Co 

to 

znaczy: 

Co 

to 

znaczy: 

mieć 

mieć 

postawę

postawę

?

?

dr Marek Osmański

 

 

Często  zdarza  się  słyszeć  twierdzenia, 

Często  zdarza  się  słyszeć  twierdzenia, 

głoszące  mniej  więcej  następującą  treść: 

głoszące  mniej  więcej  następującą  treść: 

ktoś  zachowuje  się  tak  a  tak,  ponieważ  ma 

ktoś  zachowuje  się  tak  a  tak,  ponieważ  ma 

taką  to  a  taką  postawę

taką  to  a  taką  postawę.  Uzasadnione  jest 

.  Uzasadnione  jest 

w  tym  momencie  pytanie,  czy  ów  łącznik 

w  tym  momencie  pytanie,  czy  ów  łącznik 

„ponieważ”  jest  uprawniony.  W  pewnym 

„ponieważ”  jest  uprawniony.  W  pewnym 

zakresie  zależy  to  od  tego,  co  będziemy 

zakresie  zależy  to  od  tego,  co  będziemy 

uważali  za  postawę,  jak  i  od  tego,  co  to 

uważali  za  postawę,  jak  i  od  tego,  co  to 

znaczy „posiadać postawę”. Częściowo takie 

znaczy „posiadać postawę”. Częściowo takie 

twierdzenie  jest  wynikiem  błędu,  wiążącego 

twierdzenie  jest  wynikiem  błędu,  wiążącego 

się  z  dominującym  sposobem  poznawania 

się  z  dominującym  sposobem  poznawania 

czyichś  postaw,  polegającego  na  pytaniu  o 

czyichś  postaw,  polegającego  na  pytaniu  o 

poglądy:  czy  lubi,  co  sądzi,  lub,  jaki  ma 

poglądy:  czy  lubi,  co  sądzi,  lub,  jaki  ma 

stosunek 

(pozytywny, 

negatywny), 

stosunek 

(pozytywny, 

negatywny), 

ewentualnie z jakim nasileniem. 

ewentualnie z jakim nasileniem. 

 

 

Model  rozumowania,  jaki  się  za  takim 

Model  rozumowania,  jaki  się  za  takim 

wnioskowaniem  kryje,  wygląda  zwykle  tak. 

wnioskowaniem  kryje,  wygląda  zwykle  tak. 

Jeśli ktoś wie o czymś (o kimś) coś takiego, 

Jeśli ktoś wie o czymś (o kimś) coś takiego, 

co 

skłania 

go 

do 

wygłoszenia 

co 

skłania 

go 

do 

wygłoszenia 

odpowiedniego  poglądu  lub  ten  obiekt  lubi 

odpowiedniego  poglądu  lub  ten  obiekt  lubi 

albo  nie  lubi,  będzie  to  w  konsekwencji 

albo  nie  lubi,  będzie  to  w  konsekwencji 

wywoływało  u  niego  zgodne  z  tym 

wywoływało  u  niego  zgodne  z  tym 

(poglądem lub emocją) zachowania.

(poglądem lub emocją) zachowania.

 

 

Jako  konstrukt  teoretyczny  termin  pojawił  się 

Jako  konstrukt  teoretyczny  termin  pojawił  się 

ponad 

ponad 

osiemdziesiąt  lat  temu

osiemdziesiąt  lat  temu  i  stopniowo 

  i  stopniowo 

zyskiwał coraz większe znaczenie, zwłaszcza w 

zyskiwał coraz większe znaczenie, zwłaszcza w 

wyjaśnianiu. Wydawało się, że oto psychologia 

wyjaśnianiu. Wydawało się, że oto psychologia 

i socjologia uzyskały wreszcie koncepcję, która 

i socjologia uzyskały wreszcie koncepcję, która 

pozwala  wyjaśnić  i  badać  całą  złożoność 

pozwala  wyjaśnić  i  badać  całą  złożoność 

ludzkiego zachowania. Wraz z rozwojem badań 

ludzkiego zachowania. Wraz z rozwojem badań 

zaczęło 

się 

gromadzić 

coraz 

więcej 

zaczęło 

się 

gromadzić 

coraz 

więcej 

wątpliwości.  Dotyczyły  one  szczególnie  tego, 

wątpliwości.  Dotyczyły  one  szczególnie  tego, 

czy  znajomość  czyichś  poglądów  dotyczących 

czy  znajomość  czyichś  poglądów  dotyczących 

jakiegoś  obiektu  (i  z  lub)  związanych  z  nim 

jakiegoś  obiektu  (i  z  lub)  związanych  z  nim 

emocji  rzeczywiście  pozwala  przewidywać 

emocji  rzeczywiście  pozwala  przewidywać 

czyjeś działanie w odniesieniu do tego obiektu 

czyjeś działanie w odniesieniu do tego obiektu 

(a  nawet  tylko  uwzględnić  wszystkie  jego 

(a  nawet  tylko  uwzględnić  wszystkie  jego 

determinanty 

już 

po 

ujawnieniu 

się 

determinanty 

już 

po 

ujawnieniu 

się 

rzeczywistego zachowania). 

rzeczywistego zachowania). 

 

 

Oczekiwania  nie  były  bezpodstawne,  bowiem 

Oczekiwania  nie  były  bezpodstawne,  bowiem 

„postawa” łączyła w sobie podstawowe ze znanych 

„postawa” łączyła w sobie podstawowe ze znanych 

grup 

czynników, 

mianowicie: 

grup 

czynników, 

mianowicie: 

poznawcze, 

poznawcze, 

emocjonalne  i  wykonawcze

emocjonalne  i  wykonawcze.  Oczywiście,  nie  od 

.  Oczywiście,  nie  od 

samego 

początku 

i 

nie 

we 

wszystkich 

samego 

początku 

i 

nie 

we 

wszystkich 

szczegółowych  teoriach  postaw  (niektóre  z  nich 

szczegółowych  teoriach  postaw  (niektóre  z  nich 

akcentowały  ważność  elementów  poznawczych,  a 

akcentowały  ważność  elementów  poznawczych,  a 

inne np. emocjonalnych bądź procesu uczenia się). 

inne np. emocjonalnych bądź procesu uczenia się). 

Ostatecznie  jednak  utrwalił  się  wizerunek 

Ostatecznie  jednak  utrwalił  się  wizerunek 

„postawy”  jako  zespołu  wzajemnie  od  siebie 

„postawy”  jako  zespołu  wzajemnie  od  siebie 

zależnych,  trwałych  dyspozycji  do  oceniania 

zależnych,  trwałych  dyspozycji  do  oceniania 

obiektu 

postawy 

(ocena 

wynika 

z 

obiektu 

postawy 

(ocena 

wynika 

z 

ustosunkowania  emocjonalnego),  przekonań 

ustosunkowania  emocjonalnego),  przekonań 

co do jego właściwości oraz do zachowywania 

co do jego właściwości oraz do zachowywania 

się  względem  tego  obiektu  w  miarę  stabilny 

się  względem  tego  obiektu  w  miarę  stabilny 

sposób. 

sposób. 

 

 

Obiektem

Obiektem  postawy  może  w  zasadzie  być 

  postawy  może  w  zasadzie  być 

wszystko:

wszystko:  poglądy,  zachowania,  emocje, 

 

poglądy, 

zachowania, 

emocje, 

ludzie,  grupy,  religie,  ideologie,  systemy 

ludzie,  grupy,  religie,  ideologie,  systemy 

normatywne,  przedmioty  nieożywione  itp.  W 

normatywne,  przedmioty  nieożywione  itp.  W 

ramach  takich  strukturalnych  definicji  postaw 

ramach  takich  strukturalnych  definicji  postaw 

szczególna  rola  zostaje  przypisana  emocjom. 

szczególna  rola  zostaje  przypisana  emocjom. 

Można  powiedzieć,  iż  postawa  powstaje 

Można  powiedzieć,  iż  postawa  powstaje 

wówczas,  gdy  u  kogoś  wykształca  się 

wówczas,  gdy  u  kogoś  wykształca  się 

trwały 

trwały 

sposób emocjonalnego reagowania na coś, 

sposób emocjonalnego reagowania na coś, 

co  staje  się  przedmiotem  postawy

co  staje  się  przedmiotem  postawy.  Emocje 

.  Emocje 

są  jednym  z  podstawowych  regulatorów 

są  jednym  z  podstawowych  regulatorów 

zachowań  człowieka  (por.  Reykowski,  1968). 

zachowań  człowieka  (por.  Reykowski,  1968). 

