Klinika Chirurgii Ogólnej i 
Torakochirurgii
Szpitala Klinicznego nr.2 im.WAM
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik: prof..dr hab.med. Marian 
Brocki

REHABILITACJA  U  CHORYCH 

PO ZABIEGACH  CHIRURGICZNYCH

Dr Robert Gruda

 

 

Ogólne czynniki ryzyka 

wystąpienia powikłań u 

chorych leczonych 

chirurgicznie

•zmniejszenie aktywności lub 
unieruchomienie w okresie 
przedoperacyjnym
•zabieg, leki stosowane podczas 
znieczulenia
•ból pooperacyjny
•unieruchomienie w okresie 
pooperacyjnym

 

 

Następstwa zabiegu i 

unieruchomienia

• Zaburzenia ruchomości klatki piersiowej 

(dolegliwości bólowe w ranie pooperacyjnej, 
osłabienie mięśni oddechowych po 
znieczuleniu ogólnym)

• Osłabienie odruchu kaszlowego i/lub jego mała 

efektywność

• Zaburzenia ruchów przepony (porażenie 

perystaltyki z wzdęciem brzucha, mała 
efektywność tłoczni brzusznej, pozycja leżąca)

Wynikiem tych zaburzeń jest upośledzenie 

wentylacji płuc

 

 

Następstwa zabiegu i 

unieruchomienia

• Nasilenie katabolizmu jako następstwo 

urazu operacyjnego (ustrój 
ukierunkowuje się na naprawę 
uszkodzeń kosztem całego ustroju, 
ograniczony dowóz substancji 
odżywczych do ustroju)

Efektem katabolizmu jest zmniejszenie 

się masy tkanki mięśniowej (ok.300 
g/dobę) i tłuszczowej (300-500 g/dobę)

 

 

Następstwa zabiegu i 

unieruchomienia

• Osłabienie siły mięśniowej w wyniku 

unieruchomienia (zmiany w 
strukturze mięśni, przekształcenie 
mięśni typu II w typ I)

• Wzrost aktywności układu 

krzepnięcia- zwiększenie ryzyka 
zakrzepicy żylnej.

 

 

Osobnicze czynniki ryzyka 

rozwoju powikłań 

pooperacyjnych 

• Wiek chorego (powyżej 60 r.ż.- wzrost 

ryzyka powikłań płucnych, już powyżej 

40 r.ż. wzrost ryzyka powikłań 

zakrzepowo- zatorowych)

• Otyłość (upośledzenie ruchomości 

przepony, zaburzenia stosunku perfuzji 

do wentylacji w pęcherzykach 

płucnych: przewaga perfuzji nad 

wentylacją w szczytowych partiach 

płuc i odwrotny stosunek w partiach 

przypodstawnych)

 

 

Osobnicze czynniki ryzyka 

rozwoju powikłań 

pooperacyjnych

• Wady wrodzone i nabyte upośledzające 

ruchomość klatki piersiowej (skoliozy, 

kifoskoliozy)

• Choroby współistniejące (nadciśnienie 

tętnicze, choroba niedokrwienna mięśnia 

sercowego, choroby płuc, żylaki kończyn 

dolnych, choroby neurologiczne)

• Palenie tytoniu (upośledzenie czynności 

nabłonka migawkowego oskrzeli, 

zmniejszenie chemotaksji neutrofilów, 

przewlekłe zapalenie oskrzeli)

 

 

Powikłania oddechowe

• Dotyczą 16-25% chorych leczonych 

chirurgicznie

• Szczególnie narażeni na ich wystąpienie są 

chorzy po zabiegach w obrębie klatki 
piersiowej i nadbrzusza

• Patomechanizm: zwiększone wydzielanie w 

drzewie oskrzelowym, zaburzony odruch 
kaszlowy → upośledzenie drożności oskrzeli → 
niedodma tkanki płucnej → zmiany zapalne w 
obrębie płuc→ upośledzenie wymiany gazowej 
→ niewydolność oddechowa

