KULTURA QUEER JAKO

LABORATORIUM PRZEMIAN

SPOŁECZNYCH

Dr Sebastian
Michalik
IPSiR UW

Wyjaśnienia wstępne



Prezentacja jest ramowym teoretycznym
szkicem projektu babawczego i jako taka
ma relatywnie autonomiczny status



Przemiany społeczne = transformacja
wzorów życia rodzinnego i związków
intymnych charakterystyczne dla
społeczeństwa postprzemysłowego

Kluczowa hipoteza badawcza



Hipoteza Giddensa

:

Kultura queer rozumiana jako pole

praktyk, doświadczeń czy wzorów

działania osób LGBT wyraża i

kumuluje w spotęgowanej i nasilonej

formie zmiany obyczajowe w

społeczeństwie postprzemysłowym,

tzn. przeobrażenia wzorów życia

rodzinnego i związków intymnych.

Wyjaśnienie kluczowej

hipotezy badawczej



Kultura queer jest reprezentatywna dla zmian

w kulturowo-obyczajowej nadbudowie

społeczeństwa postprzemysłowego, a więc w

obszarze form życia heteroseksualnej większości



Znaczenia reprezentatywności:

–

Metafora soczewki powiększającej: kultura queer

wyraża te zmiany w skali powiększonej a wiec w

nasilonej i pogłębionej formie

–

Metafora awangardy: kultura queer w sensie

czasowym wyprzedza i toruje drogę procesom wyżej

wspomnianych zmian społecznych .

Konkluzje badawczo-

metodologiczne hipotezy

Giddensa



Badając i opisując formy życia i
doświadczenia osób LGBT możemy lepiej
zrozumieć i poznać współczesne
przemiany kulturowo-obyczajowe świata
heteronormatywnej większości w
wyłaniającym się na naszych oczach
społeczeństwie poprzemysłowym.

Wyjaśnienie znaczenia zmian

w kulturowo-obyczajowej

nadbudowie społeczeństwa

post przemysłowego



Panoramiczny zarys tych zmian obejmuje np.:



Ludzie pobierają się mniej chętnie i później niż

kiedyś



Wzrasta liczba rozwodów i rozpadów związków

niesformalizowanych



Wzrasta liczba rodziców samotnie

wychowujących dzieci



Patriarchalna rodzina nuklearna przeżywa kryzys



Kobiety coraz rzadziej i coraz później rodzą dzieci

Wyjaśnienie znaczenia zmian

w kulturowo-obyczajowej

nadbudowie społeczeństwa

post przemysłowego



powstają rodziny odbudowane – wielorodziny:

osoby mające już wcześniej małżeństwa, po

rozwodzie tworzą związki z innymi partnerami,

którzy posiadają już dzieci z pierwszego

małżeństwa



Coraz więcej par decyduje się na wspólne życie i

mieszkanie bez i zamiast małżeństwa



Coraz więcej dzieci rodzi się w parach bez

sformalizowanego związku małżeńskiego



Coraz więcej osób – tzw. singli – prowadzi

samodzielne gospodarstwa domowe

Wyjaśnienie znaczenia zmian

w kulturowo-obyczajowej

nadbudowie społeczeńtwa

post przemysłowego



Pojawia się zjawisko kobiet-singli, które
decydują się na ciąże z mężczyznami, nie
pozostającymi z nimi w związku



Pojawiają się relacja oparte na seksie i
przyjaźni



Obniża się wiek inicjacji seksualnej



Ludzie w ciągu swojego życia mają coraz
więcej partnerów seksualnych

Wyjaśnienie znaczenia zmian

w kulturowo-obyczajowej

nadbudowie społeczeństwa

post przemysłowego



Kobiety zyskują coraz silniejszą pozycję społeczną,

co wpływa na zmianę związków, w jakich żyją



Wzrasta liczba związków, w których kobieta jest

główną „żywicielką rodziny” oraz takich, w których

panuje partnerski model relacji



Związki jednopłciowe zyskują coraz szerszą

akceptację społeczną oraz prawa do prawnej

formalizacji



Pojęcie związku partnerskiego, małżeństwa i rodziny

coraz częściej rozciągane jest na pary jednopłciowe

Wyjaśnienie odwołania się do

Dorobku teoretycznego A.

Giddensa



Giddens nigdzie wprost i expressis verbis
nie wyraża formułowanej hipotezy, w
sposób, w jaki została tu ona wyrażona



Mówiąc o hipotezie badawczej Giddensa,
chcę zasygnalizować, że jej
sformułowanie zawdzięczam inspiracji
płynącej z elementów jego dorobku
teoretycznego

Wyjaśnienie odwołania się do

Dorobku teoretycznego A.

