Prof. dr hab. med. Wojciech Gruszczyński

Klinika Psychiatrii Dorosłych

Uniwersytet Medyczny w Łodzi 



Wg Słownika języka polskiego 
dysocjacja: (rozpad) jaźni, 
osobowości, to zaburzenie 
polegające na występowaniu u 
tego samego człowieka dwóch 
osobowości różniących się od 
siebie charakterem 
(rozszczepienie jaźni, 
osobowości).



W psychiatrii zaburzenia dysocjacyjne 

zwierają  w sobie dawne pojęcie histerii, 

z którego z wielu powodów 

zrezygnowano. 



Rys historyczny pojęcia histeria:
Twórcą pojęcia histeria był Hipokrates, 

który stworzył je na podstawie opisów 

zaburzeń dokonanych przez lekarzy 

starożytnego Egiptu („głodna macica”).
Średniowiecze – teoria „wędrującej 

macicy”



1813 Filip Pinel głosił, że histeria jest 
nerwicą, która może się wyrażać 
zarówno zaburzeniami fizycznymi jak i 
(lub) „moralnymi” układu nerwowego.



Zygmunt Freud – w etiopatogenezie 
histerii odgrywają rolę dwa czynniki:
a) kompleksy seksualne uformowane 
w pregenitalnej fazie rozwoju 
seksualnego,

b) urazy psychiczne z okresu 

dzieciństwa o treści seksualnej, 

wyparte następnie do nieświadomości.
W ICD-10 używano terminu „nerwica 

histeryczna”.
Dla obrazu psychopatologicznego 

charakterystyczne są zaburzenia 

świadomości i zaburzenia w układzie 

czuciowo – ruchowym oraz zachowania 

o prymitywnym reaktywnym 

charakterze, stanowiące odpowiedź na 

oczekiwane lub istniejące trudne i 

frustrujące sytuacje.



Obraz kliniczny histerii:

Bardzo różnorodny, zmienny, bogaty w 

liczne objawy „imitujące” różne 
choroby somatyczne i neurologiczne, 
przebiegające ekspresyjnie, 
symbolicznie, zależnie od wyobrażeń, 
wiedzy i pragnień chorego.

Zaburzenia czuciowo – ruchowe w 

histerii mogą przebiegać pod dwoma 
postaciami:

1.

Hipofunkcje ruchowe

2.

Hiperfunkcje ruchowe

Ad. 1. HIPOFUNKCJE RUCHOWE 

(przykłady)
Niedowłady, porażenia kończyn 
(jednostronne, dwustronne, połowicze), 
przykurcze, zaburzenia chodu, astazja – 
abazja (niemożność stania i chodzenia), 
kaptokormia (nieprawidłowe ustawienie 
tułowia), spastyczny skurcz przełyku 
(kula w gardle), afonia lub mówienie 
szeptem, jąkanie się.

Ad.2. HIPERFUNKCJE RUCHOWE 

(przykłady)

Grubofaliste drżenie głowy, języka, 
kończyn, ruchy mimowolne w tym 
tiki, napady drgawkowe 
(różnicowanie z napadami 
drgawkowymi), łuk histeryczny etc.



Zaburzenia układu czuciowego
1. O charakterze hipofunkcji
znieczulenie głowy, skóry, błon 
śluzowych, zaburzenie wzroku – 
ślepota lub koncentryczne zwężenie 
pola widzenia, zaburzenia słuchu 
łącznie z głuchotą.
2. O charakterze hiperfunkcji
Parestezje, hiperstezje.



Wspólną cechą tych zaburzeń jest 
częściowa lub całkowita utrata 
prawidłowej integracji między 
wspomnieniami z przeszłości, 
poczuciem własnej tożsamości, 
bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą 
dowolnych ruchów ciała.



Wszystkie typy stanów 
dysocjacyjnych maja tendencję do 
ustępowania po kilku tygodniach lub 
miesiącach, szczególnie jeśli ich 
początek był związany z urazowym 
wydarzeniem życiowym. Stany 
dysocjacyjne trwające dłużej niż 1-2 
lata przed pierwszym kontaktem z 
psychiatrą często są oporne na 
leczenie.

1.

cechy kliniczne opisane  w 

poszczególnych postaciach tych 

zaburzeń;

2.

brak zaburzeń somatycznych, które 

mogłyby wyjaśnić występowanie 

objawów;

3.

uchwytna (możliwa do wykazania) 

przyczyna psychologiczna w postaci 

wyraźnego związku w czasie ze 

stresującymi problemami lub 

zaburzonymi związkami z innymi.



Amnezja dysocjacyjna (kryteria)

1.

Spełnione kryteria zaburzeń 
dysocjacyjnych.

2.

Częściowa lub całkowita amnezja 
ostatnich wydarzeń lub trudności, 
które stanowiły lub nadal stanowią 
uraz lub źródło stresu.

3.