Kierują  one  nami  w  tym  sensie,  że  dążymy  w 

Kierują  one  nami  w  tym  sensie,  że  dążymy  w 

kierunku  czegoś,  co  wzbudza  w  nas  emocje 

kierunku  czegoś,  co  wzbudza  w  nas  emocje 

pozytywne,  a  staramy  się  unikać  tego,  co 

pozytywne,  a  staramy  się  unikać  tego,  co 

uruchamia emocje negatywne. 

uruchamia emocje negatywne. 

 

 

Można  dodatkowo  uwzględnić,  że  owo 

Można  dodatkowo  uwzględnić,  że  owo 

kierowanie  odbywa  się  z  różną  siłą. 

kierowanie  odbywa  się  z  różną  siłą. 

Uwzględniamy 

wówczas 

ten 

wymiar 

Uwzględniamy 

wówczas 

ten 

wymiar 

postaw,  który  nazywamy 

postaw,  który  nazywamy 

nasileniem

nasileniem 

 

(

(

natężeniem

natężeniem). By nie komplikować sprawy, 

). By nie komplikować sprawy, 

zostawiamy  w  tym  miejscu  dyskusję  nad 

zostawiamy  w  tym  miejscu  dyskusję  nad 

tym,  co  to  są  pozytywne,  a  co  negatywne 

tym,  co  to  są  pozytywne,  a  co  negatywne 

emocje.  Istotne  jest  natomiast  to,  że  te 

emocje.  Istotne  jest  natomiast  to,  że  te 

same  obiekty  u  różnych  ludzi  mogą 

same  obiekty  u  różnych  ludzi  mogą 

wzbudzać  różne  emocje.  Innymi  słowy,  nie 

wzbudzać  różne  emocje.  Innymi  słowy,  nie 

da się jednoznacznie zakwalifikować czegoś 

da się jednoznacznie zakwalifikować czegoś 

do  źródeł  emocji  negatywnych  bądź 

do  źródeł  emocji  negatywnych  bądź 

pozytywnych. 

pozytywnych. 

 

 

Niezależnie jednak od tych trudności emocje, 

Niezależnie jednak od tych trudności emocje, 

mówiąc  w  uproszczeniu,  albo  nas  do  czegoś 

mówiąc  w  uproszczeniu,  albo  nas  do  czegoś 

„popychają”  albo  „odciągają”.  Nie  ma 

„popychają”  albo  „odciągają”.  Nie  ma 

natomiast  emocji,  które  by  nie  działały  w 

natomiast  emocji,  które  by  nie  działały  w 

jednym z tych kierunków. Nie istnieją emocje 

jednym z tych kierunków. Nie istnieją emocje 

neutralne.  Jeśli  więc  od  emocji  zaczyna  się 

neutralne.  Jeśli  więc  od  emocji  zaczyna  się 

tworzenie  postawy,  to 

tworzenie  postawy,  to 

nie  mogą  również 

nie  mogą  również 

istnieć 

postawy 

neutralne

istnieć 

postawy 

neutralne. 

Należy 

. 

Należy 

wówczas  stwierdzić,  że  postawy  po  prostu 

wówczas  stwierdzić,  że  postawy  po  prostu 

nie ma. Gdy mówimy, iż ktoś ma 

nie ma. Gdy mówimy, iż ktoś ma 

pozytywną 

pozytywną 

postawę

postawę  do  czegoś,  to  w  kategoriach 

  do  czegoś,  to  w  kategoriach 

emocjonalnych  oznacza,  że  owo  „coś” 

emocjonalnych  oznacza,  że  owo  „coś” 

wyzwala  emocje  pozytywne.  Natomiast  w 

wyzwala  emocje  pozytywne.  Natomiast  w 

kategorii zachowań, iż dążymy do kontaktu z 

kategorii zachowań, iż dążymy do kontaktu z 

przedmiotem naszej pozytywnej postawy. 

przedmiotem naszej pozytywnej postawy. 

 

 

Jeśli,  przykładowo,  ktoś  ma  pozytywną 

Jeśli,  przykładowo,  ktoś  ma  pozytywną 

postawę  do  jakiejś  religii,  to  będzie  dążył 

postawę  do  jakiejś  religii,  to  będzie  dążył 

do stania się członkiem społeczności, która 

do stania się członkiem społeczności, która 

tę  religię  wyznaje,  uczestniczył  w  jej 

tę  religię  wyznaje,  uczestniczył  w  jej 

obrzędach,  uważał  za  prawdziwe  jej 

obrzędach,  uważał  za  prawdziwe  jej 

twierdzenia  itd.  Istnieje  także  druga 

twierdzenia  itd.  Istnieje  także  druga 

właściwość emocji, jaką jest jej zdolność do 

właściwość emocji, jaką jest jej zdolność do 

selekcjonowania

selekcjonowania  docierającej  do  nas 

  docierającej  do  nas 

informacji

informacji.  Jest  to  ważne  w  świetle 

.  Jest  to  ważne  w  świetle 

proponowanej  przez  teorie  tego  nurtu 

proponowanej  przez  teorie  tego  nurtu 

postaw  wiedzy,  mówiącej,  że  istotnym  ich 

postaw  wiedzy,  mówiącej,  że  istotnym  ich 

elementem jest składnik poznawczy, czyli to 

elementem jest składnik poznawczy, czyli to 

co „wiemy” o przedmiocie postawy. 

co „wiemy” o przedmiocie postawy. 

 

 

Ponieważ  emocja  jest  pierwsza  i  to  ona 

Ponieważ  emocja  jest  pierwsza  i  to  ona 

właśnie  selekcjonuje  informację,  stąd 

właśnie  selekcjonuje  informację,  stąd 

zawartość  poznawcza  postawy  jest 

zawartość  poznawcza  postawy  jest 

uzależniona od emocji

uzależniona od emocji, która stała się jej 

, która stała się jej 

zaczynem.  Selektywność  polega  w  tym 

zaczynem.  Selektywność  polega  w  tym 

przypadku  na  tym,  że  dociera  do  nas 

przypadku  na  tym,  że  dociera  do  nas 

głównie  informacja,  która  jest  zgodna  z 

głównie  informacja,  która  jest  zgodna  z 

daną emocją. Jeśli więc np. lubię przedmiot 

daną emocją. Jeśli więc np. lubię przedmiot 

postawy,  to  moja  wiedza  na  jego  temat 

postawy,  to  moja  wiedza  na  jego  temat 

składa  się  głównie  z  elementów,  które  to 

składa  się  głównie  z  elementów,  które  to 

lubienie uzasadniają. Potocznie mówimy, że 

lubienie uzasadniają. Potocznie mówimy, że 

zdarza  nam  się  spostrzegać  kogoś  (bądź 

zdarza  nam  się  spostrzegać  kogoś  (bądź 

coś) przez „różowe okulary”. 

coś) przez „różowe okulary”. 

 

 

Tymi  różowymi  okularami  są  właśnie 

Tymi  różowymi  okularami  są  właśnie 

emocje.  Natomiast  informację,  która  by 

emocje.  Natomiast  informację,  która  by 

owemu  lubieniu  przeszkadzała  (jeśli  w 

owemu  lubieniu  przeszkadzała  (jeśli  w 

ogóle  do  mnie  dotrze)  jestem  skłonny 

ogóle  do  mnie  dotrze)  jestem  skłonny 

potraktować w myśl rozwiązań 

potraktować w myśl rozwiązań 

dysonansu

dysonansu 

 

poznawczego

poznawczego, gdy to być może dopiero na 

, gdy to być może dopiero na 

szarym  końcu  pojawi  się  zmiana  postawy 

szarym  końcu  pojawi  się  zmiana  postawy 

np. pozytywnej na negatywną, o ile w ogóle 

np. pozytywnej na negatywną, o ile w ogóle 

do tego dojdzie (patrz: rozdział poświęcony 

do tego dojdzie (patrz: rozdział poświęcony 

zjawisku dysonansu).

zjawisku dysonansu).

