5.  Rozwój i regulacja układu immunologicznego
Filogeneza i ontogeneza układu odpornościowego: rozwój 
układu immunologicznego w okresie płodowym, odporność u 
noworodków i dzieci, fizjologiczne starzenie się układu 
immunologicznego. Gatunkowe, indywidualne i inne 
nieswoiste czynniki wpływające na odporność.
Układ immunologiczny skóry i błon śluzowych: SIS (SALT), 
MALT – GALT, NALT, BALT, podobieństwa i różnice, tolerancja 
pokarmowa, wpływ promieniowania UV.
Regulacja odpowiedzi immunologicznej: rola antygenu 
(charakter chemiczny, dawka, droga podania), dopełniacza, 
przeciwciał, limfocytów supresyjnych i kontrasupresyjnych, 
sieć immunologiczna – regulacja poprzez idiotypy. Interakcje 
neurohormonalne, pokarmowe i genetyczne. Tolerancja 
immunologiczna, mechanizmy tolerancji.

Układ odpornościowy związany z błonami śluzowymi 
MALT 

–mucosa-associated lymphoid tissue

• tkanka limfatyczna błony 

podśluzówkowej i śluzowej jelit 
- GALT 

• skupiska tkanki limfatycznej na 

poziomie oskrzeli – BALT (

nie 

obejmuje oskrzelików i pęcherzyków pł. 
– makrofagi, IgG)

• tkanka limfatyczna:
     * gruczołów sutkowych
     * łzowych
     * ślinianek
     * szyjki macicy
     * nosa i gardła (NALT)
        pierścień Waldeyera 

(migdałek gardłowy, językowy, 
podniebienne, trąbkowe)

Funkcja MALT

• bariera ochronna
• miejsce pierwotnej immunizacji
• miejscowe komórki plazmatyczne - sIgA
• sIgA w wydzielinach – odporność miejscowa (wycięcie 

migdałków zmniejsza sIgA w wydzielinie nosa i gardła)

• odporność ogólnoustrojowa (migracja limfocytów) w 

błonach śluzowych innych narządów – lepsza w dobrze 
zorganizowanych strukturach (kępki Peyera, wyrostek 
robaczkowy, migdałki ), mniejsza lub wcale w słabo 
rozbudowanej tkance limfatycznej (pochwa, oko)

• żywe drobnoustroje dają efektywniejszą odpowiedź 
• regulacja odpowiedzi immunologicznej (przewaga 

supresji – stale duża dawka antygenu)

Bariery ochronne:

-  śluz, flora bakteryjna, sIgA, 
enzymy, lizozym, laktoferryna..
-  nabłonek cylindryczny: 
komórki
wchłaniające – enterocyty, k. 
kubkowe,
limfocyty.., bardziej 
przepuszczalny u niemowlęcia – 
alergia
-  blaszka właściwa bł. śl.:
limfocyty T 40-60%, B 20-40,
makrofagi 10%, eozynofile 5%, 
kom. tuczne 1-3%, granulocyty - 
mało
-w kępkach Peyera – dominują B – 
80%
wytwarzanie sIgA, fagocytoza,
     niszczenie pasożytów

-BALT – B 60% T 40%, mniej B 
IgA+, immunizacja bardziej 
autonomiczna, kom. pamięci IgA 
gł. w ukł. odd. 
( z GALT przechodzą do BALT, 
także do wątroby i żółci )
                 

budowa jelita 
cienkiego

Rola komórek tucznych – nieswoisty stan zapalny

                    Wytwarzanie sIgA przez komórki plazmatyczne błon 
śluzowych
                    Zapotrzebowanie – 4,5 g dziennie
          Rola:  neutralizacja wirusów, 
                    swoiste blokowanie receptorów adhezyjnych,
                    blokowanie receptorów o charakterze lektyn,
                    eliminacja antygenów pokarmowych 

