– 

Poeci baroku

przegląd

 

-

Mikołaj Sęp Szarzyński

1550–1581

 

 

 

 (1601)

Rytmy abo wiersze polskie

 

   

   

 

. 

Żył krótko i jeszcze w czasach renesansu

   

   

 

, 

 

     

   

   

. 

 

,

Uznajemy go jednak za prekursora baroku dlatego należy mu się słowo w ramach tej epoki Zmarł młodo

 

 

 

pozostawił zbiorek

 

 

 

Rytmy abo wiersze polskie

, k

 

 

 

 

 

. 

tóre zresztą wydał pośmiertnie jego brat Niewiele

 

   

 

: 

 

 

   

, 

 

,

wiadomo o utalentowanym twórcy pozostały dokumenty procesów czy pożyczek jakie zaciągnął

 

   

 

   

 (  

   

), 

   

informacje o zagranicznej edukacji i podróżach był zapewne we Włoszech bywał na dworach

 

   

.

Starzechowskich i Tarłów

 

-

 

 

,   

 

 

 

, 

   

   

Był Sęp Szarzyński człowiekiem wykształconym a jego poezje ceniono wysoko choć w trzydzieści lat po

 

 

   

   

 

 

 

 

 

. 

 

 

śmierci popadł w zapomnienie i dopiero wiek XIX „odgrzebał” jego utwory Zwany „zachodzącym słońcem

 

, 

 

 – 

 

 

,   

 

renesansu” „prekursorem baroku”

pozostawił spuściznę niewielką ale rzeczywiście interesującą

 – 

 

   

 

 

 

 

:   

Sarmatyzm

jako kultura i przekonania panujące wśród szlachty polskiej o starożytnym

 

     

 

. 

   

   

, 

, 

 

pochodzeniu i o wyjątkowości narodu Postawa ta wpływała na strój obyczaj poglądy i

 

 

.

politykę szlachty

 

 

 

Jan Andrzej Morsztyn

 

poeta dworski

: 

 

 

 

, 

 

Zbiory Kanikuła albo psia gwiazda Lutnia

 

 

, 

Twórca poezji dworskiej mistrz

 konceptu   

, 

 

w poezji polski marinista

. 

   

 

Przypisano mu metkę „błahej

 

   

 

treści w wyszukanej formie

,   

 

 

, 

 

, 

 

,   

   

” bo opisywał dworski flirt miłość zmysłową grę miłosną a lubował się w

 

   

 

 

 

. 

 

 

 (      

dobieraniu jak najwymyślniejszych sposobów przedstawienia tematu Niektóre jego utwory nie ma ich w

 

) 

 

 

 

 

, 

, 

.   

 

podręczniku można dziś nawet nazwać pikantnymi erotycznymi alkowianymi Z tych podręcznikowych

 

 

 

  :

warto zwrócić uwagę na

 

 – 

,   

 

 

 

 

• Pomysł

paradoks na którym oparty jest sonet

 

Do trupa

. 

, 

   

Zestawienie porównanie i wykazanie

 

 

 

   

 – 

 

,   

 

 

. 

podobieństw pomiędzy zakochanym a nieboszczykiem

może zadziwić ba nawet wzbudzić niesmak Czy

 

   

 

 

 

?

rzeczywiście w lepszej sytuacj jest nieboszczyk

 

 

   

 

   

 

• Ostry kontrast i epatowanie brzydotą w wierszu Niestatek

. 

 

 

 

 

Poeta przeobraża urodę zakochanej w

 

, 

 

   

   

   

 

. 

 – 

odrażający makabryczny portret i zdaje się szukać jak najokropniejszych określeń Zamysł

stwierdzenie

 

,   

 

 

 

 – 

 

 

 

.

tego jak uczucia odmieniają sposób widzenia

także wart jest uwagi

 

 

 

 

 

 

   

 

 

   

• Piękny przykład rozbudowanej anafory oraz pomysłowości w kreowaniu sytuacji niemożliwych w innym

 

 

wierszu Niestatek

–   

,   

 (…), 

 (…), 

 (  

   

 

) – 

 

 

 

o tym że „prędzej

prędzej

prędzej kto wiatr w wór zamknie

niźli będzie stateczna która

 

. 

 

   

 

 

 

, 

 – 

.

białogłowa” Kobiety dostrzegą w tym utworze znaczną przesadę czyli

hiperbolę

 

 

   

Daniel Naborowski lekarz i dyplomata

 

 

, 

 

   

   

 

,   

   

 

Był synem aptekarza ukończył medycynę i służył na dworach magnackich ale przeszedł do historii jako

 

 

 

 

. 

