki kulturowe
•
Praktyki religijne
•
materialne
Ocena / zmaganie się
•
Poznawczo/behawioralne
•
Regulacja emocji
Zasoby osobowe / cz. ryzyka
•
Style przywiązania
•
Osobowość
•
Religia
•
Intelekt
•
Podatność na stres
•
zdrowie psychiczne
•
Zdrowie somatyczne
Skutki
•
nasilenie żałoby
•
poznawcze
•
,Psychiczne
•
somatyczne
•
społeczne
Dynamika przeżywania żałoby
G.E. Engel (1974)
1. Zaprzeczanie i szok
2. Stopniowe
uprzytamnianie sobie
3. Rozwiązanie
R. Kavenaugh (1973)
1. Szok
2. Dezorganizacja
3. zmienne emocje
4. poczucie straty i
osamotnienia
5. Ulga
6. ponowne ustabilizowanie się
cd. Dynamika przeżywania żałoby
D. Hardt
1. stadium szoku i zaprzeczania
(1 mies.)
2. stadium fałszywej akceptacji
śmierci bliskiej osoby (2 mies.)
3. stadium pseudoorganizacji
nowego życia (3 mies.)
4. stadium depresji (do 8 mies.)
5. stadium reorganizacji (po 8
mies.)
C. Sanders (1996)
1. Szok
2. uświadomienie straty
3. chronienie siebie
4. powracanie do zdrowia
5. odnowa
Model dwóch procesów
(
DPM - Dual Process Model
)
Margaret Stroebe, Henk Schut (2001)
Codzienne życiowe doświadczenia
(Everyday life events)
Proces zorientowany
na stratę
(loss-oriented)
Proces zorientowany
na zmianę
(restoration-oriented)
Procesy poznawcze w modelu DPM
Pozytywne znaczenie
(re)konstrukcja
pozytywna
reinterpretacja
Zrewidowane
konstruktywne cele
pozytywna
interpretacja zdarzeń
wyrażanie
pozytywnych emocji
Negatywne znaczenie
(re)konstrukcja
ruminacja, myślenie
życzeniowe
zrewidowane
niekonstruktywne cele
negatywna
interpretacja zdarzeń
ujawnianie dysforii
Orientacja na stratę / orientacja na zmianę
oscylacja
cd. modelu DPM
(wg Stroebe)
Założenie modelu – ciągła oscylacja między dwoma procesami OS - OZ
Sposoby radzenia sobie zorientowane na stratę – OS
(Stroebe,
Worden, 2008)
koncentracja na stracie
przepracowywanie różnych aspektów żałoby
tęsknota, żal za utraconą osobą, jej idealizacja
wyobrażenia o osobie utraconej
Sposoby dysfunkcjonalne
mumifikacja (mummification)
rozpamiętywanie (memoralization - nadmierna troska o
zachowanie pamięci)
żałoba chroniczna (chronic grief)
żałoba wyolbrzymiona (exaggerated grief)
żałoba opóźniona (delayed grief)
żałoba zamaskowana (masked grief)
cd.
Sposoby radzenia sobie zorientowane na zmianę (OZ)
przystosowywanie osoby osieroconej do nowej sytuacji
reinterpretacja więzi z osobą zmarłą
akceptacja straty jest procesem „rozstania na zawsze”
rozwój nowej tożsamości
reorganizacja codziennego funkcjonowania
Dysfunkcjonalne formy radzenia sobie
unikanie żałoby, odraczanie, wycofywanie
żałoba nieobecna, opóźniona, zahamowana
kompensowanie (różne formy dysfunkcjonalne
)
3. Ogólny Model Prężności (Dobrostanu)
Alex Zautra, John Reich
(2005)
Prężność (ang. resilience)
adaptacyjna elastyczność i dynamiczna zdolność jednostki do modyfikowania
(dostosowania) charakterystycznego poziomu kontroli ego w zależności od
sytuacji
(Block, Kremen, 1996)
zdolność jednostki do elastycznego przystosowania się do ciągle zmieniających
się wymagań życiowych oraz skutecznego radzenia sobie ze stresem
potencjał zdrowia oraz kompetencji społecznej
predyktory prężności
- zasoby osobowe (O) i środowiskowe (Ś)
.
cd.
