Rachunek nazw

NAZWA

  –  wyrażenie,  które  służy  do  nazywania. 

(Wyrażenie,  które  w  zdaniu  o  postaci  „A  jest  B” 

może  stać  za  A  lub  B.  Zdania  takie  nazywamy 

zdaniami o strukturze podmiotowo-orzecznkiowej.)
Nazwa nazywa swój przedmiot.

Niektóre  nazwy  oznaczają  różne  rzeczy;  np.  nazwa 

„zamek”  nazywa  budynek  obronny,  albo  budowlę  z 

piasku,  albo  mechanizm  w  drzwiach,  albo  suwak  przy 

spodniach,  itd.  To  jest  przykład  nazwy  wieloznacznej. 

Kolejno  wymieniane  klasy  przedmiotów  (budynek, 

mechanizm,  suwak…)  to  znaczenia  tej  nazwy. 

Umawiamy  się,  że  nasze  nazwy  będą  zawsze 

jednoznaczne. 

To oznacza, że mówiąc „zamek” zawsze 

mam na myśli tylko jedno ze znaczeń tej nazwy.

Rachunek nazw

Przedmiot nazywany przez nazwę 
to 

desygnat

.

(Umawiamy się, że desygnatami mogą 
być tylko realnie istniejące przedmioty, 
czasowo i przestrzennie rozciągłe; czyli 
stoły, krzesła, ludzie, samochody, 
budynki, itp. Jest to silne założenie 
metafizyczne.)

Rachunek nazw

Najmniejszy zbiór wszystkich 

desygnatów danej nazwy to jej 

denotacja

.

Nie każda nazwa posiada swoje 

desygnaty, (np. nazwa „krasnoludek” ich 

nie posiada, gdyż nie ma krasnoludków).
Za to każda ma denotację. W przypadku 

nazw pozbawionych desygnatów ich 

denotacją jest zbiór pusty.

Rachunek nazw

Zbiór cech przedmiotów będących desygnatami 

danej nazwy to 

treść nazwy

.

Jest kilka rodzajów treści nazwy.

Treść pełna nazwy 

to zbiór wszystkich cech 

przysługujących wszystkim desygnatom danej 

nazwy (w pewnym jej znaczeniu).

Treść charakterystyczna (konotacja) 

to zbiór cech 

takich, że każdy desygnat danej nazwy posiada je 

wszystkie i tylko desygnaty tej nazwy posiadają 

te cechy łącznie.

Treść językowa 

to zbiór cech takich, że każdy 

użytkownik nazwy potrafi trafnie rozstrzygnąć, 

czy nazwą daną można trafnie nazwać dany 

przedmiot.

Rachunek nazw

Nie wszystkie nazwy mają swoją treść.

Gdy mówię:
TO JEST DOM
to  mniej  więcej  wiadomo,  do  czego  się  odnoszę  –  mówię  o 
jakimś  budynku,  z  oknami,  drzwiami,  do  zamieszkania, 
przytulnym, itd…
Ale gdy mówię:
TO JEST PRIENE
to nie bardzo wiadomo do czego się odnoszę, o czym mówię. 
Dzieje  się  tak,  gdyż  nazwa  PRIENE  nie  posiada  treści.  Co 
ważne  –  nie  chodzi  tutaj  o  to,  że  nie  znamy  tego  wyrazu; 
wyrażenia  PRIENE  nie  znajdziemy  w  słowniku.  To  nazwa 
geograficzna. Imię własne – te nie posiadają treści.

Rachunek nazw

Nazwy  można  pogrupować  z  uwagi  na  pewne 

kryteria,  np.  budowę  nazwy,  ilość  posiadanych 

desygnatów, itd. Omówimy najważniejsze podziały.

1.Nazwy  proste  i  złożone

.  Interesuje  nas  budowa 

nazwy. Intuicyjnie: nazwa prosta składa się z jednego 

wyrazu, nazwa złożona z więcej niż jednego wyrazu. 