 

 

   

wyśmienity poeta polskiego baroku Ów wykształcony człowiek był kalwinem

, 

 

,   

dlatego dwory na których

 

, 

   

 

 

 –    . 

bywał należały do wielmożów patronujących różnowiercom

jak np Radziwiłłowie

. 

 

 

Przez długie lata

 

   

, 

     

   

 

   

 

   

 

dworak i dyplomata zniechęcił się w końcu do świata dworskiego i odnalazł spokój w ziemiańskim modelu

 

. 

   

 

 

,   

 

 

 

 

 

życia Należy do nurtu poezji dworskiej ale jest autorem wierszy najtrafniej wyrażających barokową

 

.

ideologię

 

   

, 

 

, 

 

 

, 

Frapuje go przemijalność kondycja człowieka jego kruche istnienie następstwo

 

.

pokoleń

 

Krótkość żywota

   

 

 

 

 

, 

 – 

 

 

 

 

 

Jest to bardzo ważny wiersz polskiego baroku wiersz

refleksja filozoficzna nad ludzkim przemijaniem i

 

 

. 

   

 

,       

! 

 

 

 

 

 –

kruchością istnienia Temat dla epoki typowy ale za to ujęcie Naborowski potrafi być mistrzem syntez

 

 

 

 

 

,   

 

 

   

 

 

   

 

każdy wers dowodzi znikomości życia w kilku słowach zamyka się przestrzeń całego życia lub nawet kilku

 

,     

:

pokoleń jak w tym

   

 

Godzina za godziną niepojęcie

schodzi

 

, 

   

, 

był przodek byłeś ty sam potomek

 

.

się rodzi

   

   

,   

 

 

 

 

. 

 

 – 

 

 

,

Niby nie jest to odkrycie ale upływ czasu został ukazany obrazowo Poza tym

wiersz jest wiązką

 

 

   

. 

 

 

 

    ,   

 

szeregiem dowodów na przemijanie Powyższa zmiana warty pokoleń to raz ale mamy twierdzenia

 

 – 

 

 

 (

), 

   

 

 

 

 (

),

następne

nieboszczyka imienia nabędziesz prawda słońce raz tylko wschodzi takie samo prawda

 

 

 

…   

lotny czas uchodzi

„

   

 – 

   

kiedy ty myślisz

jużeś był nieboże  – 

 

 

”

uświadamia Naborowski ewentualnego

 

, 

 

,   

.   

 

 

 – 

 

 

   

! 

lekkoducha który myśli że jest A przecież zanim pomyśli

myśl faktycznie odchodzi w przeszłość „Byt

 

 

 

 

 

 

 

 

nasz ledwie może nazwan być czwartą częścią mgnienia

 – 

 

   

 

   

”

mówi poeta i dodaje słynną w baroku

 

 

 – 

. 

 

, 

 

 

 

 

, 

 

metaforę kołyski

grobu Aby nazwać zobrazować najtrafniej ową ulotność egzystencji używa ciągu

 

 

: 

, 

, 

, 

, 

, 

, 

. 

   

   

 

niezwyczajnych słów dźwięk cień dym wiatr błysk głos punkt Każde z nich to nazwa zjawiska

 

   

, 

 

 

 –   

.

abstrakcyjnego i ulotnego każde jest krótkie

jak życie

 

 

Cnota grunt wszystkiemu

   

 

 

 

: 

 

 

 

 

Zarys i schemat wiersza jest prosty szesnaście wersów rozpoczętych wartościującym

 

„nic to”

 zestawia 

 

rozmaite

   

 

 

.

dobra i splendory doczesnego świata

 

   

 

Jest to oczywiście

 

rozbudowana anafora

, która 

 

 

,     

 

 

   

. 

 

 

 

? 

,

wymaga pracy wyobraźni by jak najwięcej ciekawych „nic to” nazbierać Cóż więc jest niczym Pałac

 

, 

, 

 

, 

 (

) 

, 

 

. 

 – 

 

; 

,

jadło kruszce uroda żony „gęste” liczne wsie słowem bogactwo Dalej

własne przymioty dowcip

 

 

   

.    . 

wysoki urząd i szczęście Nic to

,   – 

Nic bo

przemija

.   

