METALE NIEŻELAZNE 

METALE NIEŻELAZNE 

I ICH STOPY 

I ICH STOPY 

 

 

 

 

Metale nieżelazne

Metale nieżelazne



Metale nieżelazne są również 

Metale nieżelazne są również 

nazywane metalami kolorowymi, 

nazywane metalami kolorowymi, 

które nie zawierają żelaza. Zaliczamy 

które nie zawierają żelaza. Zaliczamy 

do nich np. miedź, cynk, ołów, cynę, 

do nich np. miedź, cynk, ołów, cynę, 

aluminium. 

aluminium. 

 

 

 

 

Miedź i jej stopy

Miedź i jej stopy



Miedź jest metalem o czerwonawym 

Miedź jest metalem o czerwonawym 

kolorze. Można ją przerabiać na ciepło i 

kolorze. Można ją przerabiać na ciepło i 

zimno. Miedź ma dużą przewodność 

zimno. Miedź ma dużą przewodność 

cieplną i elektryczną. Charakteryzuje się 

cieplną i elektryczną. Charakteryzuje się 

również dużą odpornością na korozję. 

również dużą odpornością na korozję. 



Miedź technicznie czystą dzielimy na:

Miedź technicznie czystą dzielimy na:

a)

a)

surową

surową

b)

b)

rafinowaną

rafinowaną

c)

c)

Przetopioną

Przetopioną

Każda z tych odmian zawiera śladowe ilości : 

Każda z tych odmian zawiera śladowe ilości : 

Bi, Pb, Sb, Ni, Sn, Zn, Ag.

Bi, Pb, Sb, Ni, Sn, Zn, Ag.

 

 

 

 

Stopy miedzi dzielimy na:

Stopy miedzi dzielimy na:

a)

a)

Stopy wstępne miedzi

Stopy wstępne miedzi

b)

b)

Miedź stopową

Miedź stopową

c)

c)

Mosiądze

Mosiądze

d)

d)

Miedzionikle

Miedzionikle

e)

e)

Brązy

Brązy

f)

f)

Stopy oporowe miedzi

Stopy oporowe miedzi

W zależności od przeznaczenia stopy miedzi 

W zależności od przeznaczenia stopy miedzi 

dzielimy na: odlewnicze i do przeróbki 

dzielimy na: odlewnicze i do przeróbki 

plastycznej.

plastycznej.

 

 

 

 

Miedź

 

 

 

 

Aluminium i jego stopy

Aluminium i jego stopy



Aluminium jest metalem 

Aluminium jest metalem 

charakteryzującym się dobrą 

charakteryzującym się dobrą 

przewodnością cieplną i elektryczną. 

przewodnością cieplną i elektryczną. 

Aluminium ma również bardzo dobrą 

Aluminium ma również bardzo dobrą 

odporność na korozję atmosferyczną( gdyż 

odporność na korozję atmosferyczną( gdyż 

samorzutnie tworzy warstwę tlenku glinu, 

samorzutnie tworzy warstwę tlenku glinu, 

która go także zabezpiecza przed dalszym 

która go także zabezpiecza przed dalszym 

utlenieniem). Aluminium jest również 

utlenieniem). Aluminium jest również 

odporne na działanie wody, dwutlenku 

odporne na działanie wody, dwutlenku 

siarki, a także niektórych kwasów 

siarki, a także niektórych kwasów 

organicznych.

organicznych.

 

 

 

 

Aluminium

 

 

 

 

Aluminium technicznie czyste

Aluminium technicznie czyste



Jest metalem dość plastycznym, lecz 

Jest metalem dość plastycznym, lecz 

niezbyt wytrzymałym.

niezbyt wytrzymałym.



Dzielimy je na 2 rodzaje: rafinowane i 

Dzielimy je na 2 rodzaje: rafinowane i 

hutnicze.

hutnicze.



Każde z tych rodzajów zawiera głównie 

Każde z tych rodzajów zawiera głównie 

następujące zanieczyszczenia: Fe, Si, 

następujące zanieczyszczenia: Fe, Si, 

Cu, Zn, oraz w niewielkich ilościach 

Cu, Zn, oraz w niewielkich ilościach 

również: Mg, Mn, Cr, V, Pb, Ni.

również: Mg, Mn, Cr, V, Pb, Ni.

 

 

 

 

Stopy aluminium

Stopy aluminium



Stopy aluminium dzielimy na stopy 

Stopy aluminium dzielimy na stopy 

odlewnicze i do przeróbki plastycznej.

odlewnicze i do przeróbki plastycznej.



Dodatkowo stopy odlewnicze dzielimy na: 

Dodatkowo stopy odlewnicze dzielimy na: 

krzemowe( silumin) Al-Si, miedziowe Al-Cu, 

krzemowe( silumin) Al-Si, miedziowe Al-Cu, 

magnezowe Al-Mg. Są one również 

magnezowe Al-Mg. Są one również 

nazywane stopami dwuskładnikowymi. 

nazywane stopami dwuskładnikowymi. 

Wyróżniamy również stopy 

Wyróżniamy również stopy 

wieloskładnikowe: Al-Si- Cu, Al- Si-Cu -Mg-

wieloskładnikowe: Al-Si- Cu, Al- Si-Cu -Mg-

Ni, Al- Cu-Ni, Al-Cu -Ni- Mg 

Ni, Al- Cu-Ni, Al-Cu -Ni- Mg 



Z kolei stopy do przeróbki plastycznej 

Z kolei stopy do przeróbki plastycznej 

dzielimy na:

dzielimy na:

a)

a)

Stopy stosowane do obróbki cieplnej

Stopy stosowane do obróbki cieplnej

b)

b)

Stopy stosowane w stanie utwardzonym 

Stopy stosowane w stanie utwardzonym 

dyspersyjnie

dyspersyjnie

 

 

 

 

Magnez i jego stopy

Magnez i jego stopy



Magnez jest jednym z najlżejszych 

Magnez jest jednym z najlżejszych 

metali. Jest również metalem dość 

metali. Jest również metalem dość 

aktywnym chemicznie. Podobnie jak 

aktywnym chemicznie. Podobnie jak 

aluminium tworzy z tlenem tlenek 

aluminium tworzy z tlenem tlenek 

magnezu, jednakże nie chroni on go 

magnezu, jednakże nie chroni on go 

przed korozją. Magnez nie jest 

przed korozją. Magnez nie jest 

również metalem wytrzymałym i 

również metalem wytrzymałym i 

plastycznym. Wyróżniamy 2 rodzaje 

plastycznym. Wyróżniamy 2 rodzaje 

magnezu: Mg 99,95 i Mg 99,9. 

magnezu: Mg 99,95 i Mg 99,9. 

 

 

 

 

Stopy magnezu

Stopy magnezu



Stopy magnezu zawierają głównie 

Stopy magnezu zawierają głównie 

następujące składniki:

następujące składniki:

a)

a)

Aluminium ( do 11%)

Aluminium ( do 11%)

b)

b)

Cynk (do 7%)

Cynk (do 7%)

c)

c)

Mangan (do 5%)

Mangan (do 5%)

d)

d)

Cyrkon (do 1%)

Cyrkon (do 1%)

e)

e)

Cer, tor i metale ziem rzadkich ( lantan, 

Cer, tor i metale ziem rzadkich ( lantan, 

neodym)  

neodym)  

Osobną grupę stopów stanowią stopy z 

Osobną grupę stopów stanowią stopy z 

litem.                                                         

litem.                                                         

 

 

 

 



Ogólnie stopy magnezu możemy 

Ogólnie stopy magnezu możemy 

podzielić na stopy: odlewnicze i do 

podzielić na stopy: odlewnicze i do 

przeróbki plastycznej. W obu tych 

przeróbki plastycznej. W obu tych 

grupach podstawowymi typami są 

grupach podstawowymi typami są 

podwójne stopy Mg- Mn i stopy 

podwójne stopy Mg- Mn i stopy 

wieloskładnikowe Mg- Al- Zn- Mn i 

wieloskładnikowe Mg- Al- Zn- Mn i 

Mg- Zn- Zr. 

Mg- Zn- Zr. 

 

 

 

 

Magnez

 

 

 

 

Cyna i jej stopy

Cyna i jej stopy



Cyna jest metalem o bardzo dobrej 

Cyna jest metalem o bardzo dobrej 

odporności na korozję a w 

odporności na korozję a w 

szczególności jest odporna w 

szczególności jest odporna w 

środowisku tlenu, kwasu octowego, 

środowisku tlenu, kwasu octowego, 

acetylenu, amoniaku i wody morskiej.

acetylenu, amoniaku i wody morskiej.



Stopy cyny dzielimy na stopy 

Stopy cyny dzielimy na stopy 

odlewnicze (stopy cyny z Sb, Cu, Pb), 

odlewnicze (stopy cyny z Sb, Cu, Pb), 

oraz na stopy do obróbki plastycznej 

oraz na stopy do obróbki plastycznej 

(stop cyny z antymonem).

(stop cyny z antymonem).

 

 

 

 

Cyna

 

 

 

 

Ołów i jego stopy

Ołów i jego stopy



Ołów jest metalem charakteryzującym się 

Ołów jest metalem charakteryzującym się 

bardzo dużymi własnościami plastycznymi i 

bardzo dużymi własnościami plastycznymi i 

dobrą odpornością na korozję w środowisku 

dobrą odpornością na korozję w środowisku 

kwasu siarkowego, rozcieńczonego kwasu 

kwasu siarkowego, rozcieńczonego kwasu 

solnego, a także w środowisku rozcieńczonych 

solnego, a także w środowisku rozcieńczonych 

alkaliów takich jak KOH czy NaOH. 

alkaliów takich jak KOH czy NaOH. 



 

 

Stopy ołowiu składają się głownie z Sb, ale 

Stopy ołowiu składają się głownie z Sb, ale 

zawierają również niewielkie ilości: Sn, As, Cd 

zawierają również niewielkie ilości: Sn, As, Cd 

lub Te. Stopy te są zwane ołowianami 

lub Te. Stopy te są zwane ołowianami 

twardymi.

twardymi.

 

 

 

 

Ołów

 

 

 

 

Cynk i jego stopy

Cynk i jego stopy



Cynk jest metalem charakteryzującym 

Cynk jest metalem charakteryzującym 

się dobrą podatnością na odkształcenia 

się dobrą podatnością na odkształcenia 

plastyczne. Jest również odporny na 

plastyczne. Jest również odporny na 

korozję ( stosowany jest np. do 

korozję ( stosowany jest np. do 

zabezpieczania stali przed korozją).

zabezpieczania stali przed korozją).



Cynk w zależności na sposoby 

Cynk w zależności na sposoby 

wytwarzania dzielimy na: 

wytwarzania dzielimy na: 

a)

a)

Rektyfikowany

Rektyfikowany

b)

b)

Elektrolityczny

Elektrolityczny

c)

c)

Rafinowany

Rafinowany

d)

d)

Hutniczy

Hutniczy

e)

e)

Wtórny

Wtórny

 

 

 

 



Każdy z tych rodzajów 

Każdy z tych rodzajów 

zanieczyszczony jest następującymi 

zanieczyszczony jest następującymi 

związkami: Pb, Cd, Fe, Cu, As, Sb, Sn.

związkami: Pb, Cd, Fe, Cu, As, Sb, Sn.



Najbardziej znanym stopem cynku 

Najbardziej znanym stopem cynku 

jest stop z aluminium zwany znalem.

jest stop z aluminium zwany znalem.

 

 

 

 

Cynk

 

 

 

 

Nikiel  i jego stopy

Nikiel  i jego stopy



Nikiel jest metalem odpornym na 

Nikiel jest metalem odpornym na 

korozję (stąd stosuje się go do 

korozję (stąd stosuje się go do 

galwanicznego pokrywania żelaza). 

galwanicznego pokrywania żelaza). 



Stopy niklu wytwarza się na osnowie 

Stopy niklu wytwarza się na osnowie 

z miedzią i chromem. 

z miedzią i chromem. 

 

 

 

 



Wyróżniamy następujące stopy 

Wyróżniamy następujące stopy 

niklu:

niklu:

a)

a)

z miedzią (monel)

z miedzią (monel)

b)

b)

Z miedzią i cynkiem (nowe srebra)

Z miedzią i cynkiem (nowe srebra)

c)

c)

Z chromem ( nichromy)

Z chromem ( nichromy)

d)

d)

Stopy wieloskładnikowe np. 

Stopy wieloskładnikowe np. 

nimoniki, alumel, chromel.  

nimoniki, alumel, chromel.  

 

 

 

 

Nikiel

 

 

 

 

Stopy łożyskowe

Stopy łożyskowe



Stopy łożyskowe są materiałami stosowanymi do 

Stopy łożyskowe są materiałami stosowanymi do 

wytwarzania i wylewania panewek łożysk ślizgowych. 

wytwarzania i wylewania panewek łożysk ślizgowych. 



Materiał na panewki powinien spełniać następujące 

Materiał na panewki powinien spełniać następujące 

warunki:

warunki:

a)

a)

Współczynnik tarcia między powierzchnią czopu wału 

Współczynnik tarcia między powierzchnią czopu wału 

a panewką powinien być możliwie mały

a panewką powinien być możliwie mały

b)

b)

Materiał panewki powinien być odporny na ścieranie

Materiał panewki powinien być odporny na ścieranie

c)

c)

Materiał panewki powinien mieć dostateczną 

Materiał panewki powinien mieć dostateczną 

wytrzymałość w temperaturze -200 st. C

wytrzymałość w temperaturze -200 st. C

d)

d)

Wykazywać odporność na korozję

Wykazywać odporność na korozję

e)

e)

Posiadać własności twardych materiałów

Posiadać własności twardych materiałów

f)

f)

Przy odlewaniu nie powinien wykazywać skłonności 

Przy odlewaniu nie powinien wykazywać skłonności 

do likwidacji składników

do likwidacji składników

 

 

 

 



Jako stopy łożyskowe stosuje się:

Jako stopy łożyskowe stosuje się:

a)

a)

Żeliwa

Żeliwa

b)

b)

Brązy

Brązy

c)

c)

Łatwo topliwe stopy na osnowie 

Łatwo topliwe stopy na osnowie 

cyny (babity cynkowe), ołowiu, 

cyny (babity cynkowe), ołowiu, 

cynku i aluminium.

cynku i aluminium.

 

 

 

 

Stop łożyskowy 

 

 

 

 

Stopy niskotopliwe

Stopy niskotopliwe



Stopami niskotopliwymi nazywamy 

Stopami niskotopliwymi nazywamy 

stopy, których głównym składnikiem jest: 

stopy, których głównym składnikiem jest: 

Bi, Sn, Zn i Pb. Są to również stopy, 

Bi, Sn, Zn i Pb. Są to również stopy, 

których temperatura topnienia wynosi od 

których temperatura topnienia wynosi od 

70 st. C do około 300 st. C.

70 st. C do około 300 st. C.



Stopy te są najczęściej stosowane w:

Stopy te są najczęściej stosowane w:

a)

a)

Automatach alarmowych

Automatach alarmowych

b)

b)

Sprzęcie medycznym

Sprzęcie medycznym

c)

c)

Sprzęcie elektrotechnicznym

Sprzęcie elektrotechnicznym

d)

d)

Jako luty

Jako luty

 

 

 

 

Przykłady stopów 

Przykłady stopów 

niskotopliwych

niskotopliwych



Stop Wooda ma następujący skład: Bi-

Stop Wooda ma następujący skład: Bi-

50%, Sn-12,5%, Pb-25%, Cd-12,5%, temp. 

50%, Sn-12,5%, Pb-25%, Cd-12,5%, temp. 

topnienia= 70 st. C

topnienia= 70 st. C



Stop Lipowitza o składzie: Bi-50%, Sn-

Stop Lipowitza o składzie: Bi-50%, Sn-

13,5%, Pb-26,5%, Cd-10%, temp. 

13,5%, Pb-26,5%, Cd-10%, temp. 

topnienia=80 st. C 

topnienia=80 st. C 



Stop Lichtenberga zawiera: Bi- 50%, Sn-

Stop Lichtenberga zawiera: Bi- 50%, Sn-

20%, Pb-30%, temp. topnienia=92 st. C

20%, Pb-30%, temp. topnienia=92 st. C



Stop Rosego ma: Bi-25%, Sn-13,5%, Pb-

Stop Rosego ma: Bi-25%, Sn-13,5%, Pb-

49%, Cd- 12,5%, temp. Topnienia= 146 st. 

49%, Cd- 12,5%, temp. Topnienia= 146 st. 

C

C

 

 

 

 

Stopy drukarskie

Stopy drukarskie



Stop drukarski jest stopem ołowiu z 

Stop drukarski jest stopem ołowiu z 

dodatkiem cyny i antymonu w różnych 

dodatkiem cyny i antymonu w różnych 

proporcjach, które swoje zastosowanie 

proporcjach, które swoje zastosowanie 

znalazły w odlewaniu czcionek i innych 

znalazły w odlewaniu czcionek i innych 

elementów składu zecerskiego. 

elementów składu zecerskiego. 



Wyróżniamy następujące rodzaje stopu 

Wyróżniamy następujące rodzaje stopu 

drukarskiego:

drukarskiego:

a)

a)

stop czcionkowy 

stop czcionkowy 

b)

b)

stop justunkowy  

stop justunkowy  

c)

c)

stop lino monotypowy, zwany stopem 

stop lino monotypowy, zwany stopem 

uniwersalnym 

uniwersalnym 

d)

d)

stop monotypowy  

stop monotypowy  

 

 

 

 

Kaszta zecerska z 
czcionkami

Maszyna drukarska

 

 

 

 

Bimetale

Bimetale



Bimetale są

Bimetale są

 

 

układami warstwowymi  dwóch 

układami warstwowymi  dwóch 

spojonych ze sobą na całej długości metali 

spojonych ze sobą na całej długości metali 

(lub stopów) o różnych własnościach, które  

(lub stopów) o różnych własnościach, które  

wykonywane są w formie drutu, taśmy, 

wykonywane są w formie drutu, taśmy, 

blachy, rury lub elementów tłoczonych.

blachy, rury lub elementów tłoczonych.



Wyróżniamy bimetale:

Wyróżniamy bimetale:

a)

a)

Stykowe 

Stykowe 

b)

b)

 

 

Przewodowe 

Przewodowe 

c)

c)

Przeciwkorozyjne 

Przeciwkorozyjne 

d)

d)

Termometryczne (termobimetale) 

Termometryczne (termobimetale)