Hormony i antyhormony
Hormony i antyhormony
•
Hormony właściwe (gruczołowe) -
wytwarzane przez specjalne gruczoły i
wydzielane z nich bezpośrednio do krwi
(gruczoły wydzielania wewnętrznego).
•
Hormony tkankowe (autakoidy) -
wytwarzane w różnych tkankach i
komórkach, działające zarówno miejscowo
(w miejscu powstania), jak i ogólnie (po
wchłonięciu do krwi)
•
Hormony są obecnie bardzo szeroko stosowane,
zarówno w leczeniu substytucyjnym (w przypadku
niedoboru danego hormonu), jak też w celu
wykorzystania określonych właściwości
biologicznych danego hormonu.
•
Leczenie hormonalne, zwłaszcza stosowanie
hormonów gruczołowych, stwarza jednak zawsze
duże niebezpieczeństwo dla organizmu. Czynność
bowiem wszystkich gruczołów dokrewnych jest ze
sobą ściśle powiązana, a poszczególne hormony
wpływają hamująco lub pobudzająco na wydzielanie
innych.
•
Zastosowanie hormonu, zwłaszcza w zbyt dużej
dawce, powoduje zwykle zaburzenia równowagi
hormonalnej - wprowadzony do organizmu hormon
wpływa hamująco na wytwarzanie tegoż hormonu
przez właściwy gruczoł.
•
W rezultacie często po doraźnie dobrych wynikach
leczenia z chwilą przerwania kuracji następuje
pogorszenie.
•
Stosowanie hormonów tropowych tak znacznie
pobudza wydzielanie właściwych hormonów, że w
końcu powoduje wyczerpanie danego gruczołu
wydzielania wewnętrznego i załamanie jego
czynności wydzielniczej
•
Dlatego hormonoterapię należy stosować
z dużą ostrożnością i podawać hormony
wyłącznie z właściwych wskazań.
•
Liczne badania wykazały, że niektóre
substancje pochodzenia roślinnego lub
związki syntetyczne mają właściwości
identyczne lub zbliżone do hormonów
wytwarzanych przez gruczoły wydzielania
wewnętrznego.
•
Obecnie stosujemy w lecznictwie
syntetyczne związki o działaniu hormonów
(prednizon), chemicznie czyste hormony
otrzymywane z narządów lub na drodze
„inżynierii genetycznej" (insulina) lub
syntetycznie (tyroksyna, adrenalina) oraz
tzw. organopreparaty w postaci płynnej -
zagęszczonych wyciągów z jajników, jąder,
przysadki, lub stałej - wysuszonych i
sproszkowanych narządów (tarczyca,
przysadka, żołądek).
•
Chemicznie czyste hormony dawkuje się w
jednostkach wagowych, organopreparaty
zaś muszą być mianowane biologicznie na
zawartość w nich substancji czynnych i
określane w jednostkach
międzynarodowych (j.m.) lub jednostkach
działania (j.d.). Jednostką biologiczną
nazywamy najmniejszą ilość preparatu,
która wywołuje u określonego zwierzęcia
pewne ustalone zmiany.
Hormony podwzgórzowe
•
W podwzgórzu są wytwarzane hormony,
które wzmagają uwalnianie hormonów
przedniego płata przysadki (liberyny) lub
hamują to uwalnianie (statyny).
Hormony podwzgórzowe
•
Do liberyn należy
•
tyreoliberyna (TRH) - pobudzająca
wydzielanie przez przysadkę tyreotropiny i
prolaktyny,
•
gonadoliberyna (GnRH) -uwalniająca z
przysadki gonadotropiny,
•
kortykoliberyna (CRF) - hormon
uwalniający kortykotropinę
•
somatoliberyna (GRF) - pobudzająca
uwalnianie somatotropiny.
Hormony podwzgórzowe
•
Do statyn należy:
•
somatostatyna (GHRH) - hamująca
uwalnianie z przysadki STH,
•
prolaktostatyna (PIF) - hamująca
uwalnianie prolaktyny oraz statyna
hamująca uwalnianie hormonu
melanotropowego (MSH-IH).
•
Praktyczno-kliniczne znaczenie ma jak na
razie somatostatyna i gonadoliberyna.
Somatostatyna (GHRH)
•
Właściwości Jest to cykliczny
tetradekapeptyd o krótkim okresie
półtrwania, wynoszącym około 4 minut.
•
Hamuje on uwalnianie somatotropiny i w
pewnym stopniu tyreotropiny z przedniego
płata przysadki.
•
Hamuje również wydzielanie serotoniny,
peptydów żołądkowo-jelitowo-
trzustkowych, jak gastryny, VIP, insuliny,
glukagonu i sekretyny.
Somatostatyna (GHRH)
•
Somatostatyna jest stosowana w
paliatywnym leczeniu chorych z
akromegalią, w leczeniu guzów przewodu
pokarmowego, w zapobieganiu
powikłaniom po operacjach trzustki oraz
w krwawieniach z żylaków przełyku.