 

 

 

 

,   

Po cóż jednak wyliczać powyższe słodycze czy po

 

,   

   

 

 

, 

   

? 

.    ,     

 

to by utruć tę chwilę istnienia szczęśliwcowi któremu się powiodło Nie Po to by w końcu utworu

 

 

 

zamieścić informację o

 

 

 

 –   

   

, 

   

 

. 

jedynej wartości trwałej

to cnota i sława która z cnoty płynie Tylko

 

 

 

 

 

.   

 

 –   

 

, 

 

życie cnotliwe gwarantuje życie wieczne A konkluzja taka

to właśnie koncept efektowne zwieńczenie

 

.

utworu

 

 

 – 

Wacław Potocki poeta

„publicysta”

 

, 

 

, 

 

 

 

 

   

. 

 

,

Poeta ziemianin niezwykle płodny musiał dokonać wyboru między wyznaniem a ojczyzną Zmienił wiarę

 

   

,     

 

 

pozostał w Polsce ale w rzeczywistości pozostał

 

wierny arianizmowi

,     

 

. 

tak jak jego żona Poślubił

 

 

 

bowiem Potocki

 

 (

 

 

)

Katarzynę Morsztynównę zresztą krewną Morsztyna

, 

 

 

.   

która była arianką W ich

 

 

   

 

- 

, 

   

 

 

 

. 

   

 –

domu odbywały się spotkania inno wierców przez co zresztą Potocki miał kłopoty Nie był szczęśliwy

 

 

 (

   

), 

   

 

. 

 

     

 

 –

stracił synów zmarli w wojsku zmarła też jego córka Potocki związany był z ziemią beskidzką

 

   

 

 

.   

   

 

 

 – 

   

 

 

mieszkał w Łużnej pod Bieczem Za życia nie wydano jego utworów

doczekały się publikacji dopiero w

 

 

.

XIX wieku

!

Uwaga

 

 

 

, 

 

 

 

 

 

.

Wacław Potocki jest krytykiem ale zarazem przedstawicielem polskiej kultury sarmackiej

 

 

 

 

   

   

   

.

Nie miał nic wspólnego z magnaterią i mocno ją krytykował

 

 

 

 

,   

 

 

 

 

 –   

   

• idealizował ziemiański wzorzec życia ale widział także problemy stanu chłopskiego

co odróżnia go od

 

 

;

większości Sarmatów

   

 – 

; 

 

 

 

 

, 

, 

 

 

• był poetą

publicystą jego twórczość zawiera mnóstwo postulatów reform satyrycznego spojrzenia na

 

, 

   

 

 

, 

 

 

 

;

rzeczywistość istotne w nich jest przesłanie pouczający sens słów poety

 

,   

   

, 

 

   

.

• źródłami do których się odwoływał były Biblia i antyk

 

 

 

Kto mocniejszy ten lepszy

–  

 

 

   

wiersz dialog traktujący o

 

 

nietolerancji wobec innowierców

 

 

w

.

Rzeczypospolitej

  Czemuż 

 

 

   

odebrano arianom ziemię i

 

   

?

wygnano ich z kraju

  – 

 

   

, 

,   

.

pyta jeden z rozmówców mniemamy że autor

 

 

 

   

 

   

: 

 

 

 

 

. 

 

 

Wśród argumentów drugiego na czoło wysuwa się prosty „bo nas więcej niźli ich” Konkluzja jest smutna

– 

 

 

   

 

górą wiara większości i prawo silniejszego

– 

 

   

. 

     

 

.

słabość musi się podporządkować Nie są to szczytne ideały

 

Pospolite ruszenie

–

 

 

 

wiersz obrazek prezentujący

 

   

 

 

 

. 

szlachtę polską na pospolitym ruszeniu przeciw Kozakom Czy

 

   

 

   

 

? 

.

walczy w bitewnym zgiełku i huku armat Bynajmniej

 

 

   

,   

,

Szlachta śpi po namiotach a dobosz

 

 

   

 

 

, 

 

   

 

który chce te smaczne „pierwospy” przerwać otrzymuje groźbę i brzydkie słowo

. Scenka 

 

 

 

 

 

 

ze szlacheckiego obozu wojskowego jest wyraźną

, 

   

 

.

satyrą szydzącą ze stanu sarmackiego

 

 

Nierządem Polska stoi

– 

 

   

próbka publicystyki w poezji

.   

