Asystent_operatora_dzwieku_313[06].O1.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Klasyfikacja instrumentów muzycznych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Instrumenty strunowe

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Instrumenty klawiszowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Instrumenty dęte

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Instrumenty perkusyjne

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Instrumenty elektryczne i elektroniczne

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Aparat głosowy człowieka

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Orkiestry i zespoły

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu umiejętności rozpoznawania instrumentów

muzycznych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Pozytywny wynik testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę.

Schemat układu jednostek modułowych

313[06].O1.03

Rozpoznawanie

trendów muzycznych

313[06].O1.05

Rozpoznawanie instrumentów

muzycznych

313[06].O1

Podstawy zawodu

313[06].O1.04

Określanie właściwości

akustycznych róŜnych

pomieszczeń

313[06].O1.07

Stosowanie urządzeń

elektrycznych i sprzętu

dźwiękowego

313[06].O1.02

Analizowanie rynku mediów

w Polsce i na świecie

313[06].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpoŜarowej oraz ochrony

rodowiska

313[06].O1.06

Doskonalenie dykcji

i fonetyki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

rozpoznawać podstawowe elementy notacji muzycznej,

−

rozpoznawać podstawowe dźwięki,

−

posługiwać się miarami i jednostkami z dziedziny fizyki i akustyki,

−

posługiwać się podstawową terminologią stosowaną w muzyce i akustyce,

−

stosować zasady etyki zawodowej,

−

korzystać z komputera i Internetu w stopniu podstawowym,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić zasadę wzbudzania drgań,

−

sklasyfikować instrumenty tradycyjne i elektroniczne,

−

wyjaśnić budowę oraz zasady gry na tradycyjnych instrumentach muzycznych,

−

wyjaśnić budowę oraz zasady gry na instrumentach elektrycznych, elektronicznych
i perkusyjnych,

−

posłuŜyć się instrukcjami obsługi instrumentów elektrycznych i elektronicznych,

−

dobrać urządzenia słuŜące do wzmacniania i przetwarzania dźwięku,

−

wyjaśnić proces rozwoju zespołów muzycznych,

−

wyjaśnić proces rozwoju orkiestry symfonicznej,

−

odczytać zapis muzyki zespołowej instrumentalnej i instrumentalno-wokalnej,

−

wyjaśnić budowę i zasadę działania aparatu głosowego człowieka,

−

wyjaśnić działanie strun głosowych,

−

rozróŜnić techniki wokalne,

−

określić zakresy i skale głosów,

−

rozróŜnić rodzaje chórów i zespołów wokalnych,

−

odczytać zapis nutowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Klasyfikacja instrumentów muzycznych

4.1.1.

Materiał nauczania

Pojęcie wibracji (muzyczne vibrato)

Vibrato – wibracja [2] jest to okresowe wahanie wysokości, intensywności i barwy

dźwięku, (falowanie częstotliwości i natęŜenia dźwięku). W śpiewie falowanie zachodzi 6,2
razy na sekundę i jest efektem okresowego rozluźnienia napięcia mięśni krtani.

Vibrato u amatorów i u dzieci jest nieregularne, gdyŜ występuje przypadkowo lub bardzo

rzadko. Amplituda wahań wysokości vibrato wynosi od 0,5 tonu do całego tonu.

Vibrato instrumentalne uzyskiwane jest podczas gry na instrumentach smyczkowych

i dętych.  Instrumenty strunowe i smyczkowe mają z natury suchy i niezbyt donośny dźwięk.
Jego siłę zwiększa się stosując efekt vibrato. MoŜna go uzyskać poprzez kołyszący ruch palca
na  strunie,  szybkie  poruszanie  palcem  przyciskającym  strunę  (metoda  klasyczna)  oraz  przez
podciąganie i opuszczanie struny na szerokości podstrunnicy  (metoda bluesowa). W grze na
instrumentach  smyczkowych  vibrato  polega  niemal  wyłącznie  na  odchyleniach
częstotliwości.  Zarówno  wokalne  jak  instrumentalne  vibrato  powoduje  bogatszy,  pełniejszy
dźwięk, co przejawia się w jego barwie. Odpowiednio stosowane vibrato wpływa znacząco na
ekspresję dźwięku, jest efektem oŜywiającym i wzbogacającym dźwięk.

Zasada wzbudzania drgań

Dźwięk w instrumencie muzycznym wytwarzany jest za pomocą wibratora, którego

własności  fizyczne  wpływają  na  wysokość  dźwięku  i  jego  barwę,  czyli  najbardziej
charakterystyczną  cechę  pozwalającą  odróŜnić  poszczególne  instrumenty  tylko  za  pomocą
słuchu.  W  instrumencie  za  wytwarzanie  dźwięku  odpowiedzialne  są:  wibrator  (główny
element  instrumentu  muzycznego),  incytator  (element  pobudzający  wibrator  do  drgań)  oraz
rezonator  (element  zwiększający  głośność  dźwięku).  Zarówno  incytator  jak  i  rezonator
wpływają na barwę dźwięku wytwarzanego przez instrument muzyczny.

Klasyfikacja instrumentów muzycznych według Moritza von Hornbostela i Curta
Sachsa

System Hornbostela – Sachsa jest obecnie najbardziej popularnym kryterium podziału

instrumentów  muzycznych  [7],  który  został  opublikowany  w 1914  roku.  Hornbostel  i  Sachs
stworzyli tę klasyfikację na innej, z 1888 roku autorstwa Victora – Charlesa Mahillona, a jej
podstawą  był  podział  według  rodzaju  wibratora,  czyli  źródła  dźwięku  w  instrumencie
muzycznym.  Hornbostel  i  Sachs  rozbudowali  ten  system  tak,  aby  umoŜliwiał
zaklasyfikowanie  kaŜdego  instrumentu  muzycznego  niezaleŜnie  od  jego  przeznaczenia
i pochodzenia,  poniewaŜ  poprzedni  był  ograniczony  głównie  do  instrumentów  kultury
zachodniej  uŜywanych  w muzyce  klasycznej.  Budowa  systemu  Hornbostela  –  Sachsa  oparta
jest  na  Klasyfikacji  Dziesiętnej  Deweya,  której  podstawą  jest  pięć  kategorii  dzielących
instrumenty  muzyczne  w zaleŜności  od  rodzaju  źródła  dźwięku.  Kolejne  podziały
poszczególnych  grup  kategoryzują  instrumenty  muzyczne  według  sposobu  pobudzania
wibratora (np. szarpanie, pocieranie, uderzanie, dęcie) oraz konstrukcji instrumentu. Pierwszy
i drugi poziom klasyfikacji przedstawia się następująco:
1.

Idiofony to instrumenty, w których wibratorem jest ciało stałe mające własną spręŜystość.
Ź

ródłem dźwięku jest cały instrument, albo jego główny korpus.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Idiofony dzielą się na:

−

uderzane – wibrator wzbudzany jest przez uderzanie pałeczką, prętem, młotkiem lub
bezpośrednio instrumentem o podłoŜe,

−

szarpane – wibrator wzbudzany jest przez szarpanie,

−

pocierane – wibrator wzbudzany jest przez pocieranie palcem lub smyczkiem,

−

dęte – wibrator wzbudzany jest przez strumień powietrza.

Membranofony to instrumenty, w których wibratorem jest napięta membrana.

Membranofony dzielą się na:

−

uderzane – wibrator wzbudzany jest przez uderzanie pałką, dłonią, palcami,

−

szarpane – wibrator wzbudzany jest przez strunę przekazującą mu swoje drgania,

−

pocierane – wibrator wzbudzany jest przez pocieranie dłonią, palcami, szczoteczką,
smyczkiem.

−

dęte – wibrator wzbudzany jest strumieniem powietrza.

Chordofony to instrumenty, w których wibratorem jest napięta struna.

Chordofony dzielą się na:

−

proste – instrumenty składające się ze struny lub strun zamocowanych na wsporniku,
który nie jest rezonatorem i jego usunięcie nie uniemoŜliwia gry na instrumencie,

−

złoŜone – instrumenty strunowe, które mają zintegrowany rezonator oraz instrumenty
strunowe elektryczne.

Aerofony to instrumenty, w których wibratorem jest drgające powietrze.

Aerofony dzielą się na:

−

wolne – drgające powietrze nie jest zamknięte w przestrzeni instrumentu,

−

piszczałkowe – drgające powietrze jest zamknięte w przestrzeni instrumentu.

Elektrofony  to  instrumenty,  w  których  wibratorem  jest  membrana  głośnika,  zaś  źródło
drgań pobudzających wibrator stanowi układ elektryczny.
Piąta  grupa  instrumentów  muzycznych  –  elektrofony  została  dodana  w  1940  roku  przez

Curta Sachsa, który podzielił elektrofony na trzy podgrupy:
51  –  to  instrumenty,  w  których  elektryczność  słuŜy  do  napędzania  mechanizmu  lub
sterowania elementami wykonawczymi,
52 – instrumenty, w których elektryczność słuŜy do wzmacniania głośności,
53 – instrumenty, w których drgania powstają na drodze czysto elektrycznej, nazwane przez
Sachsa

instrumentami

radioelektrycznymi.

Współczesna

instrumentologia

nazywa

elektrofonami tylko podgrupę 53, odrzucając dwie pozostałe, gdyŜ nie spełniają
podstawowego kryterium klasyfikacji, jakim jest rodzaj źródła dźwięku.

Kolejne poziomy klasyfikacji jeszcze bardziej precyzują sposób pobudzania wibratora

i konstrukcję  instrumentu.  W  zapisie,  poziomy  grupowane  są  trójkami  i  dla  poprawienia
czytelności  oddzielane  kropką,  np.  ksylofon  naleŜy  do  grupy  oznaczonej  111.212.  Większa
ilość  poziomów  niekoniecznie  oznacza  bardziej  skomplikowaną  grupę  instrumentów.
Przykładem moŜe być dość prosta w budowie i sposobie gry trąbka sygnałowa, która naleŜy
do grupy instrumentów oznaczonych numerem 423.121.22.

Rozkład klasyfikacji trąbki sygnałowej jest następujący:

−

4 – aerofon,

−

42 – wewnątrz instrumentu jest wibrujące powietrze,

−

423 – wibracja pobudzana jest za pomocą ust,

−

423.1 – wysokość dźwięku regulowana jest tylko za pomocą ust, poniewaŜ instrument nie
posiada mechanizmu regulacji wysokości dźwięku,

−

423.12 – instrument ma kształt rurowy,

−

423.121 – miejsce przyłoŜenia ust znajduje się na końcu instrumentu, a nie na jego boku,

−

423.121.2 – instrument jest zagięty lub zwinięty, a nie prosty,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

423.121.22 – instrument jest wyposaŜony w ustnik.
Oprócz poziomów charakteryzujących rodzaj wibratora, jego konstrukcję i sposoby

pobudzania,  stosuje  się  przyrostki  opisujące  mniej  istotne  cechy  instrumentu.  Niektóre
przyrostki  są  wspólne  dla  wszystkich  pięciu  grup  podstawowych,  przykładowo  8  określa
instrument  muzyczny  wyposaŜony  w  klawiaturę,  9  –  instrument  z  napędem  mechanicznym.
Inne  przyrostki  są  dość  szczegółowe  i  dotyczą  konkretnej  grupy,  np.  jeden  z przyrostków
w grupie membranofonów określa sposób przytwierdzenia okładziny bębna do jego korpusu.
Instrumenty  złoŜone  z  elementów  naleŜących  do  dwóch  lub  więcej  podstawowych  grup,
zapisywane są przy uŜyciu dwukropków i myślników.

Podział instrumentów na grupy podgrupy, rodziny, rodzaje, gatunki ilustruje tabela nr 1.

Tabela 1. Podział instrumentów na grupy podgrupy, rodziny, rodzaje, gatunki [12]

Grupy

Podgrupy

Rodziny

Rodzaje

Gatunki

skrzypcowe

skrzypce,
altówka,
wiolonczela

smyczkowe

basowe

kontrabas

4 – strunowy,
5 – strunowy

bezchwytnikowe

harfa

pojedynczopedałowa
podwójnopedałowa

chwytnikowe
melodyczne

mandolina,
banjo

sopranowe

chwytnikowe
akordowo –
melodyczne

lutnia,
gitara,
banjo

gitarowe

szarpane

skoczkowe

klawesyn

ręczne

cymbały

)

uderzane

młoteczkowe

fortepian,

pianino

koncertowy,
pokojowy
pokojowe

bezustnikowe

piccolo,
flet,
flet altowy,
flet basowy

in Des, in C
in Es, in Des, in C
in G, in F

ustnikowe

flet prosty

szczelinowe
(wargowe)

miechowe

organy –
część
wargowa

klarnetowe

klarnet mały,
klarnet,
klarnet
basowy

in Es
in C, in B, in A

in B

ęt

)

pojedynczo –
stroikowe

saksofony

sopranowy,
altowy,
tenorowy,
barytonowy

in C, in B
in F, in Es
in C, in B
in F, in Es

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podwójno –
stroikowe

obojowo –
fagotowe

obój,
roŜek
angielski,
fagot,
kontrafagot

niemiecki, francuski
in F

trąbki

trąbka mała,
trąbka,
trąbka altowa

in Es, in D, in Des
in C, in B, in A
in F

waltornie

waltornia (róg
francuski)

in F

puzony

puzon
suwakowy,
puzon
wentylowy

altowy, tenorowy
tenorowo – basowy,
basowy

kornety

kornet mały,
kornet

in Es
in C, G, in B

skrzydłówki
(sakshorny
wyŜsze)

sopranowa,
altowa,
tenorowa

in B
in Es
in B

organicznostroikowe
ustnikowe

tuby

(sakshorny

niŜsze)

tuba,
barytonowa,
tuba basowa,
tuba
kontrabasowa

in B
in Es, in F
in C, in B

kotłowe

kotły
symfoniczne

rubowe,

korbowe,

obrotowe, pedałowe

uderzane

bębnowe

bęben wielki,
bęben mały
(werbel)
bęben
podłuŜny,
tom – tomy,
bongos,
tamburyn

o określonej
wysokości

dzwony

wieŜowe, półkuliste

płytowe

o nieokreślonej
wysokości

gong

talerze

gong orkiestrowy,
tam – tam,
swobodne, hi – hat

drewniane

ksylofon,

marimbafon

2 – rzędowy,
4 – rzędowy

sztabkowe

metalowe

dzwonki,

czelesta,
wibrafon

pałeczkowe,
klawiszowe

rurowe

dzwony
rurowe

1 – rzędowe,
2 – rzędowe

ią

(

)

prętowe

trójkąt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

inne krótkobrzmiące

kastaniety

drewienka
(claves),
bat
pudełeczka,
guiro
klekotka,
marakas

baletowe,
orkiestrowe
pojedyncze
i podwójne

języczkowe

mechaniczno –
miechowe

organy –
część
języczkowa,
fisharmonia

mała, pedałowa

ręcznomiechowe

akordeon,
harmonia

ustne

harmonijka

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym jest vibrato muzyczne?

Jakie jest główne kryterium klasyfikacji instrumentów muzycznych według Hornbostela
– Sachsa?

Jaki jest pierwszy i drugi sposób klasyfikacji instrumentów według Hornbostela –
Sachsa?

Jak wydobywa się dźwięk w poszczególnych grupach instrumentów?

Jakie kryteria w podziale instrumentów według Hornbostela – Sachsa uwzględniają
kolejne poziomy klasyfikacji?

Jakie są grupy instrumentów muzycznych?

Jakie są podgrupy instrumentów muzycznych?

Jakie są rodziny instrumentów muzycznych?

Jakie są rodzaje instrumentów muzycznych?

10.

Jakie są gatunki instrumentów muzycznych?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj klasyfikacji tradycyjnych instrumentów muzycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.1.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

dokonać analizy tablic zawierających tradycyjne instrumenty muzyczne,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

wydobyć dźwięki i scharakteryzować instrumenty pod względem wzbudzania drgań,

wskazać właściwe miejsce instrumentów na tablicy skal,

wysłuchać nagrań dźwięków pochodzących z róŜnych instrumentów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dokonać podziału instrumentów muzycznych na grupy, podgrupy, rodziny i rodzaje,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

nagrania dźwięków róŜnych instrumentów muzycznych,

−

odtwarzacz płyt CD,

−

egzemplarze okazowe tradycyjnych instrumentów muzycznych,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice skal instrumentów,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij zasady wydobywania dźwięku z tradycyjnych instrumentów muzycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.1.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

przeczytać ze zrozumieniem tekst o zasadach wydobywania dźwięku z instrumentów,

zredagować notatkę na podstawie informacji zawartych w tekście,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych i wydobyć z nich dźwięki,

obejrzeć struny oraz stroiki w instrumentach,

określić zasady ich działania,

określić zasady wydobywania dźwięków z tradycyjnych instrumentach muzycznych,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tekst o zasadach wydobywania dźwięków z instrumentów,

−

egzemplarze okazowe tradycyjnych instrumentów muzycznych,

−

struny i stroiki,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice skal instrumentów,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dokonać klasyfikacji instrumentów tradycyjnych?

wyjaśnić zasady wydobywania dźwięków z instrumentów?

rozpoznać dźwięki?

przypisać dźwięki do poszczególnych instrumentów muzycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Instrumenty strunowe

4.2.1.

Materiał nauczania

Instrumenty smyczkowe

W instrumentach strunowych smyczkowych [5] dźwięk wydobywany jest przy pomocy

smyczka Dźwięk uzyskuje się przesuwając smyczkiem prostopadle po strunach lub szarpiąc
struny palcem – pizzicato. Instrumenty smyczkowe składają się z następujących elementów:

−

struny (najczęściej cztery) – strojone są do odpowiednich częstotliwości i opierają się na
mostku,

−

pudło rezonansowe – przestrzeń, gdzie wzmacniany jest dźwięk wytwarzany przez
drgające struny,

−

gryf  z  podstrunnicą  –  do  podstrunnicy  przyciska  się  struny  tak  by  zmienić  ich  długość,
a przez  to  częstotliwość  drgań.  Gryf  zakończony  jest  śrubami  słuŜącymi  do  strojenia
instrumentu i zapewnia odpowiednie napięcie strun.
We  wszystkich  instrumentach  smyczkowych  grający  na  nim  jedną  ręką  operuje

smyczkiem lub pobudza struny palcami, a drugą ręką przyciska struny do podstrunnicy tak je
skracając, by wydawały dźwięk o odpowiedniej częstotliwości.

Skrzypce – budowa instrumentu

Skrzypce [5, 12] są najmniejszym muzycznym instrumentem strunowym z grupy

chordofonów  smyczkowych.  Skrzypce  składają  się  z  podłuŜnego  pudła  rezonansowego
z dwoma  otworami  w  kształcie  stylizowanej  litery  f,  gryfu  z  bezprogową  podstrunnicą.
Instrument  jest  zakończony  komorą  kołkową  z  główką,  najczęściej  w  kształcie  ślimaka.
Cztery  struny,  podparte  na  mostku,  napinane  są  za  pomocą  klinowych  naciągów  (kołków).
Dawniej  struny  skrzypiec,  były  wykonywane  z  preparowanych  jelit  zwierzęcych,  a  dziś
niemal wyłącznie wykonywane są z metalu o róŜnych stopach, gdyŜ jakość metalu ma wpływ
na brzmienie instrumentów. Struny stroi się w naturalnych kwintach, począwszy od najniŜej
strojonej – g (196Hz), d

(293,7Hz), a

(440Hz), e

(659,3Hz) i obejmuje zakres dźwięków od

g do e

. Nuty zapisuje się w kluczu wiolinowym. Częstotliwość drgań pudła rezonansowego

wynosi 230 – 290Hz. Formant główny ma częstotliwość dochodzącą do 3,5kHz.

Smyczek jest to drewniany, spręŜysty pręt, najczęściej wykonany z drewna

fernambukowego  i  naciąga  się  na  niego  włosie,  które  umieszczone  jest  w  główce  smyczka
(szpic) i dołu w Ŝabce. śabka moŜe być wykonana z drewna, plastiku lub kości słoniowej. Na
jej końcu znajduje się śrubka do odpowiedniego naciągnięcia włosia.
Skrzypce  występują  w  ośmiu  rozmiarach  (długość  wraz  z  gryfem  w  calach  i  centymetrach):
4/4  –  pełnowymiarowe  (23",  58,4cm),  3/4  (22",  55,9cm),  1/2  (20",  50,8cm),  1/4  (18.5",
47,0cm), 1/8 (16.5", 41,9cm), 1/10 (15", 38,1cm), 1/16 (14", 35,6cm), 1/32 (13", 33,0cm).

Zasady gry na skrzypcach

Skrzypek [12] opiera instrument na lewym ramieniu i przytrzymuje go głową, opierając

na  nim  podbródek.  Lewą  ręką  chwyta  szyjkę,  palcami  naciska  struny  w  odpowiednich
miejscach  dla  wybranego  dźwięku.  W  prawej  ręce  trzyma  smyczek,  którym  przesuwa  po
strunach  (arco),  lub  szarpie  struny  palcami  (pizzicato).  Istnieje  wiele  rodzajów  artykulacji
(techniki  gry  smyczkiem),  np.  gra  ciągła,  smyczki  oddzielane,  podrzucane,  podbijane,
odbijane. Istotnymi elementami technicznymi podczas gry są: sposób i jakość wibracji, czyli
ruchy  palca  wzdłuŜ  struny  –  w  celu  zmiękczenia  dźwięku,  celność  palcowa  –  intonacja  ,
biegłość – szybkość stawiania palców, chwytanie wielodźwięków – dwudźwięków i akordów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Skrzypce [17]

Altówka – budowa instrumentu

Altówka [5] to muzyczny instrument strunowy z grupy chordofonów smyczkowych.

Instrument ten jest nieco większy od skrzypiec, ma niŜszy, głębszy i łagodniejszy ton. Składa
się z podłuŜnego pudła rezonansowego z dwoma otworami w kształcie stylizowanej litery f,
gryfu z bezprogową podstrunnicą, zakończonego główką w kształcie ślimaka.

Struny, podparte na mostku, tzw. podstawku, są napinane za pomocą klinowych

naciągów.  Smyczek  jest  nieco  krótszy  i  cięŜszy  niŜ  w  skrzypcach.  Standardowe  długości
pudeł  rezonansowych  altówek  wynoszą  odpowiednio:  16",  (40,6cm),  15  1/2"  (39,4cm),
(41cm),  (42cm),  (43cm).  Altówka  ma  cztery  struny  strojone  normalnie  w kwintach  do
następujących  dźwięków  (począwszy  od  najniŜej  strojonej)  –  c  (130,8Hz),  g (196Hz),  d

(293,7Hz), a

(440Hz) i obejmuje zakres dźwięków od c do e

. Notacja zapisywana jest

zazwyczaj w kluczu altowym naleŜącym do grupy kluczy C.

Zasady gry na altówce

Technika gry na altówce [5] jest taka, jak na skrzypcach, tyle, Ŝe altowiolista gra z nieco

większym i mocniejszym oparciem.

Wiolonczela – budowa instrumentu

Wiolonczela [5] jest tenorowo – basowym instrumentem strunowym z grupy

smyczkowych.  Składa  się  z  duŜego  pudła  rezonansowego  z  dwoma  otworami  w  kształcie
stylizowanej  litery  f,  gryfu  z  bezprogową  podstrunnicą,  zwykle  wykonaną  z  drewna
hebanowego,  zakończonego  główką  w  kształcie  ślimaka.  Cały  korpus  podpiera  nóŜka
o podłoŜe.  Wnętrze  korpusu  składa  się  z  elementów  równowaŜących  nacisk  strun  na
wierzchnią  płytę  rezonansową  (belka  –  tzw.  belka  basowa)  i przenoszących  częściowo
drgania  na  dolną  płytę  rezonansową,  tzw.  duszę  oraz  zespołu  elementów  scalających
konstrukcję  (pieniek  górny,  pieniek  dolny  i  cztery  klocki  naroŜnikowe).  Struny,  podparte  na
mostku  tzw.  podstawku,  napinane  są  za  pomocą  klinowych  naciągów  –  kołków  na  jednym,
i maszynek na drugim końcu. Instrument ma cztery struny normalnie strojone w kwintach do
następujących  dźwięków  (począwszy  od  najniŜej  strojonej)  –  C  (65.4Hz),  G (98Hz),
d (146,8Hz),a  (220Hz),  i  obejmuje  zakres  dźwięków  od  C  do  a

. Wiolonczela ma długość

75cm. Posiada niskie, melancholijne brzmienie, choć w wysokim rejestrze brzmi jasno.

Zasady gry na wiolonczeli

Wiolonczelista [5] gra w pozycji siedzącej, obejmując kolanami pudło rezonansowe,

wsparte nóŜką o podłoŜe. Wznoszący się pionowo w górę gryf powinien znajdować się na
wysokości przedramienia i ramienia. Lewa ręka spoczywa na chwytni, palce naciskają struny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w odpowiednich miejscach dla danego dźwięku. W prawej ręce zaś trzyma smyczek, którym
przesuwa po strunach, lub szarpie struny palcami.

