Fizjoterapia w 

reumatoidalnym 

zapaleniu stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów

 Jest to uogólniona choroba 

tkanki łącznej ustroju

 Proces zapalny rozpoczyna 

się w błonie maziowej 

stawów, prowadzi do 

niszczenia tkanek 

stawowych, zniekształceń i 

upośledzenia czynności 

stawów

 Poza narządem ruchu 

dochodzi do zmian w wielu 

innych układach i 

narządach

 Etiologia jest nieznana, jednak według badań 

dużą rolę w zapoczątkowaniu procesu 
chorobowego ma predyspozycja genetyczna i 
zakażenie wirusowe

 Wiek zachorowania najczęściej między 25 a 50 r.ż.

 Kobiety 3- 4 razy częściej niż mężczyźni

Patomorfologia RZS

 Zapalenie błony maziowej stawu       narastanie 

tkanki ziarninującej na brzeżnych częściach 
chrząstki 
tkanka ta przekształca się w łuszczkę       łuszczka 
rozprzestrzenia się na całą powierzchnię stawu i 
niszczy ją

 Zanik kostny

 Ziarnina zapalna dodatkowo uszkadza:

• Torebki stawowe

• Kaletki w okolicy całego zajętego stawu 

(szczególnie kaletka podbarkowa)

• Więzadła (szczególnie krzyżowe stawu kolanowego)

• Pochewki ścięgien 

Przebieg choroby

 Przebieg choroby jest przewlekły z 

okresami zaostrzeń i zwolnień oraz ciągłym 

postępem zmian w narządzie ruchu

- Zaostrzenia

• Nagłe obrzęki kończyn

• Temperatura ok. 39

0

- Spowolnienia

• Bóle poszczególnych stawów

• Wrażliwość na zmiany pogody

 Na podstawie zdjęć ustalono 4 okresy choroby

I- zwężenie szpar stawowych i przystawowa 

osteoporoza

II- pogłębione objawy I okresu, występowanie 

geody 

III- pogłębione objawy I i II okresu, występowanie 

nadżerki 

IV- pogłębione objawy I, II i III okresu, zamazana 

struktura stawu, całkowite usztywnienie stawu

Obraz kliniczny RZS



Pierwsza lokalizacja zmian stawowych w RZS

1)

Symetryczne obrzęki i bóle stawów śródręczno- 
paliczkowych,  międzypaliczkowych bliższych, śródstopno- 
palcowych   35- 40%

2)

Stawy kciuka

                  25- 30%

3)

Nadgarstek

                  12- 18%

4)

Stawy kolanowe                     10-15%

5)

Stawy skokowe                    10- 15%

6)

Stawy barkowe   

                      6- 10%

7)

Stawy palucha                       6- 10%

8)

Odcinek szyjny kręgosłupa   

            3- 4%

9)

Łokieć

             

            2 -3%

Patologia narządu ruchu w RZS

 Stawy dłoni
• Zanik mięśni 

międzykostnych 
grzbietowych i 
glistowatych, kłębu 
kciuka i kłębika palca V

• Ulnaryzacja palców II- V 

w stawach śródręczno- 
paliczkowych

• Przykurcze w tych 

stawach

• Zniekształcenia 

palców II- V typu 
łabędzia szyjka 
(przeprost w stawach 
międzypaliczkowych 
bliższych, zgięcie w 
stawach 
międzypaliczkowych 
dalszych)

• Zniekształcenia palców 

II- V typu butonierka- 
zgięcie w stawach 
międzypaliczkowych 
bliższych, a przeprost w 
stawach 
międzypaliczkowych 
dalszych

• Zniekształcenie kciuka

 

typu butonierka- zgięcie 
w stawie śródręczno 
paliczkowym i przeprost 
w stawie 
międzypaliczkowym

 Staw nadgarstkowy
• Zniekształcenia stawu promieniowo- łokciowego z 

przemieszczeniem wyrostka rylcowatego kości 
łokciowej na stronę grzbietową        zerwanie 
ścięgien prostowników palców

• W niektórych przypadkach, wskutek utworzenia 

się ziarniny pod więzadłem poprzecznym 
nadgarstka dochodzi do ucisku nerwu 
pośrodkowego       powstanie zespołu cieśni 
nadgarstka

 Staw łokciowy
• Ograniczenie zakresów ruchu, utrwalony przykurcz lub 

zesztywnienie w wyproście

• W okresie, gdy wstępuje duży wysięk dochodzi do ucisku 

nerwu łokciowego wywołującego parastezje i ból na obszarze 

unerwienia tej wiązki

• Na tylnej powierzchni przedramienia pojawiają się twarde 

niebolesne guzki reumatoidalne 

 Staw barkowy
• Pierwsze zmiany pojawiają się w okolicy guzka 

większego kości ramiennej i czasem rozszerzają 
się na cały staw i struktury okołostawowe       
„zespół zamrożonego barku” z ograniczeniem 
ruchu odwodzenia, zgięcia i rotacji wewnętrznej

