Wybrane zagadnienia 

Wybrane zagadnienia 

prawa

prawa

.

.

System sądownictwa w 

System sądownictwa w 

Polsce

Polsce

Konstytucyjne organy wymiaru sprawiedliwości:

Konstytucyjne organy wymiaru sprawiedliwości:



Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy

1.

1.

Sądy powszechne

Sądy powszechne

2.

2.

Sądy administracyjne

Sądy administracyjne

3.

3.

Sądy wojskowe

Sądy wojskowe



Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny



Trybunał Stanu

Trybunał Stanu



Trybunały międzynarodowe

Trybunały międzynarodowe

Pozakonstytucyjne organy ścigania:

Pozakonstytucyjne organy ścigania:

1.

1.

Prokuratura

Prokuratura

2.

2.

Policja

Policja

3.

3.

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro 

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro 

Antykorupcyjne, Straż Graniczna, Straż Miejska, Straż 

Antykorupcyjne, Straż Graniczna, Straż Miejska, Straż 

Lasów Państwowych i in.

Lasów Państwowych i in.

4.

4.

Międzynarodowe organy ścigania: Interpol, Europol

Międzynarodowe organy ścigania: Interpol, Europol

Zasady wymiaru 

Zasady wymiaru 

sprawiedliwości

sprawiedliwości



Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości – wyroki wydawać 

Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości – wyroki wydawać 

mogą tylko sądy (wyjątek – mandat za wykroczenie), pozbawiać 

mogą tylko sądy (wyjątek – mandat za wykroczenie), pozbawiać 

wolności mogą tylko sądy

wolności mogą tylko sądy



Zasada niezależności sądownictwa – wyjątek – prawo łaski 

Zasada niezależności sądownictwa – wyjątek – prawo łaski 

Prezydenta

Prezydenta



Zasada niezawisłości sędziów – wobec stron i innych organów 

Zasada niezawisłości sędziów – wobec stron i innych organów 

władzy

władzy

:

:



Podległość tylko Konstytucji i ustawom/aktom międzynarodowym 

Podległość tylko Konstytucji i ustawom/aktom międzynarodowym 

wyższego lub równego rzędu – prawo skierowania do TK zapytania o 

wyższego lub równego rzędu – prawo skierowania do TK zapytania o 

zgodność ustawy z Konstytucją

zgodność ustawy z Konstytucją



Powołanie na czas nieoznaczony przez Prezydenta na wniosek 

Powołanie na czas nieoznaczony przez Prezydenta na wniosek 

Krajowej Rady Sądownictwa – nieusuwalność sędziów – tylko z 

Krajowej Rady Sądownictwa – nieusuwalność sędziów – tylko z 

ustawowo określonych wypadkach wyłącznie na mocy orzeczenia 

ustawowo określonych wypadkach wyłącznie na mocy orzeczenia 

sądu

sądu



Immunitet formalny – ściganie za przestępstwa tylko za zgodą sądu 

Immunitet formalny – ściganie za przestępstwa tylko za zgodą sądu 

dyscyplinarnego, ściganie za wykroczenia – tylko dyscyplinarne

dyscyplinarnego, ściganie za wykroczenia – tylko dyscyplinarne



Zakaz przynależności do partii politycznych, sprawowania mandatu 

Zakaz przynależności do partii politycznych, sprawowania mandatu 

parlamentarnego oraz powołania na stanowisko w administracji 

parlamentarnego oraz powołania na stanowisko w administracji 

państwowej

państwowej



Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru 

Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru 

sprawiedliwości

sprawiedliwości



Zasada wieloinstancyjności postępowania

Zasada wieloinstancyjności postępowania

Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy



Organizacja:

Organizacja:



Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego – powoływany przez 

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego – powoływany przez 

Prezydenta spośród kandydatów przedstawionych przez 

Prezydenta spośród kandydatów przedstawionych przez 

Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN na okres 6 lat

Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN na okres 6 lat



Prezesi Sądu Najwyższego – powoływani przez Prezydenta na 

Prezesi Sądu Najwyższego – powoływani przez Prezydenta na 

wniosek Pierwszego Prezesa SN spośród sędziów SN w stanie 

wniosek Pierwszego Prezesa SN spośród sędziów SN w stanie 

czynnym – zastępcy Pierwszego Prezesa kierujący izbą SN:

czynnym – zastępcy Pierwszego Prezesa kierujący izbą SN:

1.

1.

Cywilną

Cywilną

2.

2.

Karną

Karną

3.

3.

Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

4.

4.

Wojskową

Wojskową



Funkcje:

Funkcje:



Rozpatrywanie kasacji od orzeczeń 

Rozpatrywanie kasacji od orzeczeń 



Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne – 

Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne – 

wykładania przepisów prawa – nie mają waloru powszechnego 

wykładania przepisów prawa – nie mają waloru powszechnego 

obowiązywania, wiążą tylko inne składy SN, jeśli uzyskały 

obowiązywania, wiążą tylko inne składy SN, jeśli uzyskały 

rangę zasady prawnej

rangę zasady prawnej



Stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu, Senatu i na urząd 

Stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu, Senatu i na urząd 

Prezydenta oraz ważności referendów krajowych

Prezydenta oraz ważności referendów krajowych

Sądy powszechne

Sądy powszechne

Sąd Najwyższy

(kasacyjny)

Sąd Apelacyjny

(odwoławczy 

II instancja)

Sąd Okręgowy

(odwoławczy

II instancja)

Sąd Okręgowy

(I instancja)

Sąd Rejonowy

(I instancja)

Cywilny

Karny

Rodzinny, opiekuńczy

 i nieletnich

Pracy

Gospodarczy

Ksiąg wieczystych

Rejestrowy (KRS)

Cywilny i rodzinny

Karny

Gospodarczy

Pracy i ubezpieczeń

 społecznych

Sądownictwo administracyjne

Sądownictwo administracyjne

Naczelny 

Sąd Administracyjny

Administracyjny 

Sąd Wojewódzki

Izba Finansowa

Izba Gospodarcza

Izba 

Ogólnoadministracyjna

Samorządowe Kolegia 

Odwoławcze

(II instancja)

Organ władzy państwowej

(odwoławczy II instancja)

Organ władzy 

samorządowej w ramach 

zadań własnych (organ I instancji)

Organ władzy państwowej 

lub samorządowej w ramach

zadań zleconych (organ I instancji)

Postępowanie przed sądem

Postępowanie przed sądem



Postępowanie cywilne – KPC

Postępowanie cywilne – KPC



Postępowanie procesowe – pozew, powód, pozwany, pełnomocnik, 

Postępowanie procesowe – pozew, powód, pozwany, pełnomocnik, 

wartość przedmiotu sporu, wyrok, apelacja, ew. kasacja

wartość przedmiotu sporu, wyrok, apelacja, ew. kasacja



Postępowanie nieprocesowe – wniosek, wnioskodawca, uczestnik 

Postępowanie nieprocesowe – wniosek, wnioskodawca, uczestnik 

postępowania, pełnomocnik, postanowienie, apelacja, ew. kasacja

postępowania, pełnomocnik, postanowienie, apelacja, ew. kasacja



Postępowanie egzekucyjne – komornik, skarga na czynności 

Postępowanie egzekucyjne – komornik, skarga na czynności 

komornika, powództwo przeciwegzekucyjne

komornika, powództwo przeciwegzekucyjne



Koszty postępowania – wniosek o zwolnienie z kosztów, 

Koszty postępowania – wniosek o zwolnienie z kosztów, 

postanowienie, zażalenie

postanowienie, zażalenie



Postępowanie karne – KPK

Postępowanie karne – KPK



Postępowanie przygotowawcze – policja, prokurator, pokrzywdzony, 

Postępowanie przygotowawcze – policja, prokurator, pokrzywdzony, 

podejrzany, obrońca, postanowienie, zażalenie, umorzenie

podejrzany, obrońca, postanowienie, zażalenie, umorzenie



Postępowanie przed sądem karnym - akt oskarżenia, oskarżony, 

Postępowanie przed sądem karnym - akt oskarżenia, oskarżony, 

obrońca, oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel 

obrońca, oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel 

prywatny, pełnomocnik, wyrok, apelacja, kasacja

prywatny, pełnomocnik, wyrok, apelacja, kasacja



Postępowanie w sprawach wykroczeń – policja, izba skarbowa, straż 

Postępowanie w sprawach wykroczeń – policja, izba skarbowa, straż 

lasów państwowych, straż graniczna, straż miejska, mandat, 

lasów państwowych, straż graniczna, straż miejska, mandat, 

wniosek o ukaranie, obwiniony, apelacja

wniosek o ukaranie, obwiniony, apelacja



Postępowanie administracyjne – KPA

Postępowanie administracyjne – KPA



Strona postępowania, decyzja organu administracyjnego, 

Strona postępowania, decyzja organu administracyjnego, 

pełnomocnik, odwołanie, skarga do sądu administracyjnego

pełnomocnik, odwołanie, skarga do sądu administracyjnego

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny



Skład:

Skład:

15 sędziów,

15 sędziów,

wybieranych przez Sejm na 9 lat,

wybieranych przez Sejm na 9 lat,

spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, 

spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, 

zgłoszonych przez 50 posłów lub Prezydium Sejmu, 

zgłoszonych przez 50 posłów lub Prezydium Sejmu, 

bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 

bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 

połowy obecnych, 

połowy obecnych, 

bez prawa do reelekcji

bez prawa do reelekcji



Status sędziów:

Status sędziów:

Analogiczny do sędziów powszechnych: 

Analogiczny do sędziów powszechnych: 

nieodwołalność (wyłącznie w wypadku zrzeczenia się 

nieodwołalność (wyłącznie w wypadku zrzeczenia się 

stanowiska lub skazania wyrokiem sądu powszechnego lub 

stanowiska lub skazania wyrokiem sądu powszechnego lub 

dyscyplinarnego), 

dyscyplinarnego), 

immunitet, 

immunitet, 

zakaz łączenia stanowisk i przynależności do partii, 

zakaz łączenia stanowisk i przynależności do partii, 

podległość 

podległość 

wyłącznie

wyłącznie

 Konstytucji,

 Konstytucji,

prawo powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko

prawo powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny



Funkcje TK:

Funkcje TK:



Orzekanie w sprawie konstytucyjności i legalności 

Orzekanie w sprawie konstytucyjności i legalności 

aktów normatywnych

aktów normatywnych



Zgodności z Konstytucją ustaw i aktów międzynarodowych

Zgodności z Konstytucją ustaw i aktów międzynarodowych



Zgodności ustaw z aktami międzynarodowymi 

Zgodności ustaw z aktami międzynarodowymi 

ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie

ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie



Zgodności przepisów wydawanych przez centralne organy 

Zgodności przepisów wydawanych przez centralne organy 

państwowe z Konstytucją, umowami międzynarodowymi i 

państwowe z Konstytucją, umowami międzynarodowymi i 

ustawami – np. rozporządzenia, zarządzenia i in

ustawami – np. rozporządzenia, zarządzenia i in



Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych

Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych



Orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub 

Orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub 

działalności partii politycznych

działalności partii politycznych



Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między 

Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między 

centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

centralnymi konstytucyjnymi organami państwa



Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w 

Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w 

sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP

sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP

Postępowanie przed TK

Postępowanie przed TK



Prewencyjna kontrola konstytucyjności:

Prewencyjna kontrola konstytucyjności:

Prezydent przed podpisaniem ustawy lub ratyfikacją umowy 

Prezydent przed podpisaniem ustawy lub ratyfikacją umowy 

międzynarodowej może wystąpić do TK o zbadania jej 

międzynarodowej może wystąpić do TK o zbadania jej 

zgodności z Konstytucją

zgodności z Konstytucją



Represyjna kontrola konstytucyjności:

Represyjna kontrola konstytucyjności:



Wniosek mogą złożyć odnośnie do każdego aktu

Wniosek mogą złożyć odnośnie do każdego aktu



Prezydent, 

Prezydent, 



Marszałek Sejmu, 

Marszałek Sejmu, 



Marszałek Senatu, 

Marszałek Senatu, 



Prezes Rady Ministrów, 

Prezes Rady Ministrów, 



50 posłów, 

50 posłów, 



30 senatorów, 

30 senatorów, 



Pierwszy Prezes SN, 

Pierwszy Prezes SN, 



Prezes NSA, 

Prezes NSA, 



Prokurator Generalny, 

Prokurator Generalny, 



Prezes NIK, 

Prezes NIK, 



Rzecznik Praw Obywatelskich 

Rzecznik Praw Obywatelskich 

Postępowanie przed TK

Postępowanie przed TK



Represyjna kontrola konstytucyjności, cd.:

Represyjna kontrola konstytucyjności, cd.:



Wniosek mogą złożyć co do niektórych aktów:

Wniosek mogą złożyć co do niektórych aktów:



Jednostki samorządu terytorialnego, Ogólnokrajowe 

Jednostki samorządu terytorialnego, Ogólnokrajowe 

organy związków zawodowych, Ogólnokrajowe władze 

organy związków zawodowych, Ogólnokrajowe władze 

organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, 

organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, 

Kościoły i związki wyznaniowe

Kościoły i związki wyznaniowe

odnośnie do aktów ich dotyczących

odnośnie do aktów ich dotyczących



Krajowa Rada Sądownictwa – odnośnie do aktów 

Krajowa Rada Sądownictwa – odnośnie do aktów 

dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów

dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów



Pytanie prawne – sąd w każdym postępowaniu sądowym

Pytanie prawne – sąd w każdym postępowaniu sądowym



Skarga konstytucyjna – każda osoba, której konstytucyjne 

Skarga konstytucyjna – każda osoba, której konstytucyjne 

prawa lub wolności zostały naruszone przez istnienie 

prawa lub wolności zostały naruszone przez istnienie 

sprzecznego z Konstytucją aktu, na podstawie którego sąd lub 

sprzecznego z Konstytucją aktu, na podstawie którego sąd lub 

organ administracji orzekł ostatecznie

organ administracji orzekł ostatecznie



w terminie 3 m-cy od prawomocności orzeczenia

w terminie 3 m-cy od prawomocności orzeczenia



przymus adwokacki

przymus adwokacki

Trybunał Stanu

Trybunał Stanu



Skład:

Skład:



Przewodniczący – Pierwszy Prezes SN

Przewodniczący – Pierwszy Prezes SN



Dwóch zastępców

Dwóch zastępców



16 członków

16 członków



Wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na 

Wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na 

czas trwania kadencji

czas trwania kadencji



Z kandydatur zgłoszonych przez Marszałka Sejmu lub grupę co 

Z kandydatur zgłoszonych przez Marszałka Sejmu lub grupę co 

najmniej 35 posłów

najmniej 35 posłów



Bezwzględną ilością głosów w obecności co najmniej połowy

Bezwzględną ilością głosów w obecności co najmniej połowy



Połowa musi mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska 

Połowa musi mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska 

sędziego

sędziego



Status sędziów:

Status sędziów:



Podlegają tylko Konstytucji i ustawom

Podlegają tylko Konstytucji i ustawom



Immunitet formalny

Immunitet formalny



Nieodwoływalność z wyjątkiem przesłanek ustawowych

Nieodwoływalność z wyjątkiem przesłanek ustawowych

Odpowiedzialność przed Trybunałem 

Odpowiedzialność przed Trybunałem 

Stanu

Stanu

Przed TS odpowiadają: 

Przed TS odpowiadają: 



Prezydent – za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z 

Prezydent – za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z 

zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania 

zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania 

oraz popełnienie przestępstwa – na wniosek 2/3 członków 

oraz popełnienie przestępstwa – na wniosek 2/3 członków 

Zgromadzenia Narodowego

Zgromadzenia Narodowego



Prezes i członkowie Rady Ministrów – za naruszenie Konstytucji lub 

Prezes i członkowie Rady Ministrów – za naruszenie Konstytucji lub 

ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie 

ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie 

swojego urzędowania oraz popełnienie przestępstwa w związku z 

swojego urzędowania oraz popełnienie przestępstwa w związku z 

zajmowanym stanowiskiem – na wniosek 3/5 liczby posłów

zajmowanym stanowiskiem – na wniosek 3/5 liczby posłów



Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił 

Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił 

Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z 

Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z 

zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania – 

zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania – 

na wniosek Sejmu przyjęty bezwzględną większością głosów w 

na wniosek Sejmu przyjęty bezwzględną większością głosów w 

obecności co najmniej połowy

obecności co najmniej połowy



Posłowie i senatorowie – za złamanie zakazów prowadzenia 

Posłowie i senatorowie – za złamanie zakazów prowadzenia 

działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu 

działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu 

państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania tego 

państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania tego 

majątku – na wniosek j.w.

majątku – na wniosek j.w.