EWOLUCJA TEORII I PRAKTYKI
ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA
PODSTAWY TEORII ORGANIZACJI I
ZARZĄDZANIA (6)
1
EWOLUCJA TEORII I PRAKTYKI
ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA
PODSTAWY TEORII ORGANIZACJI I
ZARZĄDZANIA (6)
1
1. PODSTAWY ROZWOJU TEORII ORGANIZACJI
I ZARZĄDZANIA
Nauka organizacji i zarządzania powstała i rozwijała się zawsze w oparciu o
potrzebę usprawniania coraz bardziej skomplikowanej organizacji zespołów
ludzkich i procesów ich pracy.
Skomplikowanie te rośnie wraz z rozwojem technologicznym, rozwojem
demograficznym oraz coraz większym zapotrzebowaniem na surowce połączonym z
koniecznością ochrony naturalnego środowiska człowieka.
Wszystkie teorie zarządzania zostały sformułowane na podstawie empirycznego
doświadczenia i jego uogólnienia w postaci opartych na metodzie dedukcyjnej
dyrektyw.
Etapy tworzenia teorii :
intuicyjne „doświadczenie życiowe”
systematyczna obserwacja intuicyjnie wybranych konkretnych przypadków
uogólnianie hipotezy teorii
weryfikacja hipotez, prowadzona w konkretnych warunkach empirycznych lub
eksperymentalnych
weryfikacja hipotez w organizacji poprzez zastosowanie ich w kilku rodzajach
instytucji
zbiór ogólnych twierdzeń teorii.
2
2. PRZEDMIOT I CEL NAUK ORGANIZACJI I
ZARZĄDZANIA
Teoria organizacji i zarządzania należy do kategorii nauk społecznych,
zwanych ergologicznymi (od greckiego słowa ergon, które oznacza „dzieło” a
także „działanie”), które zajmują się działaniami człowieka.
Jedną z nauk ergologicznych jest prakseologia (nazwa pochodząca od
greckiego słowa praksis), która zajmuje się działaniem z punktu widzenia
sprawności.
Nazwę wprowadził w końcu XIX wieku francuski uczony Alfred Espinas a
rozwinął ją wyżej wymieniony profesor Tadeusz Kotarbiński (pierwsza
publikacja w roku 1913). Jego działalność wywarła decydujący wpływ na
rozwój nauki organizacji i zarządzania w Polsce.
Prakseologia należy nie tylko do kategorii nauk ergologicznych lecz także
do kategorii nauk teleologicznych (celowościowych) i normatywnych, tzn.
do nauk, których celem jest nie tylko poznanie i wyjaśnienie badanych
zjawisk lecz również poszukiwaniem sposobów oddziaływania na tą
rzeczywistość zgodnie z postawionym sobie celem jakim w danym przypadku
jest sprawność działania oraz formułowanie dyrektyw (norm) jakimi należy
się kierować ażeby nasze działanie było sprawnym.
3
NAUKA ORGANIZACJI I KIEROWNICTWA
Początkowo nauka organizacji i zarządzania nosiła nazwę nauki
organizacji i kierownictwa (a jeszcze wcześniej naukowej
organizacji).
Karol Adamiecki,(polski uczony z przełomu XIX i XX) :
„Pod nauką organizacji i kierownictwa należy rozumieć sposoby
postępowania oraz zabiegi techniczne przy kierowaniu działaniem tak
oddzielnych jednostek, jak i zespołów, oparte na poznaniu i zastosowaniu
praw zależności pomiędzy przyczynami i skutkami, odkrywanych metodą
doświadczalno-naukową, a mające na celu osiągnięcie najwyższego
wyniku użytecznego przy najmniejszym nakładzie czasu, pracy ludzkiej,
energii przyrody i w ogóle wszystkich środków wytwórczych”.
Od samego początku swego rozwoju „naukowa organizacja”, która później
zmieniła nazwę na „naukę organizacji i kierownictwa” by w końcu
przybrać nazwę nauki „organizacji i zarządzania” miała podejście
prakseologiczne i głównym jej celem było poszukiwanie sposobów
usprawniania organizacji jako instytucji oraz jako funkcji zarządzania
zasobami i procesem jej działania.
4
WIELODYSCYPLINARNY I INTERDYSCYPLINARNY
CHARAKTER NAUKI ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA
Nauki o organizacji i zarządzaniu (podejście wielodyscyplinarne): wszystkie
nauki, które z właściwych sobie punktów widzenia i stosując właściwe sobie
metody badawcze zajmują się zjawiskiem organizacji i zarządzania: socjologia,
psychologia, antropologia, ekonomia, politologia, prawo, cybernetyka,
prakseologia, ergonomia, statystyka, badania operacyjne itd.