B1 – (CD19+CD5+) – wywodzą się z tkanki limfatycznej związanej z 
jelitem i odpowiadają za produkcję przeciwciał o małym 
powinowactwie do antygenu, wielospecyficzne, mogą cyrkulować z 
pominięciem krwi, stanowią pierwotny układ odporności w jelitach
B2 – (CD19+CD5-) – wywodzą się z progenitorów w szpiku, p/ciała 
należą zwykle do IgM, są wysoce specyficzne

SIS 

(skin immune system) =

 SALT 

(mucosa-associated lymphoid tissue)

skóra – bariera nieswoista
           - narząd immunologicznie 

czynny

• komórki naskórka i skóry 

właściwej: 

      *dendrytyczne (k. Langerhansa 3-

8%, keratynocyty 95%), T, komórki 
śródbłonka naczyniowego , 
makrofagi, granulocyty, k. tuczne

      *posiadają szereg antygenów, 

receptorów, wytwarzają cytokiny, 
czynniki wzrostowe

• odpowiedź na antygeny 

wprowadzone miejscowo, 
nadwrażliwość kontaktowa na 
hapteny

Rozwój układu odpornościowego

• okres płodowy

      * maksymalną wielkość osiąga grasica  (dojrzewanie T)
      * pojawiają się limfocyty, makrofagi, zdolność wytwarzania IgM

• noworodek 

      * ontogenetycznie niedorozwój ukł. odpornościowego: 
       * brak kontaktu z obcymi antygenami wewnątrz macicy
       

- mniejsza rezerwowa pula prekursorów granulocytów w szpiku , obniżona ilość 

fagocytów, słabsza chemotaksja , fagocytoza, nieodwracalna agregacja w 

odpowiedzi na czynnik chemotakt. obniżony poziom dopełniacza, opsonizacja

       -   mniej Tc, NK, więcej T CD45RA+ (jeszcze bez kontaktu z antygenem) 
      - słabsza odpowiedź na antygeny polisacharydowe,
      - przeciwciała IgG od matki, 

• 7-10 lat

 - pełna kompetencja immunologiczna (liczne kontakty z 

wieloma antygenami)

• 15-18 lat

 – maksymalna

     u kobiet – wyższe poziomy IgG i IgM, bardziej nasilone reakcje typu 

późnego, większa  skłonność do autoimmunizacji

  

IgG u płodu i noworodka pochodzi wyłącznie od matki – zanika ok. 6-9 miesiąca życia.

W tym czasie noworodek produkuje własne IgM i IgA – nie przechodzą przez łożysko oraz
własne IgG. Około roku  IgG – 80%, IgM – 75%, IgA –20% poziomu wieku dojrzałego

Starzenie się układu 

immunologicznego

proces starzenia – stopniowe, postępujące i nieodwracalne zmniejszanie się 

zdolności organizmu do utrzymania homeostazy w odpowiedzi na czynniki 

środowiskowe, dotyczy wszystkich narządów, wyraźne zmiany – 5. dekada 

życia

•

proces wieloczynnikowy, przebiega stopniowo

 

(podobnie 

jak dojrzewanie)

•

okres pokwitania 

          * rozpoczyna się inwolucja grasicy, całkowita ok. 60. 

roku (↓ Il7 – wpływa na proces reaaranżacji genów TCR, ↑ 

Il6 – inwolucja grasicy, nadprodukcja cytokin 

prozapalnych, nadmierna aktywacja limfocytów, ale 

anergia w odpowiedzi: ch.  Alzheimera, cukrzyca II, 

miażdżyca, osteoporoza, choroby rozrostowe ukł. 

krwiotwórczego)

          * maleje liczba kępek Peyera 
•

od 20 roku

 – 

powolny spadek liczby i aktywności Tc

                    upośledzenie odporności przeciwwirusowej 
       * zmniejszona synteza Il2 (T)   ↓ cytotoksyczności NK  

                 ↓ odporności p/wirusowej i p/nowotworowej   
           

u osób starszych (50-60-70)

•

spadek ekspresji MHC  słabsza odpowiedź na antygen

•

przesunięcia w B:

     * ↓ limfocytów B2, -   osłabienie odpowiedzi pierwotnej na antygen, mniej 

IgM

     * ↑ B1 – u starszych przewl. białaczka limfatyczna z tych komórek
     * niższa ekspresja CD45 (B)  ↓ aktywacji limfocytów i produkcji przeciwciał 
     * całkowity poziom Ig nie ulega zmianom, obniża się powinowactwo 

wytwarzanych p/ciał i zmniejszenie się ich repertuaru

      * ↑ ilość autoprzeciwciał rozpoznających antygeny starzejących się komórek
                               nasilenie chorób z autoimmunizacji                   

•

 przesunięcia w T:

      * ↑ Th2  ↑ Il4, Il5, Il6 (do 70%)

      * ↓ Th1  ↓ Il2, Il15, IFNγ

      * ↑ ilości komórek pamięci o różnym fenotypie – lepsza odpowiedź wtórna, 

ale brak Il2 osłabia cytotoksyczność CD3CD8Cd45RO,CD44

•

↓ chemotaksja neutrofili i wytwarzanie wolnych rodników tlenowych

                      obniżenie zdolności zabijania pasożytów zewnątrzkomórkowych
        * makrofagi – dobra fagocytoza, ↑ produkcja Il6  aktywacja limfocytów, 

NK  cytokiny supresyjne 

                   hamowanie odpowiedzi komórkowej

w praktyce: zwiększona skłonność do zakażeń bakteryjnych, wirusowych, 

grzybiczych, 

chorób nowotworowych, autoimmunizacyjnych

Ale!!

• coraz częściej opisuje się reakcje odpornościowe :
    

*  prawidłowe u 70-80-cio latków 

    * wyraźnie obniżone, niewspółmiernie do wieku u młodych

• świadczy to o genetycznym uwarunkowaniu zdolności organizmu 

do wytwarzania różnych mechanizmów odpornościowych

     * niska ekspresja CD45 (B) występowała również u młodych osób = słaba 

odpowiedź na szczepionkę p/grypie

•

u starszych: przebudowa ukł. immunologicznego (remodelling) 

      - opisuje się zastępowanie odporności swoistej przez nieswoistą, np. 

wzrost NK,

      - przeciwciała: gł. IgG i IgA  wtórnej odpowiedzi u 100-latków mają 

wysokie wartości

              

Produkcja cytokin przez Th1 i Th2  kieruje różnymi drogami efektorowymi

Regulacja odpowiedzi 

immunologicznej

-

w kontroli bierze udział wiele różnych mechanizmów 

• Antygen *

 polisacharydy otoczki indukują tylko IgM, białka 

odpowiedź humoralną i komórkową  * duże dawki indukują 

swoistą tolerancję T, T-niezależne tolerancję B   * podanie 

podskórne – odpowiedź immunologiczna, doustne – może być 

tolerancja

• APC – ekspresja MHC kl.I/II + ekspresja cząstek 

kostymyulacyjnych 

– brak sygnału

• Przeciwciała

 – IgM – może zwiększyć, IgG – hamuje 

(szczepionki p/odrze nie podaje się przed 1 rokiem– matczyne 

IgG, anty-RhD u matki RH- zapobiega uczuleniu przez płodowe 

RhD+) kompleksy mogą hamować lub pobudzać

• Limfocyty – 

Th1 – faworyzacja komórkowej, Th2- humoralnej,

     wzajemna regulacja Th1 i Th2, CD8 – supresja
• Regulacja idiotypowa – mogą wzmagać lub hamować produkcję 

przeciwciał 

Zalety:

* dzięki technikom
otrzymywania przeciwciał
monoklonalnych powstają
w ogromnych ilościach
* odtwarzaja b.dokladnie
strukturę antygenu
* nie zawieraja dodatkowych
toksycznych składników

Wady:

*mała immunogenność
idiotypów
*heterogenność przeciwciał
antyidiotypowych (zmienność
idiotypów  u różnych osób)