fizjologia żywienia
1. ustalenie składu jakościowego i
ilościowego
oraz wartości energetycznej
pokarmów
2. ustalenie dziennego zapotrzebowania
na
poszczególne składniki pokarmowe,
dla zdrowego i chorego, w
zależności
od wieku i otoczenia
3. śledzenie przemiany poszczególnych
składników
wartość energetyczna pokarmów
- 1 g
- węglowodanów – 4,1
kcal
- białek – 4,1 kcal
- tłuszczów – 9,4 kcal
podstawowa przemiana materii
PPM
wydatek energetyczny niezbędny do
podtrzymania podstawowych
czynności życiowych – stałej
temperatury, czynności krążenia i
oddychania, gradientów stężeń
elektrolitów, itp.
najmniejsza produkcja energii, przy
której możliwe jest życie
mięśnie i wątroba – 52%, mózg – 16%,
serce 9%, nerki – 7%
PPM
zależy od: - wieku (dzieci - większa)
- płci (mężczyźni – większa)
- powierzchni ciała (niscy – większa)
- klimatu (w zimnym – większa)
- temp. ciała (↑ temp. – większa)
- rasy
- stan odżywienia (w niedożywieniu –
mniejsza)
- stanu zdrowia (stan zapalny – większa)
- hormonów (↑ h.tarczycy i amin katechol. –
większa)
- OUN (napięcie – większa)
- wieku (maleje z wiekiem)
zapotrzebowanie energetyczne
podstawowe zapotrzebowanie energetyczne:
dla kobiet:
PZE (w kcal) = 655 + (9,6 x masa ciała w kg) +
(1,8 x wzrost w cm) – (4,7 x wiek)
dla mężczyzn:
PZE (w kcal) = 660 + (13,7 x masa ciała w kg) +
(5 x wzrost w cm) – (6,8 x wiek)
zwiększyć o 30, 50 lub 100% przy pracy
siedzącej,
średnio ciężkiej lub ciężkiej fizycznej pracy
zapotrzebowanie energetyczne
praca w pozycji siedzącej –
20-25 kcal/kg należnej m.c.
praca związana ze średnim wysiłkiem
fizycznym - 25-30 kcal/kg należnej m.c.
praca ciężka –
30-40 kcal/kg należnej m.c.
normy żywieniowe
zapotrzebowanie minimalne –
najmniejsza ilość danego składnika,
która chroni przed objawami
niedoboru – zapewnia równowagę
metaboliczną
zapotrzebowanie optymalne – nie tylko
równowaga, ale również wzrost,
odnowę i optymalny stan zdrowia
normy zalecane
- węglowodany – 40-60% zapotrzebowania
energ.
- cukry proste – do 10 %
- białko – 15% (0,8-1 g/kg m.c.)
- tłuszcze – 30%
- nasycone do 10%
- wielonienasycone do 10%
- sód – do 70 mmol/d
- cholesterol – do 300 mg/d
- błonnik – 0k. 25 g/d
ocena stanu odżywienia
1. wskaźnik masy ciała
BMI = kg/m
2
BMI < 20 – niedowaga
BMI 20-25 – norma
BMI 26-30 – nadwaga
BMI 31-40 – otyłość
BMI >40 – otyłość olbrzymia
ocena stanu odżywienia
2. wskaźnik „talia-biodra”
WHR = obwód w talii/obwód w biodrach
otyłość typu „jabłko ”
- WHR > 0,85 u
kobiet
- WHR > 1 u mężczyzn
3. fałd skórny – nad mięśniem trójgłowym lub
ok.
podłopatkową
>18 mm u mężczyzn – otyłość
> 25 mm u kobiet - otyłość
dieta w otyłości
1. leczenie przyczynowe
2. określenie stopnia nadwagi
3. ustalenie prawidłowego
zapotrzebowania energetycznego
4. określenie dziennego ujemnego bilansu
(↓ o 500-1000kcal od zapotrzebowania)
5.dieta redukcyjna:
30-40% białka
20-30% tłuszczów
(wielonienasycone)
sole mineralne, witaminy
dieta w otyłości
dąży się do zmniejszenia masy ciała o
- 0,5 – 1 kg/tydzień
- ok.10%/6 miesięcy
ograniczyć tłuszcze
zwiększyć ilość warzyw i owoców
zwiększyć ilość pokarmów
bogatoresztkowych
posiłki spożywać regularnie
dieta w cukrzycy
- współczesna dieta cukrzycowa –
tożsama z regułami zdrowego żywienia
- regularność spożywania posiłków
- zbliżona łączna kaloryczność posiłków
każdego dnia
- zmniejszona ilość kalorii u osób z
nadwagą
- cukrzyca 2 typu leczona dietą lub lekami
doustnymi – 3 posiłki na dobę
- insuliny ludzkie – 5 posiłków na dobę
- analogi insulin – 3-4 posiłki na dobę
dieta w cukrzycy
- białko – 15-20 zapotrzebowania energetycznego,
0,8 g/kg m.c., preferowane białko roślinne, ryby,
drób
- tłuszcze – do 30% zapotrzebowanie
energetycznego, nasycone do
10%,wielonienasycone do 10%, jednonienasycone
– 10%.,
cholesterol do 300 mg/d, w hypercholesterolemii
