Czynności prawne
Czynności prawne
Rodzaje faktów prawnych
(wg. prof. J. Jabłońskiej-Boncy)
Fakty prawne
Zachowania
Zdarzenia
Prawne czynności
konwencjonalne
Czyny
Zgodne
z prawem
np.
znalezienie rzeczy
Niezgodne
z prawem
np. kradzież
Rodzaje
Stanowienie prawa
Decyzje administracyjne
Orzeczenia sądowe
Przyrzeczenia administracyjne
Porozumienia administracyjne
Czynności cywilnoprawne
Pojęcie czynności prawnej
Czynnością prawną jest czynność zmierzająca do
wywołania skutku prawnego, tj. do ustanowienia,
zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego.
Zachowanie prawne,
polegające na świadomym postępowaniu osoby
fizycznej (organu osoby prawnej),
nastawione na osiągnięcie określonego skutku
prawnego.
Elementy czynności prawnej
Oświadczenie woli
Jeśli czynność prawna zawiera tylko jedno lub
więcej oświadczeń woli nosi nazwę
konsensualnej
Oświadczenie woli + inny element np.
wydanie rzeczy, wpis do rejestru
Jeśli czynność prawna wymaga dla swojej
ważności oprócz oświadczenia (lub
oświadczeń) woli wystąpienia innego
elementu nosi nazwę realnej
Oświadczenie woli
pojęcie i wykładnia
Takie zachowanie człowieka, które wyraża w
sposób dostateczny jego zamiar (wyrażenie woli)
wywołania skutku prawnego, tj. ustanowienia,
zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego
Co do zasady, wola osoby dokonującej czynności
prawnej może być wyrażona przez każde
zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej
wolę w sposób dostateczny, w tym również
przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej.
Klasyfikacja czynności
prawnych
Jednostronne i dwustronne oraz uchwały
Między żyjącymi i na wypadek śmierci
Konsensualne i realne
Rozporządzające i zobowiązujące oraz o
podwójnym skutku
Przysparzające
Odpłatne i nieodpłatne
Kauzalne i abstrakcyjne
Jednostronne i dwustronne
oraz uchwały
Czynności prawne jednostronne są to czynności
prawne, które dochodzą do skutku na podstawie
oświadczenia woli jednej strony, np. złożenie oferty,
testament, przyjęcie spadku, objęcie w posiadanie rzeczy
niczyjej itd. Czynności prawne dwustronne są to takie
czynności prawne, które dochodzą do skutku na podstawie
zgodnego oświadczenia przynajmniej dwóch stron.
Czynności prawne dwustronne noszą nazwę umów.
Uchwały stanowią wyraz zbiorowej woli kolektywnych
organów korporacyjnych osób prawnych lub innych
uprawnionych
podmiotów.
Konsensualne i realne
Czynność jest konsensualna, gdy dla jej
dokonania wystarczające jest złożenie
oświadczenia/oświadczeń woli
Czynność jest realna, gdy poza
oświadczeniami woli w skład stanu
faktycznego danego typu czynności prawnej
wchodzą inne jeszcze elementy np. wydanie
rzeczy (umowa przechowania, zastaw zwykły
itd.).
Rozporządzające i
zobowiązujące
Czynność prawna jest czynnością rozporządzającą,
gdy jej celem i skutkiem jest przeniesienie, obciążenie
lub
zniesienie
pewnego
prawa
majątkowego.
Czynnością prawną rozporządzającą jest np. umowa, z
mocy której następuje przejście prawa własności z
jednej osoby na drugą (np. przelew wierzytelności,
zbycie spadku, porzucenie rzeczy, zwolnienie z długu)
Czynnością prawną zobowiązującą jest taka
czynność prawna, która nie powoduje przynajmniej
bezpośrednio przeniesienia, obciążenia lub zniesienia
prawa majątkowego, ale tylko stwarza obowiązek
określonego
świadczenia
(np.
umowa
najmu,
zobowiązanie przechowawcy, umowa warunkowa
sprzedaży nieruchomości, sprzedaż rzeczy przyszłej).
Skutki czynności prawnej
wywołanie zamierzonego skutku,
również wywołanie innych
niezamierzonych skutków
Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki
w niej wyrażone, ale również i te, które
wynikają z ustawy, z zasad współżycia
społecznego i ustalonych zwyczajów.
Ograniczenie swobody
kształtowania stosunków
prawnych
Nie można przez czynność prawną wyłączyć
ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia,
obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli
według ustawy prawo to jest zbywalne
dopuszczalne zobowiązanie, że uprawniony
nie dokona oznaczonych rozporządzeń
prawem
Możliwe żądanie uznania zawartej umowy za bezskuteczną, jeżeli strony
o roszczeniu osoby trzeciej wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna
( w ciągu 1 roku od dnia zawarcia umowy
Nieważność czynności
prawnej
Czynność prawna sprzeczna z ustawą
Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy
chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w
szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień
czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy
(np. kwestia odsetek maksymalnych)
Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami
współżycia społecznego
Przykłady
Przykłady: stowarzyszenie ekologiczne, rażąco wygórowane
odsetki, ograniczenie wolności działalności gospodarczej
(anulowanie rabatów), przedsiębiorstwo spółdzielni
Wykładnia oświadczeń woli.
Wykładnia umów
Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć,
jak tego wymagają ze względu na
okoliczności, w których złożone zostało,
zasady współżycia społecznego oraz
ustalone zwyczaje.
W umowach należy raczej badać, jaki był
zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli
opierać się na jej dosłownym brzmieniu.
