Stres – geneza pojęcia podejście biologiczne

Lata 20-30-te XX w.

–

badania

fizjologa kanadyjskiego

Hansa

Hugona Selye

(„dr Stress”),

powodują wprowadzenie pojęcia

stres

oznaczającego zespół

niespecyficznych zmian organizmu

pod wpływem szkodliwych bodźców

(korzystnych również), o sile reakcji

organizmu decyduje siła bodźca

(wymagania), a nie jego rodzaj, czy

znak; tzw.

biologiczna

teoria stresu

Stres jako

reakcja

Niewydolność syndromu ogólnej

adaptacji

organizmu.

Lata 50-te XX w.

–

badania

Richarda

Lazarusa i Susan Falkman

– ujęcie

psychologiczne –

stres

dynamiczna relacja

pomiędzy człowiekiem - a otoczeniem,

oceniana jest przez jednostkę jako

wymagająca wysiłku adaptacyjnego, lub

przekraczająca możliwości sprostania jej.

Jednostka i otoczenie wpływają na siebie

nawzajem, a więc relacja ta ulega ciągłemu

przeobrażeniu - zmiany zachodzą także w

obrębie obydwu stron - przekształceniu ulega

otoczenie i pozostający w nim człowiek

Stres jako

proces

Rezultat oceny relacji z otoczeniem

może mieć charakter:

Krzywdy lub straty

– szkoda lub uraz już

powstały

Zagrożenia

- szkoda lub uraz jeszcze nie

wystąpiły, ale są prawdopodobne

Wyzwania

- zdarzenie spostrzegane jest

przez jednostkę jako prowokujące do walki

Dwa stopnie oceny w relacji z

otoczeniem:

Obydwa stopnie oceny są współzależne i przebiegają niemalże

równocześnie.

OCENA PIERWOTNA:

„

Czym jest dla mnie

to zdarzenie?"

Możliwe odpowiedzi:

Fakt bez znaczenia

Korzyść

Zdarzenie wym. wysiłku

adaptacyjnego

OCENA WTÓRNA:

"Co mogę w tej

sytuacji zrobić?"

Możliwe odpowiedzi:

Nie podejmowanie

aktywności

Poszukiwanie informacji

Bezpośrednie działanie

Redukcja wewnętrznych

emocji

Stres

–

złożona

reakcja organizmu

na przeszkody, przeciążenia,

niebezpieczeństwa, nowe sytuacje

życiowe czy silne bodźce; oznacza

mobilizację organizmu do radzenia

sobie w określonej sytuacji.

Stres może mieć znaczenie :

Pozytywne –

EUSTRES

- pobudzając

wzmacnia nasze reakcje, podnosi próg

naszej reaktywności, umożliwia skuteczne

działanie

Negatywne –

DYSTRES

– wywołuje apatię,

niepokój, niezdolność do skutecznego

działania a nawet dolegliwości fizyczne.

Mechanizm stresu

BODZIEC MÓZG – Przysadka

mózgowa

(STRESOR) IMPULS NERWOWY

POBUDZENIE

HORMONALNE

(ACTH)

NADNERCZA

                                                  KORTYZOL;
                                    ADRENALINA; NORADRENALINA
                                         hormony walki i ucieczki,
                                               hormony stresu

UKŁAD KRWIONOŚNY

wzrost ciśnienia krwi, szybsza praca serca,

uwolnienie do krwi większej niż zwykle

ilości glukozy, cholesterolu i wolnych

kwasów tłuszczowych – STAN GOTOWOŚCI

Długotrwały „stan gotowości” organizmu -
stałe podwyższone wydzielanie hormonów
„stresu”- nie rozładowanie napięcia
związanego ze stresem powoduje spadek
odporności wyczerpanie i rozregulowanie
organizmu.

Rodzaj reakcji na stres, jej natężenie jest rzeczą

indywidualną i zależy od naszych

predyspozycji psychofizycznych.

Reakcje mogą mieć charakter:

FIZJOLOGICZNY

: wzmożona nerwowość,

nadpobudliwość; palpitacje serca, wzrost

ciśnienia; bóle głowy, pleców, żołądka

PSYCHOLOGICZNY

: lęk, stany depresyjne,

smutek, irytacja, rozczarowanie życiem i sobą

STRESOWI ZWYKLE TOWARZYSZĄ:

•

Zmiany w zachowaniu

– Np.: objadanie

się, palenie papierosów, nadużywanie

alkoholu, obgryzanie paznokci, zaburzenia

snu, łatwe wpadanie w gniew, unikanie

kontaktów z ludźmi

•

Zmiany w myśleniu

– Np.: trudności z

koncentracją, kłopoty z pamięcią,

negatywne myślenie

Określone w badaniach związki

stresu z występowaniem chorób

(serca):

Większa podatność na zmiany w ukł. krążenia wywołane stresem

(większa intensywność zmian)

Wpływ niektórych elementów osobowości na intensywność zmian

wywołanych stresem

Określony rodzaj zachowania – predysponujący do zachorowania pod

wpływem stresu – koncepcja WZA (Wzór Zachowania A) - M. Friedman

i R. H. Rosenman -1959r – tzw. „wieńcowy wzór zachowania”

Wpływ emocji

intensywnych i utrzymujących się długotrwale -

długotrwałe, silne, negatywne stany emocjonalne, częste ich

powtarzanie się, wywoływanie zmian zachowania (palenie

papierosów, zaburzenia metabolizmu, zmiany w odżywianiu itp.)

Wzorzec zachowania typu A

(WZA)

•

Przyspieszone tempo życia

•

Ciągła rywalizacja

•

Presja czasowa, pośpiech

•

Niecierpliwość i skłonność do wrogości

•

Potrzeba kontroli i sprawowania władzy

•

Dominacja i autokratyczny styl kierowania innymi

•

Nieumiejętność delegowania zadań

•

Ostra samokrytyka

•

Duża potrzeba osiągnięć

•

Nieumiejętność zrelaksowania się i odpoczynku

•

„

Muszę być doskonały we wszystkim co robię”

•

Agresywność (poczucie kontroli i pokonywanie przeszkód),

wrogość

•

Duża dynamika zachowań, energia, niecierpliwość

•

Napięte mięśnie, gestykulacja, szybkie tempo wykonywania

czynności

Przyczyny – stresory:

•

zewnętrzne

- presja środowiska,

przytłaczająca ilość zajęć, zmiana pracy lub

mieszkania, złe warunki pracy, monotonia pracy

•

wewnętrzne

(tkwiące w jednostce) -

nierealistyczne oczekiwania, brak poczucia

sprawowania kontroli, przynależności,

kwalifikacji, przesądy, kompleksy,

nieodpowiednie nawyki.

Kwestionariusz (SRRS)

Thomasa Holmesa

Richarda

Rahe’a

1967 rok

Osoby osiągające

300

lub

więcej punktów w ciągu roku

są bardziej narażone na

wystąpienie problemów

zdrowotnych.

U dużej części dzieci i

dorosłych chorych na raka, w

ciągu roku poprzedzającego

chorobę wystąpiły poważne

zmiany życiowe, często

śmierć w rodzinie lub

rozstanie z bliską osobą.

Zdarzenie

Liczba punktów

określająca obciążenie

Śmierć współmałżonka

100

Rozwód

Ślub

Utrata pracy

Pogodzenie się ze
współmałżonkiem

Reorganizacja
przedsiębiorstwa

Zmiana pracy

Zmiana godzin lub

warunków pracy

Urlop

Święta

Stres – jak sobie radzić?

Od czego zacząć?!

Co mnie właściwie stresuje?

– uświadomienie sobie i określenie przyczyny

naszego aktualnego stanu

Czy mam wpływ na tą sytuację?

– określenie czy i w jakim zakresie możemy

zmienić obecny stan rzeczy

Jak się zachowałem/zachowuję w tej sytuacji?

– uświadomienie sobie

swojego stanu emocjonalnego

O co właściwie chodzi? -

hierarchizacja problemów określających sytuację

Jak czują się inni, jak się zachowali/zachowują?

– spojrzenie na sytuację pod

różnymi kątami

W nawiązaniu do psychologicznego ujęcia

teorii stresu, radzenie sobie ze stresem

obejmuje trzy kategorie aktywności:

- poszukiwanie informacji

- bezpośrednie działania

- powstrzymywanie się od działania

Proces radzenia sobie pełni dwie

funkcje:

1.Instrumentalną – uporanie się z

problemem, który jest źródłem

stresu

2.Regulującą emocje – zmiana

swojego zachowania, zmniejszenie

napięcia

Ogólny zespół przystosowywania GAS

(general adaptation syndrome)

Seyle

: reakcje organizmu na stres są zawsze podobne

i przebiegają fazowo:

Reakcja alarmowa:

spostrzeżenie stresora, reakcja

walki/ucieczki, zmiany fizjologiczne zapoczątkowane

przez mózg (wydzielanie hormonów: kortykolibertyna

→ ACTH → kortykosteroidy; adrenalina i

noradrenalina );

pobudzenie do działania

wyzwolenie zasobów energetycznych

Faza oporu

nadal podwyższony stan gotowości,

próba

odbudowania

nadszarpniętych zasobów i

naprawa szkód

Faza wyczerpania:

wyczerpanie energii, dominacja

układu przywspółczulnego (obniżenie tętna,

wolniejszy oddech); uwaga: organizm nadal jest pod

wpływem stresora! Zbyt długi stres w fazie

wyczerpania może prowadzić do tzw. „

chorób

przystosowania

”: alergia, pokrzywka, wrzody,

choroba wieńcowa.

Wpływ stresu na układ odpornościowy

Psychoneuroimmunologia

– nauka o związkach

psychiki, systemu nerwowego i hormonalnego,

układu immunologicznego a pojawianiem się chorób

Układ immunologiczny jest związany z układem

nerwowym i hormonalnym –więc te dwa mogą

wpływać na odporność organizmu

Stres stymuluje wytwarzanie

steroidów

(tzw. hormonów

stresu), które hamują działanie syst.

odpornościowego. W efekcie pod długotrwałym

wpływem steroidów organizm staje się bardziej

podatny na choroby

Szczególnie szkodliwe są sytuacje stresowe, które nie

podlegają kontroli

Psychologiczne modyfikatory stresu

•

Oczekiwania dotyczące własnej skuteczności

(pewność siebie, wiara we własną skuteczność)

•

Twardość psychiczna

: a) wysoki poziom

zaangażowania; b) skłonność do interpretowania

zmian jako wyzwań; c) silne przekonanie o

sprawowaniu kontroli nad swoim życiem

(wewnętrzne umiejscowienie źródła kontroli)

•

Poczucie humoru

– związek przeżywania

pozytywnych emocji z polepszeniem funkcjonowania

układu odpornościowego

•

Przewidywalność

- poszukiwanie informacji na

temat stresorów jako sposób na radzenie sobie ze

stresem

•

Wsparcie społeczne:

a) zainteresowanie

emocjonalne; b) pomoc instrumentalna; c)

informacja; d) ocena; e) kontakt społeczny

Stres a zaburzenia jedzenia i

nałogi

•

Jednym ze sposobów na zredukowanie

nadmiernego stresu i negatywnych emocji

może być objadanie się

•

Pewne produkty (np. czekolada) wyzwalają

śladowe ilości opiatów w mózgu; które

redukują odczuwanie negatywnych emocji

•

Ludzie sięgają po różnorodne używki by

redukować napięcie i uporać się ze stresem

Techniki redukcji stresu

– wybór

odpowiedniej techniki zależy od

wykrytego źródła stresu:



metody środowiskowe

(redukowanie

stresorów tkwiących w otoczeniu)



techniki fizjologiczne

(odpowiednie

gdy czujemy nagły wzrost adrenaliny)



techniki umysłowe

(odpowiednie gdy

czynniki psychologiczne mają znaczący

wpływ na poziom stresu)

Walka ze stresem

techniki środowiskowe

Redukowanie wagi wydarzenia

– myślenie

zmierzające do zniwelowania wyolbrzymiania

doświadczających nas wydarzeń

Obniżenie stopnia niepewności

– pozyskiwanie

niezbędnych informacji redukujących niewiadome

związane z oczekiwanymi zdarzeniami

Zwiększanie możliwości uniknięcia

niekorzystnych następstw zdarzenia –

powtarzanie podobnych sytuacji, planowanie

naszego zachowania; unikanie udziału

Słuchanie relaksacyjnej muzyki

Walka ze stresem

techniki fizjologiczne

Relaksacja mięśniowa

– ćwiczenia

rozluźniające mięśnie, często łączone z

relaksacja wyobrażeniową czy słuchaniem

muzyki

Kontrolowanie oddechu

– ćwiczenia

oddechowe pomagają zniwelować objawy

stresu ( tempo oddechu, krążenie itp.)

Biofeedback

–zaawansowane narzędzie

służące do wyboru optymalnej metody

zwalczania stresu poprzez ocenę reakcji

fizjologicznych

Walka ze stresem

techniki psychologiczne



Relaksacja wyobrażeniowa

– kreowanie

scenerii oddziałującej korzystnie na osobę



Świadome, racjonalne, pozytywne

myślenie

– przeciwwaga dla myślenia

negatywnego



Autosugestia – autohipnoza

– oddziaływanie

na podświadomość zmierzające do utrwalenia

afirmacji i zwiększenia pewności siebie

Stres – zapobieganie

Nie unikniesz nieuniknionego, ale możesz zmniejszyć niekorzystny wpływ stresu na

swój organizm!!!

. Zwiększenie przewidywalności sytuacji

- organizowanie pracy własnej

- zwiększanie kompetencji i doświadczenia zawodowego

- wywieranie wpływu na organizowanie pracy zespołu, komórki

itp..

2. Rozwijanie w sobie odporności na stres:

- fizjologiczna odporność - dieta, kondycja fizyczna, muzyka,

rekreacja

- psychologiczna odporność - zbalansowany styl życia, atrybucja

przyczynowo-skutkowa, asertywny styl bycia

- społeczna odporność - wspierające relacje osobiste, zdolność

współpracy w zespole

3. Procedury antystresowe:

- techniki relaksacji

- wizualizacja, zmiana nastawień

- pozytywne myślenie

Document Outline