Kontrabas – budowa instrumentu

Kontrabas [5] to największy i najniŜej brzmiący muzyczny instrument strunowy z grupy

smyczkowych. Składa się z wielkiego pudła rezonansowego z dwoma otworami w kształcie
stylizowanej litery f, gryfu z bezprogową podstrunnicą, zakończonego główką w kształcie
ś

limaka. Korpus oparty jest na nóŜce o podłoŜe. Grube struny, podparte na mostku, napinane

są  za  pomocą  klinowych  naciągów.  Instrument  posiada  cztery  struny  strojone  w  kwartach
(począwszy  od  najniŜej  strojonej):  E  (41,2Hz),  A  (55Hz),  D  (73,4Hz),  G  (98Hz)  i  obejmuje
zakres  dźwięków  od  E  (w  kontrabasach  orkiestrowych,  5  –  strunowych  C  (32,7  Hz))  do  g

w typowym  wykorzystaniu.  W  niektórych  utworach  solowych  z  wykorzystaniem  flaŜoletów
przy  podstawku  sięga  się  prawdziwego  kresu  skali  kontrabasu  uzyskując  dźwięki
o wysokościach  przekraczających  g

(g dwukreślne w brzmieniu) sięgając nawet g

Kontrabas transponuje teŜ oktawę w dół.

Zasady gry na kontrabasie

Kontrabasista [5] gra w pozycji stojącej, opierając go nóŜką o podłoŜe. Lewą rękę trzyma

na podstrunnicy i palcami naciska struny w odpowiednich miejscach dla danego dźwięku.
Prawą ręką trzyma smyczek, którym przesuwa po strunach Struny moŜna teŜ szarpać palcami.

Instrumenty szarpane

W instrumentach strunowych szarpanych [5] drgania struny wzbudzane są poprzez jej

szarpnięcie palcami, np. harfa, gitara, naciśnięcie klawisza powodujące uderzenie w struny za
pomocą młoteczków, np. fortepian czy kolca, np. klawesyn.

Harfa – budowa instrumentu

Harfa pedałowa [5] posiada 46 lub 47 struny nastrojone diatonicznie w Ces – dur. Struny

te  są  rozpięte  na  ramie  przymocowanej  na  dole  do  ukośnego  pudła  rezonansowego.
Instrument  ma  siedem  pedałów,  z  których  kaŜdy  odpowiada  dźwiękom  tej  samej  nazwy  we
wszystkich oktawach. Pedały te umoŜliwiają przestrajanie 44 strun, (oprócz jednej lub dwóch
najniŜszych  i  jednej  najwyŜszej)  przez  podwyŜszanie  ich  brzmienia  o  półton  (przy
pojedynczym  naciśnięciu  pedału)  lub  o cały  ton  (przy  dwukrotnym  naciśnięciu  pedału)
równocześnie  we  wszystkich  oktawach.  Przestrajanie  jest  moŜliwe  dzięki  mechanizmowi,
składającemu  się  m.in.  ze  spręŜyn,  drutów  zwanych  pilotami,  przekładni  i  widełek.  Struny
wykonuje  się  z  jelit  zwierzęcych  oraz  z metalu  (struny  basowe).  Większość  strun  wygląda
jednakowo,  więc  oznacza  się  je  róŜnymi  kolorami  dla  ułatwienia  gry.  Pudło  rezonansowe
najczęściej wykonane jest z drewna sosnowego, a pozostałe elementy z jaworu.

Zasady gry na harfie

Harfista [5] gra w pozycji siedzącej opierając na prawym ramieniu pudło rezonansowe.

Palcami  prawej  ręki  szarpie  lub  trąca  struny  sopranowe,  lewą  zaś  struny  basowe.  Szarpanie
strun  powinno  odbywać  się  w  kierunku  grającego  –  do  siebie,  a  nie  od  siebie.  Metalowe
struny  brzmią  bardzo  długo,  dlatego  naleŜy  wyciszać  (tłumić)  zbyt  długo  brzmiące  struny
opuszkami  palców,  aby  nie  powstawały  dysonanse.  Struny  mogą  być  trącane  palcami  lub
zarywane nałoŜonymi na nie metalowymi nasadkami – „pazurkami”.

Mandolina – budowa instrumentu

Mandolina [5] to strunowy, chwytnikowo – melodyczny instrument muzyczny z rodziny

szarpanych. Posiada on na podzielonej metalowymi progami podstrunnicy cztery pary strun

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

strojonych w kwintach. Zakres jej dźwięków muzycznych wynosi od g do fis

. Mandolina jest

niewielkim instrumentem, o krótkim gryfie i płytkim, okrągłym pudle rezonansowym.

Zasady gry na mandolinie

Muzyk lewą ręką naciska struny na podstrunnicy, zaś palcami prawej ręki lub kostką

szarpie  struny.  Na  mandolinie  gra  się  zwykle  tremolo,  czyli  szybko  powtarza  się  dźwięk  tej
samej wysokości lub dźwięki o róŜnej wysokości.

Banjo – budowa instrumentu

Banjo [5] to muzyczny instrument strunowy z grupy szarpanych. Istnieją dwie odmiany

banjo  –  sopranowe  (chwytnikowo  –  melodyczne)  oraz  gitarowe  (chwytnikowe,  akorowo  –
melodyczne).  Instrument  posiada  przypominające  tamburyn  okrągłe  pudło  rezonansowe
wykonane z metalu, z wierzchu pokryte cienką membraną wykonaną z lekkich stopów metali
lub tworzywa sztucznego. Struny w liczbie od 4 do 9 rozpięte są wzdłuŜ gryfu z progami.

Zasady gry na banjo

Muzyk gra na banjo w pozycji siedzącej lub stojącej. Lewą ręką naciska struny na

podstrunnicy, zaś palcami prawej ręki lub kostką szarpie struny. Banjo ma jedna strunę
krótszą przeznaczoną do gry kciukiem, zaś na pozostałych czterech gra się prosty
akompaniament uŜywając palców lub kostki.

Lutnia – budowa instrumentu

Lutnia [5] to muzyczny instrument strunowy szarpany chwytnikowy. Pudło rezonansowe

instrumentu  jest  wykonane  z  drewna,  z  tyłu  mocno  wypukłe.  Szeroki  gryf  zagięty  jest  pod
kątem  90°.  Ma  krótką  szeroką  szyjkę  z  biegnącymi  ponad  pudłem  strunami.  Liczba  strun
wynosi od 6 do 16, zaś liczba progów od 4 do 11.

Zasady gry na lutni

Muzyk gra na lutni w pozycji siedzącej trzymając instrument na kolanach. Lewą ręką

naciska struny na podstrunnicy, zaś palcami prawej ręki szarpie lub trąca struny.

Gitara klasyczna – budowa instrumentu

Gitara klasyczna [12] to instrument muzyczny z grupy strunowych szarpanych. Gitara

zasadniczo  składa  się  z  pudła  rezonansowego,  strunnika,  podstawka,  szyjki,  gryfu  i  strun.
Pudło rezonansowe ma długość 48cm, a szerokość 29 lub 37cm. Płyta wierzchnia wykonana
jest z wysokiej jakości drewna świerku lub cedru. Składa się z dwu symetrycznych połówek
i ma belkowanie, które ją usztywnia i wzmacnia. Belkowanie to odróŜnia równieŜ typy gitar:
hiszpańską,  włoską  i wiedeńską.  Hebanowy  strunnik  jest  obciąŜony  siłą  około  60kg.  Szyjka
gitary klasycznej pokryta jest gryfem, tzw. chwytnią z nabitymi metalowymi progami (do 19)
o grubości do 23mm. UŜywa się strun wiolinowych, obecnie nylonowych, zaś struny basowe
są  jedwabne  z  metalową  owijką.  Instrument  transponuje  o oktawę  w  dół,  tzn.  wszystkie
dźwięki zapisane w nutach brzmią na gitarze oktawę niŜej (np. najniŜsza struna to E wielkie,
zaś  zapis  nutowy  jest  wykonywany  w kluczu  wiolinowym  jako  e).  Najbardziej
rozpowszechniony strój gitarowy to tzw. strój klasyczny – EADGHe.

Zasady gry na gitarze klasycznej

Gitarzysta [12] gra w pozycji siedzącej, uŜywa podnóŜka pod lewą stopę, aby noga była

uniesiona  i  stanowiła  podporę  dla  mniejszej  części  pudła  rezonansowego.  Grający  palcami
lewej dłoni dociska struny na gryfie, zaś palcami prawej dłoni szarpie lub trąca struny. Barwa
dźwięku  zaleŜy  od  punktu  szarpnięcia  struny.  Na  gitarze  gra  się  palcami  (opuszkami
i paznokciami albo samymi opuszkami).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Gitara klasyczna [17]

Gitara akustyczna – budowa instrumentu

Gitara akustyczna [12] wywodzi się od gitary klasycznej. Instrument ma metalowe

struny,  cięŜkie  belkowanie  i  wzmocniony  strunnik,  co  równowaŜy  nacisk  strun.  Barwa
dźwięku  jest  róŜnorodna,  od  ostrej  –  powstającej  przy  strunniku  –  do  łagodnej  w  pobliŜu
gryfu.  MoŜna  na  niej  uzyskać  duŜe  natęŜenie  dźwięku.  Płyta  rezonansowa  zbudowana  jest
z drewna  świerkowego,  a  czasami,  czerwonego  cedru.  Belkowanie  wykonuje  się  z drewna
ś

wierkowego, szyjkę z brazylijskiego mahoniu, gryf i strunnik z palisandru lub hebanu, a tył

i boki  z  drewna  mahoniu,  klonu  lub  palisandru.  Większa  niŜ  u  gitary  klasycznej  szyjka
ułatwia  chwytanie  akordów,  a  większe  pudło  rezonansowe  daje  głośniejszy  dźwięk.
Najczęściej  stosowane  są  struny  metalowe.  Kołeczki  (klucze)  mocujące  struny  wykonane  są
równieŜ  z  metalu  i mają  mniejszą  średnicę,  co  umoŜliwia  silniejsze  i  bardziej  precyzyjne
naciągnięcie struny. Z powodu metalowych strun szyjka wzmocniona jest metalowym prętem,
a  podstawek  ustawiony  jest  lekko  pod  skosem,  aby  dokonać  korekcji  róŜnej  ich  grubości
W niektórych  modelach  przy  siodełku  jest  się  próg  zerowy,  na  którym  opierają  się  struny.
Istnieje teŜ odmiana elektroakustyczna – moŜna grać ze wzmacniaczem lub bez.

Zasady gry na gitarze akustycznej

Na gitarze akustycznej [12] moŜna grać palcami lub kostką (plektronem). Istnieją

równieŜ tzw. „pazurki” wykonane z metalu które nakłada się na palce. MoŜliwe jest granie
jednocześnie kostką i palcami, jest to technika hybrydowa. Najczęściej gra się akordami.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Z jakich elementów zbudowane są instrumenty smyczkowe skrzypcowe?

Jaka jest technika gry na instrumentach smyczkowych skrzypcowych?

Z jakich elementów zbudowany jest kontrabas?

Z czego zbudowana jest harfa ?

Jaka jest technika gry na harfie?

Jak zbudowana jest mandolina?

Jaka jest zasada gry na banjo?

Z jakich elementów składa się lutnia?

Jaka jest róŜnica w budowie między gitarą klasyczną a akustyczną?

10.

Jakie są techniki gry na gitarze klasycznej, a jakie na akustycznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij budowę oraz zasady gry na instrumentach muzycznych strunowych

smyczkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.2.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

wyszukać w Internecie fotografie, schematy budowy instrumentów muzycznych oraz
materiały informacyjne o ich budowie,

dokonać selekcji i analizy materiałów informacyjnych,

wskazać i nazwać elementy instrumentów muzycznych na egzemplarzach okazowych,

określić do czego słuŜą elementy składowe instrumentów muzycznych,

wyjaśnić zasady gry na danym instrumencie,

wysłuchać dźwięków instrumentów strunowych smyczkowych,

10)

wydobyć dźwięki z instrumentów strunowych smyczkowych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarze okazowe poszczególnych instrumentów muzycznych,

−

stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu,

−

adresy stron internetowych,

−

prezentacje multimedialne z dźwiękiem instrumentów strunowych smyczkowych,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

modele strun,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij budowę oraz zasady gry na instrumentach strunowych szarpanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.2.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

wyszukać w Internecie fotografie, schematy budowy instrumentów muzycznych oraz
materiały informacyjne o ich budowie,

dokonać selekcji i analizy materiałów informacyjnych,

wskazać i nazwać elementy instrumentów muzycznych na egzemplarzach okazowych,

określić do czego słuŜą elementy składowe instrumentów muzycznych,

wyjaśnić zasady gry na danym instrumencie,

wysłuchać dźwięków instrumentów strunowych szarpanych,

10)

wydobyć dźwięki z instrumentów strunowych szarpanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarze okazowe poszczególnych instrumentów muzycznych,

−

stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu,

−

adresy stron internetowych,

−

prezentacje multimedialne z dźwiękiem instrumentów strunowych szarpanych,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice skal instrumentów,

−

modele strun,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj dźwięki i przypisz je do poszczególnych instrumentów strunowych –

smyczkowych i szarpanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.2.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

wysłuchać nagrania róŜnorodnych dźwięków pochodzących z instrumentów strunowych
– smyczkowych i szarpanych,

dokonać oceny skali i brzmienia dźwięków,

rozpoznać dźwięki,

przypisać dźwięki do poszczególnych instrumentów muzycznych,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

nagrania dźwięków instrumentów strunowych smyczkowych i szarpanych,

−

odtwarzacz płyt CD,

−

tablice skal instrumentów,

−

tablice z instrumentami muzycznymi,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić budowę instrumentów strunowych – smyczkowych
i szarpanych?

wyjaśnić zasady gry na instrumentach strunowych – smyczkowych
i szarpanych?

rozpoznać

dźwięki

prawidłowo

przyporządkować

poszczególnych instrumentów muzycznych?

zademonstrować technikę gry na wybranym instrumencie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Instrumenty klawiszowe

4.3.1.

Materiał nauczania

Instrumenty klawiszowe strunowe

W instrumentach klawiszowych strunowych, tzw. uderzanych [5] źródłem dźwięku jest

drgająca struna, wprawiana w ruch przy pomocy skomplikowanego systemu młoteczkowego.
Uderzenie w klawisz sprawia, Ŝe uruchamiane są młoteczki, które z kolei uderzają w strunę,
wprawiając ją w drgania i struna wydaje dźwięk. W grupie instrumentów strunowych
uderzanych znajdują się: klawikord, klawesyn, cymbały, fortepian i pianino.

Klawikord – budowa instrumentu

W klawikordzie [15] metalowe płytki (tangenty), poruszane przez uderzenie w klawisze,

szarpią struny i w ten sposób wydobywają z nich charakterystyczny dźwięk. Tangent styka się
ze  strunami  aŜ  do  momentu  zwolnienia  klawisza.  W  tym  instrumencie  niemoŜliwe  jest
modulowanie  głośności  dźwięku.  Istniały  dwa  rodzaje  instrumentu:  klawikord  związany
i klawikord  wolny.  Klawikord  związany  posiadał  tylko  jedną  parę  strun  na  2  –  4  tangenty.
W klawikordzie  wolnym,  kaŜdy  tangent  miał  przydzieloną  osobną  parę  strun.  Klawikord
składa  się  z  następujących  elementów:  sztyftów  mocujących,  tłumika,  strun,  tangentów,
klawiatury,  obudowy  (skrzyni),  podstawka,  kołka  (klawikordu).  Klawikord  był  głównie
uŜywany  do  muzykowania  w  domu,  poniewaŜ  miał  wyjątkowo  delikatne  i  ciche  brzmienie,
zaś  w  XVIII  wieku  zastąpił  go  fortepian.  Pudło  klawikordu  ma  zwykle  kształt  sześciokąta,
a klawiatura wystaje z jednej strony instrumentu.

Zasady gry na klawikordzie

Grający na klawikordzie [15] siedzi naprzeciw środka klawiatury i ma wyprostowaną

sylwetkę.  Palcami  naciska  klawisze,  aby  wydobyć  z  nich  dźwięk.  Muzyk  musi  wykazać  się
duŜą  precyzją  i  koordynacją,  poniewaŜ  łatwo  jest  nacisnąć  klawisz  zbyt  mocno  i  uzyskać
niezamierzone  podciągnięcie.  Trzeba  kontrolować  zarówno  naciskanie,  jak  i  zwalnianie
klawiszy. Dźwięk wibrujący moŜna osiągnąć zmieniając siłę nacisku palca na klawisz.

Rys. 3. Klawikord [15]

Klawesyn – budowa instrumentu

Klawesyn [12] (wł. cembalo, clavicembalo) to instrument skoczkowy, strunowy szarpany

wyposaŜony w klawiaturę, zaliczany do cytr. W klawesynie struny zostają wzbudzone do drgań
poprzez  mechanizm  skoczków  zaopatrzonych  w  kolec  wykonany  ze  stosiny  pióra  lub  skóry.
Skoczki  są  wprawiane  w ruch  za  pomocą  mechanizmu  klawiszowego  i  szarpią  struny
naciągnięte  nad  korpusem  rezonansowym.  Uderzając  jeden  klawisz  moŜna  wydobyć

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jednocześnie dźwięk z jednej, dwóch lub nawet kilku strun. Instrument jest strojony w unisonie,
czyli w rejestrze ośmiostopowym. W niektórych instrumentach przeznaczonych do gry solowej
uŜywa się takŜe

strun strojonych oktawę wyŜej – rejestr czterostopowy. Klawesyn nie ma

moŜliwości  róŜnicowania  dynamicznego  poprzez  prędkość  nacisku  klawisza,  co  jest  moŜliwe
podczas  gry  na  fortepianie.  Zmiany  w  sile  brzmienia  dokonuje  się  wyłącznie  poprzez
dołączanie  kolejnych  naciągów  strun,  czyli  zmianę  registrów  oraz  wzbogacanie  faktury
muzycznej.  Obecnie  instrument  ten  wchodzi  zazwyczaj  w skład  zespołów  barokowych
zajmujących  się  stylową  interpretacją  muzyki  dawnej.  Odmianą  klawesynu  w kształcie
prostokąta jest wirginał, zaś w formie trapezu – szpinet.

Zasady gry na klawesynie

Grający na klawesynie [12] siedzi naprzeciw środka klawiatury i ma wyprostowaną

sylwetkę.  Palcami  naciska  klawisze,  aby  wydobyć  z  nich  dźwięk.  Technika  gry  przypomina
organową, chociaŜ na klawesynie duŜo częściej wykorzystuje się grę arpeggio (wykonywanie
współbrzmień  akordowych,  polegające  na  kolejnym,  szybkim  następstwie  dźwięków
składowych akordu), realizuje partie basso continuo oraz wiele ornamentów muzycznych.

Fortepian – budowa instrumentu

W fortepianie [5] struny rozpięte na stalowej ramie uderzane są młoteczkami

obciągniętymi  filcem.  Naciśnięcie  klawisza  powoduje  uderzenie  młoteczka  w  strunę,
przenosząc  jednocześnie  dynamikę  uderzenia  w  klawisz.  Młoteczek  po  pobudzeniu  struny
odbija się od niej i w zaleŜności od siły uderzenia, zatrzymuje się wyŜej lub niŜej. Jeśli zwolni
się  nacisk  na  klawisz,  wówczas  do  struny  przyciskany  jest  na  krótką  chwilę  tłumik,  który
wycisza  jej  drgania.  Fortepian  posiada  zatem  moŜliwość  kształtowania  dynamiki  dźwięku
oraz  czasu  jego  trwania,  bo  w  instrumencie  tym  dźwięk  wydobywany  jest  przez  uderzenie
mechanizmu  młoteczkowego.  Siła  tego  uderzenia  uzaleŜniona  jest  od  siły  uderzenia
w klawisze, co pozwala muzykowi kontrolować głośność instrumentu, stąd właśnie pochodzi
nazwa  ,,fortepian  ”  –  włoskie  forte  (,,  głośno”).  Dynamika  uderzania  w klawisze  to  około
21dB, co pozwala na uzyskanie róŜnicy poziomów głośności dźwięku od 30 do 35dB. Zakres
wytwarzanych  dźwięków  to:  A0  –  C8,  czyli  ponad  7  oktaw.  Czas  wybrzmiewania  dźwięku
wynosi  od  0,2s  do  50s  (odpowiednio  dla  bardzo  wysokich  i bardzo  niskich  dźwięków).
Klawiatura liczy 88 lub  97 klawiszy.  Fortepian  ma 243 struny o róŜnych długościach. Pudło
rezonansowe  wykonane  jest  z  zazwyczaj  z  drewna  jodłowego.  Siła  naciągu  strun  na  ramie
przekracza  1000N,  zaś  całkowita  siła,  z  jaką  struny  oddziaływają  na  Ŝeliwną  ramę  aby
zapewnić  odpowiednią  głośności  dźwięku  to  ponad  20  ton.  Fortepian  składa  się  zasadniczo
z elementów takich jak: rama Ŝeliwna, nakrywa ruchoma przednia, sztaba dociskowa, tłumiki,
nakrywa  ruchoma  tylna,  kontrklawiatura,  listwa  pedałowa,  przekaźnik  pedału,  dźwignia
pedału, pedały, prawy (forte), lewy (piano), podstawek, zaczepy, płyta rezonansowa, struny.

Zasady gry na fortepianie

Muzyk gra na fortepianie [1] w pozycji siedzącej, naprzeciw środka klawiatury, sylwetka

wyprostowana.  Palcami  naciska  klawisze,  aby  wydobyć  z  nich  dźwięk.  Stopami  obsługuje
pedały  forte  i  piano.  W  grze  na  fortepianie  istotna  jest  technika  palcowania.  Istnieje  wiele
szkół gry na fortepianie, z których kaŜda ma swoją teorię na ten temat. Pianista gra zgiętymi
palcami,  a  mięśnie  dłoni  nie  powinny  być  napięte.  Palce  są  elastyczne,  bezgłośnie
przekładane, podkładane i zmieniane, zwłaszcza przy szerokich rozpiętościach klawiszy.

Pianino – budowa instrumentu

Pianino [5] (z włoskiego „piano” – cicho), to instrument klawiszowy skonstruowany

w 1811 roku będący odmianą fortepianu. Początkowo budowano pianina o pionowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

układzie strun, ale współczesne pianino ma krzyŜowy układ strun. Przymocowane są one do
strojnicy,  która  jest  wykonana  z  wysokiej  jakości  drewna  naklejanego  warstwowo.
Specyfikacja instrumentu jest następująca: 7 i ¼ oktawy, wysokość 106cm, szerokość 145cm,
głębokość  55cm,  objętość  skrzyni  wynosi  1.9m³.  Pianino  ma  okleinę  wykonaną  z  mahoniu
lub  orzecha,  moŜe  być  ona  barwiona  lub  naturalna,  na  wysoki  połysk  lub  matowa.  Pianino
wyposaŜone  jest  w  rolki,  grzybki  lub  ślizgi  łatwiejszego  przemieszczania  dosyć  cięŜkiego
instrumentu  (275kg).  Elementy  obudowy  pianina:  1.  nakrywa  górna,  2.  drzwi  górne,
3. nasada,  4.  nakrywa  klawiaturowa,  5.  listwa  nakrywy  klawiaturowej,  6.  wsadka,  7.  listwa
zamkowa,  8.  listwa  przyciskowa,  9.  płytka  ozdobna,  10.  drzwi  dolne,  11.  bok,  12.  noga,
13. listwa pedałowa, 14. stopa, 15. spód, 16. pulpit, 17. stół klawiaturowy, 18. rolka.

Rys. 4. Obudowa pianina [14]

Zasady gry na pianinie

Pianista [1] gra w pozycji siedzącej, naprzeciw środka klawiatury, jego sylwetka jest

wyprostowana. Palcami naciska klawisze, aby wydobyć z nich dźwięk. Stopami obsługuje
pedały forte i piano.

Instrumenty klawiszowe dęte

Powietrze wtłaczane jest do wnętrza instrumentu dętego klawiszowego za pomocą

miechu  lub  innego  urządzenia  spręŜającego.  Rozprzestrzenianiem  powietrza  do
poszczególnych  części  instrumentu  odpowiedzialnych  za  róŜne  tony  steruje  się
z klawiatury.  Do  grupy  instrumentów  dętych  klawiszowych  naleŜą  np:  akordeon,
bandoneon, fisharmonia (z grupy idiofonów), organy (z grupy aerofonów).

Organy – budowa instrumentu

Organy piszczałkowe [18] są instrumentem klawiszowym dętym, na którym gra się

uŜywając  klawiszy  i  pedałów.  Powietrze  wtłaczane  jest  do  odpowiednich  piszczałek  za
pomocą  mechanizmu  powietrznego,  który  pierwotnie  składał  się  z  miechów,  obecnie
zastępowanych  przez  elektryczny  wentylator.  Instrument  posiada  trzy  zasadnicze  cechy:
trakturę, miech, powietrze przepływające przez piszczałki wytwarza dźwięk.

