Prawomocność formalna

-Rozstrzygnięcia  finalne  w  procesie  stosowania  prawa,  od 
których przepisy prawa nie przewidują odwołania

-Są  w  zasadzie  niepodważalne,  nawet  jeśli  okazałoby  się,  że 
opierają  się  na  błędnym  ustaleniu  stanu  faktycznego 
(wyjątkowo  wznowienie  postępowania),  np.  w  postępowaniu 
karnym na podstawie poniższych przesłanek

Art. 540.  § 1. Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia 
się, jeżeli:
1) w  związku  z  postępowaniem  dopuszczono  się  przestępstwa,  a  istnieje  uzasadniona 
podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia,
2) po  wydaniu  orzeczenia  ujawnią  się  nowe  fakty  lub  dowody  nie  znane  przedtem 
sądowi, wskazujące na to, że:
a) skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał 
karze,
b) skazano  go  za  przestępstwo  zagrożone  karą  surowszą  albo  nie  uwzględniono 
okoliczności  zobowiązujących  do  nadzwyczajnego  złagodzenia  kary  albo  też  błędnie 
przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,
c) sąd  umorzył  lub  warunkowo  umorzył  postępowanie  karne  błędnie  przyjmując 
popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.
§ 2. Postępowanie wznawia się na korzyść strony, jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzekł o 
niezgodności  z  Konstytucją,  ratyfikowaną  umową  międzynarodową  lub  z  ustawą 
przepisu  prawnego,  na  podstawie  którego  zostało  wydane  orzeczenie;  wznowienie  nie 
może nastąpić na niekorzyść oskarżonego.
§ 3. Postępowanie  wznawia  się  na  korzyść  oskarżonego,  gdy  potrzeba  taka  wynika  z 
rozstrzygnięcia 

organu 

międzynarodowego 

działającego 

na 

mocy 

umowy 

międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.

Art. 540.  § 1. Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, 
jeżeli:
1) w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa 
do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia,
2) po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, 
wskazujące na to, że:
a) skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,
b) skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności 
zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności 
wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,
c) sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie 
przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.
§ 2. Postępowanie wznawia się na korzyść strony, jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzekł o 
niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu 
prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie; wznowienie nie może nastąpić na 
niekorzyść oskarżonego.
§ 3. Postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z 
rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej 
ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.
Art. 540a. Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem można wznowić, 
jeżeli:
1) skazany, do którego zastosowano przepis art. 60 § 3 lub 4 Kodeksu karnego lub art. 36 § 3 
Kodeksu karnego skarbowego, nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie 
informacji,
2) zachodzi okoliczność określona w art. 11 § 3.
Art. 541.  § 1. Czyn, o którym mowa w art. 540 § 1 pkt 1, musi być ustalony prawomocnym 
wyrokiem skazującym, chyba że orzeczenie takie nie może zapaść z powodu przyczyn 
wymienionych w art. 17 § 1 pkt 3-11 lub w art. 22.
§ 2. W tym wypadku wniosek o wznowienie postępowania powinien wskazywać wyrok skazujący 
lub orzeczenie zapadłe w postępowaniu karnym, stwierdzające niemożność wydania wyroku 
skazującego.

Prawomocność materialna

-Orzeczenie prawomocne korzysta z powagi rzeczy 
osądzonej – res iudicata

-Zgodnie z art. 366 Kpc,wyrok prawomocny ma powagę 
rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą 
sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko 
między tymi samymi stronami

Czemu służy prawomocność?

Potrzeba zakończenia toczącej się sprawy, rozstrzygnięcia 
konfliktu istniejącego między stronami postępowania i 
wprowadzenia stanu pewności w stosunkach prawnych. Nie 
służyłoby realizacji tych celów, gdyby prawo kwestionownia 
przyjętych w danej sprawie rozstrzygnięć i niekończące się 
rozstrząsanie tej samej sprawy. 

Zasada prawdy materialnej

- Rozstrzygnięcia w procesie stosowania prawa powinny 
opierać się na ustaleniach faktycznych, które są zgodne z 
rzeczywistością
- Postępowanie dowodowe zmierza do ustalenia prawdy 
matrialnej, jednak doznaje pewnych ograniczeń z przesłanek 
natury etycznych, społecznej i prakseologicznych

> prawo odmowy zeznań
> prawo odmowy odpowiedzi na pytania

Przedmiot postępowania dowodowego

-Przedmiotem poznania w procesie stosowania prawa są 
jedynie fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne 
znaczenie

>nie wymagają dowodu fakty notoryjne 

(powszechnie znane), np. data powodzi

>nie wymagają dowodu fakty znane sądowi z 

urzędu (np. termin wszczęcia postępowania

>nie wymagają dowodu fakty przyznane w toku 

postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie 
nie budzi wątpliwości co do swojej zgodności z 
rzeczywistym stanem rzeczy

>iura novit curia (sąd zna prawo)

Rozkład ciężaru dowodu w poszczególnych 
rodzajach postępowań regulują przepisy im 
właściwe, stanowią one:

- Kto ma obowiązek dostarczać informacji istotnych 
do rozstrzygnięcia sprawy

-Kto ponosi ujemne następstwa tego, że pewnych 
faktów nie wykazano

Ciężar dowodu w znaczeniu formalnym i materialnym

-Wskazanie  podmiotów,  które  powinny  przejawiać  inicjatywę 
dowodową,  tj.  w  zbieraniu  informacji  oraz  wskazywać 
prawdziwość pewnych twierdzeń.