 

 

Powikłania krążeniowe

• Zakrzepica żył głębokich (najczęściej 

zlokalizowana w kończynach dolnych), jej 

następstwem może być zatorowość 

płucna, dotyczy 25-50% chorych, w blisko 

połowie przypadków jest bezobjawowa

• Wstrząs hipowolemiczny (szybka utrata 

płynów ustrojowych)

• Wstrząs kardiogenny (zawał mięśnia 

sercowego)

• Wstrząs septyczny (zakażenie 

ogólnoustrojowe, SIRS)

 

 

Cele i zadania rehabilitacji

•Zapobieganie pooperacyjnym 

powikłaniom i następstwom 
operacji

•Leczenie pooperacyjnych 

powikłań i zaburzeń 
czynnościowych

 

 

Jak osiągnąć cele 

rehabilitacji?

• Utrzymanie prawidłowej wentylacji płuc
• Zwiększenie ruchomości klatki piersiowej i 

przepony

• Zwiększenie siły mięśni oddechowych
• Pobudzenie do skutecznego kaszlu
• Zapewnienie prawidłowego odpływu 

żylnego z kończyn dolnych

• Utrzymanie prawidłowej funkcji pompy 

mięśniowej kończyn dolnych

• Wczesne uruchamianie i pionizacja

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

• W miarę możliwości rehabilitację powinno 

rozpocząć się już w  okresie 
przedoperacyjnym a jej celem winno być

Zapobieganie zjawisku hipokinezy
Nauka ćwiczeń stosowanych po operacji
Normalizacja stwierdzonych zaburzeń 

czynności układu krążenia i oddechowego

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

Przed rozpoczęciem rehabilitacji 
niezbędne jest poinformowanie 
chorego o jej celach i 
uświadomienie choremu jej 
konieczności aby  mógł on czynnie i 
świadomie uczestniczyć w procesie 
rehabilitacji a nie być jej biernym 
przedmiotem.

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

Przed rozpoczęciem rehabilitacji niezbędna 

jest ocena chorego obejmująca:

• Wywiad dotyczący choroby podstawowej

• Ocenę wydolności układu oddechowego i 

krążenia

• Ocenę ogólnej sprawności chorego

• Ocenę budowy ciała chorego

• Zapoznanie się z rodzajem i rozległością 

planowanego zabiegu chirurgicznego

• Ustalenie wskazań i przeciwwskazań do 

rehabilitacji

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres przedoperacyjny

• Ćwiczenia oddechowe
nauka toru oddychania 

przeponowego lub żebrowego w 
zależności od planowanego zabiegu

3-4 powtórzenia w kilku seriach
wydech przedłużony (2-3 dłuższy od 

wdechu)

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres przedoperacyjny

• Nauka skutecznego kaszlu
 prowadzona w pozycji zbliżającej przyczepy 

mięśni w okolicy planowanego cięcia 

chirurgicznego

 prowadzona w pozycji poprawiającej 

mechanikę oddychania- pozycja półsiedząca 

lub siedząca ze zgiętymi kończynami 

dolnymi w stawach biodrowych i 

kolanowych

 3-4 kaszlnięcia następujące po sobie w 

trakcie wydechu

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres przedoperacyjny

• Ćwiczenia przeciwzakrzepowe
 naprzemienne rytmiczne zgięcia grzbietowe 

oraz podeszwowe stopy z częstością ok. 

