M
NIEJSZOŚCI
NARODOWE
I
ETNICZNE
Wykład 1 i 2 Zagadnienia terminologiczne
2011/2012, semestr zimowy, II rok Politologii
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Szymona
Szymonowica w Zamościu
Dr Ewa Pogorzała
M
NIEJSZOŚCI
NARODOWE
I
ETNICZNE
Wykład 1 i 2 Zagadnienia terminologiczne
2011/2012, semestr zimowy, II rok Politologii
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Szymona
Szymonowica w Zamościu
Dr Ewa Pogorzała
I
NFORMACJE
ORGANIZACYJNE
Wstępny termin egzaminu 7 lutego 2012 r., wtorek
L
ITERATURA
:
•
Janusz G., Zagadnienia teorii i praktyki grup
etnicznych, Lublin 1993.
•
Janusz G., Bajda P.,
Prawa mniejszości
narodowych. Standardy europejskie, Warszawa
2000. [online]
polska.org.pl/index.php?id=st_spis
•
Janusz G., Ochrona praw mniejszosci narodowych
w Europie, Lublin 2011.
•
Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe
w Polsce 1918
– 1995, Lublin 2000.
•
[Zakładka wyznania
religijne i mniejszości narodowe]
W
YKŁAD
WPROWADZAJĄCY
Mniejszości
narodowe i
etniczne
–
zagadnienia
terminologiczne.
•
W ostatnich latach wzrost zainteresowania
problematyką etniczną w badaniach naukowych i w
dydaktyce na poziomie szkolnictwa wyższego.
•
Początkowo zainteresowanie to ukierunkowane
było na problemy polskich skupisk poza granicami
kraju, stopniowo rozszerzane na problematykę
innych grup etnicznych, w tym także na mniejszości
narodowe w Polsce.
G
ENEZA
MNIEJSZOŚCI
•
Wiek XX przyniósł gwałtowny rozwój cywilizacyjny
oraz związane z tym procesem migracje ludności
•
Pojawienie się na mapie Europy nowych państw po
pierwszej wojnie światowej spowodowało, że
stosunki części państw z ich obywatelami
należącymi do mniejszości narodowych,
etnicznych, językowych i religijnych stały się
problemem międzynarodowym.
•
w okresie międzywojennym uregulowania
ochronne, pozostające pod opieką Ligi Narodów,
zostały narzucone przede wszystkim słabszym
państwom, jednakże ówczesne mocarstwa
europejskie przyjęły za podstawę swej polityki
mniejszościowej zasadę nieingerencji w ich sprawy
wewnętrzne
•
Harold Nicolson
(członek delegacji brytyjskiej na
konferencję wersalską): Anglosasi, starający się
narzucić swoje idealistyczne teorie innym,
przejawiają skłonność do tego, by ze względów
praktycznych nie stosować ich u siebie.
•
Wprowadzenie tzw. traktatowej ochrony
mniejszości, opartej na zasadzie ochrony grupowej,
•
przełamanie dotychczasowej zasady, że sprawa
mniejszości jest wewnętrznym problemem państwa
ich zamieszkiwania.
•
Po drugiej wojnie światowej zmodyfikowano
wcześniejsze koncepcje, opierając ochronę praw
mniejszości na zasadzie indywidualnych praw
przysługujących każdej jednostce.
•
W ramach Rady Europy stworzono również
w miarę szybko zasady i mechanizmy
dochodzenia praw przez obywateli państw
członkowskich.
•
Naruszony monopol władzy państwa nad
obywatelem sprzyjał także wprowadzeniu
na forum międzynarodowe problemów
mniejszości oraz kwestii praw i ochrony
osób należących do takich mniejszości.
•
Swoista "eksplozja" zainteresowania różnych
podmiotów międzynarodowych sprawami
mniejszości nastąpiła na przełomie lat
osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w.
•
W tym czasie przyjęto dokumenty ONZ, Konferencji
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Rady
Europy, Inicjatywy Środkowo – Europejskiej oraz
podpisano i ratyfikowano szereg traktatów
dwustronnych, zawierających klauzule o ochronie
mniejszości narodowych.
•
Oceniając prawa mniejszości w poszczególnych
państwach należy mieć na względzie, że przyjęte
zobowiązania międzynarodowe wyznaczają tylko
pewne ramy prawne dla ich realizacji.
•
Wiele zależy od prowadzonej aktualnie przez
państwo zamieszkania polityki wobec danej grupy
oraz od stosunków między państwem zamieszkania
i pochodzenia mniejszości.
•
Obowiązujące w państwach osiedlenia mniejszości
ustawy mniejszościowe nie zawsze są realizowane.
•
Wynika to stąd, że zawarte w nich przepisy są
czasami niespójne z regulacjami prawnymi innych
aktów prawnych.
•
Istotne znaczenie ma także stosunek pracowników
administracji państwowej i samorządowej do danej
mniejszości;
•
przy dobrej woli możliwe jest realizowanie praw osób
należących do mniejszości również przy wąskim ich
katalogu.
•
przy złej woli realizacja praw mniejszości może
przerodzić się w żmudną walkę o należne prawa.
•
Wpływ na status mniejszości mają też stosunki
między daną mniejszością a społeczeństwem
większościowym.
•
W Europie końca XX wieku w warunkach integracji
uaktywniły się niestety tendencje nacjonalistyczne
oraz nadal występują zjawiska nietolerancji, rasizmu,
ksenofobii, konfliktów etnicznych.
P
ROBLEMY
DEFINICYJNE
•
Współcześnie nie ma powszechnie uznawanej w
stosunkach międzynarodowych definicji
mniejszości.
•
Taki stan rzeczy wynika z faktu, że w odróżnieniu
od obywatelstwa jednoznacznie określanego przez
prawo, narodowość jest stanem świadomości
każdego człowieka i wynikającą z tego stanu jego
identyfikacją z daną grupą etniczną.
•
Dlatego też niemożliwe jest "zadekretowanie"
świadomości narodowej człowieka.
S
TOSOWANE
W
RÓŻNYCH
DOKUMENTACH
OKREŚLENIA
POSŁUGUJĄ
SIĘ
ZBLIŻONYM
ZAKRESEM
POJĘCIOWYM
,
WSKAZUJĄC
NA
TAKIE
CECHY
CHARAKTERYZUJĄCE
MNIEJSZOŚĆ
,
JAK
:
•
pozostawanie w wyraźnej mniejszości w stosunku do
reszty ludności w państwie oraz niezajmowanie w nim
dominującej pozycji;
•
samokategoryzacja
, tj. wyraźne samookreślenie się
danej grupy jako mniejszości;
•
odrębne pochodzenie etniczne;
•
wyróżnianie się odrębną kulturą, tradycją, religią i
językiem;
•
dążenie do kultywowania swych odrębnych cech
narodowych i kulturowych, a tym samym wyróżnianie
się od pozostałej ludności w państwie w sposób wyraźny
lub co najmniej dorozumiany;
•
posiadanie stosownej reprezentacji interesów danej
mniejszości wobec władz państwowych.
D
EFINICJA
POJĘCIA
„
MNIEJSZOŚĆ
NARODOWA
”
WG
G. J
ANUSZA
•
pojęciem mniejszości narodowej możemy określić
każdą grupę etniczną pozostającą w mniejszości w
stosunku do reszty obywateli, charakteryzującą się
dążeniem do zachowania swojej kultury, tradycji,
języka lub świadomości własnego pochodzenia
jako podstawowych cech decydujących o jej
tożsamości narodowej lub etnicznej.
•
Za istotną cechę wyodrębniającą mniejszości od
społeczeństwa większościowego uznać należy
także odrębność religijną.
W
SPÓŁCZEŚNIE
WYSTĘPUJĄ
DWIE
KONCEPCJE
W
TRAKTOWANIU
MNIEJSZOŚCI
:
jako grupy społecznej - wywodzące się
z okresu działalności Ligi Narodów w
latach międzywojennych;
jako osób fizycznych korzystających z
przysługujących każdej jednostce
praw -
co legło u podstaw polityki
Organizacji Narodów Zjednoczonych.
•
Oparcie polityki ONZ wobec mniejszości na
zasadach praw człowieka, przysługujących
każdej jednostce, pozostawało w praktyce w
sprzeczności z grupowym charakterem
mniejszości.
•
Spowodowało to pojawienie się kategorii
pośredniej, tj
. traktowania mniejszości jako
zbiorowości tworzonych przez osoby
należące do mniejszości narodowych
,
religijnych i językowych.
P
RAWA
MNIEJSZOŚCI
•
rozpatrując problemy związane z przestrzeganiem
praw osób należących do mniejszości, należy mieć
na uwadze, że mogą się one odnosić do praw:
•
poszczególnych osób fizycznych deklarujących
odrębną przynależność narodową lub etniczną;
•
osób fizycznych rozumianych jako zbiorowość
tworząca mniejszość;
•
mniejszości narodowych rozumianych jako grupa w
sensie socjologicznym.
•
W okresie międzywojennym podmiotem polityki
państw, a także istniejących w owym czasie
gwarancji międzynarodowych, były mniejszości
traktowane jako pewna wyodrębniona grupa.
•
Po drugiej wojnie światowej przyjęto natomiast
zasadę traktowania mniejszości jako zbiorowości
tworzonych przez poszczególne osoby fizyczne,
a tym samym postrzegania ich praw jako
indywidualnych praw człowieka.
•
Jednakże w ustawodawstwie wielu państw
przeważało nadal traktowanie mniejszości jako
grupy lub też jako zbiorowości osób fizycznych
tworzących mniejszości.