Forma czynności prawnych
Forma pod rygorem nieważności (ad
solemnitatem)
Forma dla celów dowodowych (ad
probationem)
Forma dla wywołania oznaczonych
skutków prawnych (ad eventum)
Forma czynności prawnych
Forma pisemna pod rygorem nieważności (ad
solemnitatem) – czynność nieważna tylko wtedy, gdy z
ustawy wynika taki skutek
Inna forma szczególna – niezachowanie takiej formy
powoduje, że czynność jest nieważna, chyba że jej
zachowanie wymagane dla wywołania określonych skutków
Forma pisemna dla celów dowodowych (ad probationem)
Brak rygoru nieważności. W procesie co do zasady
niedopuszczalny dowód ze świadków lub z przesłuchania
stron.
Dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest
dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli
żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli
fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony
za pomocą pisma.
Rozporządzenie przedsiębiorstwem –
przykład formy pisemnej z odpisem
notarialnie poświadczonym
Zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa
albo ustanowienie na nim użytkowania
powinno być dokonane w formie pisemnej z
podpisami notarialnie poświadczonymi.
Zbycie przedsiębiorstwa należącego do osoby
wpisanej do rejestru powinno być wpisane do
rejestru.
Ta sama reguła w wypadku wydzierżawienia
przedsiębiorstwa lub ustanowienia na nim
użytkowania.
Wady oświadczenia woli
Brak świadomości lub swobody
Pozorność
Błąd
Groźba
Wady oświadczenia woli
1.
Brak świadomego i swobodnego powzięcia
decyzji i wyrażenia woli
osoba znajduje się z jakiegokolwiek powodu w
stanie wyłączającym świadome albo swobodne
powzięcie decyzji i wyrażenie woli
np. choroba psychiczna, niedorozwój
umysłowy albo inne, chociażby nawet
przemijające, zaburzenia czynności
psychicznych
Skutek: nieważność czynności
Pozorność czynności
prawnej
oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej
zgodą dla pozoru
Skutek: nieważność czynności
Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia
innej czynności prawnej, ważność oświadczenia
ocenia się według właściwości tej czynności.
Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na
skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej
na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek
tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje
zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej
wierze.
3. Błąd co do treści czynności
prawnej
Dopuszczalne uchylenie się od skutków prawnych swego
oświadczenia woli
Można powoływać się tylko na błąd istotny tj.
uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający
oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał
sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści
Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie,
uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest
tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę,
chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub
mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie
dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
Przykłady
Błąd pracodawcy co do tego, że pracownik miał dostęp do
szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie
mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, co uzasadniało
zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy, nie stanowi podstawy do uchylenia się od skutków
prawnych umowy (art. 84 k.c. w związku z art. 300 k.p.) ani
do jednostronnego jej rozwiązania przez pracodawcę -
2005.04.13wyrok SN
II PK 258/04
OSNP 2005/22/356
Oświadczenie woli pracownicy o wypowiedzeniu umowy o
pracę dotyczy czynności prawnej odpłatnej. Dla uchylenia
się od skutków prawnych takiego oświadczenia woli, w
przypadku złożenia go przez pracownicę pozostającą w
błędzie co do stanu ciąży, nie jest wymagane, by błąd
został wywołany przez pracodawcę, chociażby bez jego
winy albo by pracodawca wiedział o błędzie lub z łatwością
mógł go zauważyć (art. 84 § 1 k.c. stosowany odpowiednio
i zgodnie z zasadami prawa pracy - art. 300 k.p.) -
2003.06.11wyrok SN
I PK 206/02
OSNP 2004/16/278
4. Podstęp
Jeżeli błąd wywołała druga strona
podstępnie, uchylenie się od skutków
prawnych oświadczenia woli złożonego
pod wpływem błędu może nastąpić
także wtedy, gdy błąd nie był
istotny, jak również wtedy, gdy nie
dotyczył treści czynności prawnej.
Przykład
Poręczyciel nie może uchylić się od skutków
prawnych swego oświadczenia woli z
powodu błędu wywołanego podstępnie przez
dłużnika co do jego wypłacalności w dacie
poręczenia. Odpowiedzialność poręczyciela
ma charakter zobiektywizowany i jest oparta
na zasadzie ryzyka. Poręczyciel gwarantuje
mianowicie kredytodawcy - własnym
majątkiem - wypłacalność kredytobiorcy -
2005.02.18 wyrok
SN
V CK 474/04
5. Groźba bezprawna
Złożenie oświadczenia pod wpływem
bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby
trzeciej
Dopuszczalność uchylenia się od skutków
prawnych swego oświadczenia
Pod warunkiem, że z okoliczności wynika, że
mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej
osobie grozi poważne niebezpieczeństwo
osobiste lub majątkowe.
Przykłady
Bezprawność groźby (art. 87 k.c.) polega na
sprzecznym z prawem działaniu grożącego lub
wykorzystaniu działania formalnie zgodnego z prawem
do osiągnięcia celu, dla którego prawo to nie
przysługuje. 2002.03.19
wyrok SN
I CKN
1134/99 OSNC 2003/3/36
Posługiwanie się groźbą samobójstwa w celu
wymuszenia złożenia określonego oświadczenia woli
stanowi groźbę bezprawną w rozumieniu art. 87 k.c. -
1970.02.18
wyrok
SN
I CR 571/69
OSNC 1971/2/27
Sposób i terminy uchylenia się
od skutków czynności prawnej
Uchylenie się od skutków prawnych
oświadczenia woli, które zostało złożone
innej osobie pod wpływem błędu lub groźby,
następuje przez oświadczenie złożone tej
osobie na piśmie.
Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w
razie błędu - z upływem roku od jego
wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku
od chwili, kiedy stan obawy ustał.