 

 

:

Na początek drastyczne przypuszczenie

 

 

   

gdyby nieboszczyk z grobu

 

 

 

, 

 

   

 

na ojczyznę spojrzał przerażony wróciłby w grobową czeluść

.         

: 

Aż tak źle się dzieje prawo

 wciąż 

 

się

, 

   

 

 

. 

 

 

   

 

 

 

zmienia nikt go zresztą nie słucha Możni wyzyskują biednych i wówczas mają prawo za

 

,   

 

 

 

 

. 

   – 

 

 

.

sobą a efektem procesów jest krzywda niewinnych Tak to

nierządem Polska stoi

Człowiek

–

 

 

 

   

 

 

Wacława Potockiego wizja człowieka i jego przemijalności

 

   

 

daleka jest od subtelnej refleksji

 

. 

 

 

Naborowskiego Potocki jest bezpośredni

 –

–

 

 

 

 

. 

 

, 

 

najpierw serwuje nam definicję człowieczeństwa Bardzo brutalną wręcz naturalistyczną

 

: 

 – 

 

, 

 – 

 

, 

 – 

   

, 

 –

definicję głowa

garniec błota nos

odchód plugastwa uszy

dziury na wiatr brzuch

 

 

 

   

 

.

beczka pełna gnoju i zgniłego smrodu

 

–

 

 

     – 

. 

 

   

 

,     

 – 

To urokliwe zjawisko to my

ludzie Zaiste powodów do pychy brak a w dodatku

 

w grobie

 

 

„dognijesz ostatka”

,   

   

 

   

   

.

a „inszy się rozpościerać będzie w tym po tobie”

–

 

 

 

 

 

   

 

 

 

, 

Filozoficzny przykład poetyckiego kunsztu Wacława Potockiego nie jest może szczytem smaku ale

 

 

   

   

 

 

.

barokową myśl o przemijaniu i wartościach ujmuje dobitnie

   

   

 

I zgodnie z postulatem szokowania

 

.

odbiorcy

 

 

 

 

Zestaw reform koniecznych według poezji

 

Wacława Potockiego

 

 

   

.

• Uporządkować prawo w Polsce

 

 

 

.

• Bronić wolności wyznania

 

 

 

.

• Znieść liberum veto

 

 

 

 – 

 

.

• Sprawiedliwość wobec chłopów

także chrześcijan

 

   

 

 

   

     

   

.

• Powrócić do dawnych rycerskich ideałów i stosować je w życiu i walce

   

,       

 

   

 

.

• O ojczyźnie a nie o własnych majątkach i wygodzie myśleć

 

   

, 

   

 – 

   

 

.

• Skończyć z opilstwem ospałością i pychą

zwłaszcza w dobie wojny

 

, 

, 

   

 

   

   

.

• Rozrzutność snobizm pychę i wystawność zamienić na datki dla kraju

 

 

, 

, 

, 

, 

  . 

 

 

 

Widział więc anarchię fanatyzm nietolerancję pychę pieniactwo itd Zapewne taka była Rzeczpospolita

 

 

. 

, 

,   

 

 – 

  . 

, 

 

   

, 

XVII wieku Patriotyczna waleczna jak chciał Sienkiewicz

pewnie też Barok choć wiek to srebrny nie

 

, 

 

 

, 

   

 

 

 

.  

złoty jak jego poprzednik był w historii Polski bardzo ważny

   

 

 

 

To w tym czasie ugruntowało się

 

 

 

,  

 

,  

 

 

 

 

,  

 

poczucie wielkości narodu duma polskości co może oznaczać miłość ojczyzny ale i

 

megalomanię

.   

 

 

 

 

 (

, 

)   

   

   

 –

To XVII wiek dowiódł potęgi Polski Szwecja Turcja i stał się początkiem jej słabości

 

 

   

. 

stuleciem wojen i bałaganu

   

 

 

 

, 

 

   

To w baroku ugruntował się katolicyzm odtąd często z polskością

 

identyfikowany

.    

 

 

 

 

 

,    

W baroku powstawał polski krajobraz dworków szlacheckich a siedziby

 

 

 

 

 

.    

   

 

 

 

 

magnatów są dziś zabytkiem architektury I właśnie w XVII wieku zarysował się ostry

 

   

   

:   

 

,   

 

   

.  

podział na szlachtę i magnaterię tę pierwszą swojską tę drugą związaną z zagranicą Był

 

 

 

, 

 

, 

.

więc barok bogaty pełen sprzeczności niespokojny