 

 

Taką  poznawczą  zawartość  postawy  można 

Taką  poznawczą  zawartość  postawy  można 

analizować  z  dwóch  punktów  widzenia.  Po 

analizować  z  dwóch  punktów  widzenia.  Po 

pierwsze,  można  się  zastanawiać  nad 

pierwsze,  można  się  zastanawiać  nad 

ilością

ilością 

 

czyjejś

czyjejś

 

 

wiedzy

wiedzy 

dotyczącej 

 

dotyczącej 

przedmiotu  postawy.  Z  ustaleń  wynika,  iż 

przedmiotu  postawy.  Z  ustaleń  wynika,  iż 

nie  jest  to  czynnik  szczególnie  istotny. 

nie  jest  to  czynnik  szczególnie  istotny. 

Jednakowo 

silną 

(pozytywną 

lub 

Jednakowo 

silną 

(pozytywną 

lub 

negatywną)  postawę  miewają  zarówno  ci, 

negatywną)  postawę  miewają  zarówno  ci, 

których  wiedza  na  ten  temat  jest  bardzo 

których  wiedza  na  ten  temat  jest  bardzo 

bogata,  jak  i  ci,  których  wiedza  jest 

bogata,  jak  i  ci,  których  wiedza  jest 

(ilościowo)  bardzo  uboga.  Może  więc  jest 

(ilościowo)  bardzo  uboga.  Może  więc  jest 

tak,  że  to  nie  ilość,  lecz 

tak,  że  to  nie  ilość,  lecz 

jakość

jakość 

 

wiedzy

wiedzy 

 

odgrywa istotną rolę? 

odgrywa istotną rolę? 

 

 

Znam kogoś, kto nosi brodę i wąsy (a takich 

Znam kogoś, kto nosi brodę i wąsy (a takich 

nie  lubię).  Znam  innego,  kto  kłamie  i 

nie  lubię).  Znam  innego,  kto  kłamie  i 

wypiera  się  w  „żywe  oczy”  (takich  też  nie 

wypiera  się  w  „żywe  oczy”  (takich  też  nie 

lubię).  Czy  w  odniesieniu  do  jednych  i 

lubię).  Czy  w  odniesieniu  do  jednych  i 

drugich  będę  miał  taką  samą  postawę 

drugich  będę  miał  taką  samą  postawę 

(emocjonalnie  nie  lubię  ich)?  Ostatecznie 

(emocjonalnie  nie  lubię  ich)?  Ostatecznie 

brodę 

i 

wąsy 

można 

zgolić 

bez 

brodę 

i 

wąsy 

można 

zgolić 

bez 

szczególnego  wysiłku.  Teraz  mógłbym  go 

szczególnego  wysiłku.  Teraz  mógłbym  go 

polubić.  Czy  jednakowo  łatwo  można 

polubić.  Czy  jednakowo  łatwo  można 

przestać  kłamać?  Intuicyjnie  widać,  że 

przestać  kłamać?  Intuicyjnie  widać,  że 

waga  informacji  nie  jest  tu  jednakowa.  A 

waga  informacji  nie  jest  tu  jednakowa.  A 

więc,  jeśli  wiem,  że  ktoś  kłamie,  to   

więc,  jeśli  wiem,  że  ktoś  kłamie,  to   

oczywiście moja postawa wobec niego staje 

oczywiście moja postawa wobec niego staje 

się bardziej zdecydowana. 

się bardziej zdecydowana. 

 

 

Jeśli  jednak  zdołam  przekonać  siebie,  że  ci 

Jeśli  jednak  zdołam  przekonać  siebie,  że  ci 

co kłamią, to właśnie ci, którzy zapuszczają 

co kłamią, to właśnie ci, którzy zapuszczają 

brodę  i  wąsy?  Taki  zarost  to  coś,  co  rzuca 

brodę  i  wąsy?  Taki  zarost  to  coś,  co  rzuca 

się  w  oczy  nawet  przy  przelotnym 

się  w  oczy  nawet  przy  przelotnym 

spotkaniu.  Że  ktoś  kłamie  dowiadujemy  się 

spotkaniu.  Że  ktoś  kłamie  dowiadujemy  się 

po jakimś czasie. Jeśli jednak utworzę sobie 

po jakimś czasie. Jeśli jednak utworzę sobie 

odpowiedni  poznawczy  związek,  to  będę 

odpowiedni  poznawczy  związek,  to  będę 

traktował  brodatych  i  wąsatych  tak,  jak 

traktował  brodatych  i  wąsatych  tak,  jak 

kłamców. 

A 

przecież 

tych 

właśnie 

kłamców. 

A 

przecież 

tych 

właśnie 

szczególnie  nie  lubię!  Z  powyższych 

szczególnie  nie  lubię!  Z  powyższych 

rozważań  wynika,  że 

rozważań  wynika,  że 

analiza  składnika 

analiza  składnika 

poznawczego  w  kategoriach  ilości  bądź 

poznawczego  w  kategoriach  ilości  bądź 

jakości 

informacji 

nie 

pozwala 

jakości 

informacji 

nie 

pozwala 

przewidywać  ani  tego,  jaka  będzie,  ani 

przewidywać  ani  tego,  jaka  będzie,  ani 

natężenia postawy

natężenia postawy.

.

 

 

Być  może  należy  wziąć  pod  uwagę  drugi 

Być  może  należy  wziąć  pod  uwagę  drugi 

punkt  widzenia,  mianowicie 

punkt  widzenia,  mianowicie 

prawdziwość

prawdziwość 

 

lub 

lub 

fałszywość

fałszywość wiedzy. Wymaga to pewnego 

 wiedzy. Wymaga to pewnego 

uszczegółowienia.  Można  mówić  w  tym 

uszczegółowienia.  Można  mówić  w  tym 

przypadku  o  prawdziwości  w  sensie 

przypadku  o  prawdziwości  w  sensie 

zgodności  z  jakimś  stanem  rzeczy,  o 

zgodności  z  jakimś  stanem  rzeczy,  o 

prawdziwości  jako 

prawdziwości  jako 

logicznej  zgodności 

logicznej  zgodności 

twierdzeń

twierdzeń  i  wreszcie  prawdziwości  jako 

  i  wreszcie  prawdziwości  jako 

zgodności

zgodności 

 

psychologicznej

psychologicznej. 

Dla 

. 

Dla 

psychologa  bardziej  interesujące  są  dwa 

psychologa  bardziej  interesujące  są  dwa 

ostatnie  rodzaje  prawdziwości.  Jest  tak 

ostatnie  rodzaje  prawdziwości.  Jest  tak 

dlatego,  że  twierdzenia  o  prawdziwości  są 

dlatego,  że  twierdzenia  o  prawdziwości  są 

filtrowane  przez  struktury  poznawcze  i 

filtrowane  przez  struktury  poznawcze  i 

emocjonalne  każdego  z  nas,  nabierając  w 

emocjonalne  każdego  z  nas,  nabierając  w 

ten sposób cech subiektywnych. 

ten sposób cech subiektywnych. 

 

 

Utworzony  obraz  nie  musi  iść  w  parze  z 

Utworzony  obraz  nie  musi  iść  w  parze  z 

obiektywnym  (np.  naukowym)  opisem  czy 

obiektywnym  (np.  naukowym)  opisem  czy 

wyjaśnieniem 

jakiegoś 

stanu 

rzeczy. 

wyjaśnieniem 

jakiegoś 

stanu 

rzeczy. 

Czynniki 

zniekształcające 

ów 

Czynniki 

zniekształcające 

ów 

zobiektywizowany  obraz  są  przedmiotem 

zobiektywizowany  obraz  są  przedmiotem 

zainteresowań 

psychologii, 

według 

zainteresowań 

psychologii, 

według 

założenia, iż to właśnie subiektywne obrazy 

założenia, iż to właśnie subiektywne obrazy 

rzeczywistości  są  przesłanką  naszych 

rzeczywistości  są  przesłanką  naszych 

działań. Znalazło to swoje odzwierciedlenie 

działań. Znalazło to swoje odzwierciedlenie 

również w badaniach nad postawami.

również w badaniach nad postawami.

 

 

O 

O 

zgodności  logicznej

zgodności  logicznej  mówimy  wówczas, 

  mówimy  wówczas, 

gdy  system  naszych  twierdzeń  o  kimś  (o 

gdy  system  naszych  twierdzeń  o  kimś  (o 

czymś)  nie  jest  wewnętrznie  sprzeczny. 

czymś)  nie  jest  wewnętrznie  sprzeczny. 

