Rozwój somatyczny i
psychofizyczny dzieci
Klinika Pediatrii, Gastroenterologii
i Żywienia
Polsko-Amerykański Instytut
Pediatrii CM UJ
Dr n. med. Andrzej Wędrychowicz
Rozwój somatyczny i
psychofizyczny dzieci
Klinika Pediatrii, Gastroenterologii
i Żywienia
Polsko-Amerykański Instytut
Pediatrii CM UJ
Dr n. med. Andrzej Wędrychowicz
Definicja rozwoju
•
Proces ukierunkowanych zmian, w
którym dany obiekt przechodzi
przez kolejne etapy przemian, od
stanów prostszych, mniej
doskonałych, do bardziej
złożonych, doskonalszych (pod
określonym względem)
Rodzaje rozwoju
•
Osobniczy –
przemiany
morfologiczne, fizjologiczne i
psychiczne w ciągu całego życia
człowieka.Wyróżnia się w nim:
•
rozwój fizyczny
•
rozwój psychiczny
•
rozwój społeczny
•
rozwój seksualny
Rozwój fizyczny
•
Całokształt procesów biologicznych
obejmujących:
–
wzrastanie - zmiany ilościowe
–
różnicowanie - zmiany jakościowe
–
dojrzewanie - doskonalenie
funkcji poszczególnych narządów
Etapy rozwoju człowieka
•
Progresywny - przewaga zmian
anabolicznych nad katabolicznymi
•
Stabilizacji - równowaga przemian
biochemicznych
•
Regresywny - starzenie się
organizmu
Etapy rozwoju człowieka
(II)
•
Okres wewnątrzłonowy
•
faza zarodkowa - do 8 tyg. ciąży
•
faza płodowa - 9 - 40 tyg. Ciąży
•
Okres pozamaciczny
•
noworodkowy - do 28 dnia życia
•
niemowlęcy - do końca 1 r. Ż
•
wczesno-dziecięcy - 2-3 r.ż
•
przedszkolny - 4-6 r.ż
Etapy rozwoju człowieka
(III)
•
Okres pozamaciczny - c.d.
•
wczesno-szkolny - 7 - 10/12 r.ż
•
dojrzewania płciowego - 10-15
u dziewcząt/ 12-17 u chłopców
•
młodzieńczy - do 20-25 r.ż.
•
dorosłości - do 50 r.ż
•
starości - od ok.. 50 r.ż.
Czynniki wpływające na
rozwój fizyczny dzieci
•
Czynniki endogenne:
–
genetyczne - zapisane w DNA
–
paragenetyczne - uwarunkowane
metabolizmem matki (np. wiek,
ilość poprzednich ciąż, kolejność
porodu, choroby,
–
hormonalne
Czynniki wpływające na
rozwój fizyczny dzieci (II)
•
Czynniki egzogenne:
–
środowiskowe - klimat,
zanieczyszczenie środowiska,
–
styl życia
•
żywienie
•
aktywność ruchowa
–
wpływ chorób przwlekłych
Okres wewnatrzłonowy
•
Faza zarodkowa i płodowa
•
Najszybsze tempo rozwoju
–
koniec I trymestru - 12 Hbd - 25 g,
–
koniec II trymestru - 28 Hbd - 1000 g
–
rozwój poszczególnych układów
•
oddechowego, krążenia, CSN
•
wykształcenie odruchów -połykania
(14 tyg.), ssania (24 tyg.),
Okres noworodkowy
•
Do 28 dnia życia
•
w tym okresie zachodzą najważniejsze
zmiany adaptacyjne do życia pozałonowego
•
noworodek donoszony (38-42 tyg. ciąży)
•
waga-ok.3500 g., długość ciała - 52 cm,
obwód głowy - 35 cm
•
uogólnione reakcje ruchowe, wrodzone
odruchy bezwarunkowe (ssanie, połykanie,
oddychanie),
Proporcje ciała w trakcie
rozwoju człowieka
Okres niemowlęcy
•
Najintensywniejszy rozwój
somatyczny i motoryczny w czasie
całego zycia pozałonowego
–
zwiększa długość ciała o 25 cm
(50%)
–
masę ciała o 6 - 7 kg (200%)
–
podwaja ok. 5/12
–
potraja ok. 12/12
Okres niemowlęcy (II)
•
Szybki rozwój motoryczny:
–
kształtowanie się krzywizn kręgosłupa
•
lordozy szyjnej - unoszenie głowy -3-4 mż.
