plik

1.1. Ekologia – nauka zajmująca się badaniem wzajemnych
oddziaływań  między  organizmami  a  środowiskiem,  które
jest  przez  te  organizmy  zamieszkiwane;  środowisko  to
także  czynniki  obiektywne  –  temperatura,  wilgotność
powietrza, nasłonecznienie
1.2. Ekologia to nauka o miejscu życia.
1.3. Ekologia to nauka o ekonomice przyrody, o strukturze i
funkcjonowaniu  przyrody,  bada  wzajemne  zależności
pomiędzy  organizmami  oraz  ich  zespołami,  a  otaczającym
środowiskiem.
1.4. Powiązania ekologii z innymi dyscyplinami:
a) Fizjologia, genetyka, geografia
b) Etologia – nauka o zachowaniu ludzi i zwierząt
c)

Ochrona

środowiska,

inżynieria

środowiska,

budownictwo
1.5. Historia ekologii:
a) Powstanie Ziemi – ko. 4,55 mld lat temu
b) Tworzenie skorupy ziemskiej 4,03 mld lat temu
c) Pierwsze formy życia – 3,5 mld lat temu
d) Wielokomórkowe formy życia – 560-590 mln lat temu
e) Człowiek 50000 lat temu
f) Ekologia około 140 lat temu
g)  Ernst  Haeckel  –  1869  –  niemiecki  zoolog,  wprowadził
termin ekologia – nauka o współzależnościach
h)  Elton  1927  –  autor  pierwszego  podręcznika  ekologii
zwierząt
i)  Anderworth  –  1961  –  ekologia  nauka  o  zależnościach
decydujących o rozmieszczeniu i liczebności organizmów
j)  Odum  –  1963  –  nauka  o  strukturze  i  funkcjonowaniu
przyrody
k)  Goetel  –  1965  –  termin  sozologia  –  problem  ochrony
przyrody i jej zasobów
1.6. Ekologia jest nauką interdyscyplinarną i łączy ze sobą
zarówno  podstawowe  działy  biologii,  taksonomii  i  inne
działy  nauki;  współcześnie  ekologia  zakresem  badań
obejmuje  biosferę,  ekosystem,  biocenozę,  populację  i
organizmy,  aby  zrozumieć,  należy  objaśnić  podstawowe
pojęcia ekologiczne
1.7.  Gatunek  –  grupa  organizmów  o  podobnych  cechach
zarówno  morfologicznych  jak  i  anatomicznych,  mogących
się  ze  sobą  swobodnie  krzyżować  i  wydawać  na  świat
płodne potomstwo
1.8.  Systematyka  gatunkowa  –  sposób  uporządkowania
zapisu  grup  organizmów  świata  roślin  i  zwierząt,  twórcą
systematyki  był  Karol  Linneusz.  Wprowadził  on  podwójne
nazewnictwo organizmów.
1.9. Gatunek jest reprezentowany przez populację, a każdy
osobnik jest reprezentantem populacji.
1.10.  Populacja  –  grupa  osobników  jednego  gatunku,
zamieszkujących wspólny obszar, mogących się wzajemnie
krzyżować, tzn. wydawać płodne potomstwo.
1.11.  Biocenoza  –  zespół  populacji  różnych  gatunków
żyjących w określonej przestrzeni środowiska lądowego lub
wodnego, np. biocenoza leśna (wilki, sarny), jeziorna
1.12. Główne zależności, którymi połączone są populacje w
biocenozie  to  zależności  pokarmowe,  zwane  troficznymi.
Tak więc biocenoza to wielogatunkowy zespół organizmów
wzajemnie

połączonych

różnymi

zależnościami

biologicznymi  i  żyjących  w  określonym,  nieożywionym
środowisku zwanym biotopem.
1.13.  Biotop  –  obszar  o  określonych  warunkach
ekologicznych,  będących  siedliskiem  dla  biocenozy  lub
osobnika,  wpływa  na  niego  energia  słoneczna  ,  podłoże,
klimat