Byłby  taki,  gdyby  np.  nasz  opis  kogoś 

Byłby  taki,  gdyby  np.  nasz  opis  kogoś 

(powiedzmy  czyjegoś  wyglądu)  zawierał 

(powiedzmy  czyjegoś  wyglądu)  zawierał 

jednocześnie twierdzenia, że jest on i ładny, 

jednocześnie twierdzenia, że jest on i ładny, 

i  brzydki.  Lub  wypowiadając  się  o 

i  brzydki.  Lub  wypowiadając  się  o 

sprawności  intelektualnej  określał  kogoś 

sprawności  intelektualnej  określał  kogoś 

jako  mądrego  i  jednocześnie  głupiego.  Są 

jako  mądrego  i  jednocześnie  głupiego.  Są 

to twierdzenia sobie przeciwstawne, a więc 

to twierdzenia sobie przeciwstawne, a więc 

nie powinny jednocześnie charakteryzować 

nie powinny jednocześnie charakteryzować 

tego  samego  obiektu.  Jeśli  tak  się  dzieje, 

tego  samego  obiektu.  Jeśli  tak  się  dzieje, 

mówimy, 

że 

zachodzi 

między 

nimi 

mówimy, 

że 

zachodzi 

między 

nimi 

sprzeczność logiczna

sprzeczność logiczna. 

. 

 

 

Gdy  poddamy  badaniu  ten  element  postaw, 

Gdy  poddamy  badaniu  ten  element  postaw, 

okazuje  się,  iż 

okazuje  się,  iż 

wiele  z  nich  zawiera  taką 

wiele  z  nich  zawiera  taką 

logiczną  sprzeczność

logiczną  sprzeczność  i  występuje  to  zarówno 

  i  występuje  to  zarówno 

u osób o wysokiej sprawności intelektualnej, jak 

u osób o wysokiej sprawności intelektualnej, jak 

i  takich,  które  pod  tym  względem  lokują  się 

i  takich,  które  pod  tym  względem  lokują  się 

znacznie  niżej.  Zapewne  wielu  obruszy  się 

znacznie  niżej.  Zapewne  wielu  obruszy  się 

pytając:  jak  to  możliwe?  Czy  ten  ktoś  tego  nie 

pytając:  jak  to  możliwe?  Czy  ten  ktoś  tego  nie 

widzi? Przecież albo ktoś jest mądry, albo głupi. 

widzi? Przecież albo ktoś jest mądry, albo głupi. 

A  nie  jednocześnie  głupi  i  mądry  (cały  czas, 

A  nie  jednocześnie  głupi  i  mądry  (cały  czas, 

pamiętamy,  wypowiadamy  się  o  sprawności 

pamiętamy,  wypowiadamy  się  o  sprawności 

intelektualnej, a nie o sądzie dotyczącym jakiejś 

intelektualnej, a nie o sądzie dotyczącym jakiejś 

sprawy).  Pozostając  na  gruncie  logiki  opisanej 

sprawy).  Pozostając  na  gruncie  logiki  opisanej 

sprzeczności nie daje się usunąć. Okazuje się w 

sprzeczności nie daje się usunąć. Okazuje się w 

takich  przypadkach,  że  w  sukurs  przychodzi 

takich  przypadkach,  że  w  sukurs  przychodzi 

zgodność 

psychologiczna

zgodność 

psychologiczna 

lub 

sposoby 

 

lub 

sposoby 

rozwiązywania 

rozwiązywania 

dysonansu poznawczego

dysonansu poznawczego. 

. 

 

 

Oto  uważamy  kogoś  za  mądrego  człowieka 

Oto  uważamy  kogoś  za  mądrego  człowieka 

opierając się na wypowiedziach innych osób, 

opierając się na wypowiedziach innych osób, 

sądach,  posiadanym  słownictwie,  wiedzy, 

sądach,  posiadanym  słownictwie,  wiedzy, 

dyplomach,  awansach  itp.  Tak  się  jednak 

dyplomach,  awansach  itp.  Tak  się  jednak 

składa, że co krok spotykamy się z dowodami 

składa, że co krok spotykamy się z dowodami 

głupoty  tej  osoby  (podejmowane  decyzje, 

głupoty  tej  osoby  (podejmowane  decyzje, 

brak  umiejętności  uczenia  się,  sztywność 

brak  umiejętności  uczenia  się,  sztywność 

poglądów  itd.).  Wydaje  się,  że  powinno  to 

poglądów  itd.).  Wydaje  się,  że  powinno  to 

zmodyfikować  nasze  wcześniejsze  poglądy. 

zmodyfikować  nasze  wcześniejsze  poglądy. 

Niby  tak,  lecz  co  dzieje  się  wtedy,  jeśli 

Niby  tak,  lecz  co  dzieje  się  wtedy,  jeśli 

wyjaśnimy  sobie,  iż  to  wcale  nie  sprawność 

wyjaśnimy  sobie,  iż  to  wcale  nie  sprawność 

intelektualna,  lecz  wierność  wyznawanym 

intelektualna,  lecz  wierność  wyznawanym 

zasadom,  albo,  że  to  jedynie  przypadkowa 

zasadom,  albo,  że  to  jedynie  przypadkowa 

wpadka  są  odpowiedzialne  za  bzdurne 

wpadka  są  odpowiedzialne  za  bzdurne 

zachowania naszego znajomego? 

zachowania naszego znajomego? 

 

 

Okazuje  się,  że  takie  wyjaśnienie  potrafi 

Okazuje  się,  że  takie  wyjaśnienie  potrafi 

skutecznie 

zneutralizować 

logicznie 

skutecznie 

zneutralizować 

logicznie 

wzbudzony  dysonans

wzbudzony  dysonans.  Działa  to  równie 

.  Działa  to  równie 

skutecznie  w  drugą  stronę.  Czy  ktoś,  kogo 

skutecznie  w  drugą  stronę.  Czy  ktoś,  kogo 

uważamy  za  głupca  może  podejmować 

uważamy  za  głupca  może  podejmować 

rozsądne  decyzje?  No  cóż,  pewnie  mu  się 

rozsądne  decyzje?  No  cóż,  pewnie  mu  się 

udało,  albo,  jak  każdy  głupi  i  pijany,  ma  w 

udało,  albo,  jak  każdy  głupi  i  pijany,  ma  w 

życiu szczęście. Nieco inaczej to wygląda, gdy 

życiu szczęście. Nieco inaczej to wygląda, gdy 

pod 

uwagę 

bierzemy 

tzw. 

pod 

uwagę 

bierzemy 

tzw. 

zgodność

zgodność 

 

psychologiczną

psychologiczną.  „Prawdziwość”  obrazu  jest 

.  „Prawdziwość”  obrazu  jest 

tu  określana  przez  cechy,  jakie  przypisujemy 

tu  określana  przez  cechy,  jakie  przypisujemy 

obiektowi  naszej  postawy.  Była  o  tym  szerzej 

obiektowi  naszej  postawy.  Była  o  tym  szerzej 

mowa  w  rozdziale  poświęconym 

mowa  w  rozdziale  poświęconym 

teorii

teorii 

 

atrybucji

atrybucji. Jednym z podstawowych wymiarów, 

. Jednym z podstawowych wymiarów, 

jaki porządkuje owo przypisywanie jest 

jaki porządkuje owo przypisywanie jest 

ocena

ocena. 

. 