Nauka organizacji i zarządzania (podejście interdyscyplinarne): synteza
wiedzy z wyżej wymienionych dziedzin, dzięki której tworzymy nową teorię
wyjaśniająca badane zjawiska wynikające ze specyficznego dla tej nauki, punktu
widzenia i specyficznych metod działania.
Rozwój tej dyscypliny przebiega od holistycznego (całościowego) podejścia,
opartego na zdrowo rozsądkowej analizie opartej na obserwacji i doświadczeniu
oraz na logicznym wyciąganiem wniosków zmierzających do usprawnienia
działania organizacyjnego,
poprzez podejście wielodyscyplinarne wykorzystujące coraz szerszy wachlarz
dziedzin nauk i ich metod w celu użycia ich do usprawniania organizacji,
Do podejścia systemowego opartego na integracji elementów różnych
dyscyplin, i które ma charakter bardziej zintegrowany czyli interdyscyplinarny.
5
TWIERDZENIA TEORII ORGANIZACJI I
ZARZĄDZANIA
Dyrektywy praktyczne dotyczące sprawnego działania mogą
mieć charakter :
bezwzględny i są wtedy słuszne w każdych warunkach i mogą dotyczyć
każdej organizacji (sekwencja działań w procesie podejmowania decyzji lub
projektowania organizacji) ;
względny, mający zastosowanie do określonych warunków czy sytuacji
(style kierowania).
Dyrektywy praktyczne mogą dotyczyć :
skutecznych sposobów realizacji określonych celów, oraz
technik wykonawczych określających odpowiednie środki techniczne
(algorytmy, techniki badawcze, tablice decyzyjne, itd.)
6
3. PRZEDMIOT BADAŃ NAUKI ORGANIZACJI I
ZARZĄDZANIA:
A - Organizacja i funkcja organizowania – teoria organizacji
organizacja jako struktura : budowa i budowanie struktur, elementy struktury i
podział zadań
organizacja jako zespół ludzki : organizacja procesów pracy, członkowie zespołu –
pracownicy, motywacje indywidualne i zbiorowe, władztwo i jego podstawy, stosunki
międzyludzkie, zespoły formalne i grupy nieformalne, grupy interesów, dynamika grup,
organizacja jako system otwarty : organizacja i jej otoczenie, organizacja jako
system informacyjny, jako cybernetyczny system sterowania, jako cybernetyczna
czarna skrzynka, której strukturą wewnętrzną się nie interesujemy a badamy jedynie
relacje i związki przyczynowe pomiędzy impulsami i informacjami jakie do niej
przychodzą z zewnątrz (wejściami - inputs) oraz wychodzą na zewnątrz (wyjściami -
outputs) oraz skutki jej oddziaływania na otoczenie (rezultaty – outcomes).
B - Kierownictwo, funkcja kierowania – teoria kierownictwa,
Kierownicy menadżerzy – typy osobowości i style kierownictwa
Funkcje kierowania (rządzenia, zarządzania, administrowania)
C. Teoria zarządzania (Procesy i metody zarządzania)
Zarządzanie strategiczne, zarządzanie procesem (jakością, wynikami, kontroling),
zasobami, wiedzą i kapitałem społecznym organizacji, zmianą
7
8
Zasady sprawnej organizacji działania i kierowania zespołami ludzkimi jest stare jak
społeczeństwo. Zawsze opierały się na obserwacjach i doświadczeniach wyniesionych z
praktyki, na podstawie, której starano się wypracować jakieś zasady ogólne i recepty na
usprawnienie organizacji lub procesu kierowania.
Na większą skalę widać to w przedsięwzięciach władców organizujących życie całych
społeczeństw, księstw, królestw czy imperiów, budujących twierdze i pałace,
prowadzących wieloletnie wojny wymagające skoordynowanego i sprawnego działania
wielu tysięcy ludzi oraz mobilizacji i zarządzania potężnych środków pieniężnych,
materialnych oraz organizacji handlu.
W starożytności Sumerowie tworzyli archiwa już 5000 lat przed narodzeniem Chrystusa,
Egipcjanie znali funkcje planowania, organizowania i kontroli 4000 lat przed naszą erą,
ślady doradztwa w sprawach personelu stwierdzono u Egipcjan z przed 2000 lat starej
ery, Platon opisywał specjalizację działania 350 lat P.N.C., Sokrates dyskutował o
uniwersalności funkcji zarządzania 200 lat P.N.C. a Ksenofont w tym samym czasie
uznawał zarządzanie jako samodzielną sztukę.
W średniowieczu Alfarabi zrobił listę cech, jakie powinien posiadać skuteczny przywódca
w roku 900 a Ghazaei listę cech menedżera w roku 1100. Tajemnice budowniczych
starożytnych świątyń przetrwały drogą pokoleniowego przekazu od czasów wielkiego
budowniczego świątyni Jerozolimskiej Hirama do czasów średniowiecznych
wolnomularzy, budowniczych romańskich i gotyckich katedr.