16/min powtarzane co pół godziny

• Ćwiczenia poprawiające ogólną sprawność 

chorego a szczególnie funkcję mięśni i stawów 

biorących udział w oddychaniu oraz ćwiczenia 

dostosowane o stwierdzanych wad postawy

• Chory co najmniej 2 tygodnie przed operacją 

powinien zaprzestać palenia tytoniu

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres pooperacyjny

• Cele:
zapobieganie powikłaniom płucnym
zapobieganie zakrzepicy żył 

głębokich

przywracanie sprawności chorego 

umożliwiającej mu samodzielne życie

usuwanie czynnościowych następstw 

operacji

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres pooperacyjny

• Zasady ogólne:
rehabilitację rozpoczyna się od 

pierwszej doby po operacji i kontynuuje 
się ją do momentu wypisu ze szpitala

W drugim etapie prowadzi się 

rehabilitację ambulatoryjną

Jeśli istnieją wskazania rehabilitację 

kontynuuje się w warunkach 
sanatoryjnych 

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres pooperacyjny

• Ćwiczenia oddechowe
 Przy braku przeciwwskazań chory powinien 

przebywać  w pozycji półsiedzącej lub siedzącej z 

podparciem pod plecy

 Ćwiczenia wdechu i wydechu powinno wykonywać 

się często lecz z niewielką ilością powtórzeń (3-4) 

aby uniknąć hiperwentylacji

 Ćwiczenia skutecznego kaszlu prowadzi się z taką 

samą częstością jak ćwiczenia oddechowe 

 Wspomaganie i pobudzanie odruchu kaszlowego 

poprzez oklepywanie, inhalacje, drenaż 

ułożeniowy

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres pooperacyjny

• Zasady oklepywania chorych
 Ręka złożona „w łódkę” w celu 

wytworzenia poduszki powietrznej- 
wytworzone podciśnienie nasila 
przekrwienie okolicy oklepywanej

 Kierunek oklepywania od części 

przypodstawnych płuc w kierunku ich 
szczytów

 Wskazane podanie leków przeciwbólowych 

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres pooperacyjny

• Zasady wykonywania inhalacji
3 razy dziennie przez 15 minut
Do inhalacji stosuje się leki 

mukolityczne, wykrztuśne oraz 

rozkurczające oskrzela, niekiedy 

przeciwzapalne

Wskazany rytm oddechowy 5-6 

oddechów na minutę

Przerwa na szczycie wdechu trwająca od 

minimum 3-5 s do nawet 25 s

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres pooperacyjny

• Ćwiczenia przeciwzakrzepowe

 W ciągu doby chory powinien wykonać około 1000 

ruchów kończynami dolnymi

 Co godzinę chory wykonuje 16 rytmicznych zgięć 

podeszwowych i grzbietowych stóp o zakresie ok. 30 

°

 Niezbędna jest systematyczność ćwiczeń

 Dodatkowo wykonuje się ruchy również w innych 

stawach

 Równocześnie stosuje się profilaktykę bierną 

(pończochy o stopniowanym ucisku), farmakologiczną 

(obecnie najczęściej heparyny drobnocząsteczkowe), 

przerywaną kompresję pneumatyczną (ciśnienia 40-

45 mmHg), uniesienie kończyn dolnych. 

 

 

Rehabilitacja chorego 

chirurgicznego

okres pooperacyjny

• Ćwiczenia ogólnokondycyjne

 Do 3-5 doby pooperacyjnej o niewielkim nasileniu 

trwające od kilku do 10-15 min powtarzane kilkanaście 

razy z liczbą powtórzeń 5-7 w 2-3 seriach

 Potem wydłużenie czasu ćwiczeń do 20-30 min. ze 

zmniejszeniem ich częstości do kilku razy dziennie z 

ilością powtórzeń 7-10 w 3-4 seriach

 W doborze intensywności ćwiczeń można kierować się 

częstością tętna. Wzrost częstości pracy serca w 

porównaniu z wartościami przed rozpoczęciem ćwiczeń 

o 20-25 uderzeń/min jest wskazaniem do zmniejszenia 

ich intensywności lub nawet ich przerwania
Przed rozpoczęciem ćwiczeń, w trakcie ich trwania oraz 

po ich zakończeniu należy wykonywaćpomiar tętna, 

ciśnienia tętniczego krwi oraz częstości oddechów