do 200 mg/d
- węglowodany – 50-60% zapotrzebowania
energetycznego
całkowite wyłączenie z diety cukrów prostych
dieta w cukrzycy
- węglowodany złożone – produkty zbożowe –
kasze gruboziarniste, płatki zbożowe,
pieczywo ciemne, musli,ryż nie
oczyszczony, ziemniaki, makarony
- mleko i przetwory mleczne – tylko o niskiej
zawartości tłuszczu (mleko, twarogi ,
jogurty, serki, kefir);
ograniczyć sery żółte, topione, mleko
skondensowane, śmietana
- mięso, wędliny – chude (wołowe, cielęcina,
królik, kurczak, indyk), szynka, polędwica,
wędliny drobiowe;
ograniczyć – salami, parówki, mielonki,
pasztety, kiełbasy, podroby
- polecane ryby, zwłaszcza morskie
przeciwwskazane ryby wędzone
dieta w cukrzycy
- preferowane białko roślinne – rośliny
strączkowe, produkty zbożowe
- jajka – 2 na tydzień
- do smarowania margaryny miękkie
lub mixy
- tłuszcze nienasycone – olej sojowy,
slonecznikowy, kukurydziany i
arachidowy, a do smażenia
rzepakowy lub z oliwek
dieta w cukrzycy
- błonnik rozpuszczalny (hamuje szybkość
wchłaniania glukozy z p. pok.) – fasola, groch,
płatki owsiane, kapusta, brokuły marchew
- błonnik nierozpuszczalny (reguluje perystaltykę)
– otręby, pieczywo razowe, ryż nie łuskany
- warzywa bogate w węglowodany – ziemniaki,
kukurydza groszek konserwowy – należy
kontrolować ich ilość
- pozostałe (kalafior, kapusta, pomidory,
marchew, pietruszka, sałata, cebula, papryka
pory, ogórki, rzodkiewki – można w większych
ilościach
dieta w cukrzycy
- owoce (błonnik i witaminy) 300-400 g/d
w kilku porcjach, surowe, o niskiej
zawartości cukru
- ograniczyć – winogrona, banany,
śliwki, owoce suszone i z puszek
- mniej cukrów – maliny, mandarynki,
jabłka, pomarańcze, brzoskwinie,
gruszki, kiwi, porzeczki, wiśnie
- najmniej cukru – grejpfrut, arbuz,
truskawki
dieta w cukrzycy
- cukier – do 1 łyżeczki dziennie
aspartam- 40 mg /kg m.c. (1 tab. – 20
mg )
acesulfam, peptis T – odporne na
działanie temperatury
- sól – do 6g/d (1 łyżeczka)
eliminacja potraw konserwowanych
(gotowych)
przyprawy ziołowe i korzenne
- alkohol – do 20 g czystego etanolu na
dobę (u osób bez przeciwwskazań);
nie na czczo
dieta w cukrzycy
przyrządzanie posiłków:
gotowanie w wodzie
gotowanie na parze
duszenie
pieczenie w folii
grillowanie
usuwać tłuszcz z mięsa, skórę z kurczaka
zabielać jogurtem naturalnym, nie śmietaną
smarować margaryną i mixami
smażyć na oleju rzepakowym lub z oliwek
dieta w cukrzycy
wymiennik węglowodanowy (WW) – jest to porcja
produktu
(w gramach), która zawiera odpowiednik 10 g
węglowodanów (jak 25 gramowa kromka – 10 g skrobi)
przeliczanie zapotrzebowania kalorycznego na WW:
1WW = 10 g węglowodanów = 41 kcal
zapotrzebowanie – 1500 kcal – 60% z węglowodanów –
900 kcal : 41 = 22,5 WW/d
podzielić na posiłki: np.: 1500 kcal = 22,5 WW –
śniadanie – 6 WW
II śniadanie – 3,5 WW
obiad – 6 WW
podwieczorek – 3 WW
kolacja – 4 WW
dieta w cukrzycy
Wymiennik tłuszczowy WT – porcja produktu
dostarczająca 10 g tłuszczu
np.: dieta 1500 kcal – 30% energii z tłuszczów = 500 kcal =
5 WT
(bo 1 WT = 10 g tłuszczów = 94 kcal)
Wymiennik białkowy WB – porcja produktu
dostarczająca 10 g białka
np.: dieta 1500 kcal – 15% energii z białek = 225 kcal = 5,5
(bo 1 WB = 10 g białka = 41 kcal)
dieta w cukrzycy
Indeks glikemiczny IG klasyfikuje produkty
żywnościowe
ze względu na ich wpływ na poziom glukozy we krwi
w porównaniu do czystej glukozy, której IG = 100.
wysoki IG > 70 – szybki i duży wzrost poziomu
glukozy we krwi
średni IG – 56-69 – wolniejszy, średni wzrost
cukru we krwi
niski IG < 55 – wolny i niski wzrost poziomu
glukozy we krwi
zalecane produkty o niskim IG
dieta w cukrzycy
IG zależy od:
- rodzaju węglowodanów w produkcie
- innych składników
(tłuszcz,białko,błonnik)
- przetworzenia produktu
- stopnia dojrzałości owoców