NURT KLASYCZNY I NEOKLASYCZNY
Historyczne korzenie
.
NAUKOWE ZARZĄDZANIE
To, co dziś nazywamy naukowym zarządzaniem
powstało w wyniku rewolucji przemysłowej.
Zrodziło się ono z potrzeb praktyki wobec
trudności, jakie stwarzało zarządzanie
rozrastającymi się w wyniku mechanizacji
przedsiębiorstwami, oparte jedynie na zdrowym
rozsądku, intuicji i doświadczeniu. Chodziło o
podniesienie wydajności pracy robotników
produkcyjnych i lepsze wykorzystanie
możliwości, jakie stwarzała mechanizacja i
usprawnienia techniczne.
9
4.2. PREKURSORZY I KLASYCY NAUKOWEGO
ZARZĄDZANIA
NURT KLASYCZNY I NEOKLASYCZNY
Opiera się na obserwacjach i doświadczeniach wyniesionych z
praktyki i na tej podstawie stara się wypracować jakieś
zasady ogólne i recepty na usprawnienie organizacji lub
procesu kierowania.
Naukowe zarządzanie powstało w wyniku rewolucji
przemysłowej. Zrodziło się z potrzeb praktyki wobec
trudności jakie stwarzało zarządzanie rozrastającymi się w
wyniku mechanizacji przedsiębiorstwami, oparte jedynie na
zdrowym rozsądku, intuicji i doświadczeniu. Chodziło o
podniesienie wydajności pracy robotników produkcyjnych i
lepsze wykorzystanie możliwości jakie stwarzała
mechanizacja i usprawnienia techniczne.
10
KIERUNEK TECHNICZNO FIZJOLOGICZNY
(TAYLOR I TAYLORYZM):
Adam Smith (1723-1790) : wzrost wydajności w wyniku podziału pracy
między członków zespołu i specjalizacji w wykonywaniu określonych czynności,
ciągłości pracy oraz stosowania wyspecjalizowanych narzędzi.
Charles Babbage (1792-1871) : pierwsze zasady naukowej organizacji pracy
: zasada podziału pracy, zasada straty czasu w wyniku zmiany czynności,
zasada nabywania sprawności w wyniku specjalizacji, idea taśmy montażowej.
Fryderyk Winslow Taylor (1865- 1915) doradca przemysłowy stworzył
zasady racjonalnej i systematycznej organizacji pracy oraz naukowe metody jej
badania zwane do dziś tayloryzmem. Nacisk położony jest na czynniki
techniczno-fizjologiczne wpływające na sprawność przebiegu procesów pracy
(odpowiedni dobór ludzi, motywacja, odpowiednie narzędzia.
Frank i Lilian Gilbrethowie – opracowali elementarne składniki czynności
robotnika (mikro-ruchy) które nazwali therbligami (anagram nazwiska
autorów). Analiza szczegółowych ruchów pozwala na wyeliminowanie ruchów
zbędnych powodujących stratę czasu i energii i zmniejszyć koszty wytwarzania
produktu.
Harmonogramy Gantta i metoda PERT (metoda ścieżki krytycznej)
pozwalaja planować działania i ułatwiają kontrolę nad ich wykonaniem
11
KIERUNEK ADMINISTRACYJNY (FAYOL I
FAYOLIZM)
Henri Fayol (1841-1915) francuski inżynier i dyrektor kombinatu węglowego
stworzył kierunek administracyjny. Zwolennicy tego kierunku kładą nacisk na
właściwy sposób kierowania ludźmi.
Szkoła uniwersalistyczna, opierająca się na dorobku Fayola, uważa, że proces
kierowania (zarządzania) jest niezależny od typu organizacji. W każdej
organizacje publicznej czy prywatnej i na wszystkich jej szczeblach istota i
elementy funkcji kierowania są w istocie takie same.
Szkoła empiryczna, poddaje krytyce poglądy uniwersalistyczne na kierowanie
czy zarządzanie i twierdzi, że nie ma zasad uniwersalnych, które by się dało
empirycznie zweryfikować w każdej organizacji i które można by potem
uogólnić.
Uważa, że najlepszą metodę stanowi upowszechnianie doświadczeń
wybitnych menadżerów.
Nurt psychospołeczny
Opiera się na analizie motywów zachowań społecznych zachodzących między
ludźmi w procesie pracy. Początek jego wywodzi się od badań
przeprowadzonych pod kierunkiem Eltona Mayo w Western Electric Company w
latach trzydziestych (1927-32)
12
3.2. WSPÓŁCZESNE KIERUNKI ROZWOJU
TEORII ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA
Kierunek psychologiczny
Kierunek socjologiczny
Nurt systemowy
Badania operacyjne,
Teoria systemów
Podejście cybernetyczne
13