Biocenoza

łącznie ze

swym

abiotycznym

środowiskiem – biotopem, tworzy układ ekologiczny zwany
ekosystemem.
Biocenoza  +  biotop  =  ekosystem  -  elementy  te  są
nierozerwalnie połączone.
1.14. Elementy ekosystemu:
a)  Żywe  –  biocenoza:  rośliny,  zwierzęta,  organizmy
glebowe
b) Martwe – biotop: nasłonecznienie, opady, rośliny, skały,
woda powierzchniowa, woda gruntowa, gleba
1.15. Siedlisko – miejsce bytowania organizmu
1.16.  Nisza  ekologiczna  –  środowisko,  w  którym  panują
optymalne  warunki  dla  rozwoju  danego  gatunku  (np.
miejsce,  światło),  poszczególne  nisze  zajmowane  są  przez
różne organizmy
1.17.  Krajobraz  –  jest  to  obraz  części  powierzchni  Ziemi,
wyróżniający

się

określonymi

cechami,

np.

ukształtowaniem terenu, budową geologiczną, klimatem.
1.18. Ochrona środowiska- zespół działań podejmowanych
w  celu  utrzymania  środowiska  przyrodniczego  w  jak
najmniej  zmienionym  kształcie  oraz  próby  przywrócenia
tego  kształtu  obszarom  zdegradowanym  ekologicznie,
korzystanie  z  elementów  środowiska,  aby  poczynić  jak
najmniejsze dla niego straty .
1.19. Ekologia:
a) opisowa
b) funkcjonalna
c) ewolucyjna
d) behawioralna
e) molekularna
f) człowieka
g) miast
h) stosowana
i) fizjologiczna
1.20. Działy ekologii:
a) Autekologia – ekologia organizmów
b)  Rynekologia  –  ekologia  ekosystemów,  organizmów  w
biocenozach, zależności między zbiorowiskami organizmów
a ich siedliskiem
c)  Sozologia  –  problemy  ochrony  środowiska,  w  celu
zapewnienia trwałożvi jego użytkowania
Ekologię  można

podzielić

również

według

grup

taksonomicznych:  ekologia  roślin,  ekologia  owadów,
ekologia pasożytów
1.21. Przedmiot badań ekologii:
a)  Osobnik  –  żywy  organizm  żyjący  samodzielnie  bądź
wchodzący w skład zespołu organizmów tworzących stada,
kolonie; zainteresowania ekologów to reakcja organizmów
na czynniki środowiska
b)  Populacja  –  grupa  osobników  tego  samego  gatunku,
wspólnie  zasiedlające  pewien  obszar,  posiadająca
specyficzne właściwości, takie jak liczebność, zagęszczenie;
ekolodzy  badają  czynniki  warunkujące  zmiany  liczebności
w populacji, np. rozrodczość, śmiertelność
c) Biocenoza – zbiór populacji
d)  Ekosystem  –  wycinek,  fragment  biosfery,  obejmujący
organizmy  żyjące  na  danym  obszarze,  wraz  ze
środowiskiem abiotycznym, ekolodzy badają obieg materii
i energii,
e)  Biosfera  –  żywa  powłoka  Ziemi,  znaczenie  ma  ocena
produktywności,
f)  Biom  –  obszar  o  podobnym  klimacie,  na  którym
występuje charakterystyczna szata roślinna i świat zwierząt

2. KRYZYS ŚRODOWISKA
2.1. Kryzys środowiska:
a) Dotyczy on całej ziemi i wszystkich ludzi
b) Symptomy kryzysu dostrzega się dopiero w skutkach
c) Nie mówiono o przyczynach
d)  mówi  się  o  etyce  środowiska,  której  brak  jest
podstawową przyczyną zanieczyszczenia
e) proces opanowania kryzysu jest trudny, wymaga zmiany
hierarchii  wartości  w  mentalności  jednostek  i  działania
organizacji
2.2. Cechy kryzysu:
a) Duży przyrost naturalny
b) Kurczenie się zasobów
c) Efekt cieplarniany, dziura ozonowa
d) Niszczenie lasów
e) Katastrofy ekologicznie
f) Groźba katastrofy termonuklearnej
g) Erozja gleby
h) Hałas
i) Eutrofizacja wód
j) Maksymalna technizacja życia
k) Produkcja żywności
2.3.  W  przyrodzie  nic  nie  ginie  i  wszystko  dąży  do
równowagi.  Wszędzie  gdzie  człowiek  przejawia  swoją
działalność,  obok  zaplanowanych,  pozytywnych  efektów,
towarzyszą tej działalności negatywne skutki uboczne.
2.4.  Degradacji  środowiska  nie  powstrzyma  się  tylko  za
pomocą  samych  regulacji  prawnych,  ekonomicznych  i
przedsięwzięć  organizacyjnych,  jeśli  nie  będzie  im
towarzyszyć  zrozumienie  i  poparcie  społeczne.  By  je
uzyskać konieczna jest rzetelna wiedza ekologiczna. Jest to
tania i skuteczna metoda ochrony środowiska.
2.5. Czynniki przyspieszające rozwój ekologii:
a)  Ekspansja  demograficzna  (demograficzne  problemy
globalne):
·  Związane z gwałtownym wzrostem liczby ludności