 

 

Jej podstawę stanowi 

Jej podstawę stanowi 

emocja, jaka zostaje 

emocja, jaka zostaje 

przypisana naszemu obiektowi

przypisana naszemu obiektowi. Jeśli jest 

. Jeśli jest 

nim  człowiek  (grupa,  społeczność  itp.),  to 

nim  człowiek  (grupa,  społeczność  itp.),  to 

np.  możemy  go  lubić  lub  nie  lubić.  Jeśli 

np.  możemy  go  lubić  lub  nie  lubić.  Jeśli 

zapytam sam siebie, dlaczego ich lubię (lub 

zapytam sam siebie, dlaczego ich lubię (lub 

nie  lubię),  to  okaże  się,  iż  posiadają  oni 

nie  lubię),  to  okaże  się,  iż  posiadają  oni 

pewne  cechy.  Nie  jest  w  tym  przypadku 

pewne  cechy.  Nie  jest  w  tym  przypadku 

istotne,  czy  rzeczywiście  takie  cechy 

istotne,  czy  rzeczywiście  takie  cechy 

posiadają.  Bardziej  istotne  jest  to,  że  my 

posiadają.  Bardziej  istotne  jest  to,  że  my 

lubimy  takich,  którzy  mają  te  cechy.  Jeśli 

lubimy  takich,  którzy  mają  te  cechy.  Jeśli 

ich lubię, to oczywiście powodem jest to, iż 

ich lubię, to oczywiście powodem jest to, iż 

mają  takie  cechy.  Nie  dostrzegamy  w  tym 

mają  takie  cechy.  Nie  dostrzegamy  w  tym 

momencie tego, że to my sami im te cechy 

momencie tego, że to my sami im te cechy 

przypisaliśmy.

przypisaliśmy.

 

 

Ich  obraz  jest  psychologicznie  spójny, 

Ich  obraz  jest  psychologicznie  spójny, 

choć  może  nie  być  (nie  musi)  być 

choć  może  nie  być  (nie  musi)  być 

spójny 

logicznie

spójny 

logicznie.  Przykładem  takiej 

. 

Przykładem 

takiej 

psychologicznej 

spójności 

jest 

psychologicznej 

spójności 

jest 

przeświadczenie  wielu  ludzi,  że  osoby 

przeświadczenie  wielu  ludzi,  że  osoby 

ładne  są  również  miłe,  uczynne,  mądre, 

ładne  są  również  miłe,  uczynne,  mądre, 

dobre  itp.  A  jeśli  są  niemiłe,  egoistyczne, 

dobre  itp.  A  jeśli  są  niemiłe,  egoistyczne, 

głupie  i  złe?  Wówczas  na  ogół  sądzimy,  że 

głupie  i  złe?  Wówczas  na  ogół  sądzimy,  że 

są wyjątkiem od reguły.

są wyjątkiem od reguły.

 

 

Zdarza  się,  a  większość  z  nas  ma  pewnie 

Zdarza  się,  a  większość  z  nas  ma  pewnie 

tego  typu  doświadczenia,  że  coś  (lub  ktoś) 

tego  typu  doświadczenia,  że  coś  (lub  ktoś) 

nas  jednocześnie  i  przyciąga,  i  odpycha. 

nas  jednocześnie  i  przyciąga,  i  odpycha. 

Jest  to  doświadczenie,  które  jakby  przeczy 

Jest  to  doświadczenie,  które  jakby  przeczy 

twierdzeniom  wcześniejszym,  zwłaszcza 

twierdzeniom  wcześniejszym,  zwłaszcza 

tym  dotyczącym  zasad  działania  emocji. 

tym  dotyczącym  zasad  działania  emocji. 

Według  nich  emocje  albo  nas  przyciągają 

Według  nich  emocje  albo  nas  przyciągają 

do  czegoś,  albo  odpychają,  natomiast  nie 

do  czegoś,  albo  odpychają,  natomiast  nie 

czynią  tego  jednocześnie  w  odniesieniu  do 

czynią  tego  jednocześnie  w  odniesieniu  do 

tego  samego  obiektu.  Prawdziwość  tych 

tego  samego  obiektu.  Prawdziwość  tych 

zasad  pozostaje  nie  naruszona,  jeśli  zdać 

zasad  pozostaje  nie  naruszona,  jeśli  zdać 

sobie  sprawę,  iż 

sobie  sprawę,  iż 

obiekt  postawy  może 

obiekt  postawy  może 

mieć różne właściwości

mieć różne właściwości

. 

. 

 

 

To, że nas jednocześnie przyciąga i odrzuca 

To, że nas jednocześnie przyciąga i odrzuca 

jest  wynikiem  tego,  że  różne  jego 

jest  wynikiem  tego,  że  różne  jego 

właściwości  uruchamiają  u  nas  różne 

właściwości  uruchamiają  u  nas  różne 

emocje, także takie o odmiennych znakach. 

emocje, także takie o odmiennych znakach. 

W  takiej  sytuacji 

W  takiej  sytuacji 

Nowak

Nowak  (1973)  mówi  o 

  (1973)  mówi  o 

ambiwalentności 

postaw

ambiwalentności 

postaw. 

Inaczej 

. 

Inaczej 

mówiąc,  gdy  mamy  do  czegoś  postawę 

mówiąc,  gdy  mamy  do  czegoś  postawę 

„częściowo”  pozytywną,  a  „częściowo” 

„częściowo”  pozytywną,  a  „częściowo” 

negatywną,  wówczas  wnioskujemy,  że 

negatywną,  wówczas  wnioskujemy,  że 

mamy  postawę  ambiwalentną.  Jest  to 

mamy  postawę  ambiwalentną.  Jest  to 

sytuacja  podobna  do  tej,  jaka  występuje  w 

sytuacja  podobna  do  tej,  jaka  występuje  w 

sytuacji, gdy mówimy np. „bystry facet, ale 

sytuacji, gdy mówimy np. „bystry facet, ale 

świnia”.

świnia”.

 

 

Trzecim  elementem  strukturalnej  definicji 

Trzecim  elementem  strukturalnej  definicji 

postaw jest ich 

postaw jest ich 

składnik behawioralny

składnik behawioralny. Są 

. Są 

nim 

nim 

zachowania

zachowania,  poprzez  które  realizuje 

,  poprzez  które  realizuje 

się  stosunek  emocjonalny  i  wiedza  o 

się  stosunek  emocjonalny  i  wiedza  o 

przedmiocie  postawy.  W  ramach  tych 

przedmiocie  postawy.  W  ramach  tych 

zachowań  można  mówić  o  tym,  do  czego 

zachowań  można  mówić  o  tym,  do  czego 

one  zmierzają  i  o  tym,  w  jaki  sposób. 

one  zmierzają  i  o  tym,  w  jaki  sposób. 

Patrząc  na  powyższe  stwierdzenia  z 

Patrząc  na  powyższe  stwierdzenia  z 

perspektywy 

składnika 

emocjonalnego 

perspektywy 

składnika 

emocjonalnego 

należy stwierdzić, że postawa może skłaniać 

należy stwierdzić, że postawa może skłaniać 

do  jednego  z  dwóch  kierunków  działania: 

do  jednego  z  dwóch  kierunków  działania: 

zbliżania się

zbliżania się do obiektu postawy względnie 

 do obiektu postawy względnie 

unikania  go

unikania  go.  Znacznie  bogatsze  mogą  być 

.  Znacznie  bogatsze  mogą  być 

sposoby,  w  jaki  ten  cel  może  zostać 

sposoby,  w  jaki  ten  cel  może  zostać 

osiągnięty. 

osiągnięty. 

 

 

Wybór  środków  jest  zapewne  wynikiem 

Wybór  środków  jest  zapewne  wynikiem 

wiedzy,  jaką  posiadamy  o  obiekcie  naszej 

wiedzy,  jaką  posiadamy  o  obiekcie  naszej 

postawy.  Na  przykład  człowieka,  którego 

postawy.  Na  przykład  człowieka,  którego 

nie  lubimy,  możemy  unikać  (nie  spotykać 

nie  lubimy,  możemy  unikać  (nie  spotykać 

się  z  nim),  spotykać,  lecz  traktować  z  tzw. 

się  z  nim),  spotykać,  lecz  traktować  z  tzw. 

chłodną  uprzejmością,  nie  podawać  mu 

chłodną  uprzejmością,  nie  podawać  mu 

ręki,  wypowiadać  o  nim  negatywne  opinie 

ręki,  wypowiadać  o  nim  negatywne  opinie 

itp.  Ponieważ  sposobów  realizacji  tych 

itp.  Ponieważ  sposobów  realizacji  tych 

celów  jest  nieskończenie  wiele,  bardziej 

celów  jest  nieskończenie  wiele,  bardziej 

owocne  wydaje  się  skupienie  na  samych 

owocne  wydaje  się  skupienie  na  samych 

celach

celach 

 

działania

działania.  Stwierdzono  wcześniej, 

.  Stwierdzono  wcześniej, 

że  są  one  określone  przez  stosunek 

że  są  one  określone  przez  stosunek 

emocjonalny,  jakim  posiadacz  postawy  jest 

emocjonalny,  jakim  posiadacz  postawy  jest 

połączony z jej obiektem. 

połączony z jej obiektem. 