-  W  prawie  cywilnym,  co  do  zasady,  ciężar  udowodnienia  faktu 
spoczywa  na  osobie  wywodzącej  z  tego  faktu  skutki  prawne. 
Norma  ta  ma  zastosowanie  do  wszystkich  dziedzin  prawa 
prywatnego 

a 

także 

do 

postępowania 

nieprocesowego, 

zabezpieczającego, egzekucyjnego i międzynarodowego.
Ciężar dowodu ma związek z zasadą kontradyktoryjności. Zgodnie 
z  nią  to  strony  mają  toczyć  spór  i  przedstawiać  przed  sądem 
dowody na prawdziwość swoich twierdzeń. Sąd nie ma obowiązku 
dążenia  do  ustalenia  jaki  jest  stan  faktyczny.  Obowiązek 
przedstawienia  dowodów  spoczywa  na  stronach  (art.  3  kpc),  a 
ciężar  udowodnienia  faktów  mających  dla  rozstrzygnięcia  sprawy 
istotne znaczenie (art. 227 kpc) spoczywa na stronie, która z tych 
faktów wywodzi skutki prawne (art. 6 kc).

-W postępowaniu karnym ciężar udowodnienia faktu zaistnienia 
przestępstwa spoczywa na oskarżycielu

- zasada in dubio pro reo

Domniemania prawne

Domniemaniem prawnym (preasumptio iuris) nazywa się 
szczególnego rodzaju regułę dotyczącą wiążącego ustalania 
faktów sformułowaną w przepisie prawnym (a więc ustaloną 
przez prawodawcę) adresowaną do organu stosującego 
prawo i nakazującą mu uznawać :

- za udowodniony przyjmuje się fakt A, do czasu, aż 
należycie udowodniony zostanie stan mu przeciwny > 
domniemania formalne (np: domniemanie niewinności, art. 5 
ust. 1 kpk „Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki 
wina jego nie zostanie należycie udowodniona i stwierdzona 
prawomocnym orzeczeniem sądu.”)
- uznawać należy za udowodniony jakiś stan B, jeżeli w 
postępowaniu został należycie wykazany stan A > 
domniemania materialne (np: domniemanie ojcostwa art. 85 
KRIO „Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto 
obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzychsetnym, a 
nie później niż w sto osiemdziesiątym dniu przed 
urodzeniem dziecka)

Domniemania obalalne i nieobalalne

-Praesumptio iuris tantum (obalalne) można je obalić 
dowodem przeciwnym - np.: domniemanie niewinności, 
domniemanie dobrej wiary

-Praesumptio iuris ac de iure - nie można go obalić 
dowodem przeciwnym - obecnie ten typ domniemywań 
prawnych jest już praktycznie niestosowany,jednak 
występują w polskim systemie prawnym, np.

art. 9 ustawy - Prawo czekowe: Czek, w którym sumę 
czekową napisano literami i liczbami, w razie różnicy ważny 
jest na sumę, napisaną literami. W razie różnicy sum, 
napisanych kilkakrotnie literami lub kilkakrotnie liczbami, 
czek jest ważny na sumę mniejszą.

Rola domniemań

-  Spełniają  w  postępowaniu  doniosłą  rolę,  ponieważ  ułatwia 
przeprowadzenie  postępowania  w  pewnych  sprawach  (względy 
prakseologiczne) albo przemawiają za ich stosowaniem względy 
humanitarne  (ułatwienie  sytuacji  procesowej  określonych 
podmiotów, np. dziecka – ciężar udowodnienia przez mężczyznę, 
że  nie  jest  ojcem  dziecka  przerzucony  na  niego  samego,  by 
chronić dziecko uznane przez ustawodawcę za stronę słabszą) 

Domniemania faktyczne

Jest  wnioskowaniem,  w  którym  na  tej  podstawie,  że  ustalono 
jakieś fakty, wnioskuje się, że miały miejsce (albo mają) jakieś 
inne  fakty,  np.  istnieją  na  jezdni  ślady  opon  –  wniosek: 
kierowca  usiłował  hamować  (można  obalić  je  wykazując,  że 
powstały wcześniej w wyniku hamowania innego kierowcy)

Proszę    zajrzeć  do  artykułu  zamieszczony  pod  poniższym 
linkiem  –  jest  tam  nieco  więcej  o  domniemaniach  faktycznych

 

http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/8005,na_czym_polega_
domniemanie_faktyczne_i_kiedy_moze_byc_stosowane.html