Korelaty prężności
dobrostan, zdrowie psychiczne, plastyczność
(Carver i in.,
2005; Zautra i in. 2008)
koherencja
(Antonowsky, 2005)
osobowość silna immunologicznie
(Block, Kremen, 1996)
stabilność, otwartość na doświadczenia, optymizmem,
poczucie kontroli, twardość (hardiness
)
Poczucie sensu życia
cd.
Cechy prężności
(Zautra, Reich , 2005)
-
szybki i gruntowny powrót do równowagi podtrzymanie poczucia
-
sensu (celu) w sytuacjach trudnych
- wzrost osobowy lub nowe doświadczenia (uczenie się)
- elastyczne, twórcze radzenie sobie ze stresem, przeciwnościami
- tworzenie i utrzymanie satysfakcjonujących więzi z innymi ludźmi
- zdolność oderwania się od negatywnych doświadczeń i
wzbudzania
pozytywnych emocji
- odgrywa ważną rolę w doświadczaniu straty i przezwyciężaniu
negatywnych emocji
- zmniejsza objawy stresu potraumatycznego
IV. Model podwójnego zmagania się
(Michele
Tugade, 2011, Tugade, Fredrickson, 2004)
Oscylowanie
emocje pozytywne
emocje negatywne
Interakcja
procesy automatyczne
(nieświadome oceny
poznawcze)
procesy kontrolowane
(poziom świadomy oceny
poznawczej)
mechanizmy przyczyniające się do prężności w efekcie
krótko i długotrwałych stresorów życiowych.
V. Model hedonistycznej adaptacji do
pozytywnych i negatywnych doświadczeń
–
HAPNE
(Sonja Lyubomirsky, 2011)
(HAPNE -
Hedonic Adaptaion to Positive and Negative Experiences
Koncentruje się na adaptacji i wyjaśnianiu procesów przystosowania
do pozytywnych i negatywnych doświadczeń (skutków stresu).
Proces ten może rozwijać się w dwóch kierunkach
1)
pozytywne / negatywne emocje wynikające z zmian życiowych
mogą zmniejszać się wraz z upływem czasu i powracać do
poziomu wyjściowego
2)
pozytywne / negatywne zdarzenia mogą zmieniać ludzkie
oczekiwania w kierunku pozytywnym lub negatywnym a w
efekcie osoby dostrzegają:
efekty pozytywne
(poczucie szczęścia)
lub negatywne
(poczucie nieszczęścia)
cd. Modelu HAPNE
Kontrola zakresu i tempa hedonistycznej adaptacji
dokonuje się przez rozwój i wykorzystywanie:
•
istotnych umiejętności
•
efektywnych strategii
•
chroniących dobrostan nowych sposobów myślenia
•
podejmowanie prób rozumienia i poszukiwania sensu
negatywnych zdarzeń
•
w efekcie obniżanie poziomu emocji negatywnych
Koncepcja osobowości silnej immunologicznie
(Solomon, 1994, Dreher, 1996, Antonovsky, 1995)
osobowość silna immunologicznie
zdolna znaleźć radość i sens, zachować zdrowie w
sytuacjach najtrudniejszych wyzwań życiowych
przezwycięża stresujące wydarzenia nie z negacją
(zaprzeczaniem), ale z akceptacją, elastycznością i
chęcią nauki
zdolność adaptacyjna do otoczenia
zdolność radzenia sobie ze stresem
pozwala cieszyć się dobrym samopoczuciem i zdrowiem
Struktura osobowości silnej immunologicznie
(Dreher., 1996)
Zdrowe zdolności (ang. healthy capacities) - (każda z tych wiąże się z siłą
układu odpornościowego)
Czynnik ACE - rozpoznawanie, uświadamianie ekspresja stanów emocjonalnych
Zdolność do zwierzeń (the capacity to confide)
Siła charakteru
Asertywność
Zaufanie afiliacyjne
zdrowe pomaganie
Złożoność Ja
,