 

 

Zainteresowanie  postawami  wiązało  się  z 

Zainteresowanie  postawami  wiązało  się  z 

oczekiwaniem, 

że 

znajomość 

składnika 

oczekiwaniem, 

że 

znajomość 

składnika 

emocjonalnego  i  poznawczego  pozwoli  nam  na 

emocjonalnego  i  poznawczego  pozwoli  nam  na 

określenie zachowań, jakich można oczekiwać po 

określenie zachowań, jakich można oczekiwać po 

właścicielu  postawy.  Warto  więc  bliżej  przyjrzeć 

właścicielu  postawy.  Warto  więc  bliżej  przyjrzeć 

się, czy rzeczywiście jest tak, iż dwa wcześniejsze 

się, czy rzeczywiście jest tak, iż dwa wcześniejsze 

komponenty postaw decydują o tym, jakie będzie 

komponenty postaw decydują o tym, jakie będzie 

zachowanie 

(tj. 

trzeci, 

w 

myśl 

definicji 

zachowanie 

(tj. 

trzeci, 

w 

myśl 

definicji 

strukturalnej,  współzależny  komponent  postaw). 

strukturalnej,  współzależny  komponent  postaw). 

Często  przytacza  się  przy  tej  okazji  wyniki 

Często  przytacza  się  przy  tej  okazji  wyniki 

badania, 

jakie 

w 

sytuacji 

naturalnej 

badania, 

jakie 

w 

sytuacji 

naturalnej 

przeprowadził 

przeprowadził 

La

La 

 

Piere

Piere. Miało to miejsce jeszcze 

. Miało to miejsce jeszcze 

w latach trzydziestych w Stanach Zjednoczonych, 

w latach trzydziestych w Stanach Zjednoczonych, 

gdy uprzedzenia wobec kolorowych były znacznie 

gdy uprzedzenia wobec kolorowych były znacznie 

silniejsze  niż  obecnie  (a  przynajmniej  znacznie 

silniejsze  niż  obecnie  (a  przynajmniej  znacznie 

łatwiej było je demonstrować).

łatwiej było je demonstrować).

 

 

Podróżował  on  wówczas  po  Stanach  z  parą 

Podróżował  on  wówczas  po  Stanach  z  parą 

młodych  Chińczyków.  Ponieważ  musieli  się 

młodych  Chińczyków.  Ponieważ  musieli  się 

zatrzymywać  w  wielu  hotelach,  motelach, 

zatrzymywać  w  wielu  hotelach,  motelach, 

restauracjach  itd.,  La  Piere  obawiał  się,  że 

restauracjach  itd.,  La  Piere  obawiał  się,  że 

jego  chińskich  przyjaciół  może  spotkać 

jego  chińskich  przyjaciół  może  spotkać 

wiele  afrontów.  Odwiedzili  w  sumie  251 

wiele  afrontów.  Odwiedzili  w  sumie  251 

różnych  miejsc  i  tylko  w  jednym  ich  nie 

różnych  miejsc  i  tylko  w  jednym  ich  nie 

obsłużono.  Świadomy  tego,  jak  żywe  są 

obsłużono.  Świadomy  tego,  jak  żywe  są 

uprzedzenia  wobec  Azjatów,  a  zaskoczony 

uprzedzenia  wobec  Azjatów,  a  zaskoczony 

tym,  co  ich  w  rzeczywistości  spotkało, 

tym,  co  ich  w  rzeczywistości  spotkało, 

postanowił  bliżej  się  temu  przyjrzeć. 

postanowił  bliżej  się  temu  przyjrzeć. 

Polegało  to  na  tym,  że  po  zakończeniu 

Polegało  to  na  tym,  że  po  zakończeniu 

podróży  wysłał  do  wszystkich  miejsc,  które 

podróży  wysłał  do  wszystkich  miejsc,  które 

odwiedzili, list z pytaniem, 

odwiedzili, list z pytaniem, 

czy obsłużyliby 

czy obsłużyliby 

u siebie Chińczyków

u siebie Chińczyków. 

. 

 

 

W 

odpowiedzi 

ponad 

90% 

procent 

W 

odpowiedzi 

ponad 

90% 

procent 

odpowiedziało,  że  nie.  Odpowiedzi  były 

odpowiedziało,  że  nie.  Odpowiedzi  były 

zgodne  ze  stopniem  rozpowszechnienia 

zgodne  ze  stopniem  rozpowszechnienia 

postaw  skierowanych  przeciwko  Azjatom, 

postaw  skierowanych  przeciwko  Azjatom, 

lecz  zupełnie  nie  zgadzały  się  z  tym,  co  w 

lecz  zupełnie  nie  zgadzały  się  z  tym,  co  w 

rzeczywistości 

miało 

miejsce. 

Inaczej 

rzeczywistości 

miało 

miejsce. 

Inaczej 

mówiąc,  jeśli  pytanie  w  liście  odwoływało 

mówiąc,  jeśli  pytanie  w  liście  odwoływało 

się 

do 

samowiedzy 

o 

przesłankach 

się 

do 

samowiedzy 

o 

przesłankach 

własnych  działań  (a  więc  stanowiło  pewną 

własnych  działań  (a  więc  stanowiło  pewną 

namiastkę badania postaw), zaś rzeczywiste 

namiastkę badania postaw), zaś rzeczywiste 

zachowanie od tych deklaracji odbiegało, to 

zachowanie od tych deklaracji odbiegało, to 

mamy  do  czynienia  z 

mamy  do  czynienia  z 

rozbieżnością 

rozbieżnością 

między  elementami  poznawczym  i 

między  elementami  poznawczym  i 

emocjonalnym a behawioralnym

emocjonalnym a behawioralnym. 

. 

 

 

Mogłoby 

to 

stanowić 

podstawę 

do 

Mogłoby 

to 

stanowić 

podstawę 

do 

wnioskowania, 

że 

jeśli 

pomiaru 

postaw 

wnioskowania, 

że 

jeśli 

pomiaru 

postaw 

dokonujemy  przy  pomocy  skal  mierzących 

dokonujemy  przy  pomocy  skal  mierzących 

elementy  emocjonalne  i  poznawcze,  to  nie 

elementy  emocjonalne  i  poznawcze,  to  nie 

możemy  na  tej  podstawie  wnioskować  o 

możemy  na  tej  podstawie  wnioskować  o 

zachowaniach.  Wcześniej  wskazano  jednak,  że 

zachowaniach.  Wcześniej  wskazano  jednak,  że 

generalny 

cel, 

kształtowany 

przez 

generalny 

cel, 

kształtowany 

przez 

komponent  emocjonalny  (dążenie  „do  lub 

komponent  emocjonalny  (dążenie  „do  lub 

od”)  może  być  realizowany  w  rozmaity 

od”)  może  być  realizowany  w  rozmaity 

sposób

sposób. Wyniki przedstawione przez La Piere'a 

. Wyniki przedstawione przez La Piere'a 

nie  zawierają  danych,  które  by  pozwalały 

nie  zawierają  danych,  które  by  pozwalały 

wnioskować  np.  o  tym,  czy  sposób  obsługi, 

wnioskować  np.  o  tym,  czy  sposób  obsługi, 

jakość  świadczonych  usług,  zachowanie  się 

jakość  świadczonych  usług,  zachowanie  się 

kelnerów,  ewentualne  działania  w  sytuacji 

kelnerów,  ewentualne  działania  w  sytuacji 

konfliktowej  itp.  odbiegały  od  takich  samych 

konfliktowej  itp.  odbiegały  od  takich  samych 

działań świadczonych wobec białych.

działań świadczonych wobec białych.

