OSTRY BRZUCH, 

ZAPALENIE OTRZEWNEJ

Tomasz Rzetecki

Klinika Chirurgii Ogólnej i 

Kolorektalnej UM w Łodzi

Ostry brzuch

    

• Określenie „ostry brzuch” jest 

stosowane w przypadku bardzo silnych 
bólów brzucha, które trwają wiele 
godzin i wymagają natychmiastowej 
interwencji chirurgicznej ze względu 
na bezpośrednie zagrożenie życia bądź 
późniejszych powikłań aktualnego 
stanu także stanowiących zagrożenie 
dla życia.

Objawy niespecyficzne

 Ból

• Stopniowo narastający ból okolicy pepka,
• Znaczny, gwałtownie pojawiający się ból,
• Ból początkowo umiejscowiony, który 

zmienia się w bóle uogólnione,

• Bóle kurczowe.

 Brak łaknienia
 Zmiana charakteru wypróżnień
 Objawy uogólnionego zakażenia 

/dreszcze, gorączka/

Objawy swoiste

 Przebyte zabiegi operacyjne,
 Wcześniejsze, podobne bóle,
 Określenie sytuacji, w których ból 

łagodnieje lub nasila się,

 Przebyte choroby.

Badanie brzucha

 Oglądanie, 
 Badanie palpacyjne,
 Opukiwanie,
 Osłuchiwanie.
Badanie per rectum.
Badanie ginekologiczne.

Zapalenie otrzewnej

• Określenie zbiorcze dla zespołu 

objawów chorobowych o różnej 
etiologii, występujące najczęściej 
wtórnie w przebiegu ostrych chorób 
jamy brzusznej, przebiegających z 
zakażeniem i zatruciem ustroju oraz 
powodujących zmiany miejscowe i 
ogólne w narządach wewnętrznych.

Zdolności otrzewnej

 Tworzenie wysięku,
 Wchłanianie,
 Plastyczność,
 Niszczenie drobnoustrojów.

Zapalenie otrzewnej - 

podział

 Chemiczne, np.:

• Przedziurawiony wrzód, przedziurawiony pęcherzyk, 

zapalenie trzustki,

• Pęknięta ciąża pozamaciczna,
• Baryt po badaniach diagnostycznych.

 Bakteryjne, np.:

• Wnikniecie ciał obcych, bezpośrednie zakażenie z układu 

moczowego – u kobiet pierwotne, przedziurawienie 

macicy.

• Pierwotne pneumokokowe zapalenie otrzewnej po 

wycięciu śledziony, powikłania zakażenia ogólnego.

• Najczęstszym źródłem są trzewia: zapalenie wyrostka, 

przedziurawienie jelit, zapalenie uchyłków, rak okrężnicy.

Objawy miejscowe 1

 Nagły początek z ostrym bólem, 

początkowo ograniczonym, później 

rozlanym / bóle trzewne a bóle 

somatyczne/

 Odruchowy kurcz mięśni – obrona 

mięśniowa,

 Bolesność uciskowa,
 Objawy otrzewnowe – Blumberga, 

Rovsinga, Murphy’ego.

Objawy miejscowe 2

• Ruchy perystaltyczne początkowo 

słyszalne, później mogą zanikać w 
wyniku rozwoju niedrożności – 
cisza w brzuchu, zegar śmierci, 

• Wzdęcie brzucha,
• Wymioty,
• Suchy język.

Objawy ogólne

 Mogą wystąpić objawy wstrząsu z 

przyspieszeniem czynności serca, 
wzrostem ciepłoty ciała, obniżeniem 
ciśnienia tętniczego i skąpomoczem,

 Chory leży na plecach z podgiętymi 

nogami, jest blady, niespokojny, z 
płytkim oddechem, ma zaostrzone 
rysy twarzy / facies hippocratica /.

Zapalenie spowodowane 

przedziurawieniem narządów 

jamistych

 Perforacja brzusznej części przełyku,
 Przedziurawienie wrzodu żołądka i 

dwunastnicy,

 Rak żołądka,
 Martwica po wypiciu kwasu lub ługu,
 Przedziurawienie zgorzelinowo zmienionego 

pęcherzyka,

 Perforacja ściany jelita cienkiego lub grubego,
 Perforacja pęcherza moczowego.

Zapalenie spowodowane 

przesiąkaniem

 Ostre zapalenie pęcherzyka i dróg 

żółciowych,

 Ostre zapalenie trzustki,
 Niedrożność przewodu pokarmowego,
 Zapalenie wyrostka robaczkowego,
 Zapalenie uchyłka Meckela,
 Choroby zapalne jelit,
 Zapalenie uchyłków jelita grubego.

Postaci rozprzestrzeniania 

procesu zapalnego w 

otrzewnej

 Rozlane zapalenie otrzewnej,
 Ograniczone zapalenie, czyli 

ropień.

Rozlane zapalenie 

otrzewnej

 Znaczny wysięk płynu do jamy 

otrzewnej,

 Niedrożność porażenna jelit – 

wzdęcie, brak perystaltyki,

 Wchłanianie toksyn bakteryjnych, 

które tworzą się w zakażonym 
płynie otrzewnowym i w świetle 
porażonych pętli jelitowych.