Organy składają się z następujących elementów:

Manuał to klawiatura ręczna obsługująca przypisaną do siebie sekcję instrumentu.
Mniejsze organy posiadają jeden manuał, zaś w większych moŜe być ich kilka. Manuały
(klawiatury) maja nazwy, które są jednocześnie nazwami sekcji przez nie obsługiwanych,
np. manuał główny, pozytyw, echo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pedał to klawiatura noŜna. Obsługuje ona z reguły najniŜsze głosy organowe – 32, 16 i 8
stopowe, które podkreślają i uzupełniają brzmienie instrumentu w basie.

Piszczałki  są  elementem  organów  piszczałkowych.  Wydają  one  jeden  dźwięk
o jednakowej  barwie  w liczbie  od  kilkudziesięciu  do  nawet  kilkudziesięciu  tysięcy
tworzący  głos  organowy.  RozróŜnia  się  dwa  rodzaje  głosów  organowych:  labialne
(wargowe) i stroikowe (językowe).
Istnieją dwa rodzaje piszczałek róŜniących się pod względem budowy i źródła dźwięku:

wargowe – z grupy aerofonów i języczkowe – z grupy idiofonów.
Piszczałka posiada kształt długiego, wąskiego słupa o przekroju prostokątnym lub okrągłym
umocowanego  na  nodze,  tzw.  stopie  i  ma  moŜliwość  nieznacznej  zmiany  wysokości  tonu
w celu  strojenia.  Piszczałka  wykonana  jest  z  metalu,  niekiedy  z  drewna  lub  bardzo  rzadko
z innego materiału, np. szkła czy plastiku. MoŜe być otwarta lub przykryta od góry szpuntem.
Piszczałka kryta tej samej długości co otwarta wydaje dźwięk o oktawę niŜszy niŜ piszczałka
otwarta.  Uwarunkowane  jest  to  właściwościami  danego  głosu.  Jeśli  w  szafie  organowej  jest
niewiele miejsca, wówczas piszczałki najniŜszych dźwięków wykonuje się dwa razy krótsze
i przykrywa  się  je,  co  daje  ten  sam  efekt.  W  głosach  krytych  określała  się  tę  długość,  którą
słychać, a nie ich długość rzeczywistą, np. głos kryty Bourdon, którego najdłuŜsza piszczałka
ma  długość  faktyczną  6',  podaje  się:  jako  Bourdon  12'.  Podobnie  jest  w grupie  głosów
przedętych.  Długość  piszczałek  wynosi  od  kilku  milimetrów  i  (wydają  one  tony  bliskie
ultradźwiękom),  do  10m,  a  nawet  do  20m  wysokości  (wydają  tony  bliskie  infradźwiękom)
w kilku największych organach na świecie. Największe piszczałki organów naleŜą do głosów
sekcji pedału. Długość największej piszczałki w danym głosie to stopaŜ, wyraŜony w stopach
– jedna stopa to około 33,3 cm.

W organach piszczałkowych traktura pełni róŜne funkcje i z tego względu rozróŜnia się

jej kilka typów [18]:

−

traktura gry – rozwiązanie w komunikacji klawisz – zawór na wiatrownicy,

−

traktura połączeń (kopulacji) – rozwiązanie przy uruchamianiu połączeń,

−

traktura rejestrowa (registrowa, registratury) – rozwiązanie do uruchamiania
poszczególnych głosów, czyli ciśnienie jest otwierane zaworami od kontuaru, a następnie
przekazywane kanałami do urządzeń pneumatycznych zasuw regestrowych.

Ze względów konstrukcyjnych, trakturę dzieli się na 3 grupy [18]:

−

mechaniczne  –  od  klawisza  do  wiatrownicy  występują  połączenia  za  pomocą  cięgien,
a w przypadku  traktury  rejestrowej,  zasuwy  registrowe  obsługiwane  są  przez
mechaniczne  połączenia  od  kontuaru;  po  naciśnięciu  klawisza  występują  znikome
opóźnienia dźwięku, a muzyk ma bezpośredni kontakt z uruchamianą piszczałką.

−

pneumatyczne – od klawisza pociągnięty jest kanał powietrzny, a ruch klawisza
wywołuje zmiany ciśnienia i zawory na wiatrownicy są otwierane lub zamykane,

−

elektryczną  –  przy  klawiszu  znajduje  się  styk  sterujący  zaworem  elektromagnetycznym
w wiatrownicy,  rejestry  mają  elektromagnesy,  które  przekazują  sygnały  do  siłowników
zasuw registrowych.
Urządzenia  dodatkowe  występujące  w  organach  to:  tremulant  –  wywołuje  drŜenie

dźwięku, Ŝaluzje (echo) – powodują pogłos, echo, crescendo – w formie pedału lub wałka,
włączającego coraz więcej głosów, kopulacje – połączenia manuałów i połączenia pedału
z manuałami, które umoŜliwiają grę na danym manuale przy uŜyciu głosów własnych oraz do
niego nie przypisanych lub grę pedałową za pomocą dołączonych głosów z manuału.

Rozpiętość skali dźwięków duŜych organów wynosi około 10 oktaw, co jest równe

pełnemu zakresowi wysokości dźwięków odbieranych przez słuch ludzki, czyli od 16Hz do
około 20 000Hz. Dawniej powietrze do organów było pompowane przez człowieka zwanego
kalikantem, przy uŜyciu pedałów noŜnych; bądź ręcznie za pomocą korby. Współcześnie
w tym celu stosowane są dmuchawy napędzane silnikiem elektrycznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady gry na organach

Organista gra w pozycji siedzącej naprzeciwko środka manuału ręcznego, który

obsługuje dłońmi, zaś stopami obsługuje pedał (klawiaturę noŜną).

Rys. 5. Organy z czterema manuałami, Bristol, Anglia [18]

Akordeon – budowa instrumentu

Akordeon [13] to instrument muzyczny z grupy aerofonów, o pełnej skali chromatycznej,

będący  odmianą  harmonii  ręcznej.  Składa  się  z  części  melodycznej,  na  której  gra  się  prawą
ręką,  miecha  oraz  części  basowo  –  akordowej  obsługiwanej  lewą  ręką.  Strona  melodyczna
moŜe  posiadać  klawiaturę  typu  fortepianowego  lub  guziki  ułoŜone  chromatycznie  w  pięciu
lub  trzech  rzędach.  Mechanizm  obu  części  umieszczony  jest  w  drewnianej  skrzynce
melodycznej. Nad klawiaturą zamontowane są regestry, za pomocą których zmienia się barwę
dźwięku. W głośnicach które znajdują się po odwrotnej stronie obudowania melodycznego są
zamontowane  po  dwa  rzędy  stroików.  Poszczególne  ich  rzędy  tworzą  tzw.  głosy.  Powietrze
tłoczone  lub  ssane  za  pomocą  miecha  pobudza  drgania  języczki  stroików,  które  wydają
dźwięki  o  określonej  wysokości.  Miech  łączy  stronę  melodyczną  ze  stroną  basowo  –
akordową.  Ręcznie  poruszany  miech  powoduje  zagęszczenie  prądu  powietrza,  który
wywołuje  dźwięk,  wprawiając  w  drganie  stroik.  Na  zewnętrznej  stronie  skrzynki  basowej
umieszczona  jest  tastatura  basowo  –  akordowa  lewej  ręki,  czyli  guziki  ułoŜone  w rzędy.
Basowa część instrumentu to równieŜ dźwignie regestrów, pas regulacyjny, pod który wkłada
się  rękę  podczas  gry,  przykrywa  ochraniająca  mechanizm  wewnętrzny  i  płyta  rezonansowa.
Tastatura lewej ręki nie ma osobnych głośnic dla poszczególnych basów i akordów, lecz kilka
głośnic  o  odpowiednim  następstwie  dźwięków  dla  kaŜdego  z  głosów  posiadających  skalę
innej  oktawy.  Akordeony  klawiszowe  mają  zwykle  od  12  do  160  basów  i  45  klawiszy,  ale
istnieją większe i mniejsze modele.

Zasady gry na akordeonie

Akordeonista [13] prawą ręką obsługuje klawiaturę klawiszową lub guziki instrumentu

znajdujące się po jego prawej stronie oraz registry. Lewą ręką rozciąga i składa miech,
obsługując jednocześnie guziki po lewej stronie, które dają dźwięki basowe – akordy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak zbudowany jest klawikord i jakie są zasady gry na tym instrumencie?

Jak zbudowany jest klawesyn i jakie są zasady gry na tym instrumencie?

Z jakich elementów składa się fortepian?

Jakie są zasady gry na fortepianie?

Z jakich elementów składa się obudowa pianina?

Jaka jest zasada gry na pianinie?

Jak zbudowane są organy piszczałkowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie są zasady gry na organach piszczałkowych?

Z czego zbudowany jest akordeon?

10.

Jakie są zasady gry na akordeonie?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij budowę oraz zasady gry na instrumentach klawiszowych strunowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.3.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

wyszukać w Internecie fotografie, schematy budowy instrumentów muzycznych oraz
materiały informacyjne o ich budowie i zasadach gry,

dokonać selekcji i analizy materiałów informacyjnych,

wskazać i nazwać elementy instrumentów muzycznych na egzemplarzach okazowych,

określić do czego słuŜą elementy składowe instrumentów muzycznych,

wyjaśnić zasady gry na danym instrumencie,

wysłuchać dźwięków instrumentów klawiszowych szarpanych,

10)

wydobyć dźwięki z instrumentów klawiszowych szarpanych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarze okazowe poszczególnych instrumentów muzycznych,

−

stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu,

−

adresy stron internetowych,

−

prezentacje multimedialne z dźwiękiem instrumentów klawiszowych szarpanych,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice skal instrumentów,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij budowę oraz zasady gry na instrumentach klawiszowych dętych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.3.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

wyszukać w Internecie fotografie, schematy budowy instrumentów muzycznych oraz
materiały informacyjne o ich budowie i zasadach gry,

dokonać selekcji i analizy materiałów informacyjnych,

wskazać i nazwać elementy instrumentów muzycznych na egzemplarzach okazowych,

określić do czego słuŜą elementy składowe instrumentów muzycznych,

wyjaśnić zasady gry na danym instrumencie,

wysłuchać dźwięków instrumentów klawiszowych dętych,

10)

wydobyć dźwięki z instrumentów klawiszowych dętych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarze okazowe poszczególnych instrumentów muzycznych,

−

stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu,

−

adresy stron internetowych,

−

prezentacje multimedialne z dźwiękiem instrumentów klawiszowych dętych,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice skal instrumentów,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj dźwięki i przypisz je do poszczególnych instrumentów klawiszowych –

szarpanych i dętych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.3.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

wysłuchać nagrania róŜnorodnych dźwięków pochodzących z instrumentów strunowych
– smyczkowych i szarpanych,

dokonać oceny skali i brzmienia dźwięków,

rozpoznać dźwięki,

przypisać dźwięki do poszczególnych instrumentów muzycznych,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

nagrania dźwięków pochodzących z instrumentów klawiszowych szarpanych i dętych,

−

odtwarzacz płyt CD,

−

tablice skal instrumentów,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić budowę instrumentów klawiszowych szarpanych?

wyjaśnić zasady gry na instrumentach klawiszowych szarpanych?

wyjaśnić budowę instrumentów klawiszowych dętych?

wyjaśnić zasady gry na instrumentach klawiszowych dętych?

zademonstrować zasady gry na wybranym instrumencie z grupy
klawiszowych szarpanych lub dętych?

rozpoznać

dźwięki

prawidłowo

przyporządkować

poszczególnych instrumentów muzycznych klawiszowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Instrumenty dęte

4.4.1.

Materiał nauczania

Instrumenty dęte są to instrumenty muzyczne wydające brzmienia pod wpływem

dmuchania w nie (dęcia). Wibratorem jest drewniany stroik lub krawędź, o którą rozpraszany
jest strumień powietrza. Instrument moŜe być wykonany z dowolnego materiału, np. drewna,
metalu, lub tworzywa sztucznego. Instrumenty dęte dzielą się na: drewniane – wargowe (flet)
i stroikowe (klarnet, saksofon, obój, fagot) oraz blaszane – ustnikowe (róg, trąbka tuba)
i suwakowe (puzon).

Instrumenty dęte drewniane

ródłem dźwięku w instrumentach dętych drewnianych [5] jest słup powietrza, którego

długość jest regulowana przez zakrywanie otworów w korpusie instrumentu i w tym celu
w wielu instrumentach stosuje się mechanizm klapkowy.

Ze względu na konstrukcję wibratora, instrumenty dęte drewniane dzielą się na:

−

instrumenty

pojedynczostroikowe

pojedynczym

drewnianym

stroikiem

zamocowanym w ustniku, stroik ten powoduje wibrację przepływającego powietrza
przez szparę pomiędzy nim a ustnikiem (klarnet i saksofon),

−

instrumenty  podwójnostroikowe  to  instrumenty  z  podwójnym  stroikiem,  który
umieszczony u nasady rurki tworzącej ustnik zbudowany jest z dwóch drewnianych lub
trzcinowych  płatków,  powodujących  wibrację  powietrza  przepływającego  pomiędzy
nimi (obój, roŜek angielski, fagot i kontrafagot),

−

instrumenty z wibratorem krawędziowym, w których powietrze wprowadzane jest
w stan wibracji, gdy jego strumień przecinany jest przez nieruchomą krawędź (flet
prosty, flet poprzeczny i multanki).

Klarnet – budowa instrumentu

Klarnet [5] to instrument muzyczny z grupy drewnianych aerofonów stroikowych

z pojedynczym  stroikiem.  Klarnet  składa  się  z  prostej,  cylindrycznej,  drewnianej  rury
z otworami,  które  zamykane  są  klapami.  Instrument  podzielony  jest  na  5  części:  ustnik,
baryłkę,  korpusy  –  górny  i  dolny  oraz  czarę  głosową.  Istnieje  kilka  rzadziej  stosowanych
odmian  klarnetów,  takich  jak:  klarnet  piccolo,  altowy  F lub  Es,  basowy,  kontrabasowy,
basetorn.  Skala  klarnetu  wynosi  od  d  do  g

, a klarnetu basowego od D do b

). Rejestry

klarnetu to: najniŜszy e – e

oraz niski f

– b

to dźwięki najmniej wyraziste i przytłumione.

Dźwięk środkowy, clarino, h

– cis

, jest jasny, wyrazisty, o barwie ciepłej. Dźwięk wysoki d

– g

jest ostry i przenikliwy. NajwyŜsze dźwięki gis

– c

są bardzo ostre i wykonywalne tylko

w ff. Charakterystyczną cechą barwy klarnetu jest tzw. topliwość, czyli łatwość zlewania się
z barwą innych instrumentów drewnianych, blaszanych i smyczkowych.

Zasady gry na klarnecie

Grający [5] trzyma klarnet pochylony ku dołowi i dmie w ustnik. Palcami lewej ręki

zamyka otwory od góry, a kciuk podpiera spód instrumentu. Palcami prawej ręki zamyka
pozostałe otwory. Zadęcie nie powinno być zbyt mocne, ale pewne i stanowcze tak, aby
z płuc wychodziła jednakowa porcja powietrza.

Saksofon – budowa instrumentu

Saksofon [5] to instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Korpus

instrumentu stanowi metalowa rura wygięta w kształcie fajki, (wyjątek stanowi saksofon

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sopranowy, gdyŜ ma prostą rurę), z otworami zamykanymi systemem klap. Saksofon ma
pojedynczy stroik. Instrument występuje w siedmiu odmianach:

−

saksofon sopranowy – zwykle w kształcie prostej rury, o delikatnym brzmieniu, w stroju
B lub C,

−

saksofon altowy – ma kształt odwróconej litery S, jest niewielki i lekki, ma ciepłe, bogate
brzmienie, jego strój to Es lub F,

−

saksofon tenorowy – średniej wielkości, w kształcie odwróconej litery S, o wyrazistym
i nieco rzewnym brzmieniu, strój B lub C (znany takŜe jako C – Melody),

−

saksofon barytonowy – instrument o duŜych rozmiarach, w kształcie odwróconej litery S
z zawinięciem w górnej części, wydaje głębokie i nieco chropowate brzmienie, strój Es.

Mniej popularnymi i rzadziej uŜywanymi odmianami saksofonu są:

−

saksofon sopraninowy – w kształcie prostej rury, ma wysokie i dość piskliwe brzmienie,

−

saksofon basowy – instrument bardzo duŜych rozmiarów, w kształcie odwróconej litery
S, z dodatkowymi zawinięciami, ma bardzo głębokie i chropowate brzmienie,

−

saksofon kontrabasowy – bardzo duŜych rozmiarów, w kształcie odwróconej litery S,
z dodatkowymi zawinięciami, w czasie gry ustawiany na stojaku, poniewaŜ jest cięŜki,
wydaje bardzo niskie, głębokie i chropowate brzmienie.

Zasady gry na saksofonie

Muzyk [5] dmie powietrze do stroika ze stosunkowo duŜym ciśnieniem, a jednocześnie

z duŜą ilością powietrza. Zadęcie powinno być dosyć mocne, dynamiczne, a ustnik głęboko
włoŜony do ust. Palcami otwiera lub zamyka klapy otworów w instrumencie. Lewa ręka
obsługuje górne klawisze, prawa zaś dolne.

Rys. 6. Saksofon tenorowy [17]

Obój – budowa instrumentu

Obój [5] to instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych z podwójnym

stroikiem. Skala instrumentu wynosi od b do b

. Instrument kształtem przypomina podłuŜną,

lekko stoŜkową rurę, z lejkowatym rozszerzeniem na końcu. Otwory nawiercone na długości
instrumentu otwierane i zamykane są klapami. W instrument dmie się przez cienką, metalową
rurkę otoczoną korkiem, na którą nawija się podwójną trzcinkę. Stroik umieszczony u wylotu
rurki, składa się z dwóch złoŜonych ze sobą listków wykonanych z trzciny. Przepływające
między nimi powietrze wywołuje wibrację listków. Korpus oboju wykonywany jest z drewna,
a jego długość wynosi około 60cm. Obój ma melancholijne, śpiewne i przenikliwe brzmienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady gry na oboju

Oboista [5] dmie powietrze do stroika ze stosunkowo duŜym ciśnieniem a jednocześnie

niewielką ilością powietrza. Palcami otwiera się lub zamyka klapy otworów w instrumencie.

RoŜek angielski – budowa instrumentu

RoŜek angielski [5] jest to obój altowy, instrument dęty drewniany z grupy aerofonów

drewnianych  stroikowych..  Instrument  z  podwójnym  trzcinowym  stroikiem  składa  się
z podłuŜnej  lekko  stoŜkowej  rury,  zakończonej  czarą  głosową  w  kształcie  gruszki.  Otwory
nawiercone  na  długości  roŜka  otwierane  są  klapami.  Wibrator  umieszczony  u  wylotu  rurki,
składa się z dwóch złoŜonych ze sobą listków wykonanych z trzciny. Powietrze przepływając
pomiędzy  nimi  wywołuje  ich  wibrację.  Korpus  instrumentu  tradycyjnie  wykonywany  jest
z drewna róŜanego oraz stromonistowego. Instrument ma 80cm długości. Skala roŜka wynosi
od  e  do  b

, a jego strój to F. Instrument transponuje o interwał kwinty czystej w dół

w stosunku do notacji muzycznej, posiada melancholijne, śpiewne i dość głębokie brzmienie.

Zasady gry na roŜku angielskim

W instrument [5] dmie się przez cienką, metalową rurkę z dość duŜym ciśnieniem,

a jednocześnie niewielką ilością powietrza. Palcami otwiera się lub zamyka klapy otworów
w instrumencie.

Fagot – budowa instrumentu

Fagot [5] to instrument dęty drewniany o podwójnym stroiku i niskiej skali – od B

do f

ale  moŜna  teŜ  uzyskać  i  wyŜsze  dźwięki.  Kształtem  przypomina  dwie  złączone  ze  sobą
gałęzie drewna (cieńszą i grubszą), które tworzą wiązkę. Fagot ma dwie odmiany: niemiecką,
tzw.  hecklowską  (instrument  ma  130cm  wysokości)  i francuską  (150cm  wysokości),  które
róŜnią  się  pod  względem  brzmienia  i  mechanizmu.  Instrument  składa  się  ze  stroika,  esu,
skrzydła,  stopy,  rury  basowej  oraz  czary  głosowej.  Części  te  tworzą  kanał  o  długości  ponad
2,4m. Otwory nawiercone na długości instrumentu otwierane i zamykane są klapami, ale pięć
z  nich  –  e  ,d  ,c,  h  ,a  –  obsługiwane  są  bezpośrednio  palcami.  Podwójny  stroik  jest
umieszczony  u  wylotu  rurki  i  składa  się  z  dwóch  złoŜonych  ze  sobą  trzcinowych  płytek.
Korpus  instrumentu  wykonany  jest  zwykle  z  drewna  klonu.  Instrument  charakteryzuje  się
głębokim,  melancholijnym  i  naturalnym  brzmieniem.  Fagot  jest  większy  niŜ  obój  i  roŜek
angielski oraz ma niŜsze brzmienie. Nie jest instrumentem transponującym.

Rys. 7. Fagoty [17]

Zasady gry na fagocie

Grający wydobywa dźwięk z fagotu uderzając językiem, a jednocześnie dmuchając

w stroik u wylotu rurki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kontrafagot – budowa instrumentu

Kontrafagot [5] stanowi basową odmianę fagotu o skali chromatycznej C1(B1) – f (b).

i transponuje oktawę niŜej od fagotu. Instrument zbudowany jest w postaci potrójnie wygiętej
drewnianej  rury  z  metalową  czarą  głosową.  Podwójny,  wykonany  z  trzciny  stroik
umieszczony  jest  w  długiej,  metalowej  rurce.  Korpus  instrumentu  zwykle  jest  budowany
z klonowego  drewna.  Kontrafagot  nie  ma  zbyt  duŜych  moŜliwości  dźwiękowych,  poniewaŜ
wytwarza niski, mroczny, ponury dźwięk.

Zasady gry na kontrafagocie

Zasady gry są podobne jak w fagocie, czyli grający wydobywa dźwięk z kontrafagotu

uderzając językiem, a jednocześnie dmuchając w stroik u wylotu rurki.

Flet poprzeczny (wielki) – budowa instrumentu

Flet poprzeczny [5] to instrument dęty drewniany, wargowy. Flet nie jest instrumentem

transponującym i nie posiada stroika. Dźwięki powstają poprzez dmuchanie na krawędź
płytki ustnikowej. Jego skala wynosi: od c1 lub h małego (w zaleŜności od posiadanej przez
flecistę stopki fletu) do d

. Dźwięki zapisuje się w kluczu wiolinowym. Długość fletu wynosi

ponad 70cm. Flet poprzeczny składa się z trzech części:

−

główki  –  mocuje  się  ją  do  korpusu,  a  na  niej  umieszczona  jest    płytka  ustnikowa
z otworem  zadęciowym.  Dźwięk  powstaje  poprzez  dmuchanie  na  krawędź  otworu
zadęciowego. Płytka ustnikowa jest połączona z resztą główki tzw. kominkiem. Na końcu
główki  znajduje  się  korek,  którego  przesuwanie  zmienia  intonację  fletu.  Instrument
moŜna dostroić przez mocniejsze wsunięcie lub wysunięcie główki z korpusu, która jest
elementem  mającym  największy  wpływ  na  jego  brzmienie.  Główki  wykonywane  są
z najszlachetniejszych metali, aby nadać fletowi zróŜnicowane odcienie brzmieniowe.

−

korpusu – na nim zamieszczone są otwory klapowe i mechanizm z 12 – 16 klapkami,
które je zamykają i otwierają,

−

stopki – odpowiadają za najniŜsze dźwięki: stopka c (do c¹) i stopka h (dłuŜsza,
z dodatkową klapką do h małego). Stopkę h posiadają flety profesjonalne.

Inne odmiany fletu wielkiego to: flet piccolo, o stroju o oktawę wyŜszym (c

do c

), flet

altowy o stroju f do f

i basowy.

Rys. 8. Flet poprzeczny [17]

Zasady gry na flecie poprzecznym

Flecista [5] trzyma flet poziomo i dmie na krawędź otworu zadęciowego. Zadęcie na

flecie  wymaga  mniejszego  ciśnienia  niŜ  na  innych  instrumentach  dętych  drewnianych
i blaszanych,  ale  pochłania  znaczniej  więcej  powietrza,  zwłaszcza  w  wysokim  i  niskim
rejestrze. Grający palcami rąk zamyka lub otwiera klapy otworów, by wydobyć dźwięk.

Flet prosty – budowa instrumentu

Flet prosty [5] (podłuŜny, dzióbkowy) jest instrumentem dętym drewnianym, wargowym.