(1950 – 2,2mld; 80 - 4,4mld; 87 - 5mld; 94 - 5,6mld;
2010 – 6,8mld

· Tempo wzrostu 1,1% rocznie
· W związku z szybkim przemieszczaniem się ludności

wiejskiej do miast

· Liczyć trzeba się z dynamiczną urbanizacją i tworzeniem

wielkich aglomeracji

· Do problemów globalnych należy też zjawisko migracji,

wędrówek i uchodźctwa politycznego

·  Rozmieszczenie ludności nie jest równomierne
2.6. Problemy demograficzne wiążą się z:
· Wyżywienie ludzkości
· Nowym ładem gospodarczym
· Konfliktami politycznymi
· Przemieszczaniem się ludności biednej
·  Ekologicznymi  problemami  wywołanymi  rozrostem
ludności i miast
Według prognoz można wyżywić około 7,5-11 mld ludzi, co
wymaga istotnych zmian w zwyczajach żywieniowych.
2.7. Tworzone są organizacje międzynarodowe i programy
pomocy, których cele jest:
·  Zagospodarowanie niezamieszkałych terenów
·  Zapobieganie  społecznym  i  ekologicznym  skutkom

przeludnienia

·  Ograniczenie migracji
·  Pomoc w wyżywieniu
·  Kontrola  zdrowia,  monitoring  środowisk,  pomoc

dzieciom

2.8. Organizacje:
·  ONZ
·  OECD - org, współpracy gospodarczej i rozwoju
·  WHO
·  FAO - org. Ds. Rolnictwa i żywności
·  UNEP  –  Program  środowiskowy  Organizacji  Narodów

Zjednoczonych,

·  GEMS - globalny system monitoringu środowiska,
·  WMO - światowa organizacja meteorologiczna
·  UNICEF
2.9. Ekorozwój i zrównoważony rozwój:
· Problem rozwoju społ.-gosp. Na początku XXI w. zmierza
w  kierunku  poszanowania  przez  ludzkość  zasobów
środowiska

naturalnego,

którego

przejawem

jest

koncepcja ekorozwoju i zrównoważonego rozwoju
· Początki ekorozwoju związane są z latami 70. XX wieku
- 1968r. - pierwsza konferencja, poświęcona wzajemnym
powiązaniom  środowiska  i  rozwoju,  doszło  do  powołania
programu  MAB  –  człowiek  i  biosfera,    od  1971r.,  celem
MAB jest tworzenie między ludźmi a biosferą harmonijnych
relacji, opartych na zasadach zrównoważonego rozwoju,
-  1972r.  –  w  Sztokholmie  konferencja  ONZ,  „Mamy  tylko
jedna

Ziemię”

–

problemy

zanieczyszczenia

transgranicznego,    zanieczyszczeń  globalnych  oraz  pojawił
się termin ekorozwoju,
-  Sprecyzowanie  pojęcia  „ekorozwój”  –  1975r.  na  III  Sesji
Rady  Zarządzającej  Programem  Ochrony  Środowiska
Narodów Zjednoczonych (UNEP)
2.10. Zrównoważony rozwój ma na celu doprowadzenie, a
następnie zachowanie równowagi między systemami:
- Społecznym (społeczeństwo)
- Gospodarczym (ekonomiczny)
- Środowiska naturalnego
2.11.  W  świetle  ekorozwoju,  rozwój  społ.-gosp.  Musi  być
podporządkowany  realizacji  ochrony

środowiska i

racjonalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych.
Rozwój zrównoważony – wiodąca strategia rozwoju społ. –
gosp. Na cały XXI wiek w skali świata, krajów UE, Polski i na
poziomie lokalnym gmin. Rozwój zrównoważony to inna
nazwa ekorozwoju, który w równorzędny sposób traktuje
aspekty ekologiczne i ekonomiczne w rozwoju społ. – gosp.
· W 1992r. konferencja ONZ w Rio de Janeiro –

opracowana Agenda 21 – dokument związany ze
zrównoważonym

rozwojem,

zestaw

zaleceń

kierunków działań jakie powinniśmy podejmować na
rzecz zrównoważonego rozwoju w perspektywie XXI w.

