1
ANALIZA DANYCH JAKOŚCIOWYCH
dr Beata Marciniak
Katedra Rynku, Marketingu i Jakości SGH
Źródła danych w analizie danych jakościowych
• Transkrypcje
• Nagrania audio-wideo
• Notatki obserwatora
• Notatki badacza
• Kwestionariusz rekrutacyjny
• Brief do agencji badawczej
Analiza wyników badań jakościowych
• zgromadzony materiał źródłowy ma charakter tekstualny
(np. transkrypcje wywiadów i zapis audio/wideo)
• analiza danych bezpośrednio po przeprowadzeniu wywiadów
(rola pamięci)
• w oparciu o pamięć moderatora, notatki obserwatorów
i pozostały materiał źródłowy
• poddanie analizie całego materiału badawczego
• wyniki w postaci opisowej relacji z badanej rzeczywistości
• cytaty z wypowiedzi respondentów jako materiał ilustracyjny
Rola obserwatora / debriefing
• wstępne podsumowanie wyników (debriefing)
• opis podstawowych wniosków, spostrzeżeń i uwag,
co do których badacze (moderator, obserwator) są zgodni
• Rola obserwatora:
– kluczowe wypowiedzi (wraz z adnotacją, kto je wypowiada)
– zmiany w kolejności zadawania pytań
– charakterystyka uczestników spotkania
– wątki (i sformułowania) pojawiające się w wypowiedziach
uczestników dot. kluczowych celów badawczych
– stopień zaangażowania badanych w dyskusję
– spójność między wypowiedziami badanych, a opisem ich działań
ANALIZA DANYCH
JAKOŚCIOWYCH
analiza
pojęć
analiza
tematyczna
analiza
semiotyczna
analiza
dyskursu
analiza
konwersacji
indukcja
analityczna
analiza
kodów
analiza
treści
teoria
ugruntowana
logiczna analiza
macierzowa
analiza struktury
zdarzeń
podejście
refleksyjne
analiza
metaforyczna
analiza
narracjyjna
analiza
fenomenologiczna
analiza
heurystyczna
analiza
tekstu i działań
analiza
etogeniczna
analiza
hermeneutyczna
studium
przypadku
TAKSONOMIE ANALIZY DANYCH JAKOŚCIOWYCH
Analiza treści - definicja
(ang. content analisys)
• zespół technik stosowanych w celu systematycznego
i obiektywnego ujawnienia treści i znaczeń przekazów
werbalnych i pozawerbalnych (tj. opracowań
tekstowych, wytworów plastycznych, komunikatów
wizualnych, obserwowanych zachowań) oraz ukazania
występujących między nimi relacji
2
Etapy procesu analizy danych jakościowych
(Miles, Huberman)
• FAZA I: Przygotowanie danych
– gromadzenie materiału treściowego
– sporządzenie transkrypcji
• FAZA II: Analiza wstępna - określenie stopnia wiarygodności materiału
źródłowego
– poszukiwanie wewnętrznych sprzeczności
– analiza spójności wypowiedzi w czasie
– analizowanie struktury wywiadu pod kątem wpływu lidera grupy
na pozostałych badanych
– analizowanie struktury wywiadu pod kątem wpływu procesów
grupowych
– określenie ilości odpowiedzi „akceptowanych społecznie”
Kodowanie wstępne (otwarte)
• kondensowanie i porządkowanie danych wg wybranych
kategorii (np. cele badawcze, ramy teoretyczne)
• detaliczne przeglądanie transkrypcji (linijka po linijce)
• zadawanie pytań dot. każdego zachowania/zjawiska:
– Czym jest dane zachowanie ?
– Jakiego zjawiska jest przykładem?
– Czy inne wypowiedzi, kontekst wypowiedzi
podtrzymują/negują wyodrębnione zachowanie?
• liczne i zróżnicowane kody
Kodowanie zogniskowane
• wybiórcze, konceptualne
• cel: powiązanie większych porcji danych
• usunięcie mniej użytecznych analitycznie i opisowo kodów
• wybór nadrzędnych z punktu widzenia analizy kodów
• mniejsza liczba kodów (jedynie analitycznie znaczące)
• poszukiwanie odpowiedzi na pytania:
– Przejawem jakiego zjawiska jest określone zachowanie/
wypowiedź?
Metody kodowania
• Tradycyjne rejestry /kartoteki z fiszkami
• Edytory tekstu
• Programy wspomagające kodowanie i porządkowanie danych:
– ATLAS.ti, Ethnograph, HyperResearch, NUD*IST, MaxQDA, QDAminer
– Nvivo 7 (analiza wątków, rekonstrukcja procesów, znaczeń)
– TextAnalyst (analiza semantyczna tekstu)
– WordStat 5.1. (porządkowanie i analiza treści)
Kodowanie - literatura
• J. Bieliński, K. Iwańska. A. Rosińska-Kordasiewicz, Analiza danych
jakościowych przy użyciu programów komputerowych, „ASK”, 16/2007
• M. Brosz, Komputerowe wspomaganie badań jakościowych.