Instrument ma kształt obustronnie otwartej rurki, która moŜe być wykonana z drewna, metalu
lub kości zwierzęcej, np. słoniowej. Powietrze w komorze rezonacyjnej zostaje rozdzielone na
dwa strumienie, z którego jeden opuszcza instrument przez szczelinę, a drugi poddany
wibracji przepływa przez prostą rurę. Otwory nawiercone w rurze są otwierane lub zamykane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

palcami i kształtują wysokość dźwięku. Większe instrumenty mają system klap, który otwiera
i zamyka otwory. Flet prosty sopranowy „C” występuje w dwóch rodzajach palcowania:
barokowy – z pojedynczymi lub podwójnymi otworami w dolnej części i niemiecki –
z pojedynczymi otworami w dolnej części.

Zasady gry na flecie prostym

Grający [5] trzyma flet niemal prostopadle do twarzy, lekko pochylony ku dołowi, dmie

w ustnik, ale nie wkłada go zbyt głęboko do ust. Trzema palcami lewej ręki zamyka trzy
otwory od góry, a kciukiem zamyka otwór od spodu instrumentu. Palcami prawej ręki
zamyka pozostałe otwory, a kciuk podpiera flet od spodu. Dmuchnięcie nie powinno być zbyt
mocne, ale pewne i stanowcze tak, aby z płuc wychodziła jednakowa porcja powietrza.

Flet piccolo – budowa instrumentu

Piccolo, pikolo, pikulina to najmniejsza odmiana fletu poprzecznego, który ma głos

najwyŜszy.  Piccolo  jest  instrumentem  transponującym  o  oktawę  w  górę.  Instrument  ma
kształt  długiej,  wąskiej  rurki,  która  jest  otwarta  od  dołu  i  wykona  z  drewna.  Wywiercone
w niej otwory boczne kryte są w czasie gry palcami lub klapkami. Otwór zadęciowy i system
klap są zazwyczaj wykonane z metalu. Piccolo jest budowany w róŜnych strojach, najczęściej
dyszkantowym, altowym i tenorowym.

Zasady gry na fecie piccolo

Grający [5] trzyma flet w czasie gry pionowo, dmie na krawędź otworu zadęciowego.

Zadęcie nie powinno być zbyt mocne, ale stanowcze, poniewaŜ instrument wymaga
mniejszego ciśnienia. Grający palcami obu rąk zamyka lub otwiera otwory boczne lub klapy
otworów, by wydobyć dźwięk z instrumentu.

Instrumenty dęte blaszane

W instrumencie dętym blaszanym [5] ustnik i najczęściej cały instrument, wykonane są

z metalu. Ustnik ma kielichowaty kształt, o przekroju stoŜkowym lub półsferycznym. Cechą
charakterystyczną  instrumentów  blaszanych  jest  brak  wibratora,  ale  jego  rolę  przejmują
usta,  które  przyciskane  są  do  ustnika.  Do  tej  grupy  naleŜą  uszeregowane  pod  względem
wielkości  następujące  instrumenty:  trąbka  piccolo,  kornet,  trąbka,  trąbka  sygnałowa,  róg
(waltornia), skrzydłówka (flügelhorn), puzon, sakshorn, tuba, bombardon, helikon, suzafon.

Trąbka – budowa instrumentu

Trąbka [5] to instrument muzyczny dęty blaszany z grupy aerofonów. Zbudowana jest

z wąskiej,  metalowej  rury  skręconej  jest  w  pętlę,  o  okrągłym  przekroju,  zwykle  wykonanej
z mosiądzu, czasem z metali szlachetnych. Z jednej strony rura jest zakończona kielichowym
lub  stoŜkowym  ustnikiem,  a  z  drugiej  rozszerzeniem  w  kształcie  dzwonu.  Zespół  trzech
zaworów (tłoków) otwiera lub zamyka drogi przepływu powietrza i w ten sposób umoŜliwia
zmianę  wysokości  dźwięku.  Trąbka  posiada  równieŜ  jeden  lub  więcej  zaworów,  które  słuŜą
do  usuwania  gromadzącej  się  śliny  i  skroplonej  pary  wodnej.  Brzmienie  trąbki  moŜe  być
łagodne  i  melodyjne  bądź  ostre  i  wibrujące.  Instrument  ma  duŜą  siłę  dźwięku  i donośność.
Zmianę barwy dźwięku moŜna uzyskać stosując tłumiki. Typowym strojem trąbki jest B, ale
znane są teŜ trąbki w C, Es, D lub A. Skala instrumentu wynosi od fis oktawy basowej do c

oktawy trzykreślnej. Inne znane i uŜywane odmiany trąbki to:

−

trąbka basowa – grająca o oktawę niŜej,

−

trąbka piccolo – grająca o oktawę wyŜej,

−

trąbka kieszonkowa – miniaturowy instrument o wysokim stroju,

−

kornet – alternatywna odmiana trąbki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady gry na trąbce

Grający [5] trzyma trąbkę niemal prostopadle do twarzy, przykłada usta do ustnika i dmie

z duŜą siłą i wysokim ciśnieniem powietrza. Trzema palcami prawej ręki (wskazujący,
ś

rodkowy i serdeczny) naciska zawory otwierając lub zamykając odpowiednie drogi

powietrza w instrumencie. Najmniejszy palec spoczywa na specjalnym zaczepie znajdującym
się przed tłokami. Lewa ręka podtrzymuje instrument w jego dolnej części i obsługuje zawór
słuŜący do usuwania wilgoci.

Rys. 9. Trąbka o stroju B [17]

Trąbka sygnałowa – budowa instrumentu

Trąbka sygnałowa [5] (sygnałówka) to prosty instrument bez wentyli (zaworów), zwykle

uŜywany do wygrywania fanfar lub sygnałów w zastosowaniach militarnych, łowieckich
harcerskich, w sygnalizacji kolejowej, itp. Trąbka ta moŜe mieć róŜny kształt i wielkość, np.
rogu, zwiniętej rury, muszli czy rogu zwierzęcego. Instrument ma stałą i niezmienną długość.

Zasady gry na trąbce sygnałowej

Gra na trąbce sygnałówce [5] polega na takim zadęciu i ułoŜeniu warg w ustniku, aby

wydobyć z niej określoną składową szeregu harmonicznego opartą na dźwięku będącym
naturalnym strojem instrumentu.

Tuba – budowa instrumentu

Tuba [5] to instrument muzyczny z grupy ustnikowych. Składa się on z długiej,

metalowej rury, która jest kilkakrotnie zwinięta w owalną pętlę. Z jednej strony jest
zamocowany kociołkowaty ustnik, a z drugiej – skierowana ku górze, szeroka czara głosowa.
Instrument ma trzy wentyle, które z dodatkowymi rurkami włączane są w obwód, aby
uzyskać pełną skalę chromatyczną – tuba o stroju B ma skalę od Es1 do f1, a czwarty wentyl
pozwala przestroić ją o kwartę w dół. Piąty wentyl jest wstawiany, aby uzyskać jeszcze niŜszy
strój.

Zasady gry na tubie

Grający [5] trzyma tubę z czarą głosową skierowaną ku górze, przykłada usta do ustnika

i dmie  z  dosyć  duŜą  siła  i  wysokim  ciśnieniem  powietrza.  Palcami  prawej  ręki  naciska
klawisze  wentyli  otwierając  lub  zamykając  drogi  powietrza  w  instrumencie.  Lewą  ręką
trzyma instrument w górnej części pętli.
Puzon – budowa instrumentu

Puzon [5] to instrument z grupy aerofonów blaszanych ustnikowych. Zbudowany jest

z dwóch  ustawionych  równolegle  mosięŜnych  rur  połączonych  ruchomą,  wygiętą  w  kształt
litery U rurką. MoŜna nią swobodnie przesuwać, jest to tzw. suwak, który słuŜy do płynnego
wydłuŜania  całego  przewodu,  czyli  wydobywania  dźwięków  o  róŜnej  wysokości.  Ustnik
puzonu  ma  kształt  lejka,  a  czara  głosowa  jest  wydłuŜona,  szeroka  u  ujścia  i wygięta  ku
dołowi.  Pomiędzy  dwiema  rurami  tworzącymi  teleskop  jest  niewielki  luz,  aby  utrzymać
odpowiednie  ciśnienie  wewnątrz  instrumentu  i  umoŜliwić  swobodne  przesuwanie  się  rur
względem  siebie.  Puzon  ma  szeroką  skalę  E  –  d2,  która  jest  dodatkowo  powiększana  przez
wbudowanie  mechanizmu  wentylowego,  obniŜającego  strój  o kwartę.  Zmianę  barwy  moŜna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uzyskać  wkładając  do  czary  głosowej  lejkowaty  tłumik.  Współcześnie  występują  puzony
sopranowe,  altowe,  tenorowe,  basowe  i  kontrabasowe.  Całkowita  długość  standardowego
puzonu tenorowego wynosi około 2,74m. Nowoczesne puzony są wyposaŜone w dodatkowy
zawór  rotacyjny  sterowany  kciukiem  lewej  ręki,  który  dotłacza  dodatkowy  kanał  o  długości
około 91cm, zwiększa przez to długość instrumentu do około 3,66m i obniŜa jego strój do f.

Zasady gry na puzonie

Muzyk [5] dmie w ustnik puzonu i dobiera suw suwaka tak, aby zapewnić interwał

pomiędzy drugą a trzecią składową harmoniczną między skrajnymi połoŜeniami. W puzonie
tenorowym  jest  to  B  do  f,  czyli  siedem  interwałów  półtonowych.  Suwak  przejmuje  zatem
siedem standardowych pozycji, wliczając w to dwie skrajne, które są rozłoŜone nieliniowo na
jego  długości.  Odległość  pomiędzy  pierwszą  a  drugą  pozycją  suwaka  wynosi  około  8cm,
a pomiędzy  szóstą  a  siódmą  około  12cm.  Dla  kaŜdego  połoŜenia  instrumentalista  moŜe  grać
dźwięki z szeregu harmonicznego.

Rys. 10. Puzon [17]

Róg (waltornia) – budowa instrumentu

Róg, waltornia [5] jest to instrument muzyczny z grupy aerofonów blaszanych. Róg ma

kształt kilkakrotnie zwiniętej blaszanej rury, zakończonej z jednej strony ustnikiem, z drugiej
bardzo  mocno  rozszerzoną  czarą  głosową.  Instrument  posiada  trzy  rurki  umieszczone
wewnątrz  okręgu,  które  umoŜliwiają  wydobycie  dodatkowych  dźwięków.  Skala  rogu
w brzmieniu  obejmuje  dźwięki  od  H  do  f2.  MoŜna  dokonać  zmiany  barwy  instrumentu
stosując  tłumik.  Współczesny  róg  ma  3  lub  4  wentyle  pozwalające  na  manipulowanie
strumieniem powietrza.

Zasady gry na rogu

Grający [5] trzyma róg z czarą głosową skierowaną ku dołowi, pod lekkim skosem

przykłada  usta  do  ustnika  i dmie  weń  z  dość  duŜą  siła  i  wysokim  ciśnieniem  powietrza.
Palcami  lewej  ręki  naciska  klawisze  wentyli  otwierając  lub  zamykając  drogi  powietrza
w instrumencie. Prawą ręką trzyma instrument w części pętli będącej najbliŜej czary głosowej
lub za czarę.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest podział instrumentów dętych?

Co jest źródłem dźwięku w instrumentach dętych drewnianych?

Jak dzielą się instrumenty dęte drewniane ze względu na konstrukcję wibratora?

Z czego składa się klarnet?

Jakie są zasady gry na saksofonie?

Z czego jest złoŜony flet poprzeczny?

Jakie są zasady gry na flecie prostym?

Jaka jest cecha charakterystyczna instrumentów dętych blaszanych?

Z jakich elementów zbudowana jest trąbka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10.

Jak wydobywa się dźwięk z puzonu?

11.

Z jakich elementów zbudowany jest puzon i jakie są zasady gry na tym instrumencie?

12.

Z czego zbudowany jest róg i jakie są na nim zasady gry?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij budowę oraz zasady gry na instrumentach dętych drewnianych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.4.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

wyszukać w Internecie fotografie, schematy budowy instrumentów muzycznych oraz
materiały informacyjne o ich budowie i zasadach gry,

dokonać selekcji i analizy materiałów informacyjnych,

wskazać i nazwać elementy instrumentów muzycznych na egzemplarzach okazowych,

określić do czego słuŜą elementy składowe instrumentów muzycznych,

wyjaśnić zasady gry na instrumentach dętych drewnianych,

wysłuchać dźwięków instrumentów dętych drewnianych,

10)

wydobyć dźwięki z instrumentów dętych drewnianych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarze okazowe poszczególnych instrumentów muzycznych,

−

egzemplarze stroików,

−

stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu,

−

adresy stron internetowych,

−

prezentacje multimedialne z dźwiękiem instrumentów dętych drewnianych,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice skal instrumentów,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij budowę oraz zasady gry na instrumentach dętych blaszanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.4.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

wyszukać w Internecie fotografie, schematy budowy instrumentów muzycznych oraz
materiały informacyjne o ich budowie i zasadach gry,

dokonać selekcji i analizy materiałów informacyjnych,

wskazać i nazwać elementy instrumentów muzycznych na egzemplarzach okazowych,

określić do czego słuŜą elementy składowe instrumentów muzycznych,

wyjaśnić zasady gry na instrumentach dętych blaszanych,

wysłuchać dźwięków instrumentów dętych blaszanych,

10)

wydobyć dźwięki z instrumentów dętych blaszanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarze okazowe poszczególnych instrumentów muzycznych,

−

modele ustników,

−

stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu,

−

adresy stron internetowych,

−

prezentacje multimedialne z dźwiękiem instrumentów dętych blaszanych,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice skal instrumentów,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj dźwięki i przypisz je do instrumentów dętych drewnianych i blaszanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.4.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

wysłuchać nagrania róŜnorodnych dźwięków pochodzących z instrumentów dętych
drewnianych i blaszanych,

dokonać oceny skali i brzmienia dźwięków,

rozpoznać dźwięki,

przypisać dźwięki do poszczególnych instrumentów muzycznych,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

nagrania dźwięków pochodzących z instrumentów klawiszowych szarpanych i dętych,

−

magnetofon lub odtwarzacz płyt CD,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice z instrumentami muzycznymi,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić budowę instrumentów dętych drewnianych?

wyjaśnić zasady gry na instrumentach dętych drewnianych?

wyjaśnić budowę instrumentów dętych blaszanych?

wyjaśnić zasady gry na instrumentach dętych blaszanych?

zademonstrować zasady gry na wybranym instrumencie z grupy
instrumentów dętych drewnianych i blaszanych?

rozpoznać

dźwięki

prawidłowo

przyporządkować

poszczególnych instrumentów muzycznych dętych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Instrumenty perkusyjne

4.5.1.

Materiał nauczania

W instrumentach perkusyjnych [5] drganie całości lub części instrumentu jest źródłem

dźwięku. Drganie jest wywoływane uderzeniem odpowiedniej części instrumentu pałką,
szczotką czy dłonią, albo potrząsaniem całym instrumentem.
Instrumenty perkusyjne dzielą się na:

−

idiofony – instrumenty perkusyjne samobrzmiące, w których drganie całego instrumentu
jest źródłem dźwięku,

−

membranofony – instrumenty perkusyjne membranowe, w których źródłem dźwięku jest
napięta i drgająca membrana (wibrator), będąca jedną z części instrumentu. Membrana
wykonana zwykle ze skóry lub błony, rozpięta jest na cylindrycznym, stoŜkowym lub
innym korpusie, który stanowi zarazem pudło rezonansowe instrumentu.

Membranofony

Ze względu na wysokość wydawanego dźwięku, membranofony dzielą się na [5]:

−

o nieokreślonej wysokości dźwięku – bęben mały, bęben wielki, tom – tom,

−

o określonej wysokości dźwięku – kotły, rototom.

Strojenia  membranofonów  o  określonej  wysokości  dźwięku  dokonuje  się  przez  akustyczne
dopasowanie  rezonatora  i  równomierne  napinanie  membrany  za  pomocą  specjalnego
mechanizmu.
W  membranofonach  istotny  jest  sposób  wprawiania  membrany  w  wibracje  i  z  tego  względu
wyróŜnia się następujące rodzaje membranofonów:

−

uderzane – za pomocą pałki, dłoni lub palców, np. bęben mały i wielki, kotły, tom-tomy,

−

pocierane – palcami lub wewnętrzną stroną dłoni, np. bęben obręczowy,

−

dęte, np. mirliton.

Kocioł – budowa instrumentu

Kocioł [5] jest instrumentem perkusyjnym z rodziny membranofonów. Składa się z błony

zwanej  membraną  wykonanej  ze  skóry  lub  plastiku.  Membrana  jest  rozpięta  nad  korpusem
w kształcie  misy  wykonanym  z  miedzi.  Naciąg  zamocowany  jest  na  obręczy,  która  jest
scalona kontrobręczą z korpusem instrumentu. Na skraju kontrobręczy znajduje się 6 – 8 śrub
strojeniowych. Poluzowanie lub zaciśnięcie śrub stanowi o wysokość dźwięku kotła. Istotnym
czynnikiem  kotła  mającym  zasadniczy  wpływ  na  jakość  dźwięku  jest  kształt  korpusu  –
o przekroju  parabolicznym  wydaje  dźwięk  ciemniejszy,  a  półkuliste  dźwięk  jaśniejszy.
Faktura korpusu moŜe być  gładka, albo z wgnieceniami. Kotły są w róŜnych rozmiarach, od
około 84cm (33cale) do rozmiaru bębna piccolo o 30cm (12cali) i mniej. Kocioł 33 – calowy
wydaje  dźwięk  C  (C  wielkie,  na  drugiej  linii  dodanej  poniŜej  klucza  basowego).  Kotły
w przeciwieństwie do innych bębnów wydają dźwięk o określonej wysokości i stroi się je od
kwinty  do  oktawy.  Instrument  ten  moŜe  być  wyposaŜony  w  mechanizm  łańcuchowy
(łańcuchy  łączą  pręty  strojeniowe  z  dźwignią,  co  umoŜliwia  zmianę  napięcia  membrany  we
wszystkich  jej  punktach)  lub  pedałowy  (zwolnienie  pedału  regulującego  napięcie  membrany
pozwala  na  zmianę  wysokości  dźwięku).  W  skład  standardowego  zestawu  wchodzą  cztery
kotły o średnicy około 80cm (32 cale), 75cm (29 cali), 66cm (26 cali) i 61cm (23 cale).
Do gry na kotłach uŜywa się dwóch pałek, które składają się z trzonka i główki. Trzonek jest
wykonany  z drewna  (orzechowe,  wiśniowe,  brzozowe,  lub  klonowe),  czasami  z  bambusa,
rzadziej  z aluminium  i  grafitu.  Główka  pałki  moŜe  być  zrobiona  z  róŜnych  materiałów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zwykle z filcu, którym okręca się trzonek. Pałki mogą mieć równieŜ główki z filcu
połączonego z korkiem, ze skóry oraz z drewna.

Zasady gry na kotłach

Kotlista [5] wydobywa dźwięk z kotła uderzając w membranę pałkami – jedną trzyma

w prawej, drugą zaś w lewej ręce. Na kotle moŜna zagrać tremolo uderzając szybko – raz za
razem pałkami w jego naciąg. Pałki powinny być usytuowane jak najdalej od siebie, aby jak
największa  powierzchnia  membrany  była  wprawiona  w  wibracje.  Z  kolei  w  staccato  naleŜy
uderzać  pałkami  ułoŜonymi  jak  najbliŜej.  Kocioł  wydaje  cieńsze  brzmienie,  jeśli  uderza  się
bliŜej  krawędzi,  a  grubsze,  gdy  uderza  się  jak  najdalej  od  jego  krawędzi.  Dźwięk  tłumi  się
kładąc  bezgłośnie  opuszki  palców  na  membranie,  pałki  zaś  trzyma  się  między  kciukami
a palcami wskazującymi rąk.

Rys. 11. Zestaw kotłów [17]

Zestaw perkusyjny – budowa instrumentu
W skład zestawu perkusyjnego wchodzą następujące rodzaje bębnów:
–

bęben wielki (bęben basowy, stopa, bass drum, taktowy, centrala, tamburo grande),

–

floor – tom (kocioł, low tom, studnia, duŜy tom – tom),

–

werbel (bęben mały, snare drum, tamburo militare),

–

tom – tomy (półkotły, high and middle tom),

–

hi – hat – dwa talerze na jednym statywie,

–

talerze – zwykle dwa – ride i cash (blachy, czynele).

Zasady gry na zestawie perkusyjnym

Perkusista [5] gra na zestawie perkusyjnym za pomocą pałeczek, które są wykonane

z drewna  i  specjalnych  miotełek,  tzw.  szczotek  perkusyjnych  złoŜonych  z  cienkich  witek
połączonych  plastikową  oprawką.  Muzyk  uderza  w  poszczególne  rodzaje  bębnów  i  talerzy,
aby  wydobyć  z  nich  dźwięk  w  odpowiednim  rytmie.  Na  bębnie  wielkim  gra  się  uderzając
w jego membranę przy uŜyciu specjalnego pedału z filcową pałką, tzw. stopy.

Bęben wielki – budowa instrumentu

Bęben wielki [5] (bęben basowy, taktownik, centrala) jest to największy bęben

wchodzący  w skład  zestawu  perkusyjnego.  Ma  on  mocną  konstrukcję  i  niskie  brzmienie.
Stanowi  on  z werblem  podstawę  rytmu,  ale  posiada  nieokreśloną  wysokość  dźwięku.
Optymalna  średnica  bębna  wielkiego  wynosi  od  18  do  26cali.  W  zestawie  perkusyjnym
w bęben wielki uderza się przy pomocy tzw. stopy, występującej pojedynczo lub podwójnie,
zaś  np.  w  orkiestrze  dętej  uŜywając  pałki  z  zakończeniem  filcowym,  takiej  jak  do  kotłów.
Instrument  składa  się  z drewnianego  lub  metalowego  korpusu,  przedniej  i  tylnej  membrany,
obręczy,  które  przyciskają  membrany,  śrub  napinających  membrany  oraz  nóŜki  stanowiącej
mechanizm mocowania i unieruchomienia bębna w poziomie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Bęben wielki w zestawie perkusyjnym [17]

Floor tom – budowa instrumentu

Floor tom [5] (studnia, kocioł) to instrument muzyczny z grupy membranofonów,

stanowiący  kolejny  element  zestawu  perkusyjnego.  Bęben  to  rodzaj  tomu  o  większych
rozmiarach i jest on zazwyczaj stawiany na podłodze. Typowe rozmiary floor tomu to 18 cali,
ale zespoły jazzowe uŜywają teŜ mniejszych kotłów, np. 14-calowych. Korpus rezonansowy
ma  kształt  walca,  wykonany  jest  z drewna  lub  metalu,  górnej  i  dolnej  membrany,  obręczy,
która  je  zaciska,  zestawu  śrub  napinających  membranę  oraz  nóŜek  do  unieruchomienia
i ustawienia bębna na podłodze.

Rys. 13. 14 calowy kocioł [17]

Bęben mały – budowa instrumentu

Bęben mały [5] (werbel, bębenek, tamburo militare) jest instrumentem perkusyjnym

z grupy membranofonów o nieokreślonej wysokości dźwięku. Standardowe werble mają
ś

rednicę 14cali i głębokość 5,5cala. Werble głębokie mające 6cali i werble piccolo wydają

wyŜsze dźwięki niŜ werble głębsze o głębokość 4cali. Bęben mały składa się z drewnianego
lub metalowego korpusu, dolnego i górnego naciągu, obręczy przyciskających membrany,
ś

rub do napinania naciągów, spręŜyn rezonujących (przylegają do dolnego naciągu i dają

efekt łoskotu), mechanizmu do naciągania i zwalniania spręŜyn, tłumika górnego naciągu,
metalowego lub plastikowego lugu do mocowania śrub napinających naciągi.

Rys. 14. 14calowy werbel zamontowany na statywie [17]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tom–tom – budowa instrumentu

Tom-tom [5] jest to instrument z grupy membranofonów będący częścią zestawu

perkusyjnego.  Stanowi  od  odmianę  werbla  i  posiada  nieokreśloną  wysokość  dźwięku.
W budowie równieŜ przypomina werbel, ale z tą róŜnicą, iŜ nie ma spręŜyn i napinającego je
mechanizmu.  W  zestawie  perkusyjnym  tomy  umieszczane  są  zazwyczaj  nad  bębnem
basowym lub montowane do niego na statywie.  Standardowe rozmiary tom-tomów wynoszą
10cali  głębokości  i  12cali  średnicy  lub  11cali  głębokości  i  13cali  średnicy.  NajniŜszą
brzmieniowo i największą jego odmianą jest kocioł.

Rys. 15. Werbel, 14 calowy tom tom [17]

Bęben obręczowy – budowa instrumentu

Bęben obręczowy [5] jest instrumentem naleŜącym do rodziny membranofonów

o średnicy  naciągu  nieproporcjonalnej  do  głębokości  ramy  (bardzo  płytka),  co  nadaje  mu
zróŜnicowane  brzmienie  w  zaleŜności  od  miejsca  uderzenia.  Bęben  ma  zazwyczaj  jedną
membranę,  która  moŜe  być  przymocowana  do  korpusu  obręczą,  za  pomocą  śrub  czy  nitów,
przyklejona do ramy, albo naciągnięta paskiem skórzanym lub sznurem.

Zasady gry na bębnie obręczowym

Grający [5] uderza w membranę bębna obręczowego dłonią – palcami, nadgarstkiem lub

pałeczką. MoŜna tez pocierać membranę instrumentu.

Bębenek baskijski – budowa instrumentu

Bębenek baskijski [5] (tamburyn) to instrument muzyczny perkusyjny z grupy

membranofonów.  Zbudowany  jest  z  drewnianej  lub  metalowej  obręczy  i  naciągniętą  na  nią
membraną,  wykonaną  ze  skóry  lub  tworzywa  sztucznego.  W  obręczy  są  wycięte  otwory,
gdzie na poprzeczkach zawieszone są ruchome blaszki, a niekiedy równieŜ dzwoneczki.

Zasady gry na bębenku baskijskim

Na bębenku baskijskim [5] gra się uderzając lub pocierając jego membranę dłonią, albo

pałeczką. MoŜna teŜ grać potrząsając całym instrumentem.

Mirliton – budowa instrumentu

Mirliton [5] (kazoo, flet rzezańców) to instrument muzyczny z grupy membranofonów

dętych. Zbudowany jest z rurki o dowolnym kształcie, wykonanej z metalu lub drewna, która
umieszczona jest wewnątrz cienkiej membrany.

Zasady gry na mirlitonie

Koniec rurki [5] powinien być usytuowany w pobliŜu ust śpiewaka, poniewaŜ

wydobywający się z ust głos wzbudza delikatne drgania membrany, która z kolei nadaje
głosowi zabarwienie nosowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Mirliton [17]

Idiofony

Idiofony [5] są to instrumenty perkusyjne samobrzmiące, w których wibratorem jest ciało

stałe o niezmiennej, naturalnej spręŜystości. Wibratorem jest zwykle cały idiofon, czyli są to
instrumenty  samodźwięczne  Idiofony  wydają  dźwięki  rozproszone  lub  o  określonej
częstotliwości.  Wysokość  dźwięku  w  tych  instrumentach  uzaleŜniona  jest  od  właściwości
fizycznych elementu drgającego, zwłaszcza jego masy, dlatego teŜ duŜo idiofonów składa się
z wielu odrębnych wibratorów, np. ksylofon czy dzwony rurowe.
Ze względu na sposób wzbudzania wibracji, idiofony dzielą się na:

−

uderzane – pałeczką, prętem, dłonią, potrząsane, np. gong, ksylofon, karatal (czynel),

−

uderzane o siebie, np. kastaniety, talerze,

−

pocierane – smyczkiem, szczotką lub dłonią, np. harmonika szklana, harfa szklana,

−

dęte (stroikowe) – drgania wibratora powoduje przepływ powietrza, który wytwarzają
usta lub miech, np. harmonijka ustna,

−

szarpane – wypustkami mechanizmu, albo dłonią, np. drumla.

Ze względu na kształt wibratora, idiofony dzielą się na:

−

płytowe – np. gong, talerze,

−

prętowe – np. trójkąt,

−

sztabkowe – np. czelesta, ksylofon,

−

rurowe – np. dzwony rurowe,

−

języczkowe – np.. języczki w harmonijce ustnej, piszczałce języczkowej w organach.

Gong – budowa instrumentu

Gong [5] to instrument muzyczny z grupy idiofonów płytowych uderzanych. Wykonany

jest z grubej, okrągłej mosięŜnej lub brązowej płyty, która moŜe mieć wypukłą, lub falistą
powierzchnię i lekko zagięte brzegi. Gong nie ma określonej wysokości dźwięku, ale dostraja
się do kaŜdego współbrzmiącego akordu. Instrument ma róŜne wielkości.

Zasady gry na gongu

Gong [5] mocuje się w pozycji pionowej na stojaku. Uderzenie w płytę pałką o miękkiej

główce wprowadza ją w drgania. NatęŜenie i rodzaj dźwięku zaleŜą od miejsca uderzenia.
Zawieszony np. na sznurku gong moŜna trzymać w pionowo w ręku i uderzać w niego pałką.
Aby wydobyć falujący dźwięk, naleŜy poruszać gongiem zaraz po uderzeniu.

Ksylofon – budowa instrumentu

Ksylofon [5] (harmonika słomiana, gigelyra) jest instrumentem perkusyjnym,

klepkowym  z grupy  idiofonów  uderzanych.  Zbudowany  jest  z  szeregu  chromatycznie
strojonych  sztabek  (klepek)  wykonanych  z  twardego  drewna,  np.  z  palisandru.  Sztabki  te  są
wibratorami  i  od  ich  wielkości  zaleŜy  wysokość  dźwięku.  Klepki  ułoŜone  są  w jednym  lub
w dwóch  równoległych  rzędach  na  słomianych  wałkach.  Liczba  sztabek  moŜe  dochodzić  do
50 w duŜych ksylofonach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady gry

Ksylofonista [5] gra uderzając w sztabki instrumentu drewnianymi pałeczkami.

Czelesta – budowa instrumentu

Czelesta [5] to instrument muzyczny z grupy idiofonów sztabkowych. Dźwięk powstaje

wskutek  uderzania  klawiszy,  które  uruchamiają  drewniane,  obciągnięte  filcem  młoteczki
znajdujące  się  w obudowie  instrumentu.  Młoteczki  uderzają  w  metalowe  płytki  połączone
z rezonatorem  skrzynkowym.  Instrument  wydaje  krótkie  dźwięki  zbliŜone  do  dzwonków,
który moŜna przedłuŜyć  naciskając pedał. Czelesta transponuje o oktawę,  a jej skala wynosi
od c

do c

Zasady gry na czeleście

Grający [5] naciska klawisze tak, jak w innych instrumentach klawiszowych, nogą zaś

obsługuje pedał, aby przedłuŜyć dźwięk.

Marakasy – budowa instrumentu

Marakasy [5] to instrument muzyczny z grupy idiofonów uderzanych. Posiada on korpus

będący zarazem puszką rezonansową, we wnętrzu której są np. twarde nasiona, kamyczki
i wydaja szelest przy potrząsaniu instrumentem. Korpus moŜe być wykonany z drewna, gliny,
skorupy orzecha lub tworzywa sztucznego i jest on osadzony na drewnianym trzonku.

Zasady gry na marakasach

Na instrumencie gra się [5] poprzez potrząsanie nim, wówczas znajdujące się w środku

puszki rezonansowej nasiona wydają charakterystyczny szelest.

Karatal – budowa instrumentu

Karatal [5] to właściwa nazwa czyneli, które naleŜą do grupy idiofonów uderzanych,

płytowych. Karatal składa się z okrągłej, wklęsłej płyty wykonanej z brązu bądź mosiądzu,
przypominającej kształtem talerz. Po środku płyty wycięty jest otwór, gdzie zamocowana jest
skórzany pasek przytrzymujący rękę podczas gry. Czynel ma róŜną średnicę, zwykle do
10cm, choć uŜywane są teŜ przekraczającej 30cm. Karatale naleŜą do zestawów perkusyjnych

Zasady gry na karatalu

Grający uderza w karatal filcową, drewnianą pałką, czy metalową miotełką, albo zderza

o siebie dwa czynele trzymając je w rękach. MoŜna uderzać w zawieszone pojedynczo na
statywach, karatale lub w jeden z nich umieszczony na statywie, a drugi w ręku grającego (5).

Talerze – budowa instrumentu

Talerz perkusyjny [5] to instrument muzyczny z grupy idiofonów uderzanych o siebie,

płytowych. Składa się z główki (dzwonek, kopułka), łuku i krawędzi. W ich klasyfikacji
istotne są następujące parametry (im wyŜszy dany parametr, tym wyŜsza wartość cechy, na
którą ma wpływ):

−

rozmiar główki – wysokość dźwięku, głośność,

−

cięŜar (grubość) – głośność i ogólne brzmienie,

−

profil (róŜnica między szczytem główki a krawędzią) – wpływ na wysokość dźwięku,

−

rozmiar (średnica) – głośność i wydźwięk (wybrzmienie),

−

artykulacja,
Talerze perkusyjne klasyfikuje się według trzech głównych kategorii:

−

pod względem budowy: splash (6 – 12cali), hi-hat (12 – 15cali), crash (13 – 20cali), ride
(18 – 22cali), china (12 – 20cali),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pod względem grubości, poniewaŜ grubość ma zasadniczy wpływ na brzmienie. Trudniej
wzbudza się grube, lecz one dłuŜej wybrzmiewają. Począwszy od najcieńszej, talerze
maja następujące grubości: paper thin (cienka jak papier), thin (cienka), medium thin
(średnio cienka), medium (średnia), medium heavy (średnio cięŜka), heavy (cięŜka),

−

pod względem budulca: z mosiądzu – talerze najsłabsze jakościowo, z brązu – średniej
jakości, z brązu – najlepszej jakości,

−

pod względem wykonania: ręcznie i maszynowo.

Rys. 17. Talerz perkusyjny umocowany na statywie [17]

Zasady gry na talerzach

Na talerzach [5] gra się głównie poprzez uderzanie pałkami lub szczotkami

perkusyjnymi.  Poza  tym  moŜna  grać  smyczkiem  pocierając  krawędź  talerza,  aby  wydobyć
z niego  długo  wybrzmiewające  rewerbacje.  Gra  czubkiem  drewnianej  lub  gumowej  pałki,
którą  trzyma  się  w  pionie  względem  powierzchni  talerza  powoduje  wydobycie  dźwięków
o wysokiej częstotliwości.

Hi-hat – budowa instrumentu

Hi-hat [5] to instrument z grupy idiofonów, będący elementem zestawu perkusyjnego.

Składa  się  z  dwóch  talerzy  perkusyjnych,  umocowanych  na  statywie,  tzw.  brake  machine.
Talerze połoŜone są w pozycji poziomej i zwrócone do siebie wewnętrznymi powierzchniami.
Do  metalowego  pręta  statywu  przykręca  się  górny  talerz,  który  jest  ruchomy,  a  dolny  talerz
jest nieruchomy, z tym Ŝe nie jest usztywniony. MoŜna teŜ regulować kąt nachylenia dolnego
talerza  względem  górnego,  co  wpływa  na  zmianę  dźwięku  przy  instrumencie  otwartym
i półotwartym.  Mechanizm  hi-hatu  uruchamia  się,  tzw.  stopą,  podobną  do tej  jak  w  wielkim
bębnie. Najczęściej spotykane rozmiary hi-hatu to 13 i 14 cali.

Zasady gry na hi-hacie

Na hi-hacie moŜna grać pałkami i szczotkami perkusyjnymi w następujący sposób:

−

przy otwartym – wydaje głośny, szeleszczący dźwięk,

−

przy półotwartym – dźwięk jest łagodniejszy niŜ przy otwartym, ale lekko szeleszczący,

−

przy zamkniętym – wydaje cichszy dźwięk,

−

przy zamykanym nogą – dźwięk podobny do grania na zamkniętym hi-hacie.

Kastaniety – budowa instrumentu

Kastaniety [5] to instrument muzyczny z grupy idiofonów zderzanych. Składają się

z drewnianej rękojeści i przymocowanej pary drewnianych muszelek związanych sznurkiem.
Pomiędzy muszelkami znajduje się drewniana płytka, w którą podczas gry uderzają muszelki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady gry na kastanietach

Grający [5] potrząsa kastanietami tak, aby muszelki uderzały w umieszczoną między

nimi drewnianą płytkę.

Harfa szklana – budowa instrumentu

Harfa szklana [5] to instrument z grupy idiofonów pocieranych. Zbudowany jest

z kieliszków o rozmaitej wielkości i średnicy. Dla ułatwienia, kieliszki wydające określone
dźwięki oznacza się kolorami.

Rys. 18. Harfa szklana [17]

Zasady gry na harfie szklanej

Grający [5] pociera ranty kieliszków wilgotnym opuszkiem palca, albo uderza w nie

pałeczką.

Harmonijka ustna – budowa instrumentu

Harmonijka ustna [5] to instrument muzyczny z grupy idiofonów dętych. Zbudowana jest

z niewielkiego  kawałka  drewna  z  wyciętymi  szczelinami,  przy  których  umieszczone  są
metalowe  blaszki  –  stroiki  (języczki).  Kiedy  stroiki  wprawia  się  w  drgania  przez  ruch
powietrza  w  szczelinach,  wówczas  wydają  one  dźwięki  zaleŜne  od  długości  języczków.
W zaleŜności  od  moŜliwości  wydobywania  dźwięków  oraz  stroju  są  róŜne  harmonijki:
diatoniczna, chromatyczna, oktawowa, tremolo (wiedeńska), akompaniująca.

Zasady gry na harmonijce ustnej

Grający [5] przykłada usta do harmonijki i wydobywa dźwięki poprzez zadęcie – wydech

i zassanie  –  wdech  w  szczeliny  instrumentu.  Szeroki  zakresu  dźwięków  moŜna  wydobyć
stosując  technikę  tzw.  podciągu,  która  polega  na  obniŜeniu  domyślnych  dźwięków
harmonijki.

Drumla – budowa instrumentu

Drumla [5] jest to ludowy instrument muzyczny z grupy idiofonów szarpanych.

Wykonany jest najczęściej z metalowego pręta wygiętego w kształt niewielkich noŜyczek.

Rys. 19. Drumle [17]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady gry na drumli

Grający [5] trzyma drumlę w ustach i szarpie palcem ruchomy języczek. Nieruchomą

część instrumentu moŜna opierać na zębach lub unikać kontaktu z zębami. Wydęcie
policzków, wciąganie i wydychanie powietrza powoduje zmiany wysokości dźwięku.

Dzwonki – budowa instrumentu

Dzwonki [5] to instrument muzyczny z rodziny idiofonów. Składają się z metalowych

płytek  zamocowanych  obustronnie  do  podstawy,  zwykle  wykonanej  z  drewna.  Instrument
charakteryzuje  się  krótkim  atakiem  dźwięku  i  długim  wybrzmiewaniem.  Skala  instrumentu
wynosi  od  g”  do  c”.  W orkiestrach  wojskowych  uŜywana  jest  odmiana  dzwonków,  które
trzymane są w pozycji pionowej.

Zasady gry na dzwonkach

Grający [5] wydobywa dźwięk przez uderzanie metalowych płytek pałką o twardej

główce. W celu uzyskania przeciągłych, wysokich dźwięków moŜna grać smyczkiem, lub
wykonywać pionowe ruchy dłonią nad uderzoną płytką, by uzyskać efekt vibrato. Dzwonki
tłumi się dłonią lub tłumikiem filcowym, który pokrywa oba rzędy płytek.

Trójkąt – budowa instrumentu

Trójkąt [5] (triangel) to instrument muzyczny perkusyjny z grupy idiofonów. Wykonany

jest z metalowego pręta, który jest wygięty na kształt trójkąta o lekko zaokrąglonych rogach.
Instrument wydaje dźwięczny, metaliczny ton.

Zasady gry na trójkącie

Grający [5] uderza metalową pałeczką w kaŜdą z części trójkąta, zwykle w dolny pręt.

Dzwony rurowe – budowa instrumentu

Dzwony rurowe [5] to instrument z grupy idiofonów. Mają one kształt długich, otwartych

na obu końcach rur, odlanych z brązu lub ze stopu miedzi, glinu i niklu. Wewnątrz kaŜdej
rury znajduje się serce dzwonu równieŜ wykonane z metalu i zawieszone na drucie. Dzwony
zamocowane są od najkrótszego do najdłuŜszego na specjalnym stelaŜu. Po środku stojaka
znajduje się drewniana półka z otworami, w które luźno wpuszczone są rury. Jakość dźwięku
zaleŜy od materiału uŜytego do wykonania instrumentu, jego wagi, kształtu, a takŜe od formy
i konstrukcji serc dzwonów.

Zasady gry

Grający [5] wydobywa dźwięk uderzając w dzwony młotkiem.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na jakie grupy dzielą się instrumenty perkusyjne?

Czym charakteryzują się membranofony?

Jak dzielą się membranofony pod względem właściwości akustycznych?

Z jakich elementów jest złoŜony zestaw perkusyjny?

Jakie są zasady gry na bębnach?

Czym charakteryzują się idiofony?

Na jakie grupy dzielą się idiofony ze względu na sposób wzbudzania wibracji?

Jak dzielą się idiofony ze względu na rodzaj wibratora?

Jak się gra na karatalu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10.

Jakie są kryteria podziału talerzy perkusyjnych?

11.

Z czego składa się harfa szklana?

12.

Jaka jest zasada gry na dzwonach rurowych?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij budowę oraz zasady gry na instrumentach perkusyjnych – membranofonach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.5.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

wyszukać w Internecie fotografie, schematy budowy instrumentów muzycznych oraz
materiały informacyjne o ich budowie i technikach gry,

dokonać selekcji i analizy materiałów informacyjnych,

wskazać i nazwać elementy instrumentów muzycznych na egzemplarzach okazowych,

określić do czego słuŜą elementy składowe instrumentów muzycznych,

wysłuchać dźwięków instrumentów perkusyjnych – membranofonów,

wyjaśnić zasady gry i wydobyć dźwięki z membranofonów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarze okazowe poszczególnych instrumentów muzycznych,

−

stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu,

−

adresy stron internetowych,

−

prezentacje multimedialne z dźwiękiem instrumentów perkusyjnych – membranofonów,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice skal instrumentów,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij budowę oraz zasady gry na instrumentach perkusyjnych – idiofonach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.5.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

wyszukać w Internecie fotografie, schematy budowy instrumentów muzycznych oraz
materiały informacyjne o ich budowie i zasadach gry,

dokonać selekcji i analizy materiałów informacyjnych,

wskazać i nazwać elementy instrumentów muzycznych na egzemplarzach okazowych,

określić do czego słuŜą elementy składowe instrumentów muzycznych,

wyjaśnić zasady gry na instrumentach perkusyjnych – idiofonach,

wysłuchać dźwięków instrumentów perkusyjnych – idiofonów,

10)

wydobyć dźwięki z idiofonów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarze okazowe poszczególnych instrumentów muzycznych,

−

stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu,

−

adresy stron internetowych,

−

prezentacje multimedialne z dźwiękiem instrumentów perkusyjnych – idiofonów,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

tablice skal instrumentów,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj dźwięki i przypisz je do poszczególnych instrumentów perkusyjnych –

membranofonów i idiofonów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.5.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

wysłuchać

nagrania

róŜnorodnych

dźwięków

pochodzących

instrumentów

perkusyjnych – membranofonów i idiofonów,

dokonać oceny skali i brzmienia dźwięków,

rozpoznać dźwięki,

przypisać dźwięki do poszczególnych instrumentów muzycznych,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

nagrania dźwięków pochodzących z membranofonów i idiofonów,

−

odtwarzacz płyt CD,

−

tablice skal instrumentów,

−

tablice przedstawiające róŜne instrumenty muzyczne,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić budowę instrumentów perkusyjnych – membranofonów?

wyjaśnić zasady gry na membranofonach?

wyjaśnić budowę instrumentów perkusyjnych – idiofonów?

wyjaśnić zasady gry na idiofonach?

zademonstrować zasady gry na wybranym instrumencie z grupy
instrumentów perkusyjnych – membranofonów i idiofonów?

rozpoznać

dźwięki

prawidłowo

przyporządkować

poszczególnych instrumentów muzycznych perkusyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Instrumenty elektryczne i elektroniczne

4.6.1.

Materiał nauczania

Instrumenty elektryczne

Elektryczne instrumenty muzyczne [2] są grupą instrumentów muzycznych w których

drgania elektryczne wytwarzają dźwięk.
Ze względu na sposób wytwarzania drgań, elektryczne instrumenty muzyczne dzielą się na:

−

elektromechaniczne – drgania wytwarzane są na drodze elektromechanicznej, np. gitara
elektryczna, organy Hammonda,

−

elektroniczne (elektrofony) – drgania wytwarzane są na drodze czysto elektrycznej, np.
syntezator, sampler.

Elektryczne instrumenty muzyczne składają się z następujących elementów:

−

generator  elektryczny,  który  wytwarza  drgania  elektryczne  (moŜe  być  nim  drgający
element  –  wibrator),  w  gitarze  elektrycznej  uŜywa  się  go  wraz  z  przetwornikiem
elektroakustycznym, moŜe to teŜ być skomplikowany układ elektryczny, jak w organach
Hammonda, albo układ elektroniczny (elektrofony)

−

układ korekcyjny – słuŜący do regulowania barwy dźwięku,

−

układ sterujący – umoŜliwia grę na instrumencie,

−

wzmacniacz – zwiększa amplitudę drgań,

−

układ nagłaśniający – zastępuje radiator z tradycyjnych instrumentów – głośnik.

Organy Hammonda – budowa instrumentu

W organach Hammonda [2] zamontowany jest zespół dyskowych wirników, na których

powierzchni  nacięto  róŜnego  rodzaju  Ŝłobki.  Dyski  te  obracając  się  w  polu  magnetycznym
generują prąd elektryczny o charakterystyce zawierającej szereg harmonicznych składowych.
Pierwsze modele organów Hammonda zawierały oddzielną konsolę i część wykonawczą, ale
juŜ  kolejne  wersje  instrumentu  posiadają  te  elementy  zintegrowane  w  jedną  całość.
W najnowszych  instrumentach  generator  elektromagnetyczny  zastąpiono  cyfrowym.
Klasyczna konstrukcja organów Hammonda składa się z dwóch dynamicznych klawiatur (po
61  klawiszy)  i  z  25  lub  32  pedałów  w  wersjach  koncertowych  instrumentu.  Organy  wydają
wibrujący, ciepły i przyjemny dźwięk

Zasady gry na organach Hammonda

Grający [17] siedzi naprzeciwko klawiatur, z których wydobywa dźwięki, zaś stopami

obsługuje pedały. Podobnie jak w innych instrumentach klawiszowych, istotna jest tu
technika palcowania, przekładania, podkładania palców.

Gitara elektryczna – budowa instrumentu

Gitara elektryczna [2] to instrument muzyczny strunowy, szarpany z grupy

elektromechanicznych.  Stalowe  struny  umieszczone  są  w  polu  magnetycznym,  przez  co  ich
drgania są przekształcane w zmiany napięcia elektrycznego za pomocą przetwornika magneto
–  elektrycznego.  Wewnątrz  przetwornika,  tzw.  przystawki,  umieszczone  są  pojedyncze
magnesy w kształcie walca, na które nawinięta jest cewka indukcyjna z cienkiego drutu. Taki
przetwornik  zamocowany  tuŜ  pod  strunami,  które  podczas  drgań  są  w  stałym  polu
magnetycznym  magnesów.  Dźwięk  uzyskuje  się  szarpiąc  struny  i  ich  drgania  zamieniane  są
w  sygnał  elektryczny  w  przetworniku.  W  cewce  następuje  indukcja  napięcia  będącego
sygnałem  wyjściowym  (elektrycznym)  z  gitary  i  jest  on  przekazywany  do  wzmacniacza,
a w nim przetwarzany i wzmacniany. Sygnał ten moŜe równieŜ ulegać przesterowaniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gitara  elektryczna  zbudowana  jest  z  elementów  takich  jak:  gryf,  korpus,  przetworniki
dwucewkowe  (humbucker),  przetwornik  jedncewkowy  (Single  –  Coil),  potencjometry
(głośność/barwa),  przełącznik  przetworników,  gniazdo  wyjścia  typu  Jack,  uchwyt  paska,
mostek, główka, klucze, siodełko, podstrunnica, markery, progi, struny.

Zasady gry na gitarze elektrycznej

Gitarzysta szarpie struny kostką, palcami lub pazurkami na nie nałoŜonymi. Na palce

lewej ręki obsługującej gryf moŜna nakładać metalowe pierścienie, które powodują, Ŝe struny
wydają  bardziej  metaliczny  dźwięk.  Wibrujące,  przeciągnięte  dźwięki  powstają  na  skutek
przytrzymania  struny  na  gryfie  palcem,  który  wykonuje  krótkie,  szybkie  ruchy  w  lewo
i w prawo bez zwalniania nacisku na strunę.

Rys. 20. Gitara elektryczna firmy Fender [17]

Gitara basowa – budowa instrumentu

Gitara basowa [17] to instrument strunowy szarpany, najczęściej elektryczny, z progami

na gryfie. Instrument transponuje o oktawę w dół. Budowa gitary basowej jest taka jak
elektrycznej, z tym, Ŝe standardowa gitara basowa ma cztery struny E

, A

, D, G, wydające

dźwięki o natęŜeniu 41,2Hz, 55Hz, 73,4Hz i 98Hz. Skala gitary basowej obejmuje dźwięki
w brzmieniu od E

do g

, czyli tak jak w kontrabasie. Istnieją równieŜ gitary basowe

bezprogowe, tzw. fretless oraz modele 5, 6, 8 i 12 – strunowe. Dźwięk wydobywa się poprzez
szarpanie strun i ich drganie jest zamieniane na sygnał elektryczny tak jak w gitarze
elektrycznej.

