Problemy z rozwiązywaniem sylogizmów u osób
starszych i
u dysforycznej młodzieży: rola pojemności pamięci
operacyjnej
Grzegorz Sędek
Grzegorz Sędek
sedek@onet.pl
sedek@onet.pl
Współrealizatorzy
Współrealizatorzy
projektu:
projektu:
Dr Aneta Brzezicka-
Dr Aneta Brzezicka-
Rotkiewicz
Rotkiewicz
Mgr Katarzyna Dąbrowska
Mgr Mateusz Kurcewicz
Grant KBN i Konferencja w
Kazimierzu Dolnym
Analiza porównawcza strategii przetwarzania
informacji w stanach psychologicznych
potencjalnie pogarszających funkcje
poznawcze – w depresji, w starości przy
stereotypizacji (Grant KBN 2001-2004)
Cognitive processes in psychological states
potentially impairing adaptive functioning
(Kazimierz Dolny, 8-12 wrzesień, 2002)
Cambridge University Press (2005)
Cognitive Limitations in Aging and
Psychopathology
Edited by:
Randall W. Engle (
Georgia Institute of Technology, USA
)
Grzegorz Sedek
(SWPS i IP PAN)
Ulrich von Hecker (
Cardiff University, UK
)
Daniel N. McIntosh (
University of Denver, USA
)
Wersja przetłumaczona na język polski
(Ewa Czerniawska, UW), PWN i Academica, jesień
2006
"All psychologists are stupid; some Germans are
psychologists - what follows?"
Dlaczego depresja i starszy wiek?
Podobne modele teoretyczne zaburzeń
poznawczych
Ograniczenie zasobów poznawczych
Upośledzenie funkcji hamowania
Obniżona efektywność wykonywania
złożonych operacji poznawczych
Zaburzenia wykonywania operacji
łączonych z funkcjonowaniem płatów
czołowych (funkcje wykonawcze)
Badania nad porządkami liniowymi
(Sędek i von Hecker 2004 JEP:
General)
- osoby depresyjne – trudności z
integracją informacji
- osoby starsze – problemy z
odtwarzaniem materiału (mniejsza
pojemność pamięci operacyjnej)
…ale
Porządek 1 (Poziom Trudn. I) Porządek 6 (Poziom trudn. III)
Faza studiowania
(czas dowolny)
Bożena jest szybsza niż Alicja
Alicja jest szybsza niż Dorota
Dorota jest szybsza niż Celina
Faza testowa
(czas dowolny)
Dorota szybsza niż Celina : Prawda
czy Fałsz ?
(relacja sąsiadująca)
Alicja szybsza niż Celina: Prawda czy
Fałsz ?
(relacja 2-kroki)
Bożena szybsza niż Celina: Prawda
czy Fałsz ?
(relacja końców)
Model Umysłowy:
Bożena > Alicja > Dorota > Celina
Faza studiowania
(czas dowolny)
Dawid jest szybszy niż Czesław
Adam jest szybszy niż Bronek
Bronek jest szybszy niż Dawid
Faza testowa
(czas dowolny)
Bronek szybszy niż Adam: Prawda czy
Fałsz ?
(relacja sąsiadująca)
Bronek szybszy niż Czesław: Prawda
czy Fałsz ?
(relacja 2-kroki)
Adam szybszy niż Czesław: Prawda
czy Fałsz ?
(relacja końców)
Model Umysłowy:
Adam > Bronek > Dawid > Czesław
Old adults (65-76 yrs.)
High school students (17-19
years)
Starsi dorośli a licealiści: Poziom wykonania
depressed
non-
depressed
Depresyjni i kontrolni studenci: Poziom
poprawności
Rola pojemności pamięci operacyjnej
w procesach rozumowania
Rozwiązywanie sylogizmów
Rozwiązywanie zadań angażujących
pojemność WM
W grupie osób depresyjnych oraz
starszych
Jaka rola pojemności pamięci
operacyjnej w każdej z grup (mediator
czy moderator)?
Rodzaje zadań mierzących pojemność
pamięci operacyjnej
Reading Span
(RSPAN; Daneman i Carpenter
1980, 1983)
Każdy koń ma trzy nogi. Prawda? Fałsz? (nogi)
Słońce świeci w dzień. Prawda? Fałsz? (dzień)
Operational Span
(OSPAN; Turner i Engle 1986)
Czy 6:3+2=7?
Prawda? Fałsz?
Woda
Czy 5*12 – 10 =60 ?
Prawda? Fałsz?
Zeszyt
When at last his eyes
opened, there was no
look of awareness or
recognition. L
Andy was stopped by a
police officer for
speeding in the school
zone. M
The old lady was too
weak to open the heavy
church door. F
???
S reads the
sentence and the
letter.
“L, M, F”
Reading Span
IS (2/1)+1=
3 ? SNOW
IS (4x2)+3=
6 ?
DOG
IS (8/4)+4=
8 ?
NET
???
“Yes, Snow”
“No, Dog”
“No, Net”
Snow, Dog, Net
Operation Span
???
“1, 2, 3, 4, 4”
“1, 2, 3, 3”
“1, 2, 3, 4, 5, 6, 6”
4, 3, 6
Counting Span
Rozwiązywanie sylogizmów
Sylogizm, schemat dedukcyjny złożony z dwu
przesłanek, oraz wniosku – konkluzji
(Sternberg 2000)
Konkluzja rozumowania sylogistycznego jest
prawdziwa – przy założeniu prawdziwości
przesłanek – gdy wniosek w niej zawarty
wynika logicznie z obu przesłanek
Poprawność wykonania sylogizmów jest
wskaźnikiem poziomu rozumowania
dedukcyjnego
Przesłanka pierwsza:
Każdy Jaś jest uśmiechnięty
Przesłanka druga:
Każdy uśmiechnięty człowiek jest radosny
Konkluzja:
Każdy Jaś jest radosny
Przesłanka pierwsza:
Żaden pisarz nie jest złodziejem
Przesłanka druga:
Niektórzy kucharze są złodziejami
Konkluzja:
Niektórzy kucharze nie są pisarzami
Uśmiechnięci
Manipulacja trudnością
Ilość modeli umysłowych potrzebna do
rozwiązania
o Jasiu
Jasiowie
Radośni
Przesłanka pierwsza:
Każdy Jaś jest uśmiechnięty
Przesłanka druga:
Każdy uśmiechnięty człowiek jest
radosny
Konkluzja:
Każdy Jaś jest radosny
o kucharzach
Pisarze
Złodzieje
Kucharze
Pisarze
Złodzieje
Kucharze
Przesłanka pierwsza:
Żaden pisarz nie jest złodziejem
Przesłanka druga:
Niektórzy kucharze są złodziejami
Konkluzja:
Niektórzy kucharze nie są pisarzami
Tendencyjność przekonań (belief bias)
– przykład za
Gilinsky i Judd 1994
(Psychology and Aging)
Wszystkie matki są
kobietami
Wszystkie kobiety są
córkami
Konkluzja:
Wszystkie matki są
córkami
Wszystkie matki są
kobietami
Wszyscy rodzice są
matkami
Konkluzja:
Wszyscy rodzice są
kobietami
Wszystkie kwaśne owoce to
cytrusy
Wszystkie cytrusy to cytryny
Konkluzja:
Wszystkie cytryny są kwaśne
Wszystkie cytrusy są
kwaśne
Wszystkie cytryny są
cytrusami
Konkluzja:
Wszystkie cytrusy są
cytrynami
konkluzj
e
konkluzj
e
Przewidywania
Tendencyjność przekonań pojawia się u
osób, których funkcjonowanie
poznawcze z jakichś względów jest
upośledzone
mniejsza pojemność pamięci operacyjnej
depresja
starszy wiek
Badanie nad rozwiązywaniem sylogizmów
wiarygodnych i niewiarygodnych przez
osoby starsze
Sylogizmy, w których oceniane konkluzje są
zgodne lub niezgodne z przekonaniami
społecznymi osoby badanej, np.
Jeżeli każda opinia o tym że Cyganie są nieuczciwi
jest powszechnie znana, a
wszystkie powszechnie znane opinie są zgodne z
prawdą, to
opina, o tym że Cyganie są nieuczciwi, jest zgodna z
prawdą
Dodatkowo miara pojemności pamięci
operacyjnej (RSPAN)
Struktura zadań – program komputerowy na podstawie
indywidualnego profilu przekonań osoby badanej dobrał 16
sylogizmów dla każdej osoby badanej (studenci medycyny IV
roku lub emerytowani lekarze powyżej 65 r.)
16 sylogizmów:
- 8 sylogizmów prawdziwych (konkluzje
wynikają z przesłanek), w których konkluzje w
4 przypadkach są zgodne, w 4 przypadkach
niezgodne z przekonaniami badanego
- 8 sylogizmów fałszywych (konkluzje nie
wynikają z przesłanek) , w których konkluzje
w 4 przypadkach są zgodne, w 4 przypadkach
niezgodne z przekonaniami badanego
Wykonanie osób młodszych
prawdziwa
nieprawdziwa
Wykonanie osób starszych
Interakcja wieku, prawdziwości oraz zgodności z
przekonaniami konkluzji: F (1,55) = 4.14 p < .05
prawdziwa
nieprawdziw
a
Gdy uwzględnimy pojemność pamięci
operacyjnej w modelu mediacyjnym (
klasycznym
wg. Barona i Kenny’ego, JPSP, 1986)
WIEK
ILOŚĆ ROZWIAZANYCH
SYLOGIZMÓW
POJEMNOŚĆ WM
(RSPAN)
-0,484***
-0,689***
0,51***
Zależności między zmiennymi
Gdy uwzględnimy pojemność pamięci operacyjnej
w modelu mediacyjnym (klasycznym wg. Barona i
Kenny’ego)…
WIEK
ILOŚĆ ROZWIAZANYCH
SYLOGIZMÓW
POJEMNOŚĆ WM
(RSPAN)
-0,258 n.i.
-0,689***
0,328*
Zależności między zmiennymi, po uwzględnieniu WM jako
mediatora
Badanie nad rozwiązywaniem
sylogizmów przez osoby depresyjne i
niedepresyjne
Sylogizmy wiarygodne
Dotyczą wniosków na temat normalnego
ogrodu
Sylogizmy niewiarygodne
Dotyczą wniosków na temat ogrodu
genetycznego
Dodatkowo miara pojemności pamięci
operacyjnej (OSPAN)
konkluzje
nieprawdziwe
prawdziwe
P
op
ra
w
no
ść
1,0
,9
,8
,7
,6
,5
,4
,3
,2
ogród normalny
ogród genetyczny
Przesłanki:
Wszystkie śliwki
mają pestki.
Wszystkie mirabelki
to śliwki.
Konkluzja:
Wszystkie mirabelki
mają pestki.
Przesłanki:
Niektóre wiśnie są słodkimi
owocami.
Wszystkie słodkie owoce mają
lepiące się nóżki.
Konkluzja:
Niektóre wiśnie mają lepiące się
nóżki.
Przesłanki:
Wszystkie brzoskwinie są delikatne.
Niektóre delikatne owoce są pyszne.
Konkluzja:
Niektóre brzoskwinie są pyszne.
Przesłanki:
Niektóre kwiaty są żółte.
Wszystkie słyszące rośliny
są kwiatami.
Konkluzja:
Niektóre słyszące rośliny są
żółte
Wyniki:
Wiarygodność x prawdziwość:
F(1,111) = 45,10
p < 0,001
Efekt główny depresji: F(1,111) = 21,70; p<0,001; efekt
interakcji Depresji, prawdziwości oraz wiarygodności
konkluzji: F(1,111) = 9,03; p<0,01
niedepresyjni
konkluzje
nieprawdziwe
prawdziwe
P
op
ra
w
no
ść
1,0
,9
,8
,7
,6
,5
,4
,3
,2
normalny ogród
ogród genetyczny
depresyjni
konkluzje
nieprawdziwe
prawdziwe
P
op
ra
w
no
ść
1,0
,9
,8
,7
,6
,5
,4
,3
,2
ogród normalny
ogród genetyczny
Efekt interakcji pojemności pamięci operacyjnej,
wiarygodności oraz prawdziwości sylogizmów: F(1,111) =
45.10, p < .001
niska WMC
konkluzje
nieprawdziwe
prawdziwe
po
pr
aw
no
ść
1,0
,9
,8
,7
,6
,5
,4
,3
,2
normalny ogród
genetyczny ogród
wysoka WMC
konkluzje
nieprawdziwe
prawdziwe
po
pr
aw
no
ść
1,00
,90
,80
,70
,60
,50
,40
,30
,20
normalny ogród
genetyczny ogród
wysoka WMC
konkluzje
nieprawdziwe
prawdziwe
po
pr
aw
no
ść
1,00
,90
,80
,70
,60
,50
,40
,30
,20
normalny ogród
ogród genetyczny
Efekt interakcji depresji, pojemności pamięci operacyjnej,
prawdziwości oraz wiarygodności sylogizmów: F(1,111) =
5.97, p < .02
osoby z dużą pojemnością
WM
wysoka WMC
konkluzje
nieprawdziwe
prawdziwe
po
pr
aw
no
ść
1,0
,9
,8
,7
,6
,5
,4
,3
,2
normalny ogród
ogród genetyczny
osoby
depresyjne
osoby
niedepresyjne
niska WMC
konkluzje
nieprawdziwe
prawdziwe
po
pr
aw
no
ść
1,0
,9
,8
,7
,6
,5
,4
,3
,2
normalny ogród
genetyczny ogród
osoby
depresyjne
niska WMC
konkluzje
nieprawdziwe
prawdziwe
po
pr
aw
no
ść
1,0
,9
,8
,7
,6
,5
,4
,3
,2
normalny ogród
ogród genetyczny
osoby
niedepresyjne
osoby z małą pojemnością
WM
Wnioski (pojęciowa replikacja wyników
badań nad porządkami liniowymi, Sędek i
von Hecker, 2004)
Odmienny charakter wpływu pojemności pamięci
operacyjnej na rozwiązywanie sylogizmów u osób
depresyjnych (moderacja) i starszych (mediacja)
Osoby starsze – zmiany w pojemności WM odpowiadają za
pojawiające się błędy podczas wnioskowania
Osoby dysforyczne – różnice w pojemności WM modyfikują
wpływ depresji na rozumowanie (gdy wysoka pojemność
WM zanika negatywna rola obniżonego nastroju)
Yes, BUT!!!!
Trzeba odróżnić, efekty krótkotrwałe
od efektów długotrwałych
Verhaeghen, P., Joormann, J., & Khan
(2005). Why we sing the blues: The relation
between self-reflective rumination, mood,
and creativity. Emotion, 5(2), 226-232.
Nastrój depresyjny i towarzyszące jej
ruminacje pogarszają generatywną
integrację informacji na krótką metę, ale
sprzyjają twórczemu myśleniu w dłuższym
dystansie czasowym