•
Kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej -
siadanie i wstawanie - 6-12 mż
–
rozwój ruchów lokomocyjnych,
manipulacyjnych (przeciwstawność kciuka),
pionizacja ciała
–
początek rozwoju mowy
Zmiany szybkości
przyrostu masy ciała i
wzrostu
Okres wczesnego
dzieciństwa
•
Zwolnienie tempa wzrastania
•
zmniejszenie ilości podskórnej tkanki
tłuszczowej, zwiększenie masy mięśni
(większa aktywność ruchowa)
•
doskonalenie ruchów lokomocyjnych
(chód)
•
rozwój mowy (zwiększa się zasób słów,
płynność mowy)
Okres przedszkolny (4-6
rż)
•
zwolnienie tempa wzrastania
•
rozwój tkanki mięśniowej, postawy
ciała
•
rozpoczyna się wymiana zębów
mlecznych na stałe (wyrzynają się
zęby trzonowe - „6”)
•
dalszy rozwój ruchów lokomocyjnych
- stają się harmonijne, płynne
Okres wczesno-szkolny (7-
10/12 rż)
•
Najwolniejsze tempo wzrastania
•
zwolnienie przyrostu obwodu głowy -
mózg osiąga ostateczną wielkość
•
etap „dziecka doskonałego” - w pełni
rozwinięte ruchy lokomocyjne,
manualne,
•
„głód ruchu” - mogą wystąpić
problemy z koncentracją w szkole
Okres dojrzewania
płciowego
•
Najintensywniejsze tempo
wzrastania, szybkie zmiany budowy
ciała, sylwetki
•
przemiany hormonalne
•
psychiczne i emocjonalne - „okres
burzy i naporu”
•
ostateczne ukształtowanie się
dymorfizmu płciowego
Dojrzewanie płciowe u
dziewcząt
Dojrzewanie płciowe u
chłopców
Rozwój cech płciowych
•
Pierwszorzędowe - gruczoły płciowe
(jądra, jajniki), powiększanie się
jąder i wydłużenie moszny jest u
chłopców pierwszą oznaką
pokwitania, u dziewcząt pokwitanie
również rozpoczyna się od jajników,
ale tych zmian nie widać
Rozwój cech płciowych
(II)
•
Drugorzędowe - zewnętrzne narządy
płciowe
•
Trzeciorzędowe - sutki, owłosienie
łonowe, męski zarost twarzy, różnice w
budowie ciała (kośćca, mięśni, krtani).
–
U dziewcząt powiększenie sutków
(stadium pączka) jest pierwszą
widoczną oznaka pokwitania.
Stadia rozwoju narządów
płciowych u chłopców
Dojrzewanie płciowe u
chłopców
Stadia rozwoju narządów
płciowych u dziewcząt
Stadia rozwoju owłosienia
łonowego
Dojrzewanie płciowe u
dziewcząt
Okres młodzieńczy
•
Okres kilku lat po zakończeniu głównych
przemian okresu dojrzewania
•
chłopcy: 20-25 rż
–
dalszy rozwój cech motorycznych
(siły)
•
dziewczęta: 15-18 rż
–
doskonali się funkcja układu rozrodczego
–
zmniejsza się częstość zaburzeń
miesiączkowania
Metody oceny rozwoju
fizycznego
•
Normy rozwojowe
–
siatki centylowe
•
Proporcje ciała
•
Ocena procesów dojrzewania
–
(wg skali Tannera)
•
Wiek kostny
–
(RTG lewego nadgarstka)
Siatki centylowe
Ocena wieku zębowego
Najczęstsze zaburzenia
we wzrastaniu i
dojrzewaniu
•
Otyłość
–
siatki centylowe - > 2 SD
–
BMI
–
120% należnej masy ciała / wysokości
•
Niskorosłość
–
<10 centyla (1,5 SD)
•
Przedwczesne lub opóźnione
dojrzewanie płciowe