· W 1993r. – zasady zrównoważonego rozwoju

wprowadzono do Traktatu z Maastricht o UE, co
oznacza, że ekorozwój uzyskał akceptację jako oficjalna
strategia rozwoju gospodarczego UE.

· W 2002 r. odbył się światowy szczyt Ziemi, poświęcony

głównie problemom wody, konieczność redukcji gazów
cieplarnianych o 5,2%, zadaniem jest propagowanie
zrównoważonych zachować na całym świecie.

2.12.  Zrównoważony  rozwój  to  rozwój,  który  zaspokaja
podstawowe  potrzeby  wszystkich  ludzi  oraz  zachowuje
chroni i przywraca zdrowie i integralność ekosystemu, bez
zagrożenia  możliwości  zaspokojenia  potrzeb  przyszłych
pokoleń  i  bez  przekraczania  długookresowo  granic
pojemności ekosystemu.
2.13. Polska a ekorozwój:
·  Stanowisko  Polski  po  raz  pierwszy  ujęte  w  1991r.  w

dokumencie „Polityka ekologiczna państwa”

· 1994r. polski rząd był jednym z pierwszych, który

zareagował na Agendę 21

· 1995r. – uchwała sejmu poparła akceptacje uzgodnień

szczytu

· 1997r. konstytucja RP – zmiana ustawy o ochronie i

kształtowaniu środowiska

· Definicja zrównoważonego rozwoju – ustawa „Prawo

ochrony środowiska” 27.4.2001r.

· 2002r. – utworzono radę, ds. zrównoważonego rozwoju

– organ opiniodawczo doradczy

2.14.  Zasada  zrównoważonego  rozwoju  pojawiła  się
dopiero  w  1994r.  w  ustawie  o  zagospodarowaniu
przestrzennym.
2.15.  Warunki  techniczne  prowadzenia  robót  z  zakresu
melioracji i gospodarki wodnej na terenach o szczególnych
warunkach przyrodniczych, PIOŚ 1987r.
2.16.  Rozporządzenie  Ministra  Ochrony  Środowiska,
Zasobów  Naturalnych  i  Leśnictwa  z  dn.  20.12.1996r.  w
sprawie

warunków

technicznych,

jakim

powinny

odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i ich
usytuowanie,

rozdział:

„Usytuowanie

budynków

hydrotechnicznych i ich oddziaływanie na środowisko”
2.17.  Rozporządzenie  Ministra  Transportu  i  Gospodarki
Morskiej  z  dn.  2.  Marca  1999r.  w  sprawie  warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i
ich  usytuowanie  –  ochrona  wód,  przyrody,  krajobrazu,
gruntów rolnych i leśnych.
2.18.  Rozporządzenie  ministra  transportu  i  gospodarki
morskiej  z  dnia  30.5.2000r.  w  sprawie  warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty
inżynierskie  i  ich  usytuowanie  –  ochrona  środowiska
przyrodniczego,  ze  zwróceniem  uwagi  na  konieczność
zapewnienia warunków przemieszczania się zwierząt dziko
żyjących i utrzymanie ciągłości ekosystemu cieku.
2.19. Dyrektywa Ptasia – po wejściu do UE – cel: ochrona
przed  wyginięciem  wszystkich  istniejących  współcześnie
populacji  ptaków  w  stanie  dzikim  w  UE,  prawne  regulacja
handlu  i  odłowu  ptaków,  przeciwdziałanie  pewnym
metodom  ich  odłowu  i  zabijania  –  lista  182  gatunków
chronionych – podstawą ochrony jest ochrona siedlisk.
2.20. Dyrektywa siedliskowa (habitatowa) – dyrektywa w
sprawie ochrany siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i
flory, będącej elementami prawa w UE:
Dyrektywa wskazuje:
a)  Ważne  gatunki  roślin  i  zwierząt  oraz  typy  siedlisk
przyrodniczych,  dla  których  państwa  członkowskie  muszą
powołać obszary ochrony (natura 2000)
b)  Które  państwa  są  zmuszone  chronić  dane  gat.  Ptaków.
Dyrektywa

jest

wiążąca

dla

wszystkich

państw

członkowskich UE.