Niepamięć jest zbyt obszerna i 
trwała, by traktować ją jako zwykłe 
zapominanie (np. stres pola walki).



Fuga dysocjacyjna (kryteria)

1.

Spełnione kryteria zaburzeń 

dysocjacyjnych.

2.

Osoba podejmuje nieoczekiwanie dość 

zorganizowane podróże z dala od domu 

lub zwykłego miejsca pracy czy 

aktywności społecznej, podczas których 

dbałość o siebie pozostaje zachowana.

3.

Występuje częściowa lub całkowita 

niepamięć podróży, spełniająca również 

kryteria amnezji dysocjacyjne.



Osłupienie dysocjacyjne (stupor). 
Kryteria

1.

Spełnione kryteria zaburzeń 
dysocjacyjnych.

2.

Głębokie zmniejszenie lub brak 
ruchów dowolnych, mowy oraz 
prawidłowej reakcji na światło, hałas i 
dotyk.

3.

Utrzymane prawidłowe napięcie 
mięśniowe, pozycja statyczna i 
oddech.



Trans i opętanie (kryteria)

1.

Spełnione kryteria zaburzeń dysocjacyjnych.
Trans  - chwilowa zmiana stanu świadomości, 
przejawiająca się dwoma z następujących 
objawów:

A.

utrata zwykłego poczucia własnej tożsamości,

B.

zawężenie rozpoznawania bezpośredniego 
otoczenia lub niezwykle wąskie i selektywne 
zogniskowanie na bodźcach środowiskowych,

C.

ograniczenie ruchów, pozycji i wypowiedzi do 
powtarzania niewielkiego ich repertuaru.



Opętanie – osoba jest przeświadczona, ze 
została owładnięta przez ducha, moc, 
bóstwo lub inną osobę.

2. Zarówno Trans i Opętanie są stanami 

niepożądanymi lub kłopotliwymi oraz nie 
pojawiają się w okolicznościach 
religijnych lub innych uzyskujących 
społeczną akceptację.

3. Zaburzenia nie występują w schizofrenii, 

w zaburzeniach nastroju z omamami 
i urojeniami.



Dysocjacyjne zaburzenia ruchu 

(kryteria)

1.

Spełnione kryteria zaburzeń 

dysocjacyjnych.

2.

Całkowita lub częściowa utrata 

zdolności wykonywania ruchów, które 

w prawidłowych warunkach podlegają 

kontroli woli.

3.

Różny i różnego stopnia brak 

koordynacji lub ataksja, albo 

niezdolność do utrzymywania postawy 

stojącej bez pomocy.



Drgawki dysocjacyjne (kryteria)

1.

Spełnione kryteria zaburzeń 
dysocjacyjnych.

2.

Występują nagłe i nieoczekiwane ruchy 
drgawkowe, blisko  przypominające 
niektóre odmiany napadów padaczkowych 
lecz bez następowej utraty świadomości.

3.

Drgawkom nie towarzyszą: przygryzienie 
języka, poważne stłuczenia lub zranienia, 
spowodowane upadkiem, bezwiedne 
oddanie moczu.



Dysocjacyjne znieczulenia i utrata 
czucia zmysłowego (kryteria)

1.

Spełnione kryteria zaburzeń 
dysocjacyjnych.

2.

Częściowa lub całkowita utrata 
niektórych lub wszystkich rodzajów 
prawidłowego czucia skórnego, 
części lub całej powierzchni ciała.

3.

Częściowa lub całkowita utrata 
wzroku, słuchu lub węchu.



ZESPÓŁ GANSERA

1.

Polega na udzielaniu błędnych 

odpowiedzi na najprostsze pytania, choć 

daje prawidłowe odpowiedzi na pytania 

trudniejsze, np. 2+2=5.

2.

Wykonywanie na opak prostych 

czynności, np. odwrotne wkładanie 

klucza, zapalanie zapałki, otwieranie 

drzwi nie używając klamki.

3.

Trudna sytuacja chorego – uwięzienie, 

zagrożenie karą. „Prosta 

symulacja?”(różnicowanie).



Osobowość podwójna (mnoga). Kryteria

1.

U osoby występują dwie lub więcej 
osobowości, z których w danej chwili 
ujawnia się tylko jedna.

2.

Każda z osobowości ma swoje własne 
wspomnienia, preferencje oraz wzorce 
zachowania i w jakimś czasie 
(nawrotowo) przyjmuje kontrolę nad 
zachowaniem danej osoby.



Osobowość podwójna (mnoga) c.d.

3. Występuje niezdolność do 

przypomnienia sobie własnych danych 
osobowych, zbyt rozległa, by traktować 
ją jako zwykłe zapominanie.

4. Objawy nie są spowodowane 

organicznymi zaburzeniami 
psychicznymi (np. padaczką) ani 
zaburzeniami związanymi z używaniem 
substancji psychoaktywnych.