Zasady gry na gitarze basowej

Basista [17] gra na gitarze szarpiąc struny naprzemiennie palcem wskazującym

i środkowym,  moŜna  teŜ  szarpać  je  trzema  i  więcej  palcami.  Grający  moŜe  grać  kostką,  ale
trzeba  to  robić  umiejętnie,  gdyŜ  ślizgająca  się  kostka  po  grubych  strunach  powoduje
powstawanie  wysokiego  dźwięku.  Na  gitarze  basowej  gra  się  równieŜ  akordami  tak  jak  na
innych rodzajach gitar, a takŜe uderza się struny palcami lub kostką.

Instrumenty elektroniczne

Elektroniczne instrumenty muzyczne naleŜą do grupy elektrofonów, w których dźwięk

tworzony jest wyłącznie przez układ w pełni elektroniczny, bez wspomagania
mechanicznego. Wśród elektronicznych instrumentów muzycznych najpopularniejsze to:
syntezator, sekwencery i sampler.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Syntezator – budowa instrumentu

Syntezator [17] to instrument muzyczny z grupy elektrofonów elektronicznych. Dźwięk

jest syntezowany w układach elektronicznych instrumentu, w których następuje modelowanie
kształtu napięcia, a następnie jego wzmacnianie we wzmacniaczu i zamiana na właściwą dla
niego  falę  akustyczną  w  głośniku.  Napięcie  moŜe  być  kształtowane  w  technice  analogowej
lub  cyfrowej.  Syntezowanie  dźwięku  dotyczy  następujących  elementów:  głównej  składowej
częstotliwości  (wysokość  dźwięku),  składowych  harmonicznych  (barwa  dźwięku),  obwiedni
dźwięku  (powstawanie,  przebieg,  wybrzmiewanie  dźwięku).  Syntezowanie  (modelowanie
dźwięku)  ma  na  celu  jak  najwierniejszą  imitację  brzmienia  instrumentów  akustycznych
i elektrycznych oraz tworzenie nowych brzmień.
Budowa syntezatora [17]:

−

elektroniczne generatory przebiegów sinusoidalnych, prostokątnych, trójkątnych
i piłokształtnych,

−

elektroniczne generatory szumu,

−

filtry umoŜliwiające dodatkowe modulacje dźwięku,

−

urządzenia słuŜące do wywoływania efektów, np. kamera pogłosowa,

−

urządzenie sterujące, zwykle klawiatura.

Rys. 21. Syntezator Maplim 5600 [17]

Zasady gry na syntezatorze

Grający [17] na syntezatorze z dynamiczną klawiaturą powinien precyzyjnie uderzać

klawisze, poniewaŜ wyczuwa ona sposób uderzenia i zwalniania klawisza. Obsługiwanie
elektronicznych generatorów, filtrów, wywoływanie specjalnych efektów dźwiękowych za
pomocą potencjometrów syntezatora pozwala na wiele moŜliwości kształtowania dźwięku.

Sekwencer – budowa urządzenia

Sekwencery [17] to urządzenie sterujące syntezatorem, które moŜna odpowiednio

zaprogramować. Sekwencer najczęściej odtwarza elementy muzyczne (sekwencje) tworzące
rytm i tło, zaś zasadnicza część muzyki jest grana na syntezatorze. Sekwencerem moŜe być
komputer wyposaŜony w program do tworzenia muzyki.

Rys.22. Sprzętowy sekwencer firmy Yamaha [17]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sampler – budowa instrumentu

Sampler [17] to klawiszowy instrument muzyczny z grupy elektrofonów elektronicznych.

SłuŜy  on  do  odtworzenia,  wtórnego  odegrania  próbek  dźwięków,  które  zostały  wcześniej
wgrane  do  samplera.  Najczęściej  są  to  nagrania  dźwięków  instrumentów  akustycznych,
róŜnorodnych  dźwięków  muzycznych  lub  nie  muzycznych  wykorzystywanych  w  muzyce.
Standardowy  sampler  zbudowany  jest  z  klawiatury,  dysku  twardego  lub  optycznego,  gdzie
przechowuje  się  próbki  dźwięków  i  programu  koordynującego  ustawienia  instrumentu
i klawiatury  z  próbkami  dźwięków.  Obecnie  próbki  dźwięków  mają  zastosowanie
w syntezatorach, które odtwarzają je zamiast syntezować.

Zasady gry na samplerze

Grający [17] obsługuje klawiaturę jak w innych instrumentach klawiszowych z tym, Ŝe

część muzyki moŜe być odtwarzana z dysku samplera, a część grana na Ŝywo. Za pomocą
programu sterującego ustawieniami instrumentu z klawiaturą i próbkami dźwięku, ustawia
jego odpowiednie parametry i odgrywa wybrany utwór muzyczny.

Automat perkusyjny – budowa urządzenia

Automat perkusyjny [17] stanowi połączenie sekwencera i syntezatora. Urządzenie

moŜna  zaprogramować  na  podstawie  taktów,  zwykle  szesnastkowych,  z  podziałem  na
poszczególne instrumenty. Po połączeniu taktów w dłuŜsze ciągi moŜna zaprogramować rytm
dla  całego  utworu.  Automat  perkusyjny  wyposaŜony  jest  w  kontrolki  typu  „start”,  „stop”,
„tempo”, klawisze wyzwalające rytm danych instrumentów, regulację głośności. Automat ma
moŜliwość  zapamiętania  utworów  i  róŜnych  kombinacji  taktów.  Urządzeniem  moŜna  teŜ
sterować z zewnątrz przy pomocy interfejsu MIDI.

Rys. 23. Automat perkusyjny Yamaha RY-30 [31]

Keyboard – budowa instrumentu

Keyboard (ang. klawiatura) jest to elektryczny lub elektroniczny instrument klawiszowy,

stanowiący wariant syntezatora lub samplera. Na instrumencie moŜna wykonywać utwory na
Ŝ

ywo, odtwarzać ich pewne elementy lub w całości. Głównym elementem sterującym jest

klawiatura o układzie fortepianowym. Instrument posiada system akompaniamentu ze zmianą
akordów.

Zasady gry na keyboardzie

Grający obsługuje klawiaturę tak jak w innych instrumentach klawiszowych. Podczas gry

moŜe dokonywać zmiany akordów, rytmu, barwy dźwięku, dobierać dźwięki akompaniujące,
charakterystyczne dla innych instrumentów.

Odczytywanie instrukcji obsługi instrumentów elektronicznych

Przystępując do podłączenia i obsługi elektrycznego lub elektronicznego instrumentu

muzycznego, naleŜy dokładnie odczytać instrukcję i zastosować się do zaleceń w niej
zawartych. Poza wytycznymi dotyczącymi uruchomienia instrumentu, instrukcja zawiera
wiele symboli, oznaczeń, które równieŜ naleŜy prawidłowo odczytać i według nich podłączyć

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

instrument.  Istotne  są  teŜ  schematy  techniczne,  np.  rodzaje  gniazd,  przyłączy  oraz  dane
techniczne  instrumentu.  Zalecenia  instrukcji  obsługi  powinny  być  odczytywane  i  stosowane
w  kolejności,  a  nie  fragmentarycznie,  gdyŜ  w  ten  sposób  łatwo  popełnić  błąd,  urządzenia
moŜe nie działać, a nawet ulec zniszczeniu.

4.6.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym są instrumenty elektryczne?

Jak dzielą się instrumenty elektryczne ze względu na sposób wytwarzania drgań?

Z jakich elementów są zbudowane elektryczne instrumenty muzyczne?

Z jakich elementów są zbudowane organy Hammonda?

Jakie są zasady gry na organach Hammonda?

Jak zbudowana jest gitara elektryczna?

Jakie są zasady gry na gitarze elektrycznej?

Jak zbudowana jest basowa gitara elektryczna?

Jakie są zasady gry na basowej gitarze elektrycznej?

10.

Czym charakteryzują się elektroniczne instrumenty muzyczne?

11.

W jaki sposób następuje syntezowanie dźwięków w syntezatorze?

12.

Jak zbudowany jest syntezator?

13.

Czym charakteryzuje się sekwencer?

14.

Z czego składa się sampler?

15.

Jakie są zasady gry na samplerze?

16.

Czym charakteryzuje się automat perkusyjny?

17.

Z jakich głównych elementów zbudowany jest keyboard ?

18.

Jak naleŜy odczytywać instrukcję obsługi instrumentów elektronicznych?

4.6.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj klasyfikacji instrumentów z grupy elektrofonów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.6.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

dokonać analizy tablic z elektrycznymi i elektronicznymi instrumentami muzycznymi,

obejrzeć fotografie lub egzemplarze okazowe elektrofonów,

scharakteryzować instrumenty pod względem zasad wzbudzania drgań,

dokonać klasyfikacji elektrofonów,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

fotografie lub egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

−

tablice przedstawiające elektryczne i elektroniczne instrumenty muzyczne,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij zasady wydobywania dźwięku z elektrofonów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.6.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

przeczytać ze zrozumieniem tekst o zasadach wydobywania dźwięku z instrumentów,

zredagować notatkę na podstawie informacji zawartych w tekście,

określić zasady wydobywania dźwięku z elektrofonów,

obejrzeć egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych i wydobyć z nich dźwięki.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne o zasadach wydobywania dźwięków z elektrofonów,

−

egzemplarze okazowe instrumentów muzycznych,

−

tablice przedstawiające elektryczne i elektroniczne instrumenty muzyczne,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj dźwięki i przypisz je do poszczególnych instrumentów z grupy elektrofonów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.6.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

wysłuchać nagrania róŜnorodnych dźwięków pochodzących z elektrofonów,

dokonać oceny brzmienia dźwięków,

rozpoznać dźwięki poszczególnych instrumentów z grupy elektrofonów,

przypisać dźwięki do poszczególnych instrumentów muzycznych,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

nagrania dźwięków pochodzących z elektrofonów,

−

odtwarzacz płyt CD,

−

tablice przedstawiające elektryczne i elektroniczne instrumenty muzyczne,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Dobierz urządzenia do wzmacniania dźwięku w gitarze elektrycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.6.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć gitarę elektryczną,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odczytać prawidłowo instrukcję obsługi instrumentu,

obejrzeć zestaw urządzeń do wzmacniania dźwięku,

dobrać urządzenia do wzmacniania dźwięku w gitarze elektrycznej,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarz okazowy gitary elektrycznej,

−

urządzenia do wzmacniania dźwięku,

−

instrukcja obsługi gitary elektrycznej,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Dobierz urządzenia do przetwarzania dźwięku w syntezatorze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.6.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

odczytać prawidłowo instrukcję obsługi instrumentu,

zapoznać się z budową i zasadami gry na syntezatorze,

obejrzeć zestaw urządzeń do przetwarzania dźwięku,

dobrać urządzenia do przetwarzania dźwięku,

przedstawić efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

egzemplarz okazowy syntezatora,

−

urządzenia do przetwarzania dźwięku,

−

instrukcja obsługi syntezatora,

−

literatura z rozdziału 6.

4.6.4.

Sprawdzian postępów:

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dokonać klasyfikacji instrumentów z grupy elektrofonów?

wyjaśnić zasady wydobywania dźwięku z elektrofonów?

rozpoznać dźwięki i przypisać je do poszczególnych instrumentów
elektrycznych oraz elektronicznych?

dobrać urządzenia do wzmacniania dźwięku w gitarze elektrycznej?

odczytać instrukcję obsługi instrumentów elektronicznych?

dobrać urządzenia do przetwarzania dźwięku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.

Aparat głosowy człowieka

4.7.1.

Materiał nauczania

Budowa aparatu głosowego człowieka

Aparat głosowy człowieka składa się zasadniczo z jamy ustnej, jamy nosowej, jamy

gardłowej, krtani, nagłośni, przełyku, tchawicy, płuc.

Krtań [16] to narząd głosu pokryty błoną śluzową, będący górnym odcinkiem drogi

oddechowej,  który  od  góry  łączy  się  z gardłem,  a  ku  dołowi  przechodzi  w  tchawicę.  Krtań
zbudowana jest z chrząstek połączonych wiązadłami, stawami i mięśniami, wyściełanymi od
wewnątrz  błoną  śluzową.  Chrząstki  nieparzyste  (tarczowata,  pierścieniowata  i  nagłośniowa)
i parzyste  (nalewkowate,  róŜkowate  i  klinowate)  tworzą  rusztowanie  krtani.  Chrząstka
tarczowata tworzy na szyi wyniosłość zwaną jabłkiem Adama. Chrząstki krtani połączone są
z kością gnykową, tchawicą i między sobą więzadłami. Część jednego z więzadeł, która łączy
chrząstkę  tarczowatą  z  pierścieniową  tworzy  więzadła  głosowe  ograniczające  szparę  głośni,
zaś  wewnętrzne  mięśnie  krtani  rozszerzają  i  zwęŜają  szparę.  Ruchy  krtani,  które  moŜna
regulować współdziałają z ruchami Ŝuchwy, języka oraz podniebienia miękkiego.

Rys. 24. Krtań, tchawica, nagłośnia [16]

Więzadła głosowe [16] zwane teŜ strunami głosowymi znajdują się w krtani. Z jednej

strony połączone są z wyrostkami głosowymi, a z drugiej do chrząstki tarczowatej. Drgające
struny głosowe odchodzą od wyrostków głosowych i chrząstek nalewkowatych, następnie
przebiegają poziomo w przód i dochodzą do kąta chrząstki tarczowatej. Tworzą one z błoną
ś

luzową fałdy głosowe , które zamykają szparę głośni. Powstanie głosu uwarunkowane jest

drganiami więzadeł głosowych, do których dochodzą impulsy nerwowe. Drgania te polegają
na  rytmicznych,  bardzo  szybkich  ruchach  oddalania  i  zbliŜania  się  więzadeł  do  siebie.
Drgania  przecinają  słup  powietrza  nagromadzonego  pod  zwartymi  więzadłami  głosowymi
i w ten sposób powstaje fala głosowa, czyli głos.

Płuca [16] dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku, mowy, śpiewu

i wraz z mięśniami oddechowymi klatki piersiowej oraz jamy brzusznej biorą udział
w czynności oddechowej.

Szpara głośni [16] przy oddychaniu (milczeniu) otwiera się, zaś przy fonacji (mówieniu,

piewaniu) zamyka się. Nagłośnia zamyka wejście do krtani podczas przełykania, przez co

odcina drogę oddechową od gardła.

Głośnia [16] jest środkową częścią krtani, która obejmuje trójkątną przestrzeń między

wolnymi  brzegami  strun  głosowych,  czyli  miejsca  gdzie  powstaje  głos.  Kształt  i  wielkość
głośni  zmieniają  się  w  zaleŜności  czy  struny  głosowe  są  napięte,  czy  teŜ  zwolnione,  luźne.
Nagłośnia  jest  wyprostowana  ku  górze  (odsłania  tym  samym  wejście  do  krtani)  podczas

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oddychania i wydawania głosu. Wewnątrz krtani są dwa fałdy głosowe, których drgania są
ź

ródłem powstawania głosu. W środku kaŜdego z fałdu znajduje się mięsień głosowym,

a w część  zewnętrznej  fałdu  –  więzadło  głosowe,  zaś  przestrzeń  między  więzadłami  to
głośnią.  Jeśli  więzadła  są  zbliŜone  do  siebie,  wówczas  przyjmują  pozycję  fonacyjną
(głosową) i wtedy głośnia jest zwarta. JeŜeli zaś więzadła są oddalone od siebie, pozwalają na
swobodny  przepływ  powietrza,  przyjmują  pozycję  oddechową  i  powodują,  Ŝe  głośnia  jest
rozwarta.

Rys. 25. Głośnia [16]

Nasada [16] to grupa komór rezonacyjnych usytuowanych nad krtanią. Nasada

ostatecznie formułuje powstały w krtani głos, nadający mu barwę i ostateczny kształt głoski.
Funkcje nasady to: oddechowa, rezonansowa i artykulacyjna. W jej skład wchodzą: gardło,
jama ustna (rezonatory ruchomy), zatoki (rezonatory stałe).

Rys. 26. Nasada [16]

Jama gardłowa [16] (gardło) składa się z trzech odcinków: gardło górne (jama nosowo –

gardłowa), gardło średnie (jama ustno – gardłowa) i gardło dolne (jama krtaniowo –
gardłowa).

Jama ustna [16] jest największym i najwaŜniejszym rezonatorem nasady, wykonującym

czynności  artykulacyjne,  które  polegają  na  przekształcaniu  w  zrozumiałą  mowę  dźwięków
powstających  w  krtani  i  szmerów  tworzonych  w  nasadzie.  Artykulacja  powstaje  na  skutek
ciągłych  zmian  zachodzących  w  jamie  ustnej,  a  dokonuje  się  za  pośrednictwem  pracy
narządów  artykulacyjnych.  Ruchome  narządy  jamy  ustnej  to:  język  (najwaŜniejszy
i najbardziej  ruchliwy  narząd  artykulacyjny),  wargi  (modulator  brzmienia  głosu),  Ŝuchwa
z zębami, podniebienie miękkie wraz z języczkiem podniebiennym, zaś  nieruchome narządy
to: górna szczęka z zębami i podniebienie twarde.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jama nosowa [16] jest jedynym rezonatorem nasady, który ma sztywne ściany.

Powietrze,  Przedostaje  się  do  nosa  powietrze  powoduje  nosowe  zabarwienie  głosu  i  dlatego
jama nosowa bierze udział w artykulacji głosek nosowych (ą, ę, m, n, ń). Jamy boczne nosa
to:  zatoki  szczękowe,  klinowe,  sitowe,  czołowe,  zaś  jama  ustna  łączy  się  z  nimi  i  tworzy
system  rezonacyjny.  Istotny  wpływ  dla  rezonansu  nasady  mają  równieŜ  drgania  chrząstki
nosa  i  kości  oczodołów.  Wszystkie  warunki  rezonansowo  –  artykulacyjne  nasady  powstają
wskutek prawidłowego i udoskonalonego działania mięśni nasady, które muszą współdziałać
z mięśniami krtaniowymi i oddechowymi. Prawidłowa emisja głosu zaleŜy od harmonijnego
współdziałania wszystkich jej elementów.

Rezonans [16] jest to zjawisko akustyczne, które polega na wzmocnieniu tonu

krtaniowego  w klatce  piersiowej  i  nasadzie.  Głos  pozbawiony  rezonansu  jest  matowy,
pozbawiony  blasku,  czyli  metalu.  Wybitni  śpiewacy  nakazują  przestrzegać  zasady,
iŜ w śpiewie  „nie  naleŜy  starać  się  o  siłę,  lecz  o  rezonans,  a  wtedy  siła  wyłoni  się  sama
z siebie”.

Artykulacja [16] to proces kształtowania dźwięków mowy ludzkiej – głosek, który

zachodzi w nasadzie. Aby powstała głoska, musi nastąpić inicjacja, czyli wytworzenie prądu
powietrza  i  fonacja,  czyli  sposób  ułoŜenia  wiązadeł  głosowych.  Podczas  artykulacji  prąd
powietrza  jest  modelowany  przez  ruchome  i  nieruchome  artykulatory  znajdujące  się
w nasadzie (kanale  głosowym).  Najczęściej modulacji poddawane jest powietrze wydychane
z płuc. Artykulacja to równieŜ ruchy aparatu artykulacyjnego wykorzystującego rezonans fali
głosowej,  który  powstaje  w  komorach  akustycznych  jamy  ustnej.  Miejscem  artykulacji
w jamie  ustnej  są  sfery  artykulacyjne,  które  określają  obszar  wykorzystywanych  przestrzeni
rezonujących  przez  artykułowane  samogłoski  i  spółgłoski.  Podczas  powstania  głosek
dźwięcznych  struny  głosowe  drgają,  zaś  przy  głoskach  bezdźwięcznych  struny  nie  drgają
pozostając bardziej lub mniej rozwarte.

Głoska [9] to najmniejszy element dźwiękowej formy wypowiedzi, który cechuje się

stałym zespołem cech artykulacyjnych i akustycznych.

Samogłoska [8, t. III] to głoska dźwięczna wymawiana przy znacznym otwarciu jamy

ustnej, mogąca tworzyć sylabę.

Spółgłoska [8, t. III] to głoska, której artykulacja polega na kontakcie narządów

artykulacyjnych – od szczeliny do zwarcia.
Między samogłoskami a spółgłoskami są następujące róŜnice [4]:

−

akustyczna – spółgłoski są szmerami lub połączeniami tonów ze szmerami, zaś
samogłoski składają się zasadniczo z tonów,

−

artykulacyjna  –  samogłoski  są  wymawiane  przy  dosyć  duŜym  rozwarciu  ust  i  dlatego
nazywa się je otwartymi, zaś podczas wymawiania spółgłosek stopień zbliŜenia narządów
mowy  w  jamie  ustnej  jest  znaczny,  poza  tym  samogłoski  są  zawsze  wymawiane  przy
czynnym  udziale  wiązadeł  głosowych  jako  głoski  dźwięczne  (z  wyjątkiem  szeptu),  zaś
spółgłoski mogą być dźwięczne i bezdźwięczne,

−

funkcyjna – samogłoski pełnią zwykle funkcję zgłoskotwórczą, czyli stanowią konieczny
składnik sylaby, zaś spółgłoski nie mają funkcji zgłoskotwórczej i nie są koniecznym
elementem składowym sylaby.

Podstawowe kryteria klasyfikacji spółgłosek to [4]:

−

stopień zbliŜenia narządów mowy,

−

miejsce artykulacji,

−

udział wiązadeł głosowych,

−

udział podniebienia miękkiego,

−

ruch środka języka.

Ze względu na stopień zbliŜenia narządów mowy, spółgłoski dzielą się na:

−

zwarte: p, p’, b, b’, t, d, k, k’, g, g’ (apostrofem oznaczone jest zmiękczenie spółgłoski),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

szczelinowe: f, f’, w, w’, s, z, sz, Ŝ, ś, ź, h, h’, ch, ch’,

−

zwarto – szczelinowe – c, z, cz, dŜ, ć, ź,

−

zwarto – otwarte: boczne – l, wibrujące – r, nosowe – m, n, ń.

Podstawowe kryteria klasyfikacji samogłosek to:

−

pionowy i poziomy ruch języka,

−

stopień otwarcia jamy ustnej względem osi pionowej i poziomej,

−

połoŜenie warg w artykulacji – kształt otworu między wargami.

Technika wokalna

Emisja głosu [16] to proces wydobywania i wysyłania głosu. O poprawnej emisji głosu

decydują  czynniki  anatomiczne  (budowa  aparatu  mowy  i  głosu)  i  fizjologiczne.  W  emisji
głosu  istotne  są  procesy:  oddechowy,  fonacyjny  i  artykulacyjny.  Zaburzone  ich
funkcjonowanie  wpływa  negatywnie  na  właściwą  emisję  głosu.  Prawidłowa  fizjologicznie
emisja  głosu  działa  dodatnio  nie  tylko  na  sam  narząd  głosu,  ale  równieŜ  na  róŜne  funkcje
organizmu  jak  oddychanie,  praca  serca,  trawienie,  itp.  Dobra  emisja  jest  naturalna,  gdyŜ
angaŜuje  do  pracy  wszystkie  grupy  mięśni,  które  ze  sobą  współdziałają.  Prowadzi  teŜ  do
zachowania  równowagi  między  elementami  mowy  i  śpiewu,  a  wyraźna  artykulacja  jest
podstawą prawidłowej emisji.

Warunkiem prawidłowej mowy i śpiewu jest harmonijna współpraca wszystkich

narządów,  a negatywny  przebieg  jednej  czynności  pociąga  za  sobą  nieprawidłowość
pozostałych.  Śpiew  jest  czynnością  złoŜoną,  całkowicie  zaleŜną  od  centralnego  systemu
nerwowego  i  podlega  jego  kontroli.  Poszczególne  ośrodki  nerwowe  kierujące  czynnościami
w mowie  czy  śpiewie  mieszczą  się  w róŜnych  punktach  kory  mózgowej.  Za  pomocą  krtani
człowiek wydaje dźwięki, mówi, śpiewa świadomie przy współudziale mózgu.

Oddech i podparcie oddechowe

Prawidłowe oddychanie [16] ma kluczowy wpływ na jakość dźwięku. Nabieranie

oddechu,  podtrzymywanie  go,  wydłuŜanie  i  operowanie  nim  dla  potrzeb  frazy  muzycznej
musi  cechować  się  spokojem  i  ciągłością,  wynikającymi  z  elastyczności  i  siły  klatki
piersiowej. Słaby, mało elastyczny, niespokojny, pozbawiony ciągłości i wymuszony oddech
powoduje  chwiejność  intonacyjną.  Właściwie  prowadzony  oddech  musi  być  sprawny
i wydajny, aby sprostać wymogom frazy, czyli długości, skali, dynamice. Podczas oddychania
trzeba  zostawić  rezerwę  oddechową,  poniewaŜ  nieprawidłowe  operowanie  oddechem
uniemoŜliwia  spokojne  prowadzenie  oddechu,  co  powoduje  obniŜanie  wysokości
i intensywności tonu i nadmierną pracę krtani dla wyrównania brakującego oddechu.

Rys. 27. Rodzaje wdechu [16]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wdech górny [16] tworzy większą przestrzeń w górnej części klatki piersiowej przez co

napięte  mięśnie  podbrzusza  powodują,  Ŝe  zaledwie  1/3  płuc  wypełnia  powietrza.  Przepona
uniesiona  jest  ku  górze  i  uciska  płuca,  zatem  nie  moŜna  pogłębić  oddechu.  Taki  oddech  nie
moŜe mieć w śpiewie zastosowania.

Wdech środkowy [16] (piersiowym, Ŝebrowy) powoduje rozciągnięcie przepony

brzusznej, zapadanie się brzucha zapada, zaś Ŝebra rozchodzą się w niewielkim stopniu.
Powietrze wypełnia 2/3 pojemności płuc. Oddech ten stosuje się, gdy nie ma czasu na pełny
połączony oddech Ŝebrowo – brzuszny. W śpiewie stosowany jest jako półoddech.

Wdech dolny [16] (przeponowy, brzuszny) sprawia, Ŝe całe płuca wypełnione są

powietrzem. Intensywne ruchy Ŝeber i ściany brzusznej oraz najniŜsze ułoŜenie przepony
pozwalają na maksymalne rozszerzenie się klatki piersiowej i zwiększenie objętości płuc.

Podparcie oddechowe [16] to opanowanie i regulacja oddechu, które polega na

wydłuŜeniu wydechu w połączeniu z najwolniejszym przesuwaniem się przepony ku górze.
Najczęściej popełniane błędy w oddychaniu to [16]:

−

nadmierne rozszerzanie i unoszenie całej klatki piersiowej ku górze, które powoduje
skurcz mięśni brzucha i napięcie mięśni szyi,

−

usztywnienie mięśni brzucha, zwykle w poszukiwaniu silnego podparcia, wywołujące
unieruchomienie ściany brzusznej,

−

zbyt intensywne wciąganie brzucha w czasie podpierania, co sprawia, Ŝe mięśnie brzucha
są usztywnione, a ściany klatki piersiowej unieruchomione,

−

równoczesne usztywnienie klatki piersiowej głębszego brzucha,

−

rozszerzenie klatki piersiowej w przedniej części, podczas gdy mięśnie pleców są
nieruchome i nie biorą udziału w oddychaniu,

−

zwiotczenie ściany brzusznej, które wywołuje usztywnienie klatki piersiowej i pociąga za
sobą jako ruchy wtórne usztywnienie mięśni szyi i Ŝuchwy.
„Atak dźwięku” [16] to rozpoczęcie dźwięku w śpiewie, określane jako

„zapoczątkowanie  tonu”.  Zwarcie  wiązadeł  głosowych  nie  powinno  poprzedzić  wydechu,
a z kolei  wydech  nie  moŜe  wyprzedzać  zwierania  wiązadeł.  Wydech  i  początek  dźwięku
musza następować równocześnie.

Rys. 28. Atak dźwięku [16]

Trzy rodzaje atakowania dźwięku:

Atak miękki – [16] moment zwarcia więzadeł głosowych zbiega się z początkiem

wydechu.

Miękkie

atakowanie

dźwięku

jest

jedynym

prawidłowym

sposobem

zapoczątkowania dźwięku, sprzyja prawidłowej intonacji i wyrównaniu rejestrów w legato.

Atak twardy – [16] więzadła głosowe zwierają się jako pierwsze, a potem następuje

wydech.  Powietrze  z  trudem  przechodzi  przez  zwarte  więzadła.  Ten  rodzaj  ataku  dźwięku
stosuje  się  w staccato  i  do  uzyskania  odpowiednich  efektów  brzmieniowych.  Atak  twardy
obniŜa sprawność więzadeł głosowych, uŜywa się go w mowie,  a zbyt częste stosowanie  go
w śpiewie powoduje uszkodzenia głosu.

Atak chuchający (przydechowy) – [16] wydech wyprzedza zwarcie więzadeł głosowych,

które całkowicie się nie schodzą i między nimi powstaje trójkątna szczelina.

Dykcja (mowa) to łączenie głosek w słowa, a słów w zdania. Poprawna dykcja

charakteryzuje się między innymi prawidłową artykulacją, utrzymywaniem właściwego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tempa mówienia, akcentowania, intonacji, stosowaniem pauz, zachowaniem właściwej
głośności wypowiedzi.

Intonacja – [16] wraŜenie wysokości dźwięku zaleŜy od częstotliwości drgań

akustycznych,  którym  ulegają  wiązadła  głosowe.  Drgania  wiązadeł  głosowych  zaleŜą  od
impulsów  nerwowych  wysyłanych  przez  pola  ruchowe  kory  mózgowej  i  od  charakterystyki
strun: od ich długości, grubości i siły napięcia, od mięśni napinających wiązadła głosowe, od
podparcia  oddechowego,  czyli  od  ciśnienia  podstrunowego  powietrza.  Koordynacja  pracy
tych  wszystkich  mięśni  stanowi  podstawę  prawidłowej  intonacji.  Wpływ  na  intonację  ma
równieŜ  podparcie  oddechowe.  W  przypadku  jego  braku  lub  gdy  jest  za  słabe,  dochodzi  do
obniŜenia  intonacji.  Z kolei  wysoka  pozycja  dźwięku  (dźwięk,  w  którym  są  obecne
i szczególnie  wzmocnione  formaty,  (na  jakie  ucho  ludzkie  jest  najwraŜliwsze)  gwarantuje
dobrą intonację. Śpiewak odbiera polami czuciowym ciśnienie fali dźwiękowej, odczuwa teŜ
podparcie  dźwiękowe.  Taki  rodzaj  śpiewu  określa  się  mianem  „śpiewania  na  masce”,  albo
głosu wysoko postawionego. Głos tak wydobyty jest dobrze słyszalny i nośny.

Główne przyczyny obniŜenia głosu [16]: wilgotne, parne, duszne powietrze, zbyt

wczesna  pora  do  śpiewu,  śpiewanie  zaraz  po  wysiłku  fizycznym  lub  po  jedzeniu,
przemęczenie  i  znuŜenie,  nieuwaga,  za  wysoka  lub  za  niska  Tessitura,  niedostateczne
uwzględnienie  postępów  cało  i półtonowych,  niektóre  niewygodne  interwały,  częste
powtarzanie  tego  samego  dźwięku,  zbyt  wolne  tempo,  słaba  znajomość  tekstu  i  melodii,  za
trudny utwór, niedbałe podparcie oddechowe.

Tabela 2. Rodzaje głosów, długość i szerokość strun głosowych [16]

Typ głosu

Długość (mm)

Szerokość (mm)

Charakterystyka

Sopran
koloraturowy

do 14,0

2,0 – 2,5

najwyŜszy głos kobiecy
o duŜej biegłości, skala: c1 –
f3

Sopran

14,0 – 19,0

2,0 – 3,0

jasna barwa, średnia siła
i mniejsza ruchliwość, niŜ
sopran koloraturowy, lecz
większa niŜ mezzosopran

Mezzosopran

18,0 – 21,0

2,5 – 3,0

głos

pomiędzy

sopranem

i altem, częściowo obejmujący
oba, skala: a – g2

Tenor

18,0 – 22,0

2,5 – 3,0

najwyŜszy

głos

męski

osiągalny

rejestrem

piersiowym, skala: c – c2

Baryton

22,0 – 24,0

3,0 – 4,0

głos  męski  mieszczący  się
w środkowym  zakresie  skali
głosu,  zwykle  pomiędzy  G/A
do g

lub od 110 do 390Hz.

Bas

24,0 – 25,0

3,0 – 5,0

najniŜszy  głos  męski,  zwykle
obejmuje  w  chórze  skalę  od  F
do  c1  lub  e1,  a  w  śpiewie
solowym skalę C (od D do e1)

Chóry i zespoły wokalne

Chór [2] jest to zespół śpiewaków wykonujących utwór muzyczny wielogłosowo lub

jednogłosowo a cappella lub z towarzyszeniem instrumentów. RozróŜnia się chóry mieszane,
tj. na głosy męskie i kobiece oraz chóry jednorodne: męski, Ŝeński, chłopięcy. Chór, który
składa się z dwóch równorzędnych zespołów jest to chór podwójny. Liczba głosów w chórze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

moŜe  być  dowolna,  jednak  podstawowym  zespołem  jest  obecnie  czterogłosowy  chór
mieszany: sopran, alt, tenor i bas. Trzygłosowy chór mieszany złoŜony jest z sopranu, tenoru
i basu,  zaś  pięciogłosowy  –  z trzech  głosów  kobiecych  (sopran,  mezzosopran,  alt)  i  dwóch
męskich (tenor, bas) lub dwóch kobiecych (sopran, alt) i trzech męskich (tenor, baryton, bas).
Układ sześciogłosowy występuje jako dwa soprany, alt, jeden lub dwa tenory, jeden lub dwa
basy,  albo  teŜ  w  postaci  dwóch  trzygłosowych.  chórów  mieszanych.  Zespół  ośmiogłosowy
obejmuje  dwie  partie  dla  kaŜdego  głosu  chóru  czterogłosowego,  czyli  zawiera  dwa  chóry
mieszane.  Chóry  bardziej  złoŜone  tworzy  się  zwielokrotniając  głosy  w  poszczególnych
rejestrach.  Istnieją  teŜ  chóry  dziesięciogłosowe,  dwunastogłosowe,  szesnastogłosowe
i o jeszcze  większej  liczbie  głosów,  zwykle  związane  z  fakturą  polichóralną  lub  szczególną
techniką  kompozytorską.  Poszczególne  partie  głosowe  mogą  się  teŜ  dzielić  na  mniejsze
samodzielne  grupy  jako  divisi,  w  kaŜdym  głosie  chóralnym  mogą  się  teŜ  pojawiać  partie
solowe.  Łączenie  pojęcia  chóru  z wielką  obsadą  jest  błędne,  np.  przy  potrójnej  obsadzie
kaŜdego głosu, czterogłosowy chór mieszany będzie liczył tylko dwunastu śpiewaków.

Chóry [6] dzielą się równieŜ ze względu na mecenasa

i rozróŜnia się następujące rodzaje

chórów:  amatorskie,  chór  przedszkolny,  szkolny,  gimnazjalny,  akademicki,  studencki,
kościelny,  katedralny,  schola,  rzemieślniczy  –  działający  przy  danym  rzemiośle.  Poza  tymi
zespołami śpiewaków, istnieją chóry profesjonalne, a wśród nich chór operowy i operetkowy.

Zespół muzyczny

Zespół muzyczny [3] to grupa wykonawców muzycznych, którzy wspólnie wykonują

muzykę z wykorzystaniem głosów (zespół wokalny), instrumentów muzycznych (zespół.
instrumentalny) lub jednocześnie głosów i instrumentów (zespół wokalno – instrumentalny).
W zaleŜności od liczebności składu, zespoły muzyczne wszystkich rodzajów określa się jako:

−

duet – zespół złoŜony z dwóch wykonawców;

−

trio – zespół składający z trzech wykonawców; jeśli są w nim tylko wokaliści, wówczas
jest to tercet,

−

kwartet – zespół złoŜony z czterech wykonawców;

−

kwintet – zespół składający się z pięciu wykonawców;

−

sekstet – w skład zespołu wchodzi sześciu wykonawców;

−

septet, oktet, nonet – zespół złoŜony z siedmiu, ośmiu, dziewięciu wykonawców; ale
takie zespoły są rzadkością,

−

orkiestra – zespół złoŜony z większej liczby wykonawców.

W muzyce powaŜnej zespoły dzieli się na zespoły wokalne, czyli chóry i zespoły
instrumentalne.

Zapis nutowy

Notacja muzyczna [2] to pismo nutowe, które jest symbolicznym językiem muzyki.

Za pomocą notacji moŜna zapisać wszystkie cechy dźwięków muzycznych, rytmiki, melodii,
harmonii, dynamiki i artykulacji Notacja muzyczna składa się z: pięciolinii, kluczy, znaków
chromatycznych, nut i pauz, i innych elementów związanych z techniką wykonania utworu.

Pięciolinia [2] jest podstawowym elementem pisma nutowego słuŜącego do zapisu

dźwięków.  Składa  się  z  pięciu  poziomych,  równoległych  linii  oraz  pól  pomiędzy
poszczególnymi  liniami.  Wysokość  dźwięku  określa  się  poprzez  umieszczenie  nuty  na
odpowiedniej  linii  lub  polu.  Odległość  pomiędzy  linią  i  najbliŜszym  jej  polem  odpowiada
jednemu  stopniowi  w szeregu  diatonicznym.  Dźwięki  w  skali  chromatycznej,  czyli
podwyŜszone  lub  obniŜone,  zapisuje  się  dostawiając  do  nuty  dodatkowego  znaku
chromatycznego.  KaŜdą  z  linii  numeruje  się  od  pierwszej  do  piątej  począwszy  od  dołu  ku
górze.  Nuty  umieszcza  się  na  linii,  między  liniami  (na  polu),  nad  linią  lub  pod  linią.
Pięciolinia umoŜliwia tylko relatywne róŜnicowanie pomiędzy sobą dźwięków. O wysokości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dźwięków decyduje klucz ułoŜony na odpowiedniej wysokości na początku pięciolinii z lewej
strony. Na pięciolinii, nad nią i pod nią zapisuje się pozostałe elementy notacji muzycznej.

Klucz [2] jest to znak graficzny wyznaczający połoŜenie na pięciolinii jednego dźwięku

oraz pozostałych, określanych w stosunku do niego, podzielonych na trzy grupy kluczy G, F,
C, z których klucz G to wiolinowy, klucz F – basowy , klucz C – altowy, klucz C – tenorowy.
Klucz wiolinowy słuŜy do zapisu nut dla wysokich głosów – Ŝeńskich, dziecięcych i tenoru,
instrumentów  wysoko  brzmiących  (np.  skrzypiec,  fletu,  trąbki,  gitary),  wysokich  partii
granych  prawą  ręką  na  instrumentach  klawiszowych  (np.  fortepianie,  klawesynie)  Klucz
basowy  słuŜy  do  zapisu  nut  dla  niskich  głosów  –  basu,  barytonu,  instrumentów  nisko
brzmiących  (np.  kontrabasu,  tuby),  niskich  partii  granych  na  instrumentach  klawiszowych
lewą ręką. W kluczu altowym zapisuje się nuty na altówkę (wysokie partie na ten instrument
zapisuje się w kluczu wiolinowym), zaś klucz tenorowy do zapisu wysokich partii granych na
wiolonczeli, fagocie, puzonie.

Znaki chromatyczne przykluczowe [2] określają tonację utworu, a umieszcza się

bezpośrednio za kluczem. Obowiązują do końca utworu lub miejsca zmiany tonacji.

Znaki chromatyczne przygodne [2] odnoszą się do wszystkich nut taktu zapisanych na tej

samej wysokości, chyba Ŝe zniesie je kasownik umieszczony przed następną taką samą nutą.
Znaki te umieszczane są bezpośrednio przed określoną nutą. Działanie znaków
przykluczowych i przygodnych anuluje kasownik. Nie jest on znakiem chromatycznym,
poniewaŜ nie zmienia brzmienia dźwięku.

KrzyŜyk [2] to znak chromatyczny w notacji muzycznej, który podwyŜsza wysokość

dźwięku  o pół  tonu.  JeŜeli  jest  umieszczony  bezpośrednio  za  kluczem,  wówczas  podwyŜsza
wszystkie  dźwięki  leŜące  na  tej  wysokości  w  całym  utworze.  Do  podwyŜszenia  dźwięku
o dwa  półtony  słuŜy  podwójny  krzyŜyk  (po  zamianie  enharmonicznej  dźwięków  jest  to  cały
ton).  KrzyŜyk  zapisany  przed  nutą,  podwyŜsza  dźwięk  przypisany  tej  nucie  i  następnym
nutom o tej samej wysokości w całym takcie. Działanie krzyŜyka anuluje kasownik.

Bemol [2] jest znakiem chromatycznym, który obniŜa wysokość dźwięku o pół tonu.

Bemol  jako  znak  przykluczowy,  umieszczony  bezpośrednio  za  kluczem,  obniŜa  wszystkie
dźwięki,  na  wysokości  których  jest  zapisany  na  pięciolinii.  Jeśli  bemol  zapisany  jest  przed
nutą,  wtedy  obniŜa  dźwięk  przypisany  tej  nucie  i  kolejnym  nutom  o  tej  samej  wysokości
w całym takcie.

Podział wartości rytmicznych [2]: cała nuta, półnuta, ćwierćnuta, ósemka, szesnastka,

trzydziestodwójka, itd. Cała nuta trwa dwa razy dłuŜej niŜ półnuta, ta z kolei dwa razy dłuŜej
niŜ ćwierćnuta, itd. Ten regularny podział wartości rytmicznych nazywa się dwójkowym, ale
istnieją teŜ inne podziały, np. na trzy równe części (triole), sześć (sekstole), itd.

Kropka, łuk (ligatura) [2] to element notacji muzycznej, który przedłuŜa długość trwania

nuty lub pauzy o ściśle określoną wartość. Kropka zapisana za nutą lub pauzą przedłuŜa jej
trwanie o połowę wartości.

Fermata (korona) [2] to element notacji muzycznej przedłuŜający długość trwania nuty

lub pauzy o nieokreśloną wartość i dowolną długość, w zaleŜności od interpretacji utworu
przez wykonawcę. Fermata zapisana nad kreską taktową oznacza krótką pauzę pomiędzy
taktami, o dowolnym czasie trwania.

Pauza [2] to znak graficzny, który określają czas trwania ciszy lub czasu, w którym

instrument czy teŜ głos jest nieaktywny. Pauzy wyraŜają tylko względną długość trwania
ciszy, poniewaŜ długość przerwy w muzyce zaleŜy od tempa, w jakim utwór został napisany.
Pauzy są odpowiednikiem nut o tych samych wartościach. Długość trwania pauzy przedłuŜa
kropka lub fermata.

Metrum [2] stanowi element utworu muzycznego i słuŜy do określania regularnego

rozkładu akcentów. Organizuje ono rytm i dzieli całość utworu na mniejsze odcinki – takty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tempo (agogika) [2] oznacza, jak szybko utwór ma być wykonany. Tempo określa się

słownie i umieszcza się za kluczem, nad pięciolinią.

Dynamika [2] określa natęŜenie dźwięku muzycznego. Z wielu instrumentów

muzycznych moŜna wydobywać dźwięków o róŜnej głośności. Dwa główne odcienie
dynamiczne to: f (forte) głośno , p (piano) cicho.

Artykulacja [2] jest to sposób wydobycia i kształtowania dźwięku. W skład artykulacji

wchodzi  teŜ  frazowanie.  Artykulacja  nadaje  utworowi  odpowiedni  wyraz  oraz  dopełnia  go
pod  względem  technicznym.  Istnieje  wiele  określeń  artykulacyjnych,  niektóre  z  nich  są
uniwersalne, inne zaś są typowe dla danego instrumentu. Przykładowe znaki artykulacyjne:
Staccato  –  ostre  wydobycie  dźwięków  i  oddzielenie  ich  od  siebie,  skracanie  dźwięków
o około  połowę  ich  wartości,  spiccato  –  zbliŜone  do  staccato,  ale  jeszcze  bardziej  krótsze
i ostrzejsze, legato – dźwięki grane są płynnie, bez ich oddzielania od siebie.

4.7.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Z jakich elementów zbudowany jest aparat głosowy człowieka?

Jakie funkcje pełnią poszczególne elementy w aparacie głosowym człowieka

Jak powstaje głos?

Na czym polega artykulacja?

Czym róŜnią się samogłoski od spółgłosek?

Czym jest emisja głosu?

Jakie są rodzaje oddechu?

Czym jest podparcie oddechowe?

Czym jest atak głosu?

10.

Czym charakteryzuje się intonacja?

11.

Według jakich kryteriów dzielą się chóry?

12.

Czym się charakteryzuje kaŜdy rodzaj chóru?

13.

Jakie są typy głosów?

14.

Z jakich elementów składa się zapis nutowy?

15.

Jakie są rodzaje zespołu muzycznego?

4.7.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij budowę aparatu głosowego człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.7.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

obejrzeć plansze lub foliogramy ukazujące budowę aparatu głosowego człowieka,

wskazać na modelu i nazwać poszczególne elementy aparatu głosowego człowieka,

określić budowę anatomiczną aparatu głosowego.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

model aparatu głosowego człowieka,

−

plansze lub foliogramy ukazujące budowę aparatu głosowego człowieka,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Opisz mechanizm powstawania i wydobywania głosu z aparatu głosowego człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.7.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

przeczytać ze zrozumieniem tekst o mechanizmie aparatu głosowego człowieka,

zredagować notatki,

scharakteryzować poszczególne elementy aparatu głosowego pod względem ich funkcji,

określić pracę więzadeł głosowych podczas powstawania i wydobywania głosu,

opisać mechanizm powstawania i wydobywania głosu,

zaprezentować efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

materiały informacyjne,

−

model aparatu głosowego człowieka,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj poszczególne elementy notacji muzycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.7.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

dokonać analizy fragmentu zapisu nutowego utworu,

rozróŜnić, nazwać i scharakteryzować poszczególne elementy notacji muzycznej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zapisy nutowe utworów,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.7.3.

Sprawdzian postępów:

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić budowę aparatu głosowego człowieka?

wyjaśnić mechanizm działania aparatu głosowego człowieka?

określić

pracę więzadeł głosowych podczas wydobywania głosu?

scharakteryzować elementy notacji muzycznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Orkiestry i zespoły

4.8.1.

Materiał nauczania

Orkiestra symfoniczna

Orkiestra [2] to typ rozbudowanego zespołu instrumentalnego. Współczesna orkiestra

symfoniczna jest wielkim, złoŜonym z około 80 – 120 osób zespołem instrumentalnym,
w którym wyróŜniają się cztery grupy:
1.

Grupa instrumentów smyczkowych (kwintet smyczkowy), obejmująca przykładowo 18
pierwszych skrzypiec, 16 drugich skrzypiec, 14 altówek, 12 wiolonczel, 10 kontrabasów.

Grupa instrumentów dętych drewnianych: 2 flety i flet piccolo, 2 oboje i roŜek angielski,
2 klarnety i klarnet basowy, 2 fagoty i kontrafagot.

Grupa instrumentów dętych blaszanych: 4 – 8 rogów, 3 trąbki, tuba.

Grupa instrumentów perkusyjnych: kotły, bębny, talerze, trójkąt, czelesta i inne.

Ponadto  w  skład  orkiestry  wchodzą  1  –  2  harfy,  fortepian  oraz  inne  instrumenty  wskazane
w zapisie  partyturowym.  Najbardziej  rozpowszechniony  obecnie  i  spotykany  w  kilku
wariantach  jest  tzw.  amerykański  układ  instrumentów,  z  wiolonczelami  po  prawej  stronie.
ZbliŜając do siebie obie grupy skrzypiec, układ ten zwiększa siłę brzmienia tej części zespołu,
co ma istotne znaczenie zwłaszcza dla wykonań muzyki klasycznej. Od końca XIX w. do  II
wojny  światowej  najczęściej  stosowano  tzw.  układ  niemiecki,  w  którym  I  i  II  skrzypce  są
rozplanowane  symetrycznie  na  lewo  i  prawo  od  dyrygenta.  Niektóre  zespoły  stosują  taki
układ  równieŜ  obecnie.  Istnieje  teŜ  układ  pośredni  między  amerykańskim  a  niemieckim  –  II
skrzypce  i  wiolonczele  po  prawej  stronie  dyrygenta.  Orkiestra  jako  całość  zespołu
instrumentalnego  powstała  w  połowie  XVII  wieku,  dochodząc  w  stuletnim  procesie
rozwojowym do ukształtowania klasycznego wzoru orkiestry symfonicznej.

ZaląŜkiem orkiestry były zespoły powstające w okresie baroku takie jak: zespoły

nawiązujące  do  zespołów  renesansowych,  obejmujących  całe  rodziny  instrumentów  i  duŜą
liczbę  instrumentów  szarpanych  oraz  nowy  typ,  ograniczony  do  zespołu  instrumentów
smyczkowych.  Do  drugiego  typu  naleŜą  w  Niemczech  tzw.  capellae  fidiciniae,  we  Francji
orkiestra  królewska  (24  violons  du  Roi).  Na  przełomie  XVI  i XVII  wieku  powstały
kompozycje dokładnie określające głosy przeznaczone do wykonania przez dany instrument.

Ukształtowanie nowoczesnego zespołu orkiestrowego wiązało z utworzeniem chóru

instrumentów  smyczkowych.  W  XVII  wieku  zaznaczała  się  jeszcze  niestałość  tych  układów
od 3 do 4 głosów. Ostatecznie ustalił się jako główny układ czterogłosowy, który utrzymał się
równieŜ  w  przypadku  pięciu  instrumentów,  poniewaŜ  kontrabas  wykonywał  partię
wiolonczeli, transponując ją o oktawę w dół. W okresie baroku u czołowego przedstawiciela
opery  neapolitańskiej  A.  Scarlattiego  pojawił  się  w  operze  „Eraclea”  po  raz  pierwszy
topofoniczny układ orkiestry, polegający na współdziałaniu z orkiestrą główną kilku orkiestr
dodatkowych.  Prototyp  orkiestry  klasycznej  stworzyli  Włosi  w  latach  30–ych  XVIII  wieku.
Typ  klasyczny  orkiestry  pojawił  się  (z  róŜnymi  wariantami)  u klasyków  wiedeńskich,  stając
się  podstawą  dalszego  rozwoju  orkiestry  aŜ  do  końca  XIX  wieku.  W  okresie  romantyzmu
powstała  tzw.  wielka  orkiestra  symfoniczna,  którą  ustalił  Ryszard  Wagner  („Lohengrin”,
„Tristan i Izolda”). Wraz z wewnętrzną ewolucją struktury orkiestry, zwiększała się liczebnie
jej  obsada,  np.  orkiestra  Berlioza  w  „Requiem”  składała  się  z  465  instrumentalistów  (nie
licząc  360-osobowego  chóru),  zaś  VIII  Symfonia  Mahlera  została  wykonana  w  1910  przez
zespół  instrumentalno  –  wokalny  dochodzący  do  1000  osób,  stąd  jej  nazwa  –  Symfonia
tysiąca.  W  okresie  impresjonizmu  nastąpiło  rozbicie  orkiestry  na  poszczególne  grupy
kameralne,  kompozytorzy  zaś  unikali  zdwojeń,  dąŜyli  do  uzyskania  klarownego  brzmienia,
podkreślając  specyficzne  walory  barwne  poszczególnych  instrumentów.  W  okresie  tym
zaznaczyło  się  znaczne  wzbogacenie  artykulacji  (np.  smyczki  w  roli  perkusji,  trąbki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z tłumikami).  W  XX  wieku  nastąpiło  przełamanie  struktury  tradycjonalnej  orkiestry  i  wtedy
powstawały  utwory  przeznaczone  dla  mniejszych  zespołów  kameralnych  o  zróŜnicowanych
składach.  Nastąpiła  teŜ  rozbudowa  zespołu  instrumentów  perkusyjnych,  które  stworzyły
samodzielną  grupę  w  orkiestrze.  Tworzyły  się  teŜ  większe  usamodzielnione  zespoły
perkusyjne,  wprowadzono  instrumenty  jazzowe,  narodowe,  elektroniczne.  Do  znanych
przykładów orkiestry perkusyjnej w XX wieku naleŜy zespół 30 instrumentów perkusyjnych
złoŜony  z  13  wykonawców,  na  który  przeznaczony  jest  utwór  Varèse'a  „Ionisation”  z  1934
roku.  W  XX  wieku  wyróŜnia  się  trzy  typy  zespołów  orkiestrowych  i  są  to:  zespoły  będące
kontynuacją  orkiestry  impresjonistycznej,  powracające  do  pierwotnej  orkiestry  typu
chóralnego,  a  po  II  wojnie  światowej  powstały  orkiestry,  w  których  poszczególne  grupy
instrumentów  tworzą  jednolite  bloki  lub  segmenty  brzmieniowe,  a  najczęściej  pojawiają  się
segmenty  instrumentów  smyczkowych.  Segmentowe  traktowanie  orkiestry  szczególnie
ujawnia  się  w  przypadku  klasterów.  Do  orkiestry  wchodzą  równieŜ  gotowe  segmenty,
montowane  na  taśmie  magnetycznej  za  pomocą  urządzeń  elektroakustycznych.
Kompozytorzy powracają takŜe do topofonicznego traktowania orkiestry.

Orkiestra kameralna i mała orkiestra symfoniczna

Orkiestra kameralna [2] to taka, której skład nie jest ustalony. Jedną z jej cech jest

dąŜenie do solowej obsady wszystkich partii, co w kwintecie smyczkowym łączy się zwykle
ze zwiększeniem liczby partii.

Mała orkiestra symfoniczna [2] jest złoŜona z niewielkiego kwintetu smyczkowego,

pojedynczych,  rzadziej  podwójnych,  instrumentów  drewnianych,  2  rogów,  trąbki,  puzonu
i perkusji.  Ten  typ  orkiestry  istniał  głównie  w  ruchu  amatorskim,  takŜe w  operetce,  komedii
muzycznej,  itp.  Korzystano  w  niej  głównie  z  uproszczonych  transkrypcji  repertuaru
symfonicznego,  zatem  jej  wartość  artystyczna  nie  była  wysoka.  Jeszcze  mniejszy  poziom
artystyczny  prezentowały  orkiestry  salonowe,  których  podstawą  był  fortepian,  uzupełniany
kilkoma  instrumentami,  zwłaszcza  skrzypcami,  rzadziej  instrumentami  dętymi  czy  perkusją.
Zasięg  tej  orkiestry  ograniczał  się  głównie  do  muzyki  rozrywkowej  typu  kawiarnianego,
dawniej  takŜe  do  filmu  niemego,  a  repertuar  był  wyłącznie  popularny.  Wraz  z  rozwojem
muzyki mechanicznej ten typ orkiestr znikł. Większe znaczenie miały orkiestry smyczkowe,
istniejące jako wyodrębnione z orkiestry symfonicznej kwintety smyczkowe. W zaleŜności od
potrzeb twórczych, kompozytor utrzymywał obsadę chóralną głosów, lub zwiększał ich liczbę
przy pojedynczej obsadzie.

Orkiestra dęta

Orkiestra dęta [2] jest jednym z najdawniejszych zespołów instrumentalnych. Posiada

duŜą  siłę  brzmienia  i  moŜliwość  grania  w  marszu,  dlatego  teŜ  orkiestry  dęte  miały
zastosowanie  praktyczne  w  wojsku.  Istniały  juŜ  w  staroŜytnej  Asyrii,  Egipcie,  legionach
rzymskich i są popularne do dziś. Orkiestry dęte miały wpływ na orkiestry symfoniczne, np.
XVIII  –  wieczne  kapele  janczarskie,  przyczyniły  się  do  wprowadzenia  szeregu  nowych
instrumentów perkusyjnych do orkiestry symfonicznej. Współcześnie rozróŜnia się dwa typy
orkiestry  dętej:  fanfarę,  złoŜoną  wyłącznie  z  instrumentów  blaszanych,  ale  zamiast  rogów
i puzonów  są  w  niej  saxhorny  róŜnej  wielkości,  oraz  harmonia,  która  jest  orkiestrą  dętą
składającą  się  z  instrumentów  drewnianych,  blaszanych  i  perkusyjnych.  MoŜe  ona
występować w marszu, ale w występach koncertowych dołączono do niej te instrumenty dęte,
na  których  gra  w  marszu  jest  utrudniona,  jak  oboje,  fagoty,  kotły,  itp.  W  ruchu  amatorskim
oraz  w  muzyce  ludowej  niektórych  narodów  występują  orkiestry  złoŜone  z instrumentów
szarpanych, np. mandoliny, bałałajki, ale nie mają one wysokiej rangi artystycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kapela ludowa

Kapele ludowe [2] są to zespoły instrumentalne, których członkowie nie grają z nut, lecz

ze  słuchu,  na  zasadzie  tzw.  heterofonii  wariacyjnej.  Najstarszymi,  istniejącymi  do  dziś  są
kapele dudziarskie, smyczkowe, harmonistów i dęte. Kapela dudziarska ma w swym składzie
dudy  o  zadęciu  mieszkowym  i  skrzypce  podwiązane  (woj.  poznańskie  na  południe  i  zachód
od  Poznania),  gajdy  i  skrzypce  nie  podwiązane  (Śląsk  Cieszyński),  dudy  Ŝywieckie
z zadęciem ustnym i skrzypce (region śywca), kozioł, skrzypce, klarnet, czasem takŜe trąbkę
B (Ziemia Lubuska).
Kapele  smyczkowe  zawierają  skrzypce  oraz  małe  dwu-,  trzystrunowe  basy,  lub  skrzypce
„prym”,  drugie  skrzypce  i  basy.  Taki  skład  występuje  w  całej  Polsce,  wszędzie  tam,  gdzie
zespoły dudziarskie wyszły z uŜycia. Ponadto  kapele smyczkowe mają w składzie skrzypce
i bębenek baskijski (lubelskie i wieluńskie), skrzypce i wielki bęben (opoczyńskie), skrzypce
„prym”, 1 – 3 skrzypiec drugich i basy (Podhale), skrzypce i harmonię guzikową (Kaszuby).
Kapele  harmonistów  składają  się  ze  skrzypiec,  harmonii  „warszawskiej”  zwanej
trzyrzędówką  (rozciągana),  bębna  z  trójkątem  (nazwa  ludowa  –  „stalka”)  lub  z  talerzem,
czasem  takŜe  klarnet,  a  nawet  basy  (łowickie,  gostynińskie,  siedleckie),  harmonię
„warszawską”  nie  rozciąganą  (zwaną  pedałówką),  skrzypce,  niekiedy  bębenek  baskijski  lub
wielki  bęben  z  trójkątem  oraz  klarnet  (Kurpie,  region  Przasnysza,  Wyszkowa,  Mińska
Mazowieckiego aŜ do Czerska i Garwolina, ale harmonie guzikowe i warszawskie wypierane
są przez akordeony).
Kapele  dęte  posiadają  klarnet  C  lub  B,  kornet  i  trąbkę  B,  róg  altowy  i  tenorowy  lub  puzon,
ewentualnie  waltornie,  bombardon  lub  tubę  czy  helikon  (Śląsk  Górny  i  Dolny,  Pomorze,
Warmia i Mazury, województwo bydgoskie).

Zespoły wokalno – instrumentalne

W muzyce rozrywkowej [2] najczęściej spotykanymi są zespoły wokalno –

instrumentalne,  w  których  utwór  śpiewany  wykonywany  jest  z  towarzyszeniem
akompaniamentu  muzycznego.  Składy  zespołów  nie  są  formalnie  ustalone,  ale  występują
w nich  pewne  tendencje.  W  muzyce  jazzowej  jest  większa  płynność  osobowych  składów
zespołów niŜ w muzyce rockowej oraz dosyć częste składy okazjonalne i czasowe, zwane teŜ
projektami.  Zespoły  instrumentalne  są  znacznie  bardziej  popularne  w  jazzie  niŜ  w  innych
gatunkach muzyki rozrywkowej.

Zespół jazzowy

Zespół jazzowy [2] zwykle jest złoŜony z sekcji rytmicznej i solistów. Główne

instrumenty  sekcji  rytmicznej  to  bębny  (perkusja)  i  bas  (gitara  basowa).  Instrumenty
klawiszowe  i  gitara  mogą  występować  w  sekcji  rytmicznej,  albo  jako  instrumenty  solowe.
Trąbka  wraz  z saksofonem  są  instrumentami  wyłącznie  solowymi.  Zespoły  jazzowe  mogą
mieć róŜnorodny skład, przykładowo:
Trio

−

bębny, bas, fortepian,

−

bębny, bas, gitara,

−

bębny, bas, saksofon,

−

bas, gitara, trąbka.

Kwartet

−

bębny, bas, fortepian, saksofon,

−

bębny, bas, gitara, trąbka,

−

bębny, bas, fortepian, gitara – ale nie jako instrument solowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Big band

Big band [2] (z ang. „duŜy zespół”), jest to popularne określenie orkiestry jazzowej

o rozszerzonym  składzie.  W  big  bandach  muzyka  jest  w  duŜym  stopniu  aranŜowana,
a mniejsze  zespoły  jazzowe  w  szerokim  zakresie  improwizują.  Big  band  nie  ma  ustalonego
składu  instrumentalnego  oraz  stałej  ilości  muzyków,  którzy  w  nim  grają.  Zazwyczaj  są  oni
podzieleni na sekcje i jest ich od kilkunastu do kilkudziesięciu. Klasyczny big band ma sekcję
rytmiczną  składającą  się  z  perkusji,  fortepianu,  kontrabasu,  gitary  oraz  sekcję  dętą  zwykle
dzieloną  na  trzy  mniejsze  sekcje:  trąbek,  puzonów  i  saksofonów.  Poza  nimi  są  teŜ  inne
instrumenty dęte drewniane, głównie flety i klarnety oraz blaszane – flugelhorny, tuba.

Partytura

Partytura [2] to zapis utworu zespołowego, w której instrumenty notowane są według

określonej kolejności:

−

instrumenty dęte drewniane: flety, oboje, klarnety, klarnety basowe, fagoty, kontrafagoty
(ewentualnie saksofony),

−

instrumenty dęte blaszane: waltornie, trąbki, puzony, tuby,

−

instrumenty perkusyjne: o określonej wysokości dźwięku – wibrafon, ksylofon, kocioł,
dzwony, dzwonki oraz o nieokreślonej wysokości dźwięku – gong, bęben, werbel, gong,
talerze, grzechotki,

−

soliści,

−

chóry,

−

instrumenty dodatkowe, które nie mieszczą się w tradycyjnym instrumentarium orkiestry
symfonicznej, np. gitara, akordeon,

−

instrumenty strunowe tradycyjnie wchodzące w skład orkiestry symfonicznej: fortepian,
harfa, organy,

−

instrumenty smyczkowe: skrzypce I i II, altówki, wiolonczele, kontrabasy.

Gitara basowa notowana jest zawsze poniŜej zestawu perkusyjnego. Niekiedy pięciolinię tych
instrumentów  umieszcza  się  na  dole  partytury,  poniŜej  smyczków,  co  jest  nawiązaniem  do
dawnej  praktyki  basso  continuo,  którą  przejęła  sekcja  rytmiczna.  W  kaŜdej  grupie
poszczególne instrumenty notowane są od najwyŜszych – na górze, po najniŜsze – na dole.
Grupy instrumentów łączone są akoladą.

4.8.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym jest orkiestra symfoniczna?

Jaki moŜe być układ instrumentów w orkiestrze symfonicznej?

Jakie typy orkiestr symfonicznych rozróŜnia się współcześnie?

Czym się charakteryzuje się orkiestra kameralna?

Czym charakteryzuje się mała orkiestra symfoniczna?

Czym charakteryzuje się kapela ludowa?

Jakie są rodzaje kapel ludowych?

Z jakich instrumentów składa się kaŜdy rodzaj kapeli ludowej?

Czym jest zespół wokalno - instrumentalny?

10.

Jakie instrumenty wchodzą w skład zespołu jazzowego?

11.

Czym charakteryzuje się big band?

12.

Czym jest partytura?

13.

Jaki jest układ poszczególnych instrumentów, chórów i solistów w partyturze?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj charakterystyki orkiestr i zespołów muzycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.8.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

przeczytać ze zrozumieniem tekst o orkiestrach i zespołach,

obejrzeć film o orkiestrach i zespołach oraz wysłuchać utworów muzycznych przez nie
wykonywanych,

dokonać analizy ułoŜenia poszczególnych partii instrumentów,

wychwycić fragmenty utworów wykonywane przez poszczególne partie instrumentów,

wskazać miejsce orkiestry w partyturze,

określić rozmieszczenie orkiestry i zespołów na estradzie,

dokonać charakterystyki orkiestr i zespołów,

10)

zaprezentować efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne o orkiestrach i zespołach,

−

film o orkiestrach i zespołach,

−

odtwarzacz DVD z monitorem lub telewizorem,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wysłuchaj nagrań muzycznych i przyporządkuj je do poszczególnych rodzajów orkiestr

i zespołów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.8.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

wysłuchać nagrań muzycznych,

wychwycić poszczególne partie instrumentów w utworze muzycznym, charakterystyczne
dla określonego typu orkiestry i zespołu,

przyporządkować nagrania muzyczne do orkiestr i zespołów,

zaprezentować efekt pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

nagrania muzyczne utworów wykonywanych przez róŜne typy orkiestr i zespołów,

−

odtwarzacz płyt CD,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Określ rodzaje i gatunki instrumentów muzycznych na podstawie wysłuchanego

koncertu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

przeczytać fragment materiału nauczania w poradniku ucznia (4.8.1.),

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,

wysłuchać koncertu w teatrze muzycznym lub filharmonii,

określić rodzaje i gatunki instrumentów,

określić rodzaj orkiestry i chóru,

określić miejsce instrumentów w partyturze,

przeprowadzić w grupie dyskusję na temat koncertu.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 7.

4.8.4.

Sprawdzian postępów:

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dokonać charakterystyki orkiestr i zespołów?

opisać rozmieszczenie orkiestry na estradzie?

wychwycić w utworze muzycznym partie instrumentów
charakterystyczne dla określonego typu orkiestry i zespołu?

przyporządkować utwór muzyczny do określonego typu orkiestry
i zespołu?

dokonać analizy materiałów informacyjnych?

zaprezentować efekt pracy w grupie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Idiofony to instrumenty, w których wibratorem jest

napięta membrana.

ciało stałe mające własna spręŜystość.

napięta struna.

drgające powietrze.

Fermata (korona) w notacji muzycznej jest znakiem, który
a)

przedłuŜa długość trwania nuty lub pauzy o określoną wartość i długość.

przedłuŜa długość trwania nuty lub pauzy o nieokreśloną wartość i dowolną długość.

skraca długość trwania nuty lub pauzy o nieokreśloną wartość i dowolna długość.

skraca długość trwania nuty lub pauzy o określoną wartość i długość.

Instrumenty dęte dzielą się na podgrupy

szczelinowych (wargowych), pojedynczo – stroikowych, podwójno – stroikowych,
organicznostroikowych ustnikowych.

rurowych i prętowych.

uderzanych, płytowych, sztabkowych.

języczkowych.

Podstrunnica to element instrumentów

tylko strunowych smyczkowych.

tylko strunowych szarpanych.

strunowych szarpanych i smyczkowych.

które nie posiadają strun.

Czterogłosowy chór mieszany składa się z
a)

altu, sopranu koloraturowego, barytonu i basu.

altu, barytonu, kontratenora i basu.

sopranu, mezzosopranu, tenoru i basu.

sopranu, altu, tenoru, basu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drewniany, spręŜysty pręt z naciągniętym na nim włosiem to

smyczek.

szczotka perkusyjna.

pałka z miękkim wykończeniem główki.

struna fortepianowa.

Grając na tym instrumencie łatwo jest nacisnąć klawisz zbyt mocno i uzyskać
niezamierzone podciągnięcie. Trzeba kontrolować zarówno naciskanie, jak i zwalnianie
klawiszy. Dźwięk wibrujący osiąga się zmieniając siłę nacisku palca na klawisz. Jest to
a)

akordeon.

klawikord.

klawesyn.

organy piszczałkowe.

W XX wieku istniały zespoły orkiestrowe
a)

będące kontynuacją orkiestry barokowej.

będące kontynuacją orkiestry renesansowej.

będące kontynuacją orkiestry impresjonistycznej, powracające do pierwotnej
orkiestry typu chóralnego, z jednolitymi segmentami brzmieniowymi instrumentów,

będące kontynuacją XVIII wiecznej włoskiej orkiestry klasycznej.

Instrument ten zbudowany jest z wąskiej, metalowej rury skręconej w pętlę. Z jednej

strony rura jest zakończona kielichowym lub stoŜkowym ustnikiem, a z drugiej
rozszerzeniem w kształcie dzwonu. Zespół trzech zaworów otwiera lub zamyka drogi
przepływu powietrza, zaś dodatkowy zawór słuŜy do usuwania wilgoci. Jest to
a)

róg (waltornia).

puzon.

trąbka sygnałówka.

trąbka.

10.

Dźwięk z dzwonów rurowych wydobywa się uderzając w nie

dłonią.

młotkiem.

drewnianymi pałkami.

smyczkiem.

11.

Bęben mały jest odmianą werbla, ale z tą róŜnicą, Ŝe

ma określoną wysokość dźwięku.

ma więcej spręŜyn.

nie ma spręŜyn i napinającego je mechanizmu.

ma inaczej skonstruowany mechanizm napinający spręŜyny.

12.

Aparat głosowy składa się zasadniczo z

jamy ustnej, nosowej, gardłowej, krtani, nagłośni, przełyku, tchawicy, płuc.

gardła górnego, gardła średniego i gardła dolnego.

jamy ustnej i jamy gardłowej.

krtani, głośni i płuc.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Więzadła głosowe zwane teŜ strunami głosowymi znajdują się

w jamie ustnej.

w głośni.

w krtani.

w okolicach przełyku.

14.

Syntezator składa się z elementów takich jak

elektroniczne generatory przebiegów sinusoidalnych i klawiatura.

klawiatura, elektroniczne generatory szumów, elektroniczne generatory przebiegów
sinusoidalnych, prostokątnych, trójkątnych i piłokształtnych, filtry modulacji
dźwięku, urządzenia do efektów specjalnych.

klawiatura, dysk twardy lub optyczny.

kontrolki typu „start, stop, tempo”, klawisze wyzwalające rytm instrumentów.

15.

W przetworniku dźwięku – głośniku znajduje się cewka, w której następuje

przesterowanie dźwięku z instrumentu elektrycznego.

wzrost napięcia elektrycznego przetwornika.

spadek napięcia elektrycznego przetwornika.

indukcja napięcia, które jest sygnałem wyjściowym instrumentu elektrycznego.

16.

Wnętrze korpusu tego instrumentu składa się z elementów równowaŜących nacisk strun

na wierzchnią płytę rezonansową (belka – tzw. belka basowa) i przenoszących częściowo
drgania na dolną płytę rezonansową, tzw. duszę oraz zespołu elementów scalających
konstrukcję (pieniek górny, pieniek dolny i cztery klocki naroŜnikowe) i jest to
a)

gitara akustyczna.

altówka.

wiolonczela.

kontrabas.

17.

W harfie pedałowej pojedyncze naciśnięcie pedału powoduje

podwyŜszenie brzmienia strun o pół tonu równocześnie we wszystkich oktawach.

obniŜenie brzmienia strun o pół tonu równocześnie we wszystkich oktawach.

podwyŜszenie brzmienia strun o jeden ton równocześnie we wszystkich oktawach.

obniŜenie brzmienia strun o jeden ton równocześnie we wszystkich oktawach.

18.

Siła naciągu strun na ramie fortepianu przekracza

10N, a całkowita siła strun oddziałujących na Ŝeliwną ramę to ponad 200kg.

100N, a całkowita siła strun oddziałujących na Ŝeliwną ramę to ponad 2 tony.

1000N, a całkowita siła strun oddziałujących na Ŝeliwną ramę to ponad 20 ton.

10000N, a całkowita siła strun oddziałujących na Ŝeliwną ramę to ponad 200 ton.

19.

Skrzypce stroi się w naturalnych kwintach i obejmują dźwięki
a)

od c do e

od C do a

od E do g

od g do e

20.

W klawikordzie struny wprawiane są w drgania poprzez
a)

mocne naciśnięcie klawisza.

naciśnięcie klawisza i uruchomienie metalowego młoteczka uderzającego w struny.

naciśnięcie klawisza i uruchomienie skoczków z kolcem, który szarpie struny.

naciśnięcie klawisza i uruchomienie metalowego tangentu, który uderza w struny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Rozpoznawanie instrumentów muzycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Pozycje ksiąŜkowe
1.

Chmielowska Z.: Z zagadnień nauczania gry na fortepianie. Warszawa 1987

Chodkowski A.: Encyklopedia Muzyki. Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa
2006

Czudowski Z.: Organizacja i kształcenie zespołów śpiewaczych. Kraków 1951

Doroszewski W., Wieczorkiewicz B.: Gramatyka języka polskiego z ćwiczeniami.
Warszawa 1964

Drobner M.: Instrumentoznawstwo i akustyka. PWM, Kraków 1997

Lasocki J.: Chór. Poradnik dla dyrygentów. Kraków 1958

Sachs K.: Historia instrumentów muzycznych. PrzełoŜył Stanisław Olędzki. Oficyna
Wydawnicza. Kraków 1957

Szymczak M. (red.): Słownik języka polskiego. T. I – III, PWN, Warszawa 1978 – 1981

Urbańczyk S. (red.): Encyklopedia wiedzy o języku polskim. Warszawa 1978

10.

Wiechowicz S.: Podstawowe uwagi dla dyrygentów chórowych. Kraków 1951

11.

Wierzchowska B.: Wymowa polska. PWN, Warszawa 1976

Strony internetowe
12.

http://www.ak_muz_instr.

13.

http://www.Budowaakordeonu.htm

14.

http://www.Grand–Pianos.org

15.

http://www.harper’sgreen.htm

16.

http://www.Nauka Spiewu_ Lekcje spiewu_ Emisja głosu_ Spiew Akademicki,
Operowy_ Wszystko o nauce śpiewu_Budowa narządu głosowego.htm

17.

http://pl.wikipedia.org

18.

http://pl.wikipedia.org/wiki/organy_piszczałkowe