3.PRAWO EKOLOGICZNE I OCHRONA ŚRODOWISKA
3.1. Ochrona środowiska i ochrona przyrody określają dwie
strefy  działalności  człowieka,  które  nie  są  tożsame,  ze
względu  na  cel  i  przedmiot  zainteresowań  oraz  na
stosowane środki.
·  Ochrona przyrody – zespół idei i środków zmierzających

do  zachowania,  a  w  razie  potrzeby  odtworzenia
obiektów  przyrody  w  postaci  pierwotnej  lub  mało
zmienionej. Podmiotem działania jest przyroda. Chroni
się  ją  głównie  metodami  konserwatorskimi,  powołując
parki narodowe, rezerwaty, itp.

· Ochrona środowiska – zespół idei i działań

zmierzających do zachowania środowiska, w stanie
zapewniającym

optymalne

warunki

bytowania

człowieka i gwarantujące ciągłość procesów w biosferze
(np. obiegi w przyrodzie); chroni się przez regulacje
prawne

organizacyjne,

stosując

rozwiązania

technologiczne i systemy technologiczne.

· Ochrona krajobrazu – wspólna sfera zainteresowań

ochrony przyrody i środowiska.

3.2. Cele ochrony przyrody i środowiska – tematyka
zaczęła budzić zainteresowanie w latach 60. XX w., na
międzynarodowych

konferencjach

formowano

cele

ochrony środowiska oraz działania mające na celu poprawę
stanu przyrody na świecie
· 1969r. – referat u`Thanta – 1. Dokument o strategii

ochrony środowiska i przyrody; racjonalnie korzystanie
z zasobów Ziemi, nieostrożna i zachłanna działalność
człowieka grozi katastrofą i nieuniknioną zagładą
człowieka

· 1972r. - I–konferencja ONZ – w Sztokholmie w sprawie

środowiska  człowieka  –  UNEP  –  pojęcie  ekorozwoju,
prowadzenie  działalności  gospodarczej  w  harmonii  z
przyrodą  w  takie  sposób,  aby  nie  powodować
nieodwracalnych zmian

· 1972 – Raport Klubu Rzymskiego, opisuje prognozy dla

ludzkości całego świata, groźba katastrofy ekologicznej,
ok 1995 roku wyczerpanie wszystkich istotnych
surowców mineralnych

· 1982r. – Światowa Karta Przyrody – określone działania

ludzi w stosunku do biosfery, zawarte prawa i
obowiązki

zakresie

gospodarki

środowiska

naturalnego, ochroną należy objąć obszary unikalne
oraz obszary właściwe dla rożnych ekosystemów i
rzadkich gatunków

· 1987r. – Raport Brundtland – trwały i zrównoważony

rozwój;

· 1991r. – Deklaracja z Caracas – strategia działalności na

obszarach chronionych;

· 1992r. II konferencja ONZ – „Środowisko i rozwój –

szczyt  ziemi”  –  przyjęto  5  dokumentów:  Karta  Ziemi,
Agenda  21,  Konwencja  w  sprawie  zmian  klimatu,
konwencja  o  zachowaniu  różnorodności  biologicznej,
deklaracja dotycząca kierunku rozwoju

· 1993r. deklaracja z Maastricht – „ochrona dziedzictwa

przyrodniczego Europy”;

· 1995r. – konferencja w Sofii – „Paneuropejska strategia

różnorodności biologicznej i krajobrazu”

· 1997r. – protokół z Kyoto – zapobiec procesowi

ociepleniu  klimatu,  redukcja  gazów  cieplarnianych,
poprawa  efektywności  energetycznej,  badania  i
wspieranie  rozwoju  nowych  i  odnawialnych  źródeł
energii

· 2002r. – Johannesburg – szczyt ziemi, zrównoważony

rozwój, sprawny gospodarczo, problematyka społeczna,
zwalczanie ubóstwa, poprawa stanu zdrowia;

· 2009r. – szczyt klimatyczny w Kopenhadze – redukcja

gazów cieplarnianych;