 

 

Innymi  słowy,  nie  pozwalają  sądzić,  czy 

Innymi  słowy,  nie  pozwalają  sądzić,  czy 

postawa  nie  jest  realizowana,  czy  tylko 

postawa  nie  jest  realizowana,  czy  tylko 

sposób  działania  pozwala  osiągnąć  cel 

sposób  działania  pozwala  osiągnąć  cel 

inaczej  niż  wyłącznie  poprzez  odmowę 

inaczej  niż  wyłącznie  poprzez  odmowę 

świadczenia  usług.  Za  taką  interpretacją 

świadczenia  usług.  Za  taką  interpretacją 

przemawiają 

wyniki 

badania 

przemawiają 

wyniki 

badania 

przeprowadzonego  przez 

przeprowadzonego  przez 

Sellitza

Sellitza  i  in.  W 

  i  in.  W 

latach  sześćdziesiątych  przebadali  oni 

latach  sześćdziesiątych  przebadali  oni 

dyskryminacyjne  zachowania  przejawiane 

dyskryminacyjne  zachowania  przejawiane 

przez  obsługę  wobec  Murzynów  w  lokalach 

przez  obsługę  wobec  Murzynów  w  lokalach 

nowojorskich.  W 

nowojorskich.  W 

42%

42%  badanych  restauracji 

  badanych  restauracji 

zaobserwowano  różnego  rodzaju 

zaobserwowano  różnego  rodzaju 

praktyki 

praktyki 

dyskryminacyjne

dyskryminacyjne. 

Wnioskowano, 

iż 

. 

Wnioskowano, 

iż 

przynajmniej  część  tych  praktyk  jest 

przynajmniej  część  tych  praktyk  jest 

wynikiem postaw właścicieli lokali. 

wynikiem postaw właścicieli lokali. 

 

 

Wnioskiem,  jaki  się  w  tym  momencie 

Wnioskiem,  jaki  się  w  tym  momencie 

nasuwa  jest  to,  że 

nasuwa  jest  to,  że 

przesłanki  zawarte  w 

przesłanki  zawarte  w 

komponencie 

emocjonalnym 

i 

komponencie 

emocjonalnym 

i 

poznawczym  postawy  mogą  przybierać 

poznawczym  postawy  mogą  przybierać 

różną  postać  w  zachowaniu

różną  postać  w  zachowaniu.  Znając 

.  Znając 

powyższe  komponenty  możemy  się  kusić  o 

powyższe  komponenty  możemy  się  kusić  o 

przewidywanie  celu  działania,  natomiast 

przewidywanie  celu  działania,  natomiast 

nie 

daje 

się 

(bez 

uwzględniania 

nie 

daje 

się 

(bez 

uwzględniania 

dodatkowych  elementów)  przewidywać, 

dodatkowych  elementów)  przewidywać, 

jaki 

będzie 

sposób 

jego 

realizacji 

jaki 

będzie 

sposób 

jego 

realizacji 

(konkretne  zachowanie  w  danej  sytuacji). 

(konkretne  zachowanie  w  danej  sytuacji). 

To  zapewne  w  dużej  mierze  spowodowało 

To  zapewne  w  dużej  mierze  spowodowało 

odwrót  od  nadziei,  jakie  zrodził  kierunek 

odwrót  od  nadziei,  jakie  zrodził  kierunek 

ustaleń proponowany przez teorie postaw.

ustaleń proponowany przez teorie postaw.

 

 

Ostatnim w tym rozdziale zagadnieniem jest 

Ostatnim w tym rozdziale zagadnieniem jest 

powstawanie  postaw

powstawanie  postaw.  Najwięcej  bodaj 

.  Najwięcej  bodaj 

uwagi  poświęcono  ujęciom,  w  myśl  których 

uwagi  poświęcono  ujęciom,  w  myśl  których 

postaw 

postaw 

uczymy

uczymy 

 

się

się, podobnie jak wszelkich 

, podobnie jak wszelkich 

innych  umiejętności.  Są  to  ujęcia  szeroko 

innych  umiejętności.  Są  to  ujęcia  szeroko 

korzystające  z  danych  teorii  uczenia  się, 

korzystające  z  danych  teorii  uczenia  się, 

gdzie  ważne  są  takie  pojęcia,  jak: 

gdzie  ważne  są  takie  pojęcia,  jak: 

wzmocnienie

wzmocnienie  i 

  i 

generalizacja

generalizacja,  zaś  w 

,  zaś  w 

odniesieniu  do  uczenia  się  od  innych: 

odniesieniu  do  uczenia  się  od  innych: 

naśladowanie

naśladowanie.  Są  takie  obiekty,  zarówno 

.  Są  takie  obiekty,  zarówno 

przedmioty,  jak  idee  czy  ludzie,  z  którymi 

przedmioty,  jak  idee  czy  ludzie,  z  którymi 

kontakt  jest  dla  nas  przyjemny  lub 

kontakt  jest  dla  nas  przyjemny  lub 

nieprzyjemny. 

Albo 

mówiąc 

inaczej, 

nieprzyjemny. 

Albo 

mówiąc 

inaczej, 

kontaktowanie 

się 

z 

tymi 

obiektami 

kontaktowanie 

się 

z 

tymi 

obiektami 

dostarcza nam nagród albo kar. 

dostarcza nam nagród albo kar. 

 

 

Kary

Kary i 

 i 

nagrody

nagrody są to właśnie wzmocnienia, 

 są to właśnie wzmocnienia, 

termin  stosowany  w  teoriach  uczenia  się. 

termin  stosowany  w  teoriach  uczenia  się. 

Nagrody 

wiążą 

się 

z 

przyjemnymi 

Nagrody 

wiążą 

się 

z 

przyjemnymi 

odczuciami, 

zaś 

kary 

z 

przykrymi. 

odczuciami, 

zaś 

kary 

z 

przykrymi. 

Powtarzające  się  takiego  samego  rodzaju 

Powtarzające  się  takiego  samego  rodzaju 

doświadczenia 

z 

danymi 

obiektami 

doświadczenia 

z 

danymi 

obiektami 

powodują, 

że 

uczymy 

się 

poprzez 

powodują, 

że 

uczymy 

się 

poprzez 

wzmocnienia,  że  w  kontaktach  z  tymi 

wzmocnienia,  że  w  kontaktach  z  tymi 

obiektami  doznamy  przyjemności  bądź 

obiektami  doznamy  przyjemności  bądź 

przykrości. 

Zostaje 

w 

ten 

sposób 

przykrości. 

Zostaje 

w 

ten 

sposób 

ukształtowany 

emocjonalny 

komponent 

ukształtowany 

emocjonalny 

komponent 

postaw,  który  dalej  wpływa  na  powstanie 

postaw,  który  dalej  wpływa  na  powstanie 

komponentu poznawczego i zachowania.

komponentu poznawczego i zachowania.

 

 

Z 

Z 

generalizacją

generalizacją  mamy  do  czynienia 

 

mamy 

do 

czynienia 

wówczas,  gdy  nie  pojedynczy  obiekt,  lecz 

wówczas,  gdy  nie  pojedynczy  obiekt,  lecz 

cała  gama  obiektów  zostaje  objęta  tą 

cała  gama  obiektów  zostaje  objęta  tą 

samą  postawą

samą  postawą.  Istotne  w  tym  przypadku 

.  Istotne  w  tym  przypadku 

jest  to,  że  wszystkie  te  obiekty  zostają  ze 

jest  to,  że  wszystkie  te  obiekty  zostają  ze 

sobą  powiązane  (np.  tym,  że  wspólnie 

sobą  powiązane  (np.  tym,  że  wspólnie 

występują: w tym samym miejscu lub czasie; 

występują: w tym samym miejscu lub czasie; 

są do siebie podobne fizycznie, emocjonalnie, 

są do siebie podobne fizycznie, emocjonalnie, 

ideologicznie  itp.;  należą  do  tej  samej  grupy 

ideologicznie  itp.;  należą  do  tej  samej  grupy 

itd.).  Kryteriów  takiego  upodobnienia  jest 

itd.).  Kryteriów  takiego  upodobnienia  jest 

wiele,  zaś  każdy  z  nas  posiada  swe  własne 

wiele,  zaś  każdy  z  nas  posiada  swe  własne 

(choćby  ze  względu  na  indywidualne 

(choćby  ze  względu  na  indywidualne 

doświadczenia).  Jest  to  zjawisko,  które 

doświadczenia).  Jest  to  zjawisko,  które 

dobrze  ilustruje  jeden  z  eksperymentów 

dobrze  ilustruje  jeden  z  eksperymentów 

przeprowadzonych z małym chłopcem. 

przeprowadzonych z małym chłopcem. 

 

 

W  trakcie  badania  bawił  się  z  królikiem,  aż 

W  trakcie  badania  bawił  się  z  królikiem,  aż 

w  pewnym  momencie  uderzano  w  gong,  co 

w  pewnym  momencie  uderzano  w  gong,  co 

było  dla  chłopca  sygnałem  lękotwórczym. 

było  dla  chłopca  sygnałem  lękotwórczym. 