 Kręgosłup szyjny
• Zmiany w obrębie stawu szczytowo- obrotowego   

    podwichnięcie zęba obrotnika w wyniku 
nacieku zapalnego       zerwanie więzadła 
poprzecznego lub złamanie zęba obrotnika w 
wyniku nadżerki w jego podstawie

 Stawy stopy
• Pierwsze zmiany w stawach 

śródstopno- palcowych i 
palucha, powstaje stopa 
płaska z zanikiem sklepiania 
podłużnego i poprzecznego, 
koślawość palucha oraz palce 
młoteczkowate (stałe zgięcie 
w stawach 
międzypaliczkowych 
bliższych i  zgięcie 
grzbietowe w stawach 
śródstopno- paliczkowych  
lub podwichnięcie grzbietowe 
w tych stawach palców II-V)

• Na podeszwach stóp 

pod głowami II- V kości 
śródstopia występują 
bolesne modzele, 
które utrudniają chód

• Pojawia się końskie 

ustawienie stopy

 Staw kolanowy
• Przeciwbólowe ustawienie 

stawu kolanowego w zgięciu 
ok. 35

0

• Proces zapalny zaburza 

stabilność stawu       
uszkodzenie więzadeł, 
łąkotek, rozciągnięcie torebki 
stawowej, wysięk       
częściowy zanik mm 
czworogłowego uda       
podwichnięcia tylno- boczne 
stawu z rotacją podudzia na 
zewnątrz i koślawością kolan

 Staw biodrowy
• Ustawienie uda w przywiedzeniu i zgięciu, 

skrócenie i nieprawidłowe ułożenie 
kończyny dolnej

 Przykurcze w stawach kończyn dolnych       
zmiany krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie
strzałkowej

 

 Sztywność poranna trwająca ponad 1 godzinę*
 Obrzęk trzech lub więcej stawów*
 Obrzęk stawów nadgarstkowych, śródręczno- 

paliczkowych i międzypaliczkowych bliższych*

 Symetryczny obrzęk stawów*
 Obecność guzków reumatoidalnych
 Obecność czynnika reumatoidalnego w surowicy

Gdy pacjent spełnia trzy lub cztery kryteria- rozpoznanie
jest prawdopodobne, pięć lub sześć- pewne

*zmiany utrzymują się przez

 

≥ 6 tygodni

Kryteria diagnostyczne RZS wg ACR

Badanie układu ruchu

• Badanie ruchomości w poszczególnych 

stawach

• Ocena bólu według skali VAS -tzw. skala 

wzrokowo – analogowa (ang. Visual 
Analogue Score). Posługując się linijką 
długości 10 cm określa się natężenie 
odczuwanego bólu, gdzie 0 oznacza 
całkowity brak bólu, natomiast 10 
najsilniejszy ból, jaki można sobie 
wyobrazić. 

Stawy dłoni

• Ocena jakość chwytu
- Chwyt szczypcowy- pacjent podnosi niewielki przedmiot 

trzymany między opuszkami kciuka i palca wskazującego; 
testu powinien  zostać wykonany także z zamkniętymi 
oczami (zachowany zmysł czucia); czynność ta ocenia 
funkcje mm glistowatych i międzykostnych

- Chwyt klucza- pacjent chwyta klucz kciukiem i bokiem palca 

wskazującego; wynik dodatni może świadczyć i zaburzeniach 
czucia po stronie przyśrodkowej palca wskazującego 

- Chwyt zgrubnego- pacjent  trzyma ołówek kciukami i 

pozostałymi palcami ręki, podczas gdy badający stara się 
wyciągnąć ołówek; gdy pacjent nie może utrzymać ołówka 
świadczy to o ograniczonej sile mięśni

 Staw nadgarstkowy
• Objaw zespołu cieśni nadgarstka- 

pacjentowi poleca się utrzymać pełne 
zgięcie nadgarstka przez 1-2 minuty; 
pojawienie się lub nasilenie parastezji  w 
zakresie unerwienie nerwu pośrodkowego 
przemawia za zespołem cieśni nadgarstka

 Staw kolanowy
• Objaw balotowania rzepki (obecność płynu 

stawowego w jamie stawowej)- pacjent leży na 
plecach lub stoi, badający jedną ręką od strony 
dogłowowej obejmuje zachyłek nadrzepkowy, a 
drugą naciska rzepkę w kierunku uda, wywierając 
niewielki nacisk,  przesuwa ją przyśrodkowo i 
bocznie; sprężysty opór świadczy o wysięku w 
jamie stawowej

Postępowanie fizjoterapeutyczne

 Trudność w rehabilitacji chorych na RZS:
• Jednoczesne zajęcie wielu stawów
• Nagłe zaostrzenia choroby  
• Nieodwracalne zmiany stawowe w ciągu dwóch 

pierwszych lat

• Nawet przy właściwej terapii farmakologicznej 7% 

pacjentów po pięciu latach od zachorowania 
zostaje inwalidami w pewnym stopniu, a po 
dziesięciu 50% jest niezdolnych do pracy

• Zniechęcenie pacjentów

 Cele fizjoterapii w RZS
• Zmniejszenie bólu
• Zmniejszenie stanu zapalnego stawów
• Zapobieganie lub zmniejszenie deformacji w 

stawach

• Utrzymanie lub zwiększenie siły mięśniowej
• Zwiększenie zasięgu ruchu
• Poprawa jakości chodu
• Poprawa funkcji kończyn górnych
• Poprawa wydolności
• Przywrócenie pacjenta do życia społecznego i 

zawodowego

 Poprawa jakości chodu
• Długość kroku
• Szybkość chodu
• Zdolność do przejścia dystansu
• Utrzymanie dłuższego czasu w bezruchu

 Poprawa funkcji kończyn górnych
• Zwiększenie siły mięśniowej i zakresu ruchomości  w 

obręczy barkowej

• Terapia ręki reumatoidalnej
- Poprawa pracy otwartej
- Poprawa funkcji chwytu- wartość chwytu, jakość chwytu, 

prawidłowe sterowanie ruchami

Ćwiczenia manualne
Chirotechnika- zastosowanie optymalnego kształtu uchwytu 

narzędzi i przedmiotów dnia codziennego, które 

przeznaczone są do bezpośredniego kontaktu z dłonią
Zastosowanie ortez
Zmiana wzorców ruchowych

Ortezy

Orteza przy zniekształceniu typu
łabędzia szyjka

  Orteza przy zniekształceniu 

typu

  butonierka

Chirotechnika

• Termoterapia- krioterapia, zabiegi 

cieplne

• Laseroterapia
• TENS
• Ultradźwięki

Fizykoterapia

• We wczesnym etapie terapii ćwiczenia 

rozluźniające

• Ćwiczenia rozciągające (forma bierna, np. szyna 

CMP w przypadku stawów niezdolnych do ruchu, a 
zagrożonych przykurczami)

•  Ćwiczenia izometryczne
• Ćwiczenia ogólnousprawniające
• Zajęcia w wodzie
• Ćwiczenia w podwieszeniu
• Ćwiczenia dłoni i stóp

Kinezyterapia

Okres ostry

 Zabronione chodzenie
  Nakaz leżenia w łóżku
• Pozycje ułożeniowe
- Leżenie na plecach, pod głową
mała poduszka, wałek pod
stawami kolanowymi (zgięcie 

ok.10

0

),

stopy w pozycji zerowej, kończyny
dolne  zabezpieczone przed rotacją
na zewnątrz, kończyny górne 
delikatnym odwiedzeniu, 

wyproście 

i rotacją wewnętrzną ze zgięciem
przedramienia

- Leżenie bokiem, wałek 

z koca pomiędzy 

kończyny dolne 

(wyprostowane w 

stawach biodrowych i 

kolanowych )

- Leżenie na brzuchu 2-

3 razy dziennie po ok. 

30 minut z 

odwiedzonymi udami i 

stopami poza 

brzegiem łóżka

 Ćwiczenia oddechowe (kilka razy dziennie)
 Ćwiczenia izometryczne i ruchy w 

stawach, które nie są objęte stanem 
zapalnym

 Zimne okłady, krioterapia, delikatny 

masaż

Okres podostry

 Chodzenie o kulach lub laskach
 Ćwiczenia bierne lub czynno- bierne
 Masaż- ruchy głaskające, rozcierające
 Krioterapia, zabiegi cieplne ew. na nadmiernie 

napięte mięśnie

Okres bez stanów zapalnych

 Ćwiczenie do granicy bólu
 Ćwiczenia czynne
 Stosowanie PIR-u - poprawa funkcji kończyn górnych i 

dolnych w kolejności ułatwiającej codzienne funkcjonowanie

 Ćwiczenia w odciążeniu
 Najlepsza pora do ćwiczeń- popołudnie