Marcin Okniński

Armia rzymska do czasów reformy Gajusza 

Mariusza była obywatelska – na każdym 

obywatelu (z wyjątkiem najuboższych) w wieku 

od 17 do 46 lat spoczywał obowiązek służby 

wojskowej. Piechur musiał odbyć 16 wypraw, 

jeździec  - 10. (wyprawy były zazwyczaj 

jednoroczne)

Początkowo słowem LEGIO nazywano całość sił 

zbrojnych republiki rzymskiej. Z czasem 

odpowiadało określonej liczbie żołnierzy (od 

4500 do 6000).

   Armią dowodzili dwaj konsulowie wybierani na roczne 

kadencje. Każdy z nich miał do dyspozycji 2 legiony 

po ok. 4500 ludzi każdy (teoretycznie, w praktyce 

legiony rzadko osiągały pełny stan):

-

3000 legionistów (po 1200 hastati i principes, 600 

triari)

-

1200 velitów

-

300 jeźdźców

   Dodatkowo do dyspozycji konsulów były oddziały 

sprzymierzeńców Rzymu w liczbie odpowiadającej 

legionom.

   Piechota w legionach rzymskich dzieliła się na 

30 manipułów po 120 ludzi (hastati i 
principes) i 60 (triari). Każdy z manipułów 
składał się z 2 centurii po 60 (hastati i 
principes) i 30 (triari) legionistów. 

Hastati 

– 

najmłodsi 

legioniści  (do  24  roku 
życia), 

słabiej 

wyposażeni 

od 

triari 

(posiadali 

scutum, 

gladius, 2 x pilum, hełm 
typ. 

Montefortino, 

pektorał oraz nagolennik 
na  lewej  nodze).  W 
bitwie  ruszali  jako  2  (po 
velitach).

Principes 

– 

„mężczyźni 

w 

kwiecie 

wieku”. 

Wyposarzeni 
podobnie 

do 

Hastati.  Do  bitwy 
ruszali  jeżeli  Hastati 
nie 

pokonali 

przeciwnika.

Triari – najstarsi i najbardziej 

doświadczeni 

legioniści. 

Byli  lepiej  wyposażeni  niż 
principes  i  hastati.  Nie 
posiadali 

pilum 

lecz 

włócznie.  Mieli  kolczugi,  2 
nagolenniki.  Walczyli  w 
szyku  zwartym  na  wzór 
greckiej falangi. Ruszali do 
bitwy jako ostatni. „Res ad 
triarios  venit”  –  sprawa 
doszła do triariuszy.

Velites 

– 

lekkozbrojna 

piechota  rekrutująca  się 

z 

ubogich 

obywateli 

których  nie  było  stać  na 

droższe 

wyposażenie. 

Nie  posiadali  pancerza 

ochronnego. 

Miotali 

oszczepy  na  początku 

bitwy.  Chronili  się  za 

małymi 

tarczami. 

Czasem  posiadali  hełm. 

Głowy  nakrywali  skórami 

zwierzęcymi.

Equites  –  jazda  rzymska 

składająca 

się 

z 

najbogatszych  obywateli. 
  Ekwici  posiadali  płaskie 
owalne  tarcze.  Walczyli 
włóczniami  a  po  ich 
złamaniu 

gladiusami. 

Jazda 

stała 

na 

skrzydłach, 

miała 

wykonywać  decydujące 
szarże 

lub 

gonić 

pokonanego przeciwnika.

Legion rzymski do walki ruszał ustawiony w tzw. 

„triples acies”. Legioniści ustawieni byli w 3 liniach 

układających się w szachownicę. Przed szykiem 

stali velici, na skrzydłach ustawiona była jazda.

W 1 fazie bitwy velci obrzucali przeciwnika 

oszczepami po czym wycofywali się na tyły armii 

lukami między oddziałami ciężkozbrojnej piechoty.

Następnie atakowali Hastati rzucając w przeciwnika 

pilum tuż przed starciem w czasie którego 

posługiwali się gladiusami(2). Gdy ich atak nie 

przełamał lini przeciwnika wycofywali się na tyły(3).

Po Hastati do walki wkraczali Principes(4). Gdy ich atak 

też nie przyniósł oczekiwanego rezultatu wycofywali 

się między lukami między manipułami Triari(5).

Triari ustawiali się w falangę dając czas reszcie wojsku na 

przegrupowanie i kolejne ataki lub sami atakowali.

   Płócienny pancerz 

zaczerpnięty z 

wyposażenia greckiego. 

Stosowany przez okres 

wczesnej republiki potem 

stopniowo wypierany 

przez inne pancerze.

   Kolczuga,  wynaleziona 

prawdopodobnie przez 
Celtów początkowo  
używana przez bogatszych 
obywateli rzymskich potem 
stała się standardowym 
typem pancerza legionisty. 
Składa się z połączonych 
ze sobą kółek zrobionych z 
drutu. Często wzmocniona 
ochroną na barki (tzw. 
„klapy”)

   Pancerz mniej 

zamożnych 
obywateli republiki. 
Kwadratowe lub 
okrągłe płyty 
metalowe 
naszywane na 
tunikę.

   Tarcza. Wysokość ok. 

1,2m szerokość w 
najszerszym miejscu ok. 
0,76 m. Okuta na 
brzegach z umbem 
taśmowatym  wspartym 
spiną na wzór celtycki.

   Rzymianie na wzór grecki 

osłaniali łydki 
nagolennikami. Hastati i 
principes nosili jeden 
nagolennik (na lewej nodze). 
Triari posiadali dwa 
nagolenniki.

   Ciężkozbrojni 

legioniści osłaniali 
głowę hełmem. 
Najpopularniejszy był 
typ Montefortino. 
Cechą wyróżniającą 
hełmy rzymskie były 
ruchome napoliczniki.

    Podstawowa broń miotana 

legionisty rzymskiego. Pila 
miały różną długość. Hastati i 
principes wyposażeni byli w 
dwa. Pilum dzięki swojej 
budowie spełniało 2 cele, po 
pierwsze zabijało przeciwnika 
nim trafionego, po drugie gdy 
trafiało w tarczę przebijało ją 
oraz wyginało się co 
uniemożliwiało dalsze 
posługiwanie się trafioną tarczą.

   Krótki (51-61 cm) 

miecz obosieczny 
służący głównie do 
zadawania pchnięć. 
Sprawdzał się najlepiej 
w dużym ścisku jaki 
zazwyczaj panował 
wśród pierwszych linii 
walczących armii. 
Noszony był przy 
prawym boku.

   Sztylet legionisty 

rzymskiego służący do 
dobijania rannych 
przeciwników lub po 
straceniu gladiusa jako 
broń podstawowa. 
Długość ok. 20-35 cm.

   Włócznia (ok. 2,1 – 2,4 m) 

służąca do walki 
Triariuszom, lub jednostkom 
strażniczym.