W
POWOJENNYM
USTAWODAWSTWIE
POSZCZEGÓLNYCH
PAŃSTW
MOŻNA
WYRÓŻNIĆ
NASTĘPUJĄCE
TYPY
UREGULOWAŃ
OCHRONY
OSÓB
NALEŻĄCYCH
DO
MNIEJSZOŚCI
:
przyjęcie w konstytucji ogólnej
zasady równości obywateli bez
względu na ich narodowość, rasę
lub wyznanie, jak również zakazu
dyskryminacji kogokolwiek z tych
powodów
•
ujęcie w konstytucji, obok wyżej omówionej zasady
ogólnej, także prawa do odrębnej ochrony osób
należących do mniejszości, tzn. określenie
expressis verbis
zasady ogólnej ochrony
mniejszości i ich prawa do zachowania swojej
tożsamości (np. art. 35. Konstytucji RP z 1997 r.)
•
określenie w konstytucji prawa do utrzymywania i
rozwijania swej tożsamości przez konkretną
mniejszość lub mniejszości, jak również jej (ich)
prawa do korzystania z ochrony państwa
U
REGULOWANIA
KONSTYTUCYJNE
PRAW
OSÓB
NALEŻĄCYCH
DO
MNIEJSZOŚCI
W
CZĘŚCI
PAŃSTW
ULEGŁY
ROZWINIĘCIU
W
USTAWACH
LUB
AKTACH
PRAWNYCH
NIŻSZEJ
RANGI
ALBO
W
POROZUMIENIACH
MIĘDZYNARODOWYCH
.
Rozwinięcie w ustawodawstwie
wewnętrznym zasad konstytucyjnych może
wystąpić w postaci:
adresowanego do mniejszości odrębnego
uregulowania ustawowego.
Zapisy ustawowe odnoszą się do
wszystkich mniejszości zamieszkałych w
danym państwie
.
•
uregulowania ustawowego odnoszącego się
formalnie do wszystkich mniejszości zamieszkałych
w państwie ale w ustawie zawarty zostaje zapis
upoważniający władze administracyjne do
określenia, jakich mniejszości uregulowanie to
będzie dotyczyć;
•
ujęcia w ustawie praw odnoszących się do ściśle
określonych mniejszości narodowych,
•
odniesienia do pewnych regulacji prawnych polityki
wobec mniejszości - przy braku odrębnego
uregulowania ustawowego - w innych ustawach lub
aktach normatywnych niższego rzędu.
•
Zaznaczone uregulowanie ochrony praw
mniejszości w układach międzynarodowych odnosi
się w większości przypadków do umów
bilateralnych
•
w Europie zawarto po 1945 r. ponad 100 umów
dwustronnych mieszczących klauzule o ochronie
mniejszości narodowych.
•
Większość z nich znalazła się w tzw. pakcie
Balladuera
odnoszącym się do krajów Europy
Środkowo-Wschodniej.
•
Kilkanaście takich traktatów zawarła także Polska.
P
AKT
B
EZPIECZEŃSTWA
I
S
TABILIZACJI
W
E
UROPIE
-
PAKT
B
ALLADURA
•
Dokument podpisany 21 marca 1995r. na podstawie projektu
Édouarda Balladura. Pakt postulował zwołanie konferencji
paneuropejskiej z udziałem Kanady i Stanów Zjednoczonych,
na której omówiać miano problemy związane z
nienaruszalnością granic, bezpieczeństwem europejskim i
respektowaniem praw mniejszości narodowych.
•
Idea ta została zaakceptowana przez Radę Europejską 22
czerwca 1993, w Kopenhadze jako inicjatywa Wspólnoty
Europejskiej. W konferencji, zwołanej w Paryżu 26-27 maja
1994 roku wzięło udział pięćdziesiąt siedem państw.
•
Dziewięć państw Europy Środkowo Wschodniej, wśród nich
m.in
Polska, Czechy, Słowacja i Węgry zobowiązały się
uregulować sprawy poszanowania praw mniejszości oraz
granic. Jedynym konkretnym rezultatem paktu była jednak
tylko umowa pomiędzy rządami Słowacji i Węgier.
•
[za www.psz.pl Glosariusz]
Po 1945 r. nie wykształcił się w Europie
system traktatowej ochrony mniejszości na
wzór obowiązującego w okresie
międzywojennym, kiedy to 15 państw, w tym
Polska, zmuszonych było przyjąć
wprowadzone w różnej formie zobowiązania
o ochronie mniejszości, pozostające pod
kontrolą międzynarodową.
•
w latach osiemdziesiątych szacowano, że na terytorium
Europy (wliczając Turcję i europejską część
ówczesnego ZSRR) zamieszkiwało około
70-75 mln
osób należących do mniejszości narodowych, religijnych
lub językowych, tj. około
16-17 proc.
ludności na tym
terytorium nie identyfikowało się z większością w ich
kraju osiedlenia.
•
W połowie lat dziewięćdziesiątych szacowano, że w
Europie zamieszkiwało
288 grup
mniejszościowych
obejmujących około
100 mln
osób należących do
mniejszości, tj.
13-14 proc.
mieszkańców tego
kontynentu. Wzrost liczby osób należących do
mniejszości spowodowany został zmianami terytorialno-
politycznymi na mapie Europy na początku lat
dziewięćdziesiątych i powstaniem nowych państw.
I
STOTNE
DLA
ZAKREŚLENIA
KRĘGU
PERSONALNEGO
GRUP
ETNICZNYCH
JEST
KRYTERIUM
PRZYNALEŻNOŚCI
DO
TAKIEJ
GRUPY
. J
UŻ
W
OKRESIE
MIĘDZYWOJENNYM
TRWAŁ
SPÓR
O
TE
KRYTERIA
. D
ADZĄ
SIĘ
TU
WYRÓŻNIĆ
DWIE
PODSTAWOWE
KONCEPCJE
:
•
obiektywna
, uznająca, że o przynależności do danej
grupy etnicznej decydują czynniki niezależne od woli
osoby fizycznej, zwłaszcza jej pochodzenie,
wychowanie w określonym duchu narodowym lub też
wychowanie w danym kręgu kulturowym;
•
subiektywna
, uznająca, że przynależność do danej
grupy etnicznej wynika wyłącznie z woli osoby fizycznej i
jest niezależna od kryterium obiektywnego, aczkolwiek
kryterium to może być przesłanką takiej woli. Za
decydujący czynnik przynależności narodowej osoby
fizycznej zwolennicy owej teorii uznawali jej stan
świadomości narodowej i jej wolę identyfikacji z
określonym narodem (grupą etniczną). Zgodnie z tą
koncepcją przynależność narodowa jednostki, jako
wynik jej subiektywnej identyfikacji, mogła być zmienna.
•
W okresie międzywojennym widoczne było także
zróżnicowanie wśród poszczególnych mniejszości
narodowych w zakresie preferowania jednej z wymienionych
koncepcji (odnosiło się to również do ich narodów
macierzystych).
•
Kryterium obiektywne popierały narody słabsze, o wyraźnie
mniejszej sile przyciągania osób z innych grup etnicznych, a
jednocześnie narażone na utratę członków własnej grupy lub
poddane polityce wynaradawiania, co wiązało się z zazwyczaj
słabszą pozycją ekonomiczną tych grup.
•
Kryterium subiektywne preferowały natomiast narody silne,
zdolne do przyciągania osób innej narodowości i prowadzące
często politykę wynaradawiania narodów słabszych.
Kryterium obiektywne popierały m.in. mniejszości polskie,
natomiast kryterium subiektywne mniejszości niemieckie,
akceptujące zasadę, iż Minderheit ist wer will (mniejszością
jest, kto chce).
•
Po drugiej wojnie światowej przeważał raczej
pogląd, że przy określaniu przynależności
narodowej osoby fizycznej, należy brać pod uwagę
zarówno kryterium obiektywne, jak i subiektywne,
albowiem świadomość narodowa jednostki winna
wynikać z jej pochodzenia etnicznego lub
wychowania w duchu danego narodu.
•
W ostatnim okresie zauważalne jest preferowanie w
stosunkach międzynarodowych kryterium
subiektywnego, na kontynencie europejskim
zaczęto akcentować prawo każdej osoby do
określenia swojej przynależności narodowej -
zwłaszcza w dokumentach KBWE/OBWE oraz
Rady Europy.
W
IELOKULTUROWOŚĆ
V
.
INTEGRACJA
•
W okresie powojennym wypracowano kilka teorii
odnoszących się do stosunków etnicznych i mających
wpływ na politykę mniejszościową państw osiedlenia.
•
Wśród teorii etnicznych widoczne jest zróżnicowanie
między koncepcjami amerykańskimi i europejskimi.
•
Wynika to przede wszystkim z innej struktury
społeczeństw obu kontynentów oraz ich doświadczeń
historycznych.
•
W Stanach Zjednoczonych, podobnie jak w Kanadzie
oraz Australii, dominujący charakter mają koncepcje
bazujące na idei wielokulturowości czy wieloetniczności.
•
W koncepcjach europejskich preferuje się raczej ideę
integracji, aczkolwiek idea pluralizmu kulturowego ma
także swoich zwolenników, m.in. w Szwecji.
W
IELOKULTUROWOŚĆ
•
Wielokulturowość, określana także pojęciem pluralizmu
kulturowego, charakteryzuje państwa, które powstały na
bazie dawnych kolonii, przy wyraźnej dominacji ludności
białej.
•
Ludność tych państw ma nie tylko różne pochodzenie
etniczne, ale również rasowe.
•
Pluralizm kulturowy w Stanach Zjednoczonych wyparł
rozwiniętą na przełomie XIX i XX wieku koncepcję
anglokonformizmu
, będącą ideologią dominującej grupy
anglosaskiej.
•
Anglokonformizm
zakładał wyzbycie się przez
imigrantów ich własnej kultury i języka oraz zastąpienie
ich kulturą anglosaską. Mniejszości odpowiedziały na to
propagowaniem w latach międzywojennych koncepcji
pluralizmu kulturowego, poprzedzonej powstałą w końcu
XIX wieku ideologią tygla (melting pot).
M
ELTING
POT
•
Koncepcja tygla odrzucała ideę asymilacji z grupą
anglosaską.
•
Proces ewolucji społeczeństwa amerykańskiego
widziała w powstaniu nowego Homo Americanus,
wykształconego w wyniku wymieszania w
mitycznym tyglu i stopienia się w nim na równych
prawach wszystkich grup etnicznych istniejących w
tym społeczeństwie.
•
Z najlepszych elementów kultur poszczególnych
grup miała powstać nowa kultura amerykańska,
charakteryzująca się nowymi wartościami i
wzorami.
P
LURALIZM
KULTUROWY
•
Poddana krytyce koncepcja tygla wyparta została przez
ideę pluralizmu kulturowego, której zaczątków można
się doszukiwać jeszcze w latach pierwszej wojny
światowej.
•
Głównym założeniem pluralizmu kulturowego było
odrzucenie istnienia jednolitego narodu
amerykańskiego, przy jednoczesnym uznawaniu
wspólnoty politycznej (państwa) wszystkich
Amerykanów.
•
Uważano, że ewolucja społeczeństwa amerykańskiego
nie prowadzi ani do stopienia się w mitycznym tyglu ras i
kultur, ani też do wyłącznego przyjęcia kultury i wartości
anglosaskich (co głosili zwolennicy anglokonformizmu).
Zmierzała ona natomiast do zachowania odrębności i
własnej tożsamości poszczególnych grup etnicznych.
•
Uznawano jednocześnie, że dążenie do unifikacji
społeczeństwa amerykańskiego byłoby sprzeczne z
demokratycznymi ideałami i zasadą równości
wszystkich ludzi.
•
Tym samym zakładano, że istniejące różnice
kulturowe między poszczególnymi grupami
etnicznymi są godne kultywowania, albowiem
wnoszą one pozytywne wartości do amerykańskiej
kultury i demokracji.
K
ONCEPCJA
ASYMILACJI
M
ILTONA
G
ORDONA
Teoria powstała na bazie pluralizmu kulturowego,
powstała w latach sześćdziesiątych i zaliczana jest
do pluralizmu strukturalnego,
Jego zdaniem proces ewolucji poszczególnych
grup etnicznych zmierza w kierunku większych grup
religijnych i rasowych, które w końcowej fazie
tworzą odrębne społeczności
A
SYMILACJA
STRUKTURALNA
V
.
ASYMILACJA
KULTURALNA
•
Gordon rozróżniał asymilację kulturalną i
asymilację strukturalną.
•
Asymilacja kulturalna polegała na odchodzeniu od
kultury własnej grupy etnicznej i przyjmowaniu
wzorów kulturowych grupy dominującej w
społeczeństwie
•
Asymilacja strukturalna oznaczała proces
wchodzenia asymilujących się osób do
poszczególnych elementów struktur społecznych
grupy dominującej, a zwłaszcza do grup
nieformalnych (kręgów towarzyskich i klubów) nie
związanych z własną grupą etniczną.
A
KULTURACJA
•
W dalszej kolejności występował proces zawierania
małżeństw międzygrupowych, utożsamiania się ze
społeczeństwem asymilującym, braku po obu
stronach uprzedzeń i dyskryminacji.
•
Asymilacja kulturalna poprzedzona była zazwyczaj
akulturacją, tj. procesem odchodzenia od kultury
macierzystej grupy etnicznej pod wpływem kultury
grupy dominującej.
•
Zdaniem Gordona pluralizm strukturalny zastępuje
pluralizm kulturowy.
P
LURALIZM
ETNICZNY
MOŻE
MIEĆ
CHARAKTER
INDYWIDUALNY
(
LIBERALNY
)
BĄDŹ
GRUPOWY
(
KORPORACYJNY
).
•
Pluralizm indywidualny zakładał akceptację
zróżnicowania kulturowego i etnicznego
poszczególnych jednostek - przy jednoczesnym
nieakceptowaniu tożsamości grupowej osłabiającej
wspólnotę narodową.
•
Przy takim rozumieniu pluralizmu przynależność do
grup etnicznych i kultywowanie tożsamości
grupowej (kultury, języka, religii) uznawano za
indywidualną sprawę każdej jednostki.
•
Jednocześnie państwo nie było zainteresowane
prowadzeniem polityki zmierzającej do segregacji
rasowej, etnicznej czy religijnej. Z drugiej strony, nie
prowadzono znajdującej się na przeciwstawnym
biegunie polityki integracji.
P
LURALIZM
INDYWIDUALNE
V
.
KORPORACYJNY
•
Pluralizm korporacyjny uznawał natomiast
zróżnicowanie etniczne całych grup, przyznając im jako
poszczególnym narodowościom prawo do kultywowania
własnej tożsamości.
•
Pluralizm indywidualny stanowi podstawę polityki
etnicznej Stanów Zjednoczonych, aczkolwiek w
ostatnich latach w polityce władz tego kraju zaczęto
uwzględniać także problemy całych grup etnicznych.
•
Pluralizm grupowy charakterystyczny jest dla Kanady,
gdzie politykę państwa oparto na idei mozaiki, tj.
poczynaniach zmierzających do stworzenia wspólnych
wartości i wzoru ogólnego poprzez zachowanie
własnego charakteru i cech tożsamości grupowej
różnych grup etnicznych.
•
W ostatnich latach w polityce Australii i Kanady
pluralizm korporacyjny pojawił się w nowej postaci.
Państwa te przyznają jednakowe prawa społeczne i
kulturowe wszystkim grupom etnicznym, zakładając
jednocześnie suwerenność tożsamości grupowej w
ramach wspólnej tożsamości całego
społeczeństwa.
•
Taka polityka przewiduje stosowanie
zasady
parytetu
(m.in. przy zatrudnianiu i dostępie do
oświaty), polegającego na zapewnieniu każdej
grupie reprezentowanej w kraju stosownej liczby
miejsc w różnych sferach życia społecznego,
proporcjonalnie do ich stanu liczbowego
I
DEA
INTEGRACJI
•
Odmienną politykę preferują kraje europejskie,
gdzie za podstawową uznano ideę integracji.
•
W większości z nich społeczeństwa mają charakter
jednorodny etnicznie, natomiast grupy o innym
pochodzeniu etnicznym stanowią niewielki procent.
Jeszcze mniejszą grupę stanowią osoby należące
do innych ras.
•
Przez wiele lat polityka państw europejskich
zmierzała w kierunku zniwelowania różnic
etnicznych i stworzenia jednolitego społeczeństwa.
•
wyraźnie asymilacyjna polityka niekoniecznie
musiała oznaczać wynaradawianie obcych
etnicznie grup.
A
SYMILACJA
(
DOBROWOLNA
,
PRZYMUSOWA
)
•
Asymilacja bowiem, tj. proces przyswajania sobie
kultury i cech innego narodu, może przybierać
zarówno formę dobrowolną, jak i przymusową.
•
W pierwszym przypadku proces odchodzenia od
własnej grupy etnicznej zależny jest od woli danej
osoby (zgodnie z zasadą subiektywnego kryterium
określania przynależności narodowej);
•
w drugim mamy do czynienia z procesem
wynaradawiania odzwierciedlanym w polityce
państwa i jego praktyce prawnej.
A
SYMILACJA
ŻYWIOŁOWA
V
.
STEROWANA
•
Asymilacja może przybrać również formę żywiołową lub też
asymilacji kierowanej (sterowanej).
•
Asymilacja żywiołowa polega na braku ingerencji państwa w
postępujący proces odchodzenia od tożsamości własnej
grupy etnicznej.
•
przy asymilacji kierowanej mamy do czynienia z wyraźnym
zainteresowaniem państwa takim procesem, który sterowany
jest poprzez politykę oświatową, kulturalną, socjalną czy też
mass media (prasę, radio, telewizję).
•
Przy tej formie asymilacji istotna rola przypada polityce
osiedlenia i zatrudnienia, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z
napływem ludności obcej.
•
Unikanie w polityce państwa powstawania gett dla imigrantów
stanowiło i stanowi nadal istotny element asymilacji
kierowanej.
I
NTEGRACJA
A
TZW
.
NOWE
MNIEJSZOŚCI
Państwa realizujące asymilację kierowaną niechętnie
posługują się tym określeniem, zastępując je pojęciem
integracji.
Polityka taka widoczna jest zwłaszcza w przypadku tzw.
nowych mniejszości, powstałych na przełomie lat
pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w wyniku importu siły
roboczej.
Polityka integracji w największym stopniu realizowana
jest przez Niemcy, borykające się z najliczniejszymi w
Europie skupiskami robotników cudzoziemskich i
członków ich rodzin.
Na drugim biegunie można umieścić Szwecję, której
polityka wobec imigrantów w największym stopniu
zbliżona jest do zasad pluralizmu kulturalnego.
P
OJĘCIE
„
INTEGRACJA
”
•
Takie rozumienie integracji przez rządy części krajów
europejskich pozostaje w sprzeczności z jej
rzeczywistym znaczeniem.
•
Integracja oznacza bowiem (zwłaszcza w
społeczeństwach wieloetnicznych)
proces wzajemnego
przenikania i łączenia się w jedną złożoną, ale mniej lub
bardziej zharmonizowaną całość kultury
mniejszościowych grup etnicznych (lub jej elementów) z
kulturą grupy większościowej.
•
Podstawą koncepcji integracji jest dwustronność
procesów oddziaływania między grupą mniejszościową i
większościową, przy czym integrującą jest kultura grupy
większościowej, a integrowaną kultura grupy
mniejszościowej. Proces ten ma wymiar grupowy
I
NTEGRACJA
W
WYMIARZE
INDYWIDUALNYM
•
W wymiarze indywidualnym integracja stanowi etap
wstępny do asymilacji jednostki.
•
Proces integracji w wymiarze indywidualnym
przebiega między dwoma biegunami:
od monizmu
etnocentrycznego
(polegającego na pozostawaniu
w kręgu kultury własnej grupy), poprzez
pluralizm
kulturowy
(w którym zachowując kulturę własnej
grupy dana osoba przyswaja sobie cechy kulturowe
grupy większościowej), aż do
asymilacji
powodującej utratę cech kulturowych własnej grupy
na rzecz kultury grupy większościowej.
P
ŁASZCZYZNY
INTEGRACJI
•
W warunkach społeczeństw wieloetnicznych
pojawiła się także teoria uznająca nadrzędność
procesów integracji nad innymi procesami przemian
osobowości i w sferze kultury tych społeczeństw.
Zwolennikiem takiego ujęcia integracji był W. S.
Landecker
, który wyróżniał cztery jej płaszczyzny:
•
normatywną
, oznaczającą proces lub stan, w
którym wartości, normy i wzory zachowań grupy
mniejszościowej i większościowej zostały
zharmonizowane w jedną zgodną całość, zarówno
w skali osobowości (jednostki), jak i w makroskali
(grup);
P
ŁASZCZYZNY
INTEGRACJI
C
.
D
.
•
funkcjonalną
, oznaczającą stan i stopień, w jakim
członkowie grupy mniejszościowej zaangażowani
zostali w strukturę i organizację całego
społeczeństwa, tj. w zakresie zajmowania pozycji i
stanowisk adekwatnych do tych, jakie zajmują
członkowie grupy większościowej;
•
kulturalną
, odnoszącą się do stanu i stopnia
zharmonizowania kultury obu grup;
•
komunikacyjną
, polegającą na powszechnej
znajomości języka grupy większościowej i
rozpowszechnieniu języka grupy mniejszościowej
oraz uczestnictwie członków różnych grup w
organizowaniu i korzystaniu z masowych środków
przekazu kultury.
S
KUTKI
W
PRAKTYCE
•
Stosowanie tych koncepcji w polityce państw niesie ze
sobą efekty zarówno pozytywne, jak i negatywne.
•
pluralizm
kulturowy w wymiarze grupowym, opierający
się na zasadzie równości grupowej i stosujący w polityce
zatrudnienia quota
grupowe, charakteryzuje się
preferowaniem dwujęzyczności, tj. nauczaniem języka
społeczeństwa większościowego przy jednoczesnym
zachowaniu języka macierzystego.
•
Korzyścią takiej polityki jest zachowanie tożsamości
etnicznej poszczególnych grup i ich wewnętrznej
spoistości.
•
Do
skutków niekorzystnych zaliczyć należy wzmocnienie
podziałów etnicznych, sprzyjających tworzeniu
zamkniętych wewnętrznie grup społecznych, co w
warunkach ewentualnych napięć społecznych może
sprzyjać konfliktom narodowościowym.
•
Pluralizm kulturowy w wymiarze indywidualnym
oraz polityka integracji, opierające się na zasadzie
równości indywidualnej i unikające preferencji
etnicznych przy zatrudnianiu, przewidują nauczanie
w języku większości, dwujęzyczność zaś traktują
jako okres przejścia do tego języka.
•
Pozytywną stroną takiej polityki jest unifikacja
różnorodnych grup etnicznych, a także
preferowanie zasad wolności indywidualnej (w
krajach demokratycznych), negatywną natomiast -
zanik lub osłabienie tożsamości etnicznej
poszczególnych grup.
•
Z kolei procesy integracji mogą przebiegać od
izolacji danej grupy narodowościowej (getta
etnicznego), poprzez procesy akomodacji i
adaptacji, do grupy większościowej, aż do integracji
z grupą większościową.
•
Ostatnią fazą procesu integracji z grupą
większościową może stać się dezintegracja, czyli
zanik integrowanej grupy etnicznej, która zdolna
jest już do pełnej identyfikacji z grupą
większościową.
•
Oba procesy (izolacji i integracji) niosą określone
konsekwencje.
•
Przy izolacji mamy do czynienia z zachowaniem
tożsamości kulturowo - etnicznej danej grupy, ale
jednocześnie pojawić się może zjawisko
nacjonalizmu
, i
to z obu stron -
tj. grupy izolowanej i izolującej
(większościowej).
•
Zazwyczaj
grupa izolowana zajmuje pozycję obywateli
drugiej kategorii.
•
Odnosi
się to zarówno do samoizolacji danej grupy, jak i
celowych działań izolacyjnych podejmowanych przez
większość.
•
Drugi proces stwarza co prawda formalne
równouprawnienie wszystkich jednostek oraz grup, ale
w konsekwencji grozi jednostkom lub grupom
integrowanym wynarodowieniem.
P
OLITYKA
SEGREGACJI
•
We współczesnych stosunkach interetnicznych nie
występuje natomiast jako forma polityki
mniejszościowej państwa segregacja zakładająca
wyższość jednej z kultur (np. reprezentowanej
przez większość etniczną) nad innymi kulturami
(np. mniejszości).
•
segregacja ma na celu niedopuszczenie do
łączenia się z kulturą dominującą kultur
znajdujących się na niższym poziomie celowo
ukształtowanej hierarchii. W praktyce polityka
segregacji występowała w państwach głoszących
teorie rasistowskie (np. w III Rzeszy).
A
PARTHEID
•
Najbardziej znaną polityką segregacji był apartheid
(rozdzielenie) w Republice Południowej Afryki .
•
Taka forma polityki państwa spotkała się z
potępieniem społeczności międzynarodowej.
Rezolucją 3068 (XXVIII) z 30 listopada 1973 r.
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych
przyjęło Międzynarodową Konwencję o Zwalczaniu
i Karaniu Zbrodni Apartheidu.
„N
OWA
ETNICZNOŚĆ
”
•
W praktyce, na szczeblu lokalnym mamy różne
formy oddzielania się grup etnicznych.
W latach sześćdziesiątych naszego stulecia
pojawiło się w działalności grup etnicznych nowe
zjawisko.
•
Polegało ono na wyraźnym wzroście aktywności
grup dotąd pasywnych. Zjawisko to, określane jako
nowa etniczność, odrodzenie etniczne lub
ożywienie etniczne, wystąpiło w tym samym czasie
w Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej.
•
W Stanach Zjednoczonych znalazło wyraz w
działalności ludności czarnoskórej, wśród której
wyraźnie wzrosła świadomość grupowa, poczucie
wartości własnej grupy i jej pochodzenia.
•
Symbolem
tych przewartościowań była zmiana
samookreślenia z Negro, mającego negatywne
znaczenie zarówno w odczuciu grupy murzyńskiej,
jak i białej większości, na black; wyrazem tego były
slogany w rodzaju "czarna siła", "czarne pantery"
czy też "czarny kolor jest piękny".
•
ruch ten akcentował odrębność swej grupy oraz
domagał się odpowiedniego dostępu do władzy i
dystrybucji dóbr.
A
FROCENTRYZM
•
w mniejszym stopniu podkreślano, iż ludność
czarnoskóra w Stanach Zjednoczonych to tacy sami
Amerykanie jak ludność biała. Wyrazem tych działań był
serial filmowy "Korzenie", wyraźnie akcentujący dumę z
afrykańskiego pochodzenia ,
•
Ruch ten w części przybrał formę afrocentryzmu,
negującego wszelkie wartości nie wywodzące się z
Czarnego Lądu. Sukcesy tego ruchu spowodowały
aktywizację innych grup: meksykańskiej, indiańskiej czy
wywodzących się z Europy, m.in. polskiej, włoskiej,
irlandzkiej.
•
W odradzaniu się tożsamości grupowej oraz dumy z
własnego pochodzenia można doszukiwać się źródeł
częściowej modyfikacji polityki władz amerykańskich i
wprowadzania, obok pluralizmu indywidualnego, także
elementów pluralizmu grupowego.
O
ŻYWIENIE
ETNICZNE
W
E
UROPIE
•
Ożywienie etniczne w Europie wystąpiło prawie
wyłącznie wśród mniejszości zamieszkałych na
własnym terytorium (w swoim kraju ojczystym) i
używających własnego, wyróżniającego je języka
•
Wysuwane żądania dotyczyły w zasadzie dwu
zasadniczych kwestii: wprowadzenia języka danej
mniejszości do szkół publicznych, mass mediów i
życia publicznego oraz uzyskania pewnej formy
autonomii pozwalającej na wyraźne
samookreślenie się grupy.
A
NALIZUJĄCY
TEN
PROCES
FIŃSKI
SOCJOLOG
E
RIK
A
LLARDT
WYRÓŻNIŁ
NASTĘPUJĄCE
CECHY
WSPÓLNE
OMAWIANEGO
OŻYWIENIA
ETNICZNEGO
:
•
pojawiło się ono w tym samym czasie (koniec lat
sześćdziesiątych);
•
w jego ramach doszło do odrodzenia poczucia odrębnej
świadomości etnicznej także wśród grup dawniej pasywnych
(m.in. u Lapończyków, Romów);
•
wzrastająca aktywność grup etnicznych uległa znacznej
profesjonalizacji i strukturalizacji, co przejawiało się w
powstawaniu nowych organizacji oraz partii politycznych, przy
jednoczesnym przejmowaniu ich kierownictwa przez osoby
legitymujące się wyższym wykształceniem, mające
ugruntowane poczucie wartości własnej grupy ;
•
większość tych ruchów etnicznych miała w owym czasie
oblicze wyraźnie lewicowe;
•
wydatnemu zwiększeniu uległa zdolność władz państwowych
do reagowania na żądania mniejszościowych grup etnicznych.
•
Gotowość władz państwowych do reagowania na
żądania mniejszościowych grup etnicznych i
uwzględnianie w polityce państwa interesów także
mniejszości stanowiły przejście od pierwszego etapu
stosunków między grupą dominującą a mniejszościową,
czyli okresu dyskryminacji, do etapu drugiego, jakim
była walka o uznanie.
•
Ta ewolucja wynikała zarówno z demokratyzacji
stosunków politycznych w danych państwach,
popularności idei integracji europejskiej, jak i wzrostu
świadomości społecznej członków grup
mniejszościowych, które dążyły do uczestniczenia w
procesach politycznych i społecznych z pozycji równego
- jedynie mniejszego, a nie gorszego i zacofanego.
•
Powyższe procesy nie wystąpiły w owym czasie w krajach
tzw. obozu socjalistycznego, w których ograniczano, mimo
oficjalnych deklaracji, możliwość kultywowania tożsamości
grup mniejszościowych.
•
Mogły one rozwijać swą działalność tylko w ramach ściśle
określonych przez państwo.
•
Ceną za możliwość kultywowania tożsamości własnej grupy
była rezygnacja przez te mniejszości z celów narodowych i
włączenie się w proces budowy społeczeństwa
socjalistycznego.
•
Ożywienie etniczne wśród mniejszości narodowych tego
regionu Europy wystąpiło dopiero po Jesieni Narodów w 1989
r.
•
W
niektórych przypadkach przejawiło się dążeniami
separatystycznymi, których celem było utworzenie własnego
państwa narodowego, niekiedy przybierało wynaturzoną,
nacjonalistyczną formę zwalczania innych grup etnicznych czy
też nawet czystek etnicznych
T
EORIA
MOBILIZACJI
ETNICZNEJ
W
ILLIAMA
R.
B
EERA
.
•
Zakreślił on trzy warunki jej pojawienia się w Europie:
•
wystąpienie po drugiej wojnie światowej zjawiska
osłabiania instytucji państwa, spowodowane
powstaniem wielkich organizacji ponadnarodowych
(NATO, EWG);
•
modernizacja terenów uprzednio zacofanych tzw. kolonii
wewnętrznych, zamieszkanych najczęściej przez
mniejszości, i ich integracja z centrum przemysłowym
kraju;
•
wzrost mobilności społeczno-politycznej elit
wywodzących się z grup mniejszościowych, które - jeśli
nie zostały wchłonięte przez elity grupy dominującej -
stawały się głównym inicjatorem wzrostu aktywności
mniejszości.
•
Do istotnych czynników mobilizacji etnicznej należałoby
zaliczyć również proces integracji europejskiej, zarówno
politycznej, jak i gospodarczej.
•
Ważnym elementem osłabiającym relację obywatel -
państwo jest powstanie instytucji paneuropejskich (m.in.
Parlamentu Europejskiego, Rady Europy, Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka) oraz możliwość odwołania się do nich
w przypadku konfliktu między jednostką (obywatelem) a
państwem.
•
Określony wpływ miały także: upadek autorytetu
państwa jako gwaranta bezpieczeństwa, rozwój
systemów komunikacyjnych i procesy globalizacji.
C
ENTRUM
-
PERYFERIE
•
relacja między centrum a tzw. koloniami
wewnętrznymi została szeroko rozwinięta w
koncepcjach skandynawskiego socjologa i
politologa Steina Rokkana.
•
Wszelkie procesy państwowo- i narodotwórcze w
nowożytnej Europie zostały przez S. Rokkana, a
później Dereka Urwina, oparte na relacji centrum
— peryferie.
•
Analiza konkretnych zjawisk, prowadzona według
tej relacji, wymagała równoczesnego stosowania
dwojakiej perspektywy: geograficznej i
interakcyjnej. W obu przypadkach peryferie są
elementem przestrzeni podporządkowanym władzy
centrum.
•
W pierwszej perspektywie peryferie
są oddalone
geograficznie od centrum, ale znajdują się w
zasięgu jego oddziaływania jako ośrodka władzy.
•
Peryferie są zacofane ekonomicznie, natomiast ich
kultura wykazuje się marginalnością wobec kultury
centrum.
•
Brak im zunifikowanych i wyróżniających je
instytucji. Mają one mały wpływ na swe losy oraz
niewielkie możliwości obrony swej tożsamości.
•
W drugiej perspektywie centrum
jest zespołem
kluczowych decydentów interakcji, zaś peryferie
tylko zespołem jej uczestników o minimalnym
wpływie
•
Podstawowe cechy terytoriów peryferyjnych to:
•
• oddalenie od centrum;
•
• uzależnienie ekonomiczne, polityczne i kulturowe;
•
• dyferencjacja, tj. stopień zróżnicowania w
stosunku do centrum.
•
Za istotny katalizator procesu równouprawnienia
lub uniezależniania się peryferiów Rokkan i Urwin
uznali Wielką Rewolucję Francuską z jej hasłami
równości i suwerenności.
•
W dalszej kolejności wystąpiły: rewolucja
przemysłowa, dyfuzja zasad i struktur
demograficznych, upadek autorytetu państwa jako
gwaranta bezpieczeństwa, modyfikacje kapitalizmu
i uzyskiwanie przez niego ludzkiego wymiaru w
postaci welfare state,
rozwój systemów
komunikacyjnych i powstanie
światowej wioski.
•
Prowadziło to do przyjmowania przez peryferia
różnej strategii w walce o swoje prawa.
•
Jakkolwiek zgłaszane żądania sprowadzały się do
trzech głównych elementów: życia w swoim kraju,
mówienia swoim językiem i bycia niezależnym, to
jednakże podejmowane działania tworzyły dość
rozległą skalę.
•
Jej krańce wyznaczają; z jednej strony, dążenie do
nie
zależności od centrum, zaś z drugiej, pełna
integracja z centrum.
S
KALĘ
TYCH
DZIAŁAŃ
(
I
OCZEKIWANE
EFEKTY
)
MOŻNA
ZAKREŚLIĆ
NASTĘPUJĄCO
:
• separatyzm i irredentyzm (pełna niezależność lub
transfer terytorium peryferialnego do sąsiedniego
państwa);
• konfederalizm (autonomia regionalna z władzą
centralną wyłącznie do regulowania problemów
międzyregionalnych);
• federalizm (podział władzy między rząd centralny a
regiony peryferialne);
• autonomia regionalna (status autonomiczny dla
każdego regionu peryferialnego);
• regionalizm (ochrona kulturowych cech populacji
peryferii);
• protest peryferialny (zgłaszanie żądań peryferii w
jednostkach centralnego systemu politycznego);
• tworzenie tożsamości peryferialnej
(akcentowanie unikalnego charakteru danego
terytorium i populacji, dążenie do ochrony tego
charakteru i jego przejawów - istnienie prowincji
państwa bez odrębnej tożsamości kulturowej).
Jest rzeczą oczywistą, że konflikt między centrum a
peryferiami będzie silniejszy w sytuacji
zamieszkiwania na terytorium peryferialnym
mniejszości narodowych o wykształconej
tożsamości grupowej.
Do podstawowych tworzyw tożsamości grupowej
zaliczyć można następujące warunki i czynniki ją
wzmacniające:
•
posiadanie własnego terytorium stanowiącego dla
danej grupy jego kraj rodzinny (znaczenie militarne
i ekonomiczne tego tery
torium, jego wielkość,
odległość od centrum, koszty komunikacji między
centrum a peryferium, koszty rezygnacji przez
centrum z dominacji);
•
• kultura danej grupy (własna religia, język i inne
cechy ją wyróżniające, posiadanie instytucji
podtrzymujących odrębność grupową, np.
specjalnych praw, stowarzyszeń, systemu
oświatowego);
•
• ekonomia (posiadanie własnego systemu
ekonomicznego, jego sto
pień rozwoju i
uzależnienia od centrum, baza surowcowa).
Powyższe teorie wskazują wyraźnie na wzrost
znaczenia we współczesnym świecie problemów
mniejszościowych.
Cechą charakterystyczną tego procesu jest, z
jednej strony, dążenie grup mniejszościowych do
ich upodmiotowienia w polityce poszczególnych
państw, z drugiej zaś - gotowość wielu państw do
akceptowania, w różnym co prawda stopniu, tego
zjawiska.
Wykład II Mniejszości
narodowe i etniczne
–
zagadnienia
terminologiczne cz. 2.
W
SPÓŁCZEŚNIE
W
E
UROPIE
WYRÓŻNIĆ
MOŻNA
PIĘĆ
SYSTEMÓW
ZWIĄZANYCH
ZARÓWNO
Z
OCHRONĄ
PRAW
CZŁOWIEKA
,
JAK
I
MNIEJSZOŚCI
.
•
system ochrony praw człowieka funkcjonujący w
ramach ONZ;
•
system ochrony realizowany w ramach Rady
Europy;
•
ochrona praw człowieka wynikająca z porozumień
helsińskich (KBWE/OBWE);
•
ochrona wynikająca z innych porozumień
wielostronnych;
•
ochrona mniejszości wynikająca z układów
dwustronnych.
Istniejące uregulowania międzynarodowe
występują przy tym w dwu podstawowych formach:
jako wyraz woli państw sygnatariuszy (np.
deklaracje ONZ);
jako obowiązujące po ratyfikacji normy prawa
międzynarodowego (np. konwencje ONZ, Rady
Europy).
•
Na ukształtowanie się różnorodnych systemów
ochrony mniejszości wpływ miały przemiany
społeczno-polityczne we współczesnym świecie.
•
W
XIX wieku państwa mogły traktować własnych
obywateli według swojego uznania, chyba że
wiązały je zobowiązania traktatowe lub też groziła
im ingerencja potężniejszego sąsiada.
•
W
wieku XX szereg państw traktuje nadal sprawę
mniejszości jako ich wewnętrzny problem, ale
istniejąca powszechna wola przestrzegania praw
człowieka sprawiła, że w większości przypadków
dążą one do wykazania, iż na ich terytorium prawa
takie nie są naruszane.
G
ENEZA
MNIEJSZOŚCI
•
Samo pojęcie mniejszość narodowa znane było
od dawna, aczkolwiek początkowo oznaczało ono
przede wszystkim grupy, których głównym
kryterium wyróżniania była religia.
•
Ochronę mniejszości religijnych zapewniały m.in.
ustalenia pokoju westfalskiego z 1648 roku,
gwarantujące równouprawnienie wyznawcom religii
protestanckiej i katolickiej na terenie Niemiec, czy
też wcześniejsze układy tolerancyjne w Polsce
(ugoda sandomierska z 1570 r. i konfederacja
warszawska z 1573 r.)
•
Zwiększone zainteresowanie mniejszościami,
rozumianymi już raczej jako mniejszości narodowe,
dało się zauważyć po pierwszej wojnie światowej.
•
Powstałe w jej wyniku nowe państwa miały
charakter wielonarodowościowy.
•
Obawy
przed dyskryminacją mniejszości
narodowych spowodowały narzucenie przez
główne państwa Ententy, dodatkowych zobowiązań
dla tych nowych państw w zakresie ochrony i
przestrzegania praw mniejszościowych.
Wśród przyczyn powstawania
mniejszości narodowych wymienia się
najczęściej trzy:
historyczną,
polityczną,
socjologiczną.
•
Przyczyna historyczna
wiąże się bezpośrednio z
powstawaniem państw, które najczęściej
ukształtowały się na zasadzie terytorialno—
etnicznej.
•
Państwa te przechodziły różne etapy swego
rozwoju.
•
Często narody okazywały się trwalsze niż ich
państwa (np. Serbołużyczanie, Fryzowie, czy też w
pewnym okresie Polacy).
•
Podboje
terytorialne oraz średniowieczne migracje
kolonizacyjne spowodowały wykształcenie się
mniejszości narodowych.
P
RZYCZYNA
HISTORYCZNA
•
Przyczyna historyczna
wiąże się bezpośrednio z
powstawaniem państw, które najczęściej
ukształtowały się na zasadzie terytorialno—
etnicznej.
•
Państwa te przechodziły różne etapy swego
rozwoju.
•
Często narody okazywały się trwalsze niż ich
państwa (np. Serbołużyczanie, Fryzowie, czy też w
pewnym okresie Polacy).
•
Podboje terytorialne oraz średniowieczne migracje
kolonizacyjne spowodowały wykształcenie się
mniejszości narodowych.
P
RZYCZYNA
POLITYCZNA
Podstawową przyczynę polityczną stanowią
decyzje międzynarodowe podejmowane najczęściej
po zakończeniu konfliktów międzynarodowych.
W trakcie konferencji pokojowych oraz ustaleń
międzynarodowych wyznaczano granice różnych
państw lub kolonii, z pominięciem granic etniczno-
językowych (m.in. w traktacie wersalskim).
Częściowo problemy te zostały rozwiązane po
drugiej wojnie światowej, aczkolwiek pozostało
jeszcze szereg terytoriów spornych o wyraźnym
zróżnicowaniu etnicznym, jak np. Szlezwik, Górna
Adyga, Kosowo.
Czynnik polityczny widoczny jest współcześnie w
państwach powstałych na byłych terytoriach
kolonialnych, których granice wytyczane zgodnie z
interesem państw kolonizujących, nie uwzględniały
podziałów etnicznych.
W największym stopniu jest to widoczne w krajach
afrykańskich. Dążenie do oparcia granic państwowych o
granice etniczno-
plemienne doprowadziłoby do stanu
stałych walk w całej Afryce.
Stąd też, Organizacja Jedności Afrykańskiej, która
powstała w 1963 r., jako podstawową zasadę stosunków
wzajemnych przyjęła nienaruszalność granic,
pozostałych w spadku po okresie kolonialnym.
P
RZYCZYNA
SOCJOLOGICZNA
•
Przyczyna socjologiczna wynika, przede wszystkim, z
masowych migracji w końcu XIX i w XX wieku
spowodowanych procesami industrializacji i urbanizacji.
•
Masowe migracje przełomu XIX i XX wieku, mające
podłoże ekonomiczne, spowodowały powstanie w wielu
krajach skupisk ludności obcej etnicznie.
•
Kolejne
wędrówki ludów, o podłożu pozaekonomicznym,
miały miejsce w latach pierwszej i drugiej wojny
światowej.
•
Wtórną migrację ekonomiczną przyniósł okres po
drugiej wojnie światowej.
•
Decydującą przyczyną był szybki rozwój części krajów
Europy Zachodniej oraz powiększające się różnice w
poziomie życia i rozwoju cywilizacyjnego
poszczególnych regionów Europy.
F
ORMY
MIGRACJI
•
Wśród form migracji, czyli przemieszczania się
danej osoby z dotychczasowego jej miejsca pobytu,
możemy wyróżnić:
• emigrację, czyli opuszczenie dotychczasowego
miejsca pobytu;
• imigrację, czyli napływ do danego kraju migrantów;
• reemigrację, czyli powrót emigrantów do ich kraju
ojczystego, względnie kraju będącego miejscem ich
poprzedniego zamieszkania;
F
ORMY
MIGRACJI
C
.
D
.
•
repatriację, czyli zorganizowany przez dane państwo
powrót jego obywateli (jeńców, osób internowanych,
przesiedlonych, uchodźców) z obcego terytorium (np. po
zakończeniu konfliktu zbrojnego);
•
przesiedlenie (transfer), czyli przemieszczenie przez
dane państwo w ramach jego granic lub też poza
granice grup ludności -w tym przypadku przesiedlenie
poza granice kraju może wynikać z ustaleń
międzynarodowych;
•
deportację, czyli przymusowe przemieszczenie danej
osoby czy
:
grupy osób, najczęściej w wyniku wyroku
sądowego albo decyzji administracyjnej, na peryferia
danego państwa lub poza jego granice (w odróżnieniu
ód przesiedlenia przymusowego, które obejmuje całe
grupy ludności, deportacja ma często charakter
indywidualny).
D
O
PRZYCZYN
MIGRACJI
ZALICZYĆ
MOŻNA
NASTĘPUJĄCE
•
ekonomiczne, spowodowane poszukiwaniem lepszych
warunków życia i pracy;
•
polityczne,
spowodowane prześladowaniem lub zagrożeniem
prześladowania z powodu działalności politycznej;
•
narodowościowe, spowodowane poczuciem zagrożenia ze
strony innej grupy etnicznej albo prześladowaniem z powodu
przynależności do jakiejś grupy etnicznej;
•
religijne,
spowodowane działaniem j.w.;
•
ekologiczne,
spowodowane zagrożeniem ekologicznym
(suszą i innymi klęskami żywiołowymi oraz działalnością
człowieka, np. awaria elektrowni atomowej w Czernobylu);
•
inne przyczyny
stanowiące częstokroć związki
przyczynowo
— skutkowe w/w przyczyn (np. migracje z
powodu prześladowań religijno-narodowościowych).
W
ZALEŻNOŚCI
OD
CZASU
TRWANIA
MIGRACJI
MOŻEMY
WYRÓŻNIĆ
MIGRACJĘ
:
•
wahadłową polegającą na systematycznym
przemieszczaniu się osoby migrującej między terytorium
zamieszkania a terytorium, na które przybywa, np.
występujące na pograniczu państw zjawisko
codziennego przekraczania granicy związane z
zatrudnieniem w sąsiednim państwie;
•
sezonową mającą charakter krótkotrwały i związaną
najczęściej z wykonywaniem prac sezonowych w
rolnictwie (rzadziej w przemyśle);
•
czasową występującą wtedy, gdy dana osoba wyjeżdża
ze swej ojczyzny z zamiarem powrotu do niej po ustaniu
przyczyn, dla których zdecydowała się na wyjazd, np. po
dorobieniu się na obczyźnie, zmianie ustroju w kraju
ojczystym;
•
stałą podejmowaną z zamiarem pozostania na
obczyźnie na stałe lub przez bliżej nieokreślony czas.
K
RYTERIUM
WARUNKI
MIGRACJI
•
dobrowolną wynikającą z samodzielnej decyzji
osoby migrującej;
•
przymusową, przy której mamy do czynienia z
decyzją administracyjną władz państwowych (np.
przymusowe przesiedlenie ludności polskiej przez
okupanta w czasie II wojny-
światowej), wyrokiem
sądowym (banicja lub deportacja), względnie z
przymusem sytuacyjnym.
•
Przymus migracji może również wynikać z ustaleń
międzynarodowych (przymusowe przesiedlenie ludności
niemieckiej z Polski, Węgier i Czechosłowacji w wykonaniu
decyzji Konferencji Poczdamskiej).
•
Specyficznym jest przymus sytuacyjny, przy którym nie mamy
w zasadzie do czynienia z przymusem administracyjnym czy
też sądowym, zaś sama migracja wynika pozornie z woli
osoby wyjeżdżającej.
•
Jednakże przy przymusie sytuacyjnym, przybierającym często
postać zagrożenia życia, zdrowia, majątku czy wolności,
stosowanym w wielu przypadkach przy aprobacie lub nawet
czynnym poparciu instytucji państwowych, pierwszoplanową
rolę spełnia stwarzane zagrożenie, a jego konsekwencją jest
podjęcie decyzji o emigracji.
•
Ze stanem przymusu sytuacyjnego mamy do czynienia
najczęściej w warunkach wojny domowej, przy konfliktach
rasowych, narodowościowych lub religijnych.
P
RZYMUS
MIGRACJI
,
PSYCHOZA
MIGRACJI
•
W związku z tym pojawia nam się określenie: przymus
migracji,
który może wystąpić jako przymus subiektywny albo
obiektywny.
•
Pod
pojęciem subiektywnego przymusu migracji rozumieć
można wewnętrzne przekonanie osoby emigrującej, że
zaspokojenie jej aspiracji możliwe jest tylko poza krajem
ojczystym, lub też jej wewnętrzne poczucie zagrożenia z
przyczyn politycznych, narodowościowych, rasowych,
religijnych czy nawet ekonomicznych, łączące się z
przekonaniem, że uniknięcie tego zagrożenia jest możliwe
tylko poprzez emigrację.
•
Obiektywnym przymusem migracji
będzie natomiast
istniejący administracyjny, sądowy lub sytuacyjny przymus
emigracji danej osoby z w/w przyczyn.
•
Przy omawianiu obu rodzajów przymusu migracji należy mieć
na względzie także psychozę emigracji, która powstaje w
określonych warunkach i sprzyja rozszerzaniu się kręgu osób
opuszczających dotychczasowe miejsce ich pobytu.
Stosując kryterium kierunku
migracji
możemy wyróżnić:
• migrację wewnętrzną
odbywaną w ramach danego
państwa;
• migrację zewnętrzną
odbywającą się z przekroczeniem
granic danego państwa.
W ramach migracji zewnętrznej
wyróżniamy:
• migrację kontynentalną
odbywającą się w ramach danego
kontynentu;
• migrację zamorską odnoszącą się
do przemieszczeń międzykon-
tynentalnych.
Jedną z głównych przyczyn
współczesnych migracji, obok
konfliktów zbrojnych, jest
nierównomierny rozwój gospodarczy
poszczególnych regionów. Powoduje
to przemieszczanie się ludności z
regionów słabo rozwiniętych do
regionów (krajów) o wysokim stopniu
rozwoju i stopie życia.
W
ZWIĄZKU
Z
TYM
MOŻNA
WYRÓŻNIĆ
NASTĘPUJĄCE
FORMY
MIGRACJI
EKONOMICZNEJ
:
• migrację kwalifikowaną obejmującą wysoko
kwalifikowanych pracowników (tzw. drenaż mózgów),
realizowaną najczęściej przez państwo docelowe w
formie importu specjalistów - występuje zarówno z
terenów o niższym poziomie rozwoju ekonomicznego,
jak i z terenów o poziomie porównywalnym, a nawet
wyższym;
• migrację zarobkową obejmującą przemieszczanie się
siły roboczej z terenów mających jej nadwyżkę lub też z
terenów o niższym poziomie rozwoju ekonomicznego -
może być także prowadzona w formie importu siły
roboczej, realizowanego w wyniku
umów bilateralnych.
Wyróżnia się też czasami jako formę migracji
zarobkowej
migrację z biedy występującą z terenów
zacofanych ekonomicznie i zazwyczaj zwalczaną przez
państwa docelowe.
•
Analizując przyczyny i przebieg migracji należy
uwzględniać także dwie grupy czynników:
•
• czynniki wypychające z kraju dotychczasowego
pobytu (prze
śladowania, realność istniejącego
zagrożenia, brak perspektyw, trudna sytuacja
ekonomiczna, wyobcowanie ze społeczeństwa,
wojna domowa i inne);
•
• czynniki przyciągające do kraju docelowego
(atrakcyjność tego kraju, dobra koniunktura
gospodarcza, wysoki poziom życia, zorganizowany
import siły roboczej, demokratyczność ustroju i
stosunków panujących w kraju docelowym i inne).
Wzajemne relacje między czynnikami
przyciągającymi i wypychającymi szerzej
przedstawił w trakcie Światowej Konferencji
Ludnościowej w 1961 roku w teorii pull-
push Donald Boque.
Problemy
definicyjne
•
Współcześnie brak jest legalnej, tj. powszechnie
uznawanej definicji mniejszości narodowych - mimo że
istnieje dość zbliżony pogląd co do zakresu cech
charakteryzujących tę grupę społeczną.
•
Szczególnie dużo miejsca poświęcano problemom
definicyjnym mniejszości narodowych w nauce
niemieckiej.
•
W stosowanych definicjach wyróżnić można dwa
stanowiska. Jedno z nich definiuje mniejszość narodową
poprzez umiejscowienie jej wobec większości etnicznej,
•
drugie, mające charakter rozszerzający, dąży, oprócz
takiego umiejscowienia mniejszości, do jej bliższej
charakterystyki.
•
W literaturze polskiej posługiwano się definicją
autorstwa Józefa Byczkowskiego, który stwierdzał:
Terminem „mniejszości narodowe" określać
będziemy wszystkie grupy etniczne i
narodowościowe i odłamy narodowe nie
posiadające na obszarze omawianego państwa
własnej państwowości, a charakteryzujące się
rozwiniętym poczuciem odrębności etniczno-
grupowej i dążące do jej zachowania, co znajduje
swój wyraz w pielęgnowaniu języka, tradycji,
wierzeń oraz w różnych formach czynnego
podkreślania i demonstrowania tej odrębności.
•
Opartą na kryterium relacji większość - mniejszość
definicję proponował Krzysztof Kwaśniewski, który
określał obie kategorie poprzez możliwość realizacji ich
celów uznając, iż:
•
Mniejszość stanowi zatem kategoria lub podgrupa danej
całości (grupy) społecznej, wyodrębnionej na podstawie
wyraźnego kryterium (często terytorialnego), która ze
względu na swoją liczebność nie może wytyczać celów i
środków działania owej całości w sposób głównie przez
siebie uznawany za najsłuszniejszy. Natomiast
większość to taka kategoria lub podgrupa całości, która
ze względu na swą liczebność może wytyczać i
realizować cele oraz przyjmować środki działania
uznawane przez nią za najsłuszniejsze.
•
Powyższe definicje posługiwały się pojęciem
mniejszość narodowa.
•
Jednakże w latach sześćdziesiątych dużą
popularność w literaturze naukowej i działalności
politycznej zaczęło zdobywać nowe określenie:
grupa etniczna (narodowościowa).
•
Pojęcie to znane było już w niemieckiej literaturze
naukowej okresu międzywojennego jako Volks-
gruppe.
Odpowiednikami tego pojęcia w języku
angielskim stała się ethnic group,
•
Po wojnie przeważał pogląd, że o charakterze
danej grupy decyduje jej samokategoryzacja. E.
Allardt
, który wyróżnił w swej teorii cztery kryteria
etniczności:
•
1.
samokategoryzacja;
•
2.
odrębność pochodzenia;
•
3.
swoiste cechy kulturowe (język, religia,
tradycje, itd.);
•
4.
posiadanie własnej organizacji społecznej.
•
Pojęcie grupa etniczna.
•
Za Ewą Nowicką można ją określić jako grupę:
•
(...) której członkowie uważają siebie za odrębnych i za
takich
uważani są przez innych.
•
Odrębność ta dotyczy:
•
a) kultury -
języka, religii, obyczajów;
:
•
b) genealogii historycznej postrzeganej w kategoriach
wspólnoty dziejów lub wspólnoty biologiczno-rasowej;
‘
•
c
) czasami cech osobowości;
•
d) zajmowanego mniej -
w przypadku ludów
nomadycznych, lub bardziej -
w przypadkach ludów
osiadłych - określonego terytorium.
M
NIEJSZOŚĆ
ETNICZNA
•
Tym samym definicja ta odnosić się może zarówno
do narodów już w pełni ukształtowanych, do grup
aspirujących, do statusu narodowego (narodów in
statu nascendi). czy
nawet do społeczności
plemiennych.
•
W odniesieniu do stosunków mniejszościowych z
definicji tej wynika kolejne pojęcie: mniejszość
etniczna
tworzona przez grupę etniczną, którą z
mającą pozycję dominującą inną grupą etniczną
łączą stosunki podporządkowania w zakresie
statusu prawnopolitycznego lub ekonomicznego
•
W przytoczonych definicjach wyróżnić można
elementy wspólne charakteryzujące nam
definiowaną grupę.
•
Tymi elementami wspólnymi będą:
•
istnienie pewnej grupy społecznej, mającej odrębne
pochodzenie etniczne w stosunku do większości
zamieszkałej w danym państwie ludności,
•
wykazywanie się przez nią odrębnymi cechami
odróżniającymi ją w sposób wyraźny lub
dorozumiany od reszty społeczeństwa,
•
pozostawanie w wyraźnej mniejszości, nietworzenie
na terenie swego zamieszkania własnej
państwowości.
•
W odniesieniu do cech wyróżniających mniejszości
narodowe najczęściej podkreśla się: kulturę, tradycje,
język oraz religię.
•
Cechy te mogą być kultywowane w sposób celowy, tzn.
zmierzający do podkreślenia odrębności grupy, lub też
jako forma życia danej grupy, tzn. kultywowane tradycje,
obyczaje, język lecz nie są traktowane jako
demonstracja odrębności grupy, mimo że w sposób
dorozumiany o takiej odrębności świadczą.
•
Istotną współcześnie cechą grupy jest jej
samokategoryzacja
, tzn. uznawanie się za grupę
odrębną od reszty ludności w państwie i tym samym
świadome dążenie do uzyskania lub respektowania
przez większość etniczną (państwo) praw
mniejszościowych.
•
Mając powyższe na względzie, można pod
pojęciem mniejszości narodowej rozumieć:
•
każdą grupę etniczną, pozostającą w wyraźnej
mniejszości w stosunku do reszty ludności w
państwie, nie tworzącą na terenie swego
zamieszkiwania własnej państwowości,
charakteryzującą się dążeniem do kultywowania
swojej kultury, tradycji, języka bądź religii jako
podstawowych cech decydujących o odrębności
etnicznej i odróżniających jej członków w sposób
wyraźny lub dorozumiany od pozostałej ludności w
tym państwie.
Klasyfikacja
D
OBROWOLNOŚĆ
-
PRZYMUS
•
Klasyfikację mniejszości przeprowadzić można przy użyciu wielu
kryteriów. Jednym z nich staje się kryterium wyboru czy raczej
dobrowolności przynależenia do danej grupy. Stosując to
kryterium możemy, za Krzysztofem Kwaśniewskim, wyróżnić
następujące typy mniejszości (według relacji: dobrowolność -
przymus):
•
• mniejszości wyróżniane ze względu na poglądy ich członków w
związku z rozumieniem celów dążeń danej całości społecznej,
zwłaszcza w dziedzinie politycznej lub gospodarczej - przynależność
do takiej mniejszości jest całkowicie dobrowolna i zależy od
swobodnej decyzji każdego z członków danej grupy (np.
przynależność do organizacji politycznych lub społecznych);
•
• mniejszości wyróżnione ze względu na poglądy lub całe ideologie
odziedziczone po przodkach, ale wymagające zaakceptowania także
przez samych członków tej mniejszości (np. mniejszości religijne, do
których przynależność jest już zazwyczaj mniej dobrowolna i wynika
ona z wychowania w określonym kręgu kultowym - mimo możliwości
zmiany religii nie jest to zjawisko powszechne);
•
mniejszości wyróżniające się odrębną od większości
kulturą, a zwłaszcza językiem i mające ugruntowaną
świadomość tej odrębności (mniejszości narodowe lub
językowe);
•
• mniejszości, których kryterium wyróżniania stanowią
cechy fizyczne ich członków, społecznie uznawane za
ważne i różnicujące (mniejszości rasowe, do których
przynależność jest najbardziej przymusowa i trwała, co
wynika z niemożności pozbycia się cech świadczących
o związkach z taką grupą.
•
Uznanie
w danym społeczeństwie jakichś cech
fizycznych za różnicujące rasowo oznacza, że
posiadający je ludzie zostają zaliczeni do mniejszości
rasowej także wtedy, gdy pod żadnym względem nie
czują się odrębni i wręcz nimi nie chcą być).
K
RYTERIUM
RODZAJU
MNIEJSZOŚCI
•
narodowe,
charakteryzujące się odrębnym pochodzeniem
etnicznym, językiem, kulturą i formami jej kultywowania;
•
rasowe,
charakteryzujące się posiadaniem cech fizycznych
stanowiących, zdaniem ogółu społeczeństwa, istotne cechy
wyróżniające; ,
•
religijne,
wyodrębnione od większości społeczeństwa
wyznawaną
religią;
•
językowe, tworzone przez osoby należące do danego
narodu, lecz używające innego niż jego większość języka (np.
Szwajcarzy używający języka retroromańskiego czy też
francuskiego; Kanadyjczycy
frankojęzyczni);
•
społeczne, do których zalicza się osoby mające odmienną
sytuację w społeczeństwie (np. inwalidzi, chorzy na AIDS czy
na hemofilię, osoby odbywające karę pozbawienia wolności);
•
• inne (np. polityczne, do których zalicza się opozycję
pozaparlamentarną).
M
NIEJSZOŚCI
JĘZYKOWE
•
Interesującą grupę stanowią mniejszości językowe powstałe przede
wszystkim w wyniku procesu historycznego.
•
W jego wyniku np. naród szwajcarski tworzony jest przez 4 grupy
językowe: większościową grupę niemieckojęzyczną (75%
społeczeństwa szwajcarskiego), frankojęzyczną (20%),
włoskojęzyczną (4%) i retroromańską (1%).
•
W dwujęzycznym narodzie belgijskim większość stanowią używający
języka flamandzkiego (ok. 66%), zaś mniejszość języka francuskiego
(ok. 34%).
•
Nowym zjawiskiem są dążenia grup, stanowiących we własnym
narodzie mniejszości językowe, do tworzenia struktur
ponadnarodowych z mniejszościami tego samego języka;
•
w kwietniu 1971 r. miała miejsce w Genewie pierwsza konferencja
mniejszości etnicznych języka francuskiego (Conferences des
rninorites
etniąue de langue frangaise), w której wzięli udział
delegaci ruchów autonomicznych ludności francuskojęzycznej z
Belgii, Szwajcarii, Włoch i Kanady.
K
RYTERIUM
STATUSU
PRAWNEGO
•
• mniejszości de facto, których status nie jest
określony jednoznacznie, zaś fakt istnienia danej
mniejszości może być nawet negowany przez
państwo stosujące własną kategoryzację grup
etnicznych; państwo może zwalczać daną
mniejszość lub, w ramach ogólnych praw
obywatelskich tolerować jej działalność.
•
W najlepszym przypadku mniejszości narodowe
mogą, w ramach przepisów prawa, prowadzić swą
działalność uzyskując w poszczególnych
przypadkach subwencje finansowe ze strony
państwa;
•
mniejszości de iure, których status określony jest
w drodze ustawodawstwa wewnętrznego państwa
lub też wynika z ustaleń międzynarodowych.
•
W ich wyniku uzyskują mniejszości narodowe (lub
dana mniejszość) określone prawa i obowiązki,
czego najpełniejszym wyrazem jest uzyskanie
samorządu terytorialnego, autonomii terytorialno-
narodowościowej lub autonomii personalnej.
Nowym zjawiskiem, które w powojennej Europie
może mieć wpływ na status mniejszości
narodowych, jest, w związku z tendencjami
integracyjnymi, powstawanie
euroregionów, które
w części mogą obejmować zamieszkałą w różnych
państwach mniejszość narodową.
Wpływ na status mniejszości narodowych ma
posiadane przez nie obywatelstwo. Na podstawie
tego kryterium wyróżniamy:
• mniejszości posiadające obywatelstwo państwa
ich zamieszkania;
• mniejszości nie posiadające obywatelstwa kraju
ich osiedlenia i przebywające w danym kraju na
statusie cudzoziemców.
•
Zbliżony charakter ma klasyfikacja oparta o
kryterium czasu pobytu
mniejszości w danym
kraju, na podstawie którego wyróżniamy:
•
• mniejszości historyczne, tj. grupy etniczne
osiadłe od dawna w danym państwie i legitymujące
się obywatelstwem tegoż kraju;
•
• mniejszości napływowe powstałe w wyniku
niedawnej emigra
cji, głównie o charakterze
zarobkowym, przebywające w danym kraju na
statusie cudzoziemców i określane współcześnie
pojęciem nowych mniejszości.
•
W niemieckiej literaturze wyróżnia się także dwa
typy mniejszości narodowych w oparciu o kryterium
ich bytu narodowego:
•
• Eigengruppe (grupa samoistna) tworzona przez
mniejszo
ści nie będące odłamem innego narodu, a
zamieszkałe w swoim kraju rodzinnym, poddanym
obcemu władztwu państwowemu (np. Fryzowie,
Serbołużyczanie, Katalończycy, Baskowie);
•
• Aussengruppe (grupa o wsparciu
zewnętrznym) stanowiąca odłam jakiegoś narodu,
a zamieszkała w swoim kraju rodzinnym na
pograniczu z narodem macierzystym (np. Polacy na
Zaolziu) lub poza nim, tj. na wychodźstwie (np.
Polacy we Francji).
•
Dosłowne przetłumaczenie obu powyższych pojęć
jest dość trudne, aczkolwiek można, zgodnie z
przyjętym wcześniej nazewnictwem, typ pierwszy
(Eigengruppe
) określić mianem grupy
autotelicznej,
zaś typ drugi (Aussengruppe)
mianem grupy heterotelicznej.
•
W literaturze polskiej można czasami spotkać
zbliżony podział na:
•
• grupę narodowościową, która w powyższym
podziale odpowiada Eigengruppe;
•
• grupę narodową stanowiącą odłam jakiegoś
narodu i odpowiadającą w powyższym podziale
Aussengruppe.
M
IEJSCE
ZAMIESZKANIA
•
• autochtoniczne, tj. mniejszości zamieszkałe w
swoim kraju rodzinnym, poddanym obcemu
władztwu państwowemu;
•
• wychodźcze zamieszkałe poza swoim krajem
rodzinnym i powstałe w wyniku migracji
dobrowolnej lub przymusowej.
•
Zwrócić należy przy tej klasyfikacji uwagę, że
opuszczenie przez część członków mniejszości
autotelicznej ich kraju rodzinnego i zamieszkanie
na wychodźstwie powoduje zaliczenie ich do grupy
heterotelicznej, gdyż jako członkowie emigracji
stanowić będą odłam swej grupy etnicznej
zamieszkałej w ich kraju rodzinnym.
H
ERMETYCZNOŚĆ
GRUPY
•
• mniejszości tworzące getto;
•
• mniejszości tworzące zwarte skupiska;
•
• mniejszości żyjące w rozproszeniu.
•
Współcześnie niewiele mniejszości tworzy getto
będące skupiskiem o dużej hermetyczności i
niewielkim kontakcie ze społeczeństwem
większościowym. W tej formie żyły mniejszości
wychodźcze w pierwszych latach ich pobytu na
obczyźnie.
•
Lata pobytu na obczyźnie sprzyjały procesom
akulturacji i asymilacji.
•
W
ich wyniku ulegała rozluźnieniu hermetyczność
grupy, która zachowując jeszcze zwarty charakter,
w coraz większym stopniu integrowała się ze
społeczeństwem większościowym.
•
Procesy te w końcowej fazie powodowały
rozproszenie grupy, przy czym to rozproszenie
mogło mieć charakter terytorialny (wynikający z
wtórnych migracji w poszukiwaniu pracy, lepszych
warunków życia, itp.), bądź też personalny
(wynikający z procesów asymilacji i „wypadania" z
danej grupy etnicznej części jego członków).
•
Przedstawione wyżej problemy definicyjne i
typologia mniejszości narodowych wskazują na
złożoność tego zjawiska etnicznego.
•
Przyjąć należy, że współcześnie nie jest możliwym
wypracowanie jednolitego aparatu pojęciowego, jak
również nie jest możliwe jednoznaczne
umiejscowienie mniejszości w strukturach
społeczeństwa większościowego, które nie zawsze
jest zainteresowane istnieniem na terytorium ich
władztwa państwowego obcych etnicznie grup.