Somatostatyna (GHRH)
•
Wywołuje hipoglikemię 2-3 godziny po
podaniu. Może powodować zaburzenia
czynności i krwawienia z przewodu
pokarmowego, drgawki, zaburzenia skórne i
hipotonię ortostatyczną.
•
W leczeniu stosuje się również oktreotyd -
analog somatostatyny o dłuższym czasie
działania, który stosuje się również w
krwawieniach z żylaków przełyku, niektórych
biegunkach (np. wydzielniczej i w AIDS) oraz w
„dumping syndrom„ (powikłanie częściowego
wycięcia żołądka)
Somatostatyna (GHRH)
•
somatostatyna, fiolki 0,25 mg; stosuje się
wstępnie 0,25 mg, następnie 3,5 pg/kg
m.c. we wlewie.
•
Sandostatin - oktreotyd, ampułki 0,05
mg/1 ml, 0,1 mg/1 ml i 1 mg/5 ml; stosuje
się w akromegalii 0,05-0,1 mg co 8-12
godz.
Gonadoliberyna (GnRH)
•
Gonadoliberynę i jej syntetyczne analogi
stosujemy w różnicowaniu niepłodności, w
leczeniu przedwczesnego dojrzewania
płciowego, endometriozy i
hormonozależnego raka gruczołu
krokowego
Hormony przedniego płata
przysadki
•
somatotropinę,
•
tyreotropinę,
•
gonadotropiny,
•
Kortykotropinę
•
laktotropinę.
Somatotropina
•
Hormon wzrostu
•
Podawana młodym zwierzętom pobudza ich
wzrost (przyspiesza rozrost chrząstek
nasadowych).
•
Wzmaga syntezę białek (hormon anaboliczny),
a przyspiesza przemianę tłuszczów.
•
Pobudza wydzielanie glukagonu w trzustce,
skutkiem czego zwiększa stężenie cukru
(działa antagonistycznie w stosunku do
insuliny).
Somatotropina
•
Wrodzony niedobór tego hormonu
powoduje karłowatość przysadkową,
nadmierne natomiast jego wydzielanie u
osób z nie zakończonym wzrostem -
wzrost olbrzymi (gigantyzm), a po
zakończeniu rozrostu kości -
akromegalię (nadmierny rozrost dłoni,
stóp i żuchwy).
Somatotropina
•
Zastosowanie somatotropiny jest
ograniczone. Korzystny wpływ w
karłowatości przysadkowej ma jedynie
rekombinowany ludzki hormon wzrostu,
otrzymywany metodą inżynierii
genetycznej i to zastosowany odpowiednio
wcześnie (tzn. u małych dzieci).
Tyreotropina
•
Tyreotropina (TSH), czyli hormon
tyreotropowy (o budowie glikoproteinowej)
pobudza wydzielanie tyroksyny i rozrost
pęcherzyków tarczycy.
•
Jej uwalnianie zależy od tyreoliberyny (THR).
•
Niedobór tyreotropiny powoduje
niedoczynność tarczycy, nadmierne jej
wydzielanie natomiast prowadzi do
nadczynności tego gruczołu i jego przerostu.
Tyreotropina
•
Podanie TSH powoduje wtórnie
zwiększenie przemiany materii i inne
objawy nadczynności tarczycy; zakłada
się, że większość efektów zależy od
wzmożenia wydzielania hormonów
tarczycy.
•
TSH stosuje się wyłącznie w diagnostyce
pierwotnej i wtórnej niedoczynności
tarczycy (łącznie z radioaktywnym jodem).
Kortykotropina (ACTH)
•
Kortykotropina - ACTH (hormon
adrenokortykotropowy) jest to hormon
polipeptydowy składający się z 39
aminokwasów, z których pierwsze 24
determinują działanie biologiczne -
pozostałe warunkują swoistość gatunkową.
•
Pobudza on wydzielanie hormonów kory
nadnerczy, głównie glikokortykosteroidów
(nie zwiększa wydzielania
mineralosteroidów) - a zatem nie dochodzi
do retencji sodu.
Kortykotropina (ACTH)
•
Jej uwalnianie zależy od kortykoliberyny
(CRF).
•
ACTH wywiera bardzo silne działanie
przeciwalergiczne i przeciwzapalne, poza
tym hamuje podział komórek.
Kortykotropina (ACTH)
•
ACTH stosuje się diagnostycznie - w celu
sprawdzenia wydolności kory nadnerczy
oraz we wtórnej
•
Dłuższe stosowanie ACTH powoduje
wyczerpanie i zanik kory nadnerczy co
może być nawet przyczyną śmierci.
•
Istnieje również niebezpieczeństwo
uaktywnienia się drobnoustrojów
niewydolności kory nadnerczy.
Gonadotropiny
•
FSH, hormon folikulotropowy
•
LH, hormon luteotropowy
FSH
•
glikoproteina, pobudza gruczoły płciowe
do wytwarzania komórek płciowych
(plemników, komórek jajowych) oraz
hormonów płciowych, w wyniku tego
wpływa na wytwarzanie się
drugorzędowych cech płciowych.
LH
•
pobudza owulację i przyspiesza
wytwarzanie się ciałka żółtego z
pęcherzyka Graafa, pobudza wytwarzanie
się progesteronu oraz wzmaga czynność
hormonalną komórek śródmiąższowych w
jądrze.
•
Do celów leczniczych stosuje się
gonadotropiny otrzymywane z przysadki,
łożyska ludzkiego lub z moczu ciężarnych
klaczy.
LH - zastosowanie
•
U kobiet - niedorozwój jajników,
infantylizm, zaburzenia miesiączkowania
(gonadotropina przysadkowa), niektóre
postacie nawykowego poronienia oraz
nadmierne krwawienia miesiączkowe
(gonadotropina łożyskowa).
LH - zastosowanie
•
U mężczyzn - opóźnione dojrzewanie,
wnętrostwo (niezstąpienie jąder),
oligospermia, zaburzenia
wielogruczołowe, zaburzenia psychiczne,
zaburzenia przemiany wodnej i lipidowej,
stany wyczerpania i depresji.
Danazol
•
Jest to związek o budowie steroidowej
hamujący syntezę i wydzielanie
endogennych gonadotropin
przysadkowych.
•
Wykazuje również słabe działanie
androgenne.
Danazol - zastosowanie
•
Danazol stosuje się w leczeniu
endometriozy, w chorobach sutka
(mastopatii), pierwotnych obfitych
krwawieniach miesięcznych, w zespole
napięcia przedmiesiączkowego, w
ginekomastii i przedwczesnym
dojrzewaniu.
Danazol – działania
niepożądane,
przeciwwskazania
•
Może powodować wystąpienie trądziku,
hirsutyzmu, łojotoku, bólów i zawrotów
głowy, nerwowości, depresji, nudności i
wymiotów, obrzę ków, przerostu
łechtaczki, zmiany głosu oraz obrzęków.
•
Danazolu nie należy stosować w ciąży,
laktacji, porfirii, zaburzeniach funkcji
wątroby i nerek oraz w żółtaczce
cholestatycznej.
Prolaktyna
•
Prolaktyna (laktotropina, LTH), czyli
hormon mlekopędny, wzmaga czynność
wydzielniczą gruczołów sutkowych,
hamuje wytwarzanie i działanie estradiolu.
•
Leki dopaminergiczne, np.
bromokryptyna hamują wydzielanie
prolaktyny, natomiast leki blokujące
receptory dopaminowe np. metoklopramid
– pobudzają wydzielanie prolaktyny.
Prolaktyna - zastosowanie
•
Niedoczynność gruczołów sutkowych
•
Nadmierne krwawienie maciczne,
zaburzenia miesiączkowania, grożące
poronienie.
Hormony tylnego płata
przysadki
•
Wazopresyna
•
Oksytocyna
Wazopresyna
•
Wazopresyna jest hormonem
adiuretycznym (ADH), wzmagającym
wchłanianie zwrotne w kanalikach
nerkowych. Ponadto kurczy wszystkie
mięśnie gładkie (z wyjątkiem mięśni
oskrzeli, które rozkurcza), a zwłaszcza
naczynia krwionośne wskutek czego
wzrasta ciśnienie krwi.
Wazopresyna
•
Niedobór tego hormonu (niedomoga
wydzielniczą tylnego płata przysadki)
wywołuje tzw. moczówkę prostą,
polegającą na tym, że organizm nie będąc
w stanie dostatecznie zagęszczać moczu
jest „zmuszony" w celu wydalenia chlorku
sodowego wydzielać wielkie ilości
rozcieńczonego moczu o małej gęstości.
Wazopresyna - zastosowanie
•
Moczówka prosta.
•
Krwawienia z żylaków przełyku oraz z
owrzodzeń żołądka i dwunastnicy.
•
Moczenie nocne (desmopresyna).
•
Krwawienia z mięśniaków macicy,
nadmierne krwawienia miesięczne i
hipotonia poporodowa (terlipresyna).
Wazopresyna
•
W praktyce stosuje się syntetyczne
analogi wazopresyny, jak desmopresynę
(ma wyłącznie działanie antydiuretyczne),
lipresynę (działa antydiuretycznie i silnie
kurcząco na obwodowe naczynia
krwionośne) oraz terlipresynę (nie
wykazuje działania antydiuretycznego,
lecz silnie zwęża naczynia trzewne i
skórne).
Oksytocyna
•
Oksytocyna jest hormonem działającym
wybiórczo na mięsień macicy - zwiększa jej
napięcie (głównie trzonu) w czasie porodu.
W małych dawkach powoduje zwiększenie
częstości i siły skurczów macicy.
•
Macica nieciężarna nie jest wrażliwa na
oksytocynę.
•
Kurczy również komórki mięśniowo-
nabłonkowe gruczołów mlecznych
powodując wytrysk mleka.
Oksytocyna - zastosowanie
•
Słaba akcja porodowa.
•
Krwawienia poporodowe - krwotoki z
atonicznej macicy.
•
Poronienie niezupełne.
•
Ułatwienie wytrysku pokarmu u kobiet
mających problem z karmieniem.