Giddensa



Dwa znaczące pojęcia z dorobku
teoretycznego Giddensa wprost
nawiązują do nieheteronormatywnych
doświadczeń mniejszości seksualnych i
stanowią przesłanki dla konstrukcji
kluczowej hipotezy badawczej. Są to:

–

Czysta relacja

–

Plastyczna seksualność

Czysta relacja



Metodologiczny typ idealny w sensie Maxa

Webera, który ma objaśnić zmiany w

konstrukcji związków intymnych w dobie

społeczeństwa późnonowoczesnego



Teza opisowa: współczesne związki

zarówno w sensie statystycznym, jak i w

znaczeniu wewnętrznych zasad

konstrukcji przyjmują postać, upodabniają

się do modelu czystej relacji

Czysta relacja



Def.: czysta relacja „dotyczy sytuacji, w

których jednostki wchodzą w związek dla

niego samego, czyli dla tego, co każda z nich

może wynieść z trwałej więzi z drugą osoba, i

trwa tylko dotąd, dokąd obie strony czerpią z

niej dość satysfakcji, by chcieć ja

utrzymywać” A. Giddens, Przemiany

Intymności, str. 75



zasadą konstrukcji czystej relacji jest

wzajemna satysfakcja partnerów

Czysta relacja



otwarcie na drugiego – intymność: gotowość
ujawnienia uczuć, potrzeb, pragnień, problemów i
słabości



miłość czynna warunkowa – nie ma „tylko i na
zawsze” – praca nad związkiem



równość pozycji społecznej osób tworzących
związek – ustalona wspólnie ekwiwalentność i
symetria podziału praw i obowiązków, korzyści i
obciążeń



Komunikacyjnie zapośredniczona wymiana uczuć

Czysta relacja



Seks, seksualność– realizacja pragnień, a

nie tylko potrzeb - udane pożycie

kluczowym

elementem

związku

-

refleksyjność

seksu

(min.

poradniki

eksperckie) - sztuka miłości wymagana

również od mężczyzn, a nie tylko kobiet



negocjacyjny charakter



nie

jest

specyficznie

powiązana

z

heteroseksualnością

Czysta relacja a konstrukcja

związków osób LGBT



Cechy charakterystyczne związków homoseksualnych

według Weeks, Heaphy, Donovan:



W związkach homoseksualnych jest więcej miejsca na

równość partnerów – nie ma tu z góry narzuconych

asymetrycznych podziałów ról ze względu na płeć



W

związkach

homoseksualnych

dominuje

model

negocjacyjny – partnerzy sami ustalają zasady i sposób, w

jaki funkcjonuje ich związek – podczas gdy na przykład w

związkach heteroseksualnych kobietom przypada zazwyczaj

większość prac domowych i opieka nad dzieckiem – w

związkach homoseksualnych kwestie podziału praw i

obowiązków pozostają otwarte i do uzgodnienia

Czysta relacja a konstrukcja

związków osób LGBT



Związki homoseksualne cechują się wzajemnym

zaangażowaniem

partnerów

bez

podłoża

instytucjonalnego – nie posiadając często praw

do zawierania związku małżeńskiego czy też

wychowywania dzieci, nie będąc postrzegane

przez społeczeństwo jako równoprawne wobec

heteroseksualnych

związki,

osoby

homoseksualne muszą budować swoje relacje

intymne poprzez czynną pracę emocjonalną,

wzajemne zaufanie i gotowość do czynnego

pokonywania trudności

Plastyczna seksualność



seksualność uwolniona od imperatywu
reprodukcji, a więc od determinacji
biologicznych



wyłączona z porządku NATURY staje się
FENOMENEM SPOŁECZNYM i chciałoby się za
Durkheimem powiedzieć faktem społecznym



jako fenomen społeczny jest własnością,
cechą, atrybutem podmiotów społecznych

Plastyczna seksualność



staje się komponentem tożsamości jednostek



Jest tym, wobec czego trzeba się dziś określić,

konstytuując czy artykułując swoja tożsamość:

–

ważność seksu i potrzeb seksualnych w systemie

istotności życiowych aktorów społecznych

–

umiejscowienie seksu w psychologicznej mapie

podmiotowości jednostki

–

relacja seksu do emocji

–

orientacja seksualna

–

pragnienia seksualne

–

preferencje dotyczące życia seksualnego itd.

Plastyczna seksualność określona

w kontekście seksualności

nieheteronormatywnej -

rozwinięcie myśli Giddensa:



Na mocy hipotezy Giddensa należałoby pokazać, że w

obrębie kultury queer doświadczenie plastycznej

seksualności występuje w formie zaawansowanej i

spotęgowanej



W przypadku osób LGBT: seksualność jest treścią ich

społecznej tożsamości, a jak można przypuszczać bardziej

niż w przypadku osób heteroseksualnych determinantą

indywidualnego samoobrazowania



Seksualność osób LGBT: całkowicie wypreparowana z

kontekstu prokreacyjnego – seks praktykowany

autotelicznie, choć nie należy zapominać, że w znacznej

liczbie przypadków posiadający istotną funkcję

więzotwórczą

Plastyczna seksualność określona

w kontekscie seksualności

nieheteronormatywnej -

rozwinięcie myśli Giddensa:



Plastyczna seksualność w obrębie kultury queer to:
-         obszar szeroko akceptowanych

eksperymentów seksualnych



-         wysoka pozycja seksualnej samodefinicji w

ogólnej strukturze tożsamościowej



-         element konstrukcyjny subkultury LGBT



- organizowanie i strukturowanie całokształtu życia

indywidualnego wokół potrzeb i zachowań

seksualnych - seksoholizm



doświadczenie sexualności nieuchronnie

zapośredniczone przez rynek ciał

- 



        partycypacja w seksualności uspołecznionej



Adrienne Rich: kontinuum lesbiańskie



kontinuum bliskości fizycznej – od kumpelskich

pocałunków przez mniej lub bardziej wyraźne

fizyczne zbliżenia i kontakty dotykowe w

„branżowych dyskoszkach” aż po

niezapośredniczone praktyki seksualnej intymności



      egzemplifikacja tezy Giddensa o zaniku granicy

pomiędzy seksem znormalizowanym i społecznie

akceptowanym a perwersją

Plastyczna seksualność określona w
kontekście seksualności
nieheteronormatywnej - rozwinięcie
myśli Giddensa:

Zarys przykładowych

obszarów badawczych

eksplorowanych przy

rozwinięciu hipotezy

Giddensa

Quasirodzinne wspólnoty z

wyboru



Proces modernizacji kulturowej w epoce

nowoczesności: Od związków społecznych

budowanych na matrycy rodzinnej grupy pierwotnej

do sieci społecznych konstruowanych na matrycy

umowy społecznej

–

Społeczność gejowska jako par exallance nowoczesna

wspólnota społeczna



Proces współczesnej modernizacji kulturowej: od

społeczeństwa rodzinocentrycznego do

społeczeństwa quasirodzinnych wspólnot z wyboru –

transformacja znaczenia więzi rodzinnych w związku z

kryzysem rodziny patriarchalnej

Quasirodzinne wspólnoty z

wyboru



Współczene pojęcie rodzinności zostaje

oddzielone od matrycy stosunków

pokrewieństwa i podlega rozszerzeniu na

wspólnoty dobrowolnego uczestnictwa,

które zaczynają pełnić funkcje właściwe do

niedawna tylko dla rodzin w sensie

tradycyjnym

–

społeczne sieci wsparcia osób LGBT jako

reprezentatywne quasirodzinne wspólnoty z

wyboru

Ludyczne społeczńestwo

nieodroczonej satysfakcji



Krytyka pojęcia hedonistycznego społeczeństwa
konsumpcyjnego



Od życia społecznego budowanego na odroczonej
gratyfikacji do społeczeństwa odmowy wyrzeczenia
i konstruowanego wokół zasady satysfakcji
życiowej, a więc ceniącego sobie ludyczność i
przyjemności

–

praktyki i wzory działania zorientowane na życiową
satysfakcję, znacznie bardziej niż praca, stają się
ośrodkiem funkcjonalnej reprodukcji porządku społecznego

Ludyczne społeczeństwo

nieodroczonej satysfakcji



Społeczność LGBT jako wspólnota
reprezentatywna w społeczeństwie
nieodroczonej przyjemności



Kultura queer tworzy uniwersum
społeczne, w którym w najpełniej i
najdobitniej rozwija się zasada
nieodroczonej satysfakcji

Androgeniczne społeczńestwo

ciało postpłciowe



Gdybyśmy mieli, daleko wybiegając w
przyszłość, przewidzieć jaki będzie społeczny
efekt procesu emancypacji kobiet, który jest
zarazem procesem emancypacji mężczyzn z ich
tradycyjnych ról płciowych, to z powodzeniem
można założyć, że były by to społeczeństwa
androgeniczne, w którym sztywne i binarnie
skontrastowane role kobiet i mężczyzn
przestaną istnieć.

Androgeniczne społeczńestwo

ciało postpłciowe



Ludzie jako ludzie (?) będą mogli dowolnie według

własnych potrzeb i pragnień konstruować swoje rozmaite

podmiotowości, dobierając cechy i właściwości dziś

zastrzeżone rozłącznie dla tradycyjnych patriarchalnych

wzorów kobiecości i męskości



Już dziś kobiecość i męskość staja się momentami

jednego continuum



Męskie kobiety (górniczki, prezeski, prezydentki, Agaty

Wróbel) i kobiecy mężczyźni („przedszkolankowie”,

położnicy, tatusiowie troskliwie opiekujący się

niemowlętami) oraz niezliczone (włączając w to również

(post)tradycyjne) pozycje i warianty kobiecości i męskości

Androgeniczne społeczńestwo

ciało postpłciowe



Kultura LGBT jako uniwersum
demontarzu tradycyjnie patriarchalnych
wzorów męskości i kobiecości



Transgresja patriarchalnego rezimu płci



Pluralizm pozycji płciowych



Postpłociowe ciało queer

Androgeniczne społeczńestwo

ciało postpłciowe