Kilkakrotnie  powtarzając  tę  sekwencję 

Kilkakrotnie  powtarzając  tę  sekwencję 

doprowadzono  do  sytuacji,  gdy  samo 

doprowadzono  do  sytuacji,  gdy  samo 

pojawienie  się  królika  wywoływało  u 

pojawienie  się  królika  wywoływało  u 

chłopca 

lęk. 

Stopniowo 

zdolność 

chłopca 

lęk. 

Stopniowo 

zdolność 

wywoływania 

reakcji 

lękowej 

zaczęły 

wywoływania 

reakcji 

lękowej 

zaczęły 

nabierać  również  inne  obiekty  z  otoczenia 

nabierać  również  inne  obiekty  z  otoczenia 

chłopca  (skrawki  futra,  futrzany  kołnierz 

chłopca  (skrawki  futra,  futrzany  kołnierz 

itp.).  Można  oczekiwać,  że  gdyby  królik 

itp.).  Można  oczekiwać,  że  gdyby  królik 

pojawiał  się  w  tym  samym  otoczeniu 

pojawiał  się  w  tym  samym  otoczeniu 

dostatecznie często (np. u kogoś na ręku lub 

dostatecznie często (np. u kogoś na ręku lub 

na  jakimś  meblu),  to  i  te  obiekty  zaczęłyby 

na  jakimś  meblu),  to  i  te  obiekty  zaczęłyby 

wyzwalać lęk. 

wyzwalać lęk. 

 

 

Nastąpiła  zatem 

Nastąpiła  zatem 

generalizacja

generalizacja.  Jeśli  wiec, 

.  Jeśli  wiec, 

np.  pokazuje  nam  się  często  obiekty  w 

np.  pokazuje  nam  się  często  obiekty  w 

towarzystwie 

słów 

lub 

sytuacji 

towarzystwie 

słów 

lub 

sytuacji 

wskazujących  na  doznawanie  przyjemności 

wskazujących  na  doznawanie  przyjemności 

(mały 

wysiłek, 

duża 

przyjemność, 

(mały 

wysiłek, 

duża 

przyjemność, 

efektywność działania, seks itp.), to nastąpi 

efektywność działania, seks itp.), to nastąpi 

zgeneralizowanie naszej pozytywnej reakcji 

zgeneralizowanie naszej pozytywnej reakcji 

również na ten obiekt. Jest to prawidłowość 

również na ten obiekt. Jest to prawidłowość 

często  wykorzystywana  w 

często  wykorzystywana  w 

działaniach

działaniach 

 

reklamowych

reklamowych.

.

 

 

Naśladowanie

Naśladowanie  albo 

  albo 

imitacja

imitacja  to  z  kolei 

  to  z  kolei 

zjawisko  często  występujące  w  procesie 

zjawisko  często  występujące  w  procesie 

uczenia się 

uczenia się 

od

od 

 

innych

innych. Zwłaszcza wówczas, 

. Zwłaszcza wówczas, 

gdy  małe  dzieci  uczą  się,  obserwując 

gdy  małe  dzieci  uczą  się,  obserwując 

dorosłych 

(najczęściej 

rodziców), 

jak 

dorosłych 

(najczęściej 

rodziców), 

jak 

funkcjonować  w  otoczeniu  społecznym. 

funkcjonować  w  otoczeniu  społecznym. 

Uczą  się  np.  zasad  dobrego  wychowania, 

Uczą  się  np.  zasad  dobrego  wychowania, 

tego  co  wolno  i  tego,  co  jest  źle  widziane, 

tego  co  wolno  i  tego,  co  jest  źle  widziane, 

jak  się  ubierać,  jak  się  zachowywać  jako 

jak  się  ubierać,  jak  się  zachowywać  jako 

dziewczynka  (chłopiec)  itp.  Równie  dobrze, 

dziewczynka  (chłopiec)  itp.  Równie  dobrze, 

naśladując  innych  (zwłaszcza  tzw. 

naśladując  innych  (zwłaszcza  tzw. 

osoby

osoby 

 

znaczące

znaczące)  można  się  nauczyć,  co  lubić,  a 

)  można  się  nauczyć,  co  lubić,  a 

czego  nie;  co  jest  ważne,  a  co  można 

czego  nie;  co  jest  ważne,  a  co  można 

pominąć (np. cechy człowieka). 

pominąć (np. cechy człowieka). 

 

 

W 

analogiczny 

sposób 

uczymy 

się 

W 

analogiczny 

sposób 

uczymy 

się 

(naśladując)  postaw.  Stwierdzono  zresztą, 

(naśladując)  postaw.  Stwierdzono  zresztą, 

że zdarza się, iż ludzie posiadają postawy, z 

że zdarza się, iż ludzie posiadają postawy, z 

których obiektem w swym dotychczasowym 

których obiektem w swym dotychczasowym 

życiu  jeszcze  się  nie  zetknęli.  Tym  samym, 

życiu  jeszcze  się  nie  zetknęli.  Tym  samym, 

nie  tylko  nie  mogli  mieć  własnych 

nie  tylko  nie  mogli  mieć  własnych 

doświadczeń, 

lecz 

mogli 

nawet 

nie 

doświadczeń, 

lecz 

mogli 

nawet 

nie 

wiedzieć,  że  wobec  takiego  obiektu  można 

wiedzieć,  że  wobec  takiego  obiektu  można 

mieć postawę, a więc: lubić bądź nie lubić, 

mieć postawę, a więc: lubić bądź nie lubić, 

posiadać  wiedzę,  która  by  to  uzasadniała 

posiadać  wiedzę,  która  by  to  uzasadniała 

oraz  tendencję  do  zachowywania  się  w 

oraz  tendencję  do  zachowywania  się  w 

odniesieniu  do  tego  obiektu  w  określony 

odniesieniu  do  tego  obiektu  w  określony 

sposób.

sposób.

 

 

Można 

również 

spotkać 

inne 

Można 

również 

spotkać 

inne 

umiejscowienie  źródeł  postaw.  I  tak, 

umiejscowienie  źródeł  postaw.  I  tak, 

stwierdzono, że można mówić o postawach 

stwierdzono, że można mówić o postawach 

jako 

jako 

instrumencie,  służącym  czyimś 

instrumencie,  służącym  czyimś 

potrzebom

potrzebom.  A  więc  np.  lubienie  bądź 

.  A  więc  np.  lubienie  bądź 

nielubienie  przedmiotu  postawy  staje  się 

nielubienie  przedmiotu  postawy  staje  się 

instrumentem  do  osiągania  założonych 

instrumentem  do  osiągania  założonych 

celów  (ekonomicznych,  politycznych  itp.). 

celów  (ekonomicznych,  politycznych  itp.). 

Albo,  instrumentalność  polega  na  tym,  że 

Albo,  instrumentalność  polega  na  tym,  że 

dzięki 

odpowiednim 

postawom 

mogę 

dzięki 

odpowiednim 

postawom 

mogę 

utrzymać  (lub  podwyższyć) 

utrzymać  (lub  podwyższyć) 

samoocenę

samoocenę. 

. 

Jeszcze  inne  koncepcje  lokują  źródło 

Jeszcze  inne  koncepcje  lokują  źródło 

postaw  w 

postaw  w 

dążeniu  do  utrzymania 

dążeniu  do  utrzymania 

spójności poznawczej

spójności poznawczej. 

. 

 

 

Można  by  tę  listę  dalej  wydłużać,  jednak 

Można  by  tę  listę  dalej  wydłużać,  jednak 

wydaje  się,  że  nie  w  tym  rzecz.  Bogactwo 

wydaje  się,  że  nie  w  tym  rzecz.  Bogactwo 

podejść  do  źródeł  postaw  wskazuje  raczej 

podejść  do  źródeł  postaw  wskazuje  raczej 

na  to,  że  możemy  mieć  do  czynienia  z 

na  to,  że  możemy  mieć  do  czynienia  z 

wieloma źródłami postaw i redukcjonizm w 

wieloma źródłami postaw i redukcjonizm w 

jakiejkolwiek postaci nie byłby tu wskazany.

jakiejkolwiek postaci nie byłby tu wskazany.