Makroekonomia

Makroekonomia

dr Tomasz Białowąs

Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej

http://www.msg.umcs.lublin.pl/bialowas.htm

bialowas@hektor.umcs.lublin.pl

Pojęcie bezrobocia i bezrobotnego

•

Stopa bezrobocia

jest to iloraz bezrobotnych

przez aktywnych zawodowo w danej kategorii
ludności. Aktywni zawodowo definiowani są
przez GUS jako osoby pracujące plus osoby
poszukujące pracy plus bezrobotni plus
niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia
w niektórych zawodach). Natomiast do
aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się
pracowników: wojska, policji oraz służb
ochrony państwa.

Wskaźnik zatrudnienia

• Wskaźnik zatrudnienia

- wskaźnik określający

jaki odsetek ludności w wieku od 15 do 64
roku życia pracuje zawodowo. Z reguły wyższy
wskaźnik zatrudnienia dotyczy mężczyzn niż
kobiet.

Typy bezrobocia

Możemy wyróżnić dwa podstawowe typy

bezrobocia:

1) Bezrobocie związane z niedopasowaniami

strukturalnymi może występować zarówno w
sytuacji równowagi na rynku pracy, a więc gdy
całkowita podaż siły roboczej jest równa
całkowitemu popytowi na siłę roboczą, jak i w
sytuacji nierównowagi na rynku pracy. Obejmuje
on dwa typy bezrobocia frykcyjne i strukturalne.

Typy bezrobocia

a) Bezrobocie frykcyjne – jest nieredukowalnym

minimum bezrobocia w dynamicznej
gospodarce. Powstaje ono w związku z
powolnością przystosowań struktury podaży
siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą
na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy.

Typy bezrobocia

b) Bezrobocie strukturalne – powstaje w rezultacie

niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę
roboczą, przede wszystkim w aspektach
kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym.

Ten typ bezrobocia może mieć charakter dosyć

trwały, gdyż jego likwidacja wymaga zazwyczaj
dłuższego okresu w związku z koniecznością
zmiany zawodu, kwalifikacji czy też miejsca
zamieszkania.

Typy bezrobocia

• 2) bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej

podaży siły roboczej nad całkowitym popytem
na silę roboczą – może wynikać zarówno ze
wzrostu podaży siły roboczej, jak i redukcji
popytu na siłę roboczą.

W drugim przypadku mamy do czynienia z

bezrobociem koniunkturalnym. Istnieją
zasadnicze rozbieżności poglądów w kwestii
przyczyn tego bezrobocia.

Typy bezrobocia

• Keynesiści upatrują ich w niedostatecznym

popycie na towary i dlatego ten typ
bezrobocia określany jest często mianem
bezrobocia związanego z niedostatecznym
popytem.

• Neoklasycy tłumaczą to bezrobocie zbyt

wysokimi płacami.

Ekonomiczne skutki bezrobocia

• Główną stratą dla społeczeństwa całego kraju jest

strata produktu narodowego brutto.

• Strata ta, mierzona jest zazwyczaj przy pomocy tak

zwanej luki PNB, czyli różnicy między potencjalnym
produktem narodowym brutto, czyli założeniem
pełnego zatrudnienia, a rzeczywistym produktem
narodowym brutto.

• Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa

bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia,
realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy
pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych

Ekonomiczne skutki bezrobocia

• Pozytywne skutki bezrobocia
• korzystny wpływ na konkurencyjność na rynku pracy,

stymulacja wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji

zawodowych wśród osób poszukujących pracy,

• wzrost motywacji do kształcenia, do zwiększania

nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, co prowadzi

do przyspieszenia procesów długofalowego wzrostu

gospodarczego kraju,

• możliwość realokacji zasobów ludzkich przy głębokich

przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów

nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów

nowoczesnych i efektywnych,

Ekonomiczne skutki bezrobocia

• walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem

osłabienie pozycji pracowników i związków zawodowych w

przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi

do zmniejszenia presji na wzrost płac. Wzrost bezrobocia

osłabia także dynamikę popytu na towary, która odgrywa

rolę w kształtowaniu inflacji,

• wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i

solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr,

przez co dochodzi do racjonalizacji zatrudnienia i poprawy

efektywności gospodarowania

• zainteresowanie elastycznymi formami pracy w tym

wolontariatem jako elementem Indywidualnego Planu

Działania osoby bezrobotnej zawieranym z doradcą

zawodowym.

Prawo Okuna

• Prawo Okuna - makroekonomiczne prawo,

głoszące że wraz ze wzrostem bezrobocia

przymusowego spada PKB (PNB).

• W Stanach Zjednoczonych w okresie od 1965

można zaobserwować działanie prawa Okuna i

stwierdzić, iż na każdy 1 punkt procentowy

przewyższający tzw. naturalną stopę bezrobocia,

PNB zmniejsza się o 2 - 3 punkty procentowe.

• Bezrobocie powyżej pewnego pułapu ma

negatywny wpływ na PKB i zmniejsza je

odpowiednio poniżej możliwości produkcji

potencjalnej.

Prawo Okuna

• Jest wiele powodów dla których PNB może

wzrastać/spadać szybciej niż zmienia się
bezrobocie. Kiedy bezrobocie wzrasta,

- bezrobotni przestaną być aktywni zawodowo i

przestaną szukać pracy, po czym nie będą
uwzględniani w statystykach

- zatrudnieni pracownicy mogą pracować mniej
- produktywność może zmaleć, ponieważ

pracodawcy mogą trzymać więcej pracowników,
niż potrzebują

Inflacja

• Inflacja jest to trwały wzrost ogólnego

poziomu cen w gospodarce.

• Mierzy się ją przy pomocy stopy inflacji, która

wyraża procentowo jak szybko zwiększa się
poziom cen w danym czasie

Inflacja

• Według kryterium tempa możemy wyróżnić

inflację:

• pełzającą – nie przekracza 5% rocznie,
• umiarkowaną (krocząca) – oscyluje w

granicach 5-10% rocznie,

• galopującą – roczny wzrost cen według stopy

dwu- lub trzycyfrowej, od 50% w górę

• hiperinflację – miesięczny wzrost cen

przekracza 150%,

Główne teorie inflacji

• Istnieją trzy główne nurty teoretyczne

wyjaśniające przyczyny inflacji:

1) Monetarna teoria inflacji
2) Popytowa teoria inflacji
3) Kosztowa teoria inflacji

Główne teorie inflacji

• Monetarna teoria inflacji została sformułowana przez

monetarystów w oparciu o ilościową teorię pieniądza.

• Podstawą teorii jest stwierdzenie, że poziom cen

zmienia się wprost proporcjonalnie do ilości pieniądza
w obiegu, co oznacza że przyczyną inflacji jest pieniądz.

• Tempo wzrostu cen jest zdeterminowane wielkością

podaży pieniądza, którą kontroluje bank centralny.
Przyczyną inflacji jest błędna polityka banku
centralnego, a jego głównym instrumentem
ograniczenia inflacji ma być zmniejszenie dynamiki
podaży pieniądza.

Główne teorie inflacji

• W popytowej teorii inflacji przyczyn wzrostu

cen upatruje się w ustaleniu się agregatowego
popytu na towary na poziomie
przewyższającym możliwości jego
zaspokojenia.

• Teoretycznym rozwinięciem tego twierdzenia

jest koncepcja luki inflacyjnej wysunięta przez
J.M. Keynesa.

Główne teorie inflacji

• Rozmiar luki inflacyjnej (nadwyżki popytu)

wyznaczany jest przez różnicę między
wielkością łącznego popytu na towary a
wielkością dochodu narodowego
odpowiadającego pełnemu wykorzystaniu
zdolności produkcyjnych.

• W warunkach swobodnego kształtowania się

cen rynkowych pojawienie się luki inflacyjnej
wywołuje inflację.

Główne teorie inflacji

• Według teorii kosztowej, przyczyną inflacji

jest wzrost kosztów produkcji niezależny od
agregatowego popytu na towary.

• Gdy rosną koszty produkcji, przedsiębiorstwa

„przerzucają” ten wzrost na ceny wyrobów
gotowych, obciążając w ten sposób
nabywców.

• Wzrost kosztów może być spowodowany

różnorodnymi przyczynami.

Główne teorie inflacji

• W związku z tym wyróżniamy różne typy inflacji

kosztowej:

- Inflację płacową, gdy następuje wzrost płac niezależnie

od popytu na pracę

- Inflację wywołaną przez zyski, gdy przedsiębiorstwa

wykorzystują swoją pozycję monopolistyczną, aby

podnieść ceny niezależnie od popytu na ich wyroby

- Inflację wywołaną przez ceny dóbr importowanych, gdy

ceny te rosną niezależnie od poziomu agregatowego

popytu

- Inflację wywołaną przez podatki, gdy wzrost podatków

„przerzucany jest na ceny”

Przyczyny inflacji

• nadmierna emisja pieniędzy (możliwa tylko w systemie pieniądza

dekretowego) nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego,

prowadzona poprzez:

– dodruk banknotów niemających pokrycia
– oprocentowanie pieniędzy
– działalność kredytową banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja

pieniądza").

• niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np.

surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia

zagregowanej podaży

• wzrost zagregowanego popytu w gospodarce
• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają

wpływy)

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu

inwestycyjnego finansowanego przez państwo)

Przyczyny inflacji

• ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego,

co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

• wadliwa struktura gospodarki
• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów

importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów

produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego

(nadwyżka eksportu nad importem)

• monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów

produkcji mogą przenosić na cenę)

• zadłużenie głównych przedsiębiorstw w danym sektorze

Skutki inflacji

• inflacja doprowadza do przesunięć dochodów między

ludźmi. Tracą na tym grupy najsłabsze, zyskują

najmocniejsze – te, które umieją wywalczyć dla siebie

wyższe dochody;

• inflacja powoduje erozję siły nabywczej pieniądza. Tracą na

tym głównie ci, którzy oszczędzają. Tracą również osoby o

stałych dochodach;

• stopa inflacji jest na ogół zmienna, a wahania te

wprowadzają niepewność, jak będą kształtowały się ceny i

ich relacje (ceny względne) w przyszłości. Z tej przyczyny

inflacja utrudnia decyzje inwestycyjne firmom i może

prowadzić do zmniejszenia poziomu inwestycji w

gospodarce;

Skutki inflacji

• jeśli progi podatkowe nie są korygowane w

górę o stopę inflacji, ludzie muszą płacić
wyższe podatki – bo rosną ich dochody
pieniężne, choć nie rośnie ich siła nabywcza;

• inflacja powoduje dodatkowe koszty dla

przedsiębiorstw i zwykłych ludzi – tradycyjnie
określane mianem „kosztu menu
restauracyjnego” i „kosztu zdartych zelówek”.

Inflacja a bezrobocie

• Krzywa Phillipsa pochodzi od nazwiska ekonomisty

Albana W. Phillipsa, który analizując dynamikę płac i

bezrobocia w Wielkiej Brytanii od drugiej połowy XIX w.

do połowy XX w. zaobserwował odwrotną zależność

pomiędzy tymi zmiennymi.

• Im niższa stopa bezrobocia, tym większa dynamika

wzrostu płac. W warunkach niskiego bezrobocia, aby

znaleźć i zatrudnić nowych pracowników, pracodawcy

muszą oferować wyższy poziom płac niż w sytuacji, gdy

bezrobocie jest wysokie i wiele osób poszukuje pracy.

Niskie bezrobocie dodatkowo zachęca już pracujących

do formułowania wyższych żądań płacowych.

Krzywa Phillipsa

• Krzywa Phillipsa może być również interpretowana

szerzej: jako związek pomiędzy wysokością bezrobocia i
inflacją (szybszy wzrost płac – przy niezmienionej
wydajności pracy - powoduje wzrost inflacji).

• Prowadzi to do wniosku, że w polityce gospodarczej

może istnieć wybór: niższe bezrobocie za cenę wyższej
dynamiki cen.

• To błędne przekonanie powszechne było do lat 70-tych

XX w., kiedy to w wielu krajach rozwiniętych
akceptowano szybszy wzrost inflacji w nadziei na
obniżenie rosnącego bezrobocia.

Krzywa Phillipsa

• Z czasem okazało się jednak, że tego typu

polityka gospodarcza jest całkowicie
nieskuteczna w walce z bezrobociem, a
jedynie prowadzi do wyższej inflacji.

• Odwrotna zależność pomiędzy inflacją a

bezrobociem może mieć bowiem jedynie
charakter krótkookresowy – na dłuższą metę
nie można „kupić” niższego bezrobocia za
cenę wyższej inflacji.

Krzywa Phillipsa

• Teoretyczny model, który pokazuje, dlaczego

krzywa Phillipsa może pokazywać prawdziwą
relację pomiędzy inflacją a bezrobociem jedynie
na krótką metę, a nie zależność długookresową
wprowadził do ekonomii Edmund Phelps.

• W jego modelu, istotny wpływ na zmiany płac

mają oczekiwania inflacyjne pracowników.

• Kiedy wraz ze wzrostem płac nominalnych

zwiększa się także poziom cen, siła nabywcza ich
wynagrodzeń nie zmienia się.

Krzywa Phillipsa

• W takim przypadku nie jest racjonalne

zwiększanie przez nich nakładów pracy, czyli
podejmowanie zatrudnienia.

• W krótkim okresie – ulegając tzw. iluzji pieniądza

– pracownicy mogą jednak podejmować pracę
uważając, że nastąpił wzrost płac.

• Phelps dowodzi, że ze względu na oczekiwania

zmian inflacji w przyszłości, pracownicy nie dają
się jednak zaskakiwać w sposób systematyczny.

Krzywa Phillipsa

• W efekcie, polityka gospodarcza powodująca

wzrost inflacji nie jest skuteczna w walce z
bezrobociem.

• Po przejściowym wzroście zatrudnienia,

bezrobocie wraca do starego poziomu,
podczas gdy inflacja pozostaje na poziomie
wyższym.