3.3. Początki ochrony środowiska dotyczą głownie ochrony
przyrody  i  sięgają  początków  naszego  państwa  (np.
ochrona bobra w 1020r., ochrona lasów i wycinanie cisów
w 1423r, rezerwat cisów w Borach Tucholskich 1827r.)
3.4.  Obecnie  w  Polsce,  podobnie  jak  i  w  innych  krajach
podejmuje  się  działania  na  rzecz  poprawy  i  ochrony
środowiska.
3.5.  Akty  prawne  określające  sposoby  i  dopuszczalne
granice  korzystania  z  przyrody  oraz  nakładające  na

użytkowników  przyrody  obowiązki,  nakazy,  zakazy  i
ograniczenia  noszą  miano  prawa  ekologicznego  (ochrony
przyrody i środowiska)
3.6.  Ustawy  te  dały  podstawy  do  wydania  szeregu
zarządzeń  i  rozporządzeń  oraz  podejmowania  na  ich
podstawie  uchwał  w  sprawie  tworzenia  określonego  typu
obszarów  i  obiektów,  wprowadzania  ochrony  gatunkowej
roślin i zwierząt.

4.KONWENCJE

MIĘDZYNARODOWE

ZAKRESIE

OCHRONY ŚRODOWISKA
4.1. Konwencja:
· Umowa międzynarodowa
· Najwyższy

instrument

regulujący

stosunki

międzynarodowe;

· Porozumienie co najmniej dwóch podmiotów prawa

międzynarodowego;

·  inna nazwa – traktat;
4.2. Znaczenie konwencji:
·  Porozumienie  między  Polską  a  innym  podmiotem
międzynarodowym
· Obejmuje: rozpoczęcie i prowadzenie negocjacji, przyjęcie
tekstu umowy, wyrażenie zgody na podpisanie umowy
4.3. Konwencje:
·  O

obszarach

wodno-błotnych,

zwłaszcza

jako

środowisko  życiowe  ptactwa  wodnego  (Polska  w
1978r.),  jeden  z  pierwszych  międzynarodowych  aktów
prawnych,  celem  jest  ochrona  i  utrzymanie  obszarów
jako  błotno-wodne  wraz  z  populacjami  ptactwa
wodnego zamieszkującego te obszary lub okresowo na
nich

przebywających;

aby

obszar,

aby

był

zakwalifikowany do spisu musi spełniać: stanowić stałe
miejsce  gromadzenia  się  20000  ptaków;  muszą  go
zamieszkiwać  populacje  gatunków  roślin  i  zwierząt
istotnych  dla  zachowania  różnorodności  biologicznej
danego regionu, w Polsce jest 13 takich obszarów

· O ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i

przyrodniczego (Paryż 1972r.) - ma na celu ochronę
dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (w Polsce
jest 13 obiektów);

· O międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i

roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem -
konwencja

waszyngtońska

ochrona

dziko

występujących

skali

świata

i zagrożonych

wyginięciem gatunków; kontrola nad ograniczeniem
handlu żywymi zwierzętami,

· O ochronie środowiska morskiego obszaru M.

Bałtyckiego  i  Nowa  Konwencja  o  ochronie  środowiska
morskiego  obszaru  M.  Bałtyckiego  z  1992r.;  w  ramach
konwencji z 1974r. wykonuje się badania stanu Bałtyku,
np.  wykazy  substancji  szkodliwych,  których  zrzuty  są
zakazane, Polska w 1979r.

· Konwencja w sprawie transgenicznego zanieczyszczania

powietrza  na  dalekie  odległości  (konwencja  Genewska
1979r.); dotyczy zagadnień związanych z zakwaszaniem
środowiska;  transgeniczne  zanieczyszczanie  powietrza
na  dalekie  odległości  oznacza  takie  zanieczyszczenie,
którego  pochodzenie  umiejscowione  jest  daleko  od
zanieczyszczenia

· Do konwencji genewskiej dołączono kolejne dodatkowe

protokoły

przeciwdziałające

zanieczyszczeniom

powietrza; protokół genewski 1984, Polska od 1988);
protokół Helsiński (siarkowy) – w sprawie redukcji
emisji siarki o 30% -1985r. (Polska od 1994r.)

· Sofijski - ograniczenie emisji tlenków azotu i ich

przemieszczania;

· Protokół z Arkanas - metale ciężki i trwałe

zanieczyszczenie organiczne 1998r.