„Ptak”  to  nazwa  prosta,  „piękny  ptak”  to  nazwa 

złożona.  Ale intuicja czasem zawodzi. Tak naprawdę 

chodzi  o  to,  że  nazwy  prostej  nie  możemy  już 

podzielić  na  elementy,  które  mają  znaczenie.  I  tak 

np.  nazwy  „Jelenia  Góra”  podzielić  się  nie  da:  zwrot 

„Jelenia” jest bowiem pozbawiony znaczenia. Jest to 

więc nazwa prosta (choć składa się z dwu wyrazów).

Rachunek nazw

2. Nazwy jednostkowe, puste i ogólne.
Nazwa  jednostkowa 

–  posiada  dokładnie  jeden 

desygnat. Np. „Tatry”.

Nazwa  pusta 

–  nie  posiada  żadnych  desygnatów. 

Np. „krasnoludek”.

Nazwa  ogólna 

–  posiada  więcej  niż  jeden 

desygnat. Np. „człowiek”.

Rachunek nazw

3. Nazwy indywidualne i generalne.
Nazwa  indywidualna 

–  nadawana  przedmiotowi  w  celu 

wyróżnienia  go  spomiędzy  innych  przedmiotów.   

Zasadniczo  każda  nazwa  służy  do  wyróżniania,  ale  w 

przypadku  nazw  indywidualnych  to  ich  jedyna  funkcja. 

Nazwami 

indywidualnymi 

są 

imiona 

własne, 

np. 

„Karkonosze”.

Nazwa  generalna 

–  nadawana  przedmiotowi  z  uwagi  na 

cechy, jakie przedmiot posiada. Np. „planeta”.

Język  naturalny  jest  bardzo  dynamicznym  tworem;  podział  na 

nazwy indywidualne i generalne nie ma charakteru absolutnego. 

Zdarza  się,  że  nazwy  zmieniają  swój  charakter:  np.  nazwy 

generalne  stają  się  indywidualnymi.  „Kopciuszek”  jest  nazwą 

indywidualną  pewnej  bajkowej  postaci;  została  ona  jednak  tak 

nazwana z uwagi na charakter swojej pracy i zaniedbany wygląd.

Rachunek nazw

4. Nazwy konkretne i abstrakcyjne.
Nazwa  konkretna 

nazywa  przedmioty,  które  są 

czasowo i przestrzennie rozciągłe; nie muszą one 
jednak  istnieć  realnie.  „Pegaz”  jest  nazwą 
konkretną,  pomimo  tego,  że  pegazy  nie  istnieją. 
Wyobrażamy je sobie bowiem jako konie – tyle że 
skrzydlate.

Nazwa abstrakcyjna 

nazywa cechy, relacje, stany 

rzeczy,  zjawiska.  Nie  nazywa  konkretnych 
przedmiotów. 

Np. 

„czerwony”, 

„miłość”, 

„sprawiedliwość”.

Rachunek nazw

4. Nazwy ostre i nieostre.
Nazwa  ostra 

to  taka,  w  przypadku  której  potrafimy 

jednoznacznie rozstrzygnąć, czy dany przedmiot jest jej 
desygnatem.  Np.  „młotek”  –  biorąc  każdy  dowolny 
przedmiot  potrafię  powiedzieć,  czy  jest  młotkiem,  czy 
nie.

Nazwa  nieostra 

to  taka,  w  przypadku  której  nie 

potrafimy 

jednoznacznie 

stwierdzić, 

czy 

dany 

przedmiot  jest  jej  desygnatem,  czy  też  nie.  Np. 
„młodzieniec” – czy to mężczyzna w wieku z przedziału 
12-16 lat, a może 14-19 lat, a może jeszcze inaczej. Z 
pewnością  nie  jest  nim  mężczyzna  w  wieku  lat  4  i 
mniej, oraz w wieku lat 40 i więcej.