Ograniczone zapalenie 

otrzewnej 1

 Ropnie wewnątrzotrzewnowe – 

proces zapalny ograniczony przez 
otrzewną, sieć, zrosty; zbiorowisko 
ropy powstałe przez ograniczenie 
pierwotnego ogniska zapalnego 
albo jako zejście procesu 
zapalnego.

Ograniczone zapalenie 

otrzewnej 2

• Ropień okołowyrostkowy, plastron 

– leczenie zachowawcze, 
UWAGA !!! Wyczuwalny guz może 
być nowotworem!!!

• Ropień zatoki Douglasa albo 

zachyłka pęcherzowo-
odbytniczego, najniżej położone 
miejsce w jamie otrzewnej.

Rozpoznanie 1

 Rtg przeglądowe jamy brzusznej

•Cechy perforacji przewodu 

pokarmowego,

•Cechy niedrożności przewodu 

pokarmowego,

•Cechy charakterystyczne dla ostrego 

zapalenia trzustki,

•Obecność gazu w drogach żółciowych,
•Złogi w drogach moczowych.

Rozpoznanie 2

 Leukocytoza z rozmazem,
 Amylaza w surowicy i moczu,
 Próby wątrobowe i bilirubina,
 Mocznik i kreatynina,
 USG jamy brzusznej,
 CT jamy brzusznej,
 Urografia.

Rozpoznanie 3

 Jeżeli rozpoznanie jest trudno 

ustalić, a stan chorego pogarsza 
się – laparotomia zwiadowcza!!!

Powikłania zapalenia 

otrzewnej

 Niewydolność oddechowa,
 Wstrząs oligowolemiczny,
 Ostra niezapalna niewydolność 

nerek,

 Krwotok,
 Ropnie wewnątrzbrzuszne.

Leczenie 1

 Podawanie dożylnie płynów do chwili 

wzrostu ciśnienia krwi, kontrola OCŻ,

 Badanie i uzupełnianie elektrolitów,
 Gazometria,
 Cewnik do pęcherza i ocena 

wydzielania moczu,

 Sonda do żołądka,

Leczenie 2

 Środki przeciwbólowe,
 Antybiotyki dożylnie,
 LAPAROTOMIA,
 Nie leczone zapalenie otrzewnej 

zwykle kończy się śmiercią!!!

Niedrożność jelit: objawy

 Wzdęcie brzucha,
 Wymioty,
 Ból falowo nawracający,
 Zatrzymanie stolca i gazów,
 Zaburzenia perystaltyki.

Wysoka i niska niedrożność.
Podniedrożność.

Przyczyny niedrożności 1

 Niedrożność porażenna – objaw zapalenia 

otrzewnej,

 Mechaniczna

•Zatkanie światła / ileus ex obturatione 

/, nowotwór, kamień żółciowy, zrosty, 

zwężenia pozapalne, polip, ciało obce,

•Zadzierzgnięcie / ileus ex 

strangulatione /, uwięźnięcie jelita w 

przepuklinie, skręt jelita, wgłobienie, 

ucisk przez powrózkowaty zrost.

Przyczyny niedrożności 2

Najczęściej:
 Jelito cienkie – zrosty,
 Jelito grube – nowotwór.

Objawy sugerujące 

przyczynę niedrożności

 Blizny po przebytych operacjach – 

zrosty otrzewnej / prawo Ellisa /,

 Bolesne wypuklenie w pachwinie – 

uwięźnięta przepuklina,

 Krew w odbytnicy u dziecka – 

wgłobienie,

 Krew w odbytnicy starszego 

chorego – rak.

                    

Leczenie 

 Operacyjne!!!

Ostre zapalenie wyrostka 

robaczkowego

 Najczęstsza przyczyna ostrego 

brzucha,

 !!! Nie ma typowych objawów 

zapalenia wyrostka robaczkowego, 
żaden nie jest specyficzny!!!

Reguła Murphy’ego

1 – bóle zwykle w nadbrzuszu lub 

okolicy pępka, potem

2 – nudności i wymioty i dopiero potem
3 – miejscowa bolesność uciskowa oraz
4 – temperatura i 
5 – leukocytoza.

Leczenie 

 Operacyjne – appendectomia,

•Ciecie naprzemienne McBurneya,
•Cięcie przyprostne.

 Plastron – zachowawcze, 

antybiotyki, planowa 
appendectomia za 3 miesiące.

Choroby przebiegające z 

odczynem otrzewnowym, 

przykłady

 Choroba Schoenlaina-Henocha, postać brzuszna,
 Zapalenie płuc i opłucnej,
 Samoistny wylew do pochewki mięśnia prostego,
 Mocznica,
 Zawał mięśnia sercowego, postać brzuszna,
 Tętniak rozwarstwiający aorty brzusznej,
 Atak kolki żółciowej lub nerkowej,
 Ostre zapalenie trzustki,
 Pęknięta ciąża pozamaciczna,
 Porfiria.