Zastosowanie pakietu NVIVO w analizie materiałów
nieustrukturyzowanych, „Przegląd Socjologii Jakościowej” Nr 1/2012
• www.qualitative-research.net
Etapy procesu analizy danych jakościowych
(Miles, Huberman)
• FAZA III: Porządkowanie, klasyfikacja i redukcja
materiału
–
kodowanie transkrypcji
–
notowanie uwag i refleksji na marginesach
–
selekcja danych i redukcja nadmiaru
–
zaznaczenie fragmentów wypowiedzi odnoszących się
do poszczególnych celów badawczych (np. kolorami)
–
sortowanie materiału
3
Sortowanie materiału
• wg celów badawczych
• wg kolejności podnoszonych kwestii
• wg dostrzeżonych wzorców zachowań
• wg częstości występowania zjawiska X
• wg czasu trwania dyskusji nad wątkiem
• wg nasilenia zjawiska X
• wg intensywności reakcji badanych na bodziec
• wg przyczyn występowania zjawiska X
• wg struktury zjawiska X (typu, związków między typami)
• wg cech wspólnych/różnicujących dla podgrup
• wg związków między zidentyfikowanymi zmiennymi
Etapy procesu analizy danych jakościowych
(Miles, Huberman)
• FAZA IV: Pogłębiona analiza treści
– opis faktów
– poszukiwanie dominujących opinii i wzorów zachowań
– analiza przyczyn i skutków (czynników odpowiedzialnych za zaistnienie
i rozwój badanego zjawiska oraz jego następstw)
– odkrywanie istniejących reguł i prawidłowości, wzorców, procesów,
cech wspólnych i różnicujących
– kategoryzowanie danych i tworzenie ich reprezentacji .
– zaznaczenie fragmentów wypowiedzi do zacytowania
– interpretacja danych (objaśnianie i komentowanie wyników)
– konfrontacja uogólnień z ogółem wiedzy (teorią)
– wyciąganie wniosków (wyjaśnianie przyczyn uzyskanych wyników,
ukazanie ich znaczenia)
– sporządzanie rekomendacji
• FAZA IV: opracowanie końcowego raportu
Rodzaje reprezentacji danych
• Formy reprezentacji danych:
– bloki tekstu
- matryce
– wykresy
- zestawienia danych
– schematy
- tabele
– diagramy
- mapy pojęć / kontekstu
– rejestry zdarzeń
- drzewa decyzyjne
– reprezentacje uporządkowane ze względu na role
– reprezentacje uporządkowane pojęciowo
(np. matryca motywów i postaw użytkowników wobec marki X) .
Treść i kontekst wypowiedzi
1. analiza stwierdzeń istotnych z punktu widzenia celów
badawczych
2. analiza stwierdzeń wraz z poprzedzającymi je pytaniami
3. odczytanie znaczenia przy uwzględnieniu kontekstu
„Podczas robienia zakupów w sklepie podejmuję racjonalne decyzje.”
Zdanie poprzedzające A:
„Czym się Pan kieruje podczas robienia zakupów?”
Zdanie poprzedzające B:
„Czy zdarza się Panu kierować podczas robienia zakupów nagłym impulsem?”
Analiza emocji
• analiza emocji wyrażanych w sposób bezpośredni
i pośredni
• analiza emocjonalnego zaangażowania w wywiad badacza
• analiza generalnego nastroju emocjonalnego wypowiedzi
osób badanych
(np. znudzeni, zamyśleni, impulsywni, wytrwali, chwiejni w opiniach)
• analiza spójności emocji i treści wypowiedzi
(np. treść pozytywna, emocje wyrażane za pomocą komunikatów
niewerbalnych negatywne)
Inne aspekty analizy treści
• Język, jaki posługiwali się badani dyskutując o kluczowych celach
badawczych
• Wątki, jakie pojawiły się w wypowiedziach uczestników odnośnie
kluczowych celów badawczych
• Stopień zaangażowania badanych w dyskusję
• Spójność między wypowiedziami badanych a opisem ich działań
• Spójność wypowiedzi i komunikacji niewerbalnej
(m.in. potakiwanie, znudzenie, frustracja, niepokój, obawy, irytacja)
• Charakterystyka ogólnej dynamiki grupy (stopień zainteresowania
dyskusją, spontaniczność dyskusji)
• Zmiany w kolejności zadawania pytań
4
Analiza danych z technik projekcyjnych
• odtworzenie znaczenia wypowiedzi
• analiza wyjaśnień uczestników
• analiza kolejności pojawiania się skojarzeń
• ocena stopnia powtarzalności skojarzeń
• analiza relacji między skojarzeniami
• grupowanie skojarzeń (np. neutralne, pozytywne, negatywne)
• analiza różnic między skojarzeniami pojawiającymi się
w różnych grupach badawczych
LITERATURA
• Miles M.B., Huberman A.M. (2000), Analiza danych jakościowych,
Białystok: TransHumana
• Silverman, D. (2009) Interpretacja danych jakościowych. Metody
analizy rozmowy, tekstu i interakcji. Warszawa: PWN
• Gibbs G., Analizowanie danych jakościowych, Warszawa: Wyd.
Nauk. PWN
• Konecki, K. (2000) Studia z metodologii badań jakościowych.
Teoria ugruntowana. Warszawa: PWN
• Charmaz, K. (2006) Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik
po analizie jakościowej. Warszawa: PWN