· z Goeteborga - przeciwdziałanie zakwaszaniu i

eutrofizacji

· Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory; konwencja

Berneńska – 1979r.; cel: ochrona gatunkowa dzikiej
fauny i flory; ochrona siedlisk naturalnych; Rada Europy
ustaliła że: dzika fauna i flora to naturalne dziedzictwo
o wartości estetycznej;

· Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich

zwierząt – Bońska 1979r.; cel: rozszerzanie ochrony
gatunkowej zagrożonych wyginięciem wędrownych
gatunków dzikich zwierząt;

· Porozumienie o współpracy z Europejską Organizacją

Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych (1983; Polska
od 1999r.); zadanie to stworzenie, utrzymywanie i
eksploatacja

systemów

operacyjnych

satelitów

meteorologicznych z uwzględnianiem WMO; Polska
współpracuje z EUMETSAT ma te same prawa i
obowiązki,

państwa

zakresie

dostępu

wykorzystania i rozpowszechniania danych, produktów
i usług;

· Konwencja wiedeńska - ochrona warstwy ozonowej

1985r.;  cele:  prowadzenie  pomiarów  zawartości  ozonu
w  atmosferze,  pomiar  promieniowania  UV  słońca,
badanie  skutków  osłabienia  warstwy  ozonowej  w
środowisku,  ochrona  zdrowia  ludzkiego  i  środowiska
przed negatywnymi skutkami, wynikającymi ze zmian w
warstwie ozonowej, Polska od 1990r.

· Protokół montrealski - substancje zubożające ozon z

1987r.; zalecenie – redukcja zużycia i produkcji
substancji

niszczących

ozon;

zobowiązanie

prowadzenia obserwacji w warstwie ozonowej

· Konwencja o kontroli transgenicznego przemieszczania

odpadów  i  usuwania  odpadów  niebezpiecznych
(Bazylea  1989r.);  odpady  -  substancje  lub  przedmioty
usuwane  lub  których  usuwanie  zamierza  się
przeprowadzić;

transgeniczne

przemieszczanie

odpadów

niebezpiecznych,

pod

warunkiem, że takie przemieszczanie odpadów są
zaangażowane dwa państwa; cele: ochrona człowieka i
jego

środowiska,

dążenie

ograniczenia

zanieczyszczeń, produkcja materiałów niebezpiecznych
ograniczona do minimum, zapobieganie eksportu

· Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie 1991r..

Polska od 1996r.; cel to ochrona populacji nietoperzy w
Europie i ich siedlisk

· Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w

kontekście transgenicznym - 1991r.

· Ramowa konwencja narodów zjednoczonych w sprawie

zmian klimatu; ustanowiono limity emisji gazów -
protokół z Kioto z 1997r., na mocy postanowień
protokołu kraje sygnariusze zobowiązały się do redukcji
w 2012r. własnych emisji CO2, metanu, tlenków azotu,
freonów

· Konwencja o różnorodności biologicznej (Nairobi, Rio

de  Janeiro);  różnorodność  biologiczna  -  zróżnicowanie
wszystkich  żywych  organizmów  pochodzących  m.  in.  z
ekosystemów  lądowych,  morskich  i  innych  oraz
zespołów ekologicznych

· Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku i

Morza Północnego, 1992r., Polska od 1996r.

· Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków

transgenicznych  i  jezior  międzynarodowych,  Helsinki
1992r.;  cel:  zapobieganie  i  zmniejszanie  oddziaływania
transgenicznego,  a  w  szczególności  w  zakresie
zanieczyszczeń wód transgenicznych, Polska od 2000r.

· Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie

zwalczania  pustynnienia  w  państwach  dotkniętych
poważnymi suszami i/lub pustynnieniem (Paryż 1994r.),
Polska  od  2002r.;  cel:  zwalczanie  pustynnienia  i
łagodzenie  skutków  susz;  poprawa  produktywności
ziemi oraz odnowa, ochrona i stabilne gospodarowanie
ziemią i zasobami wodnymi

· Umowa Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed

zanieczyszczeniem (Wrocław 1996r.), Polska od 1999r.;
cele: zapobieganie zanieczyszczeniom Odry i Bałtyku
szkodliwymi substancjami

· Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie

społecznego dostępu do informacji, podejmowania
decyzji i sądownictwa w ochronie środowiska (Dania
1998r.)

· Europejska

Konwencja

Krajobrazowa

(Florencja,

2000r.); cel: ochrona europejskich krajobrazów

5.BIOCENOZA
5.1.  Biocenoza  –  ożywiona  część  ekosystemu,  czyli
naturalny  zespół  wszystkich  organizmów  zajmujących
określone,  nieożywione  środowisko,  powiązane  ze  sobą
zależnościami, wyróżnia się biocenozy:
·  Sztuczne  –  np.  staw  hodowlany,  sad  –  w  ich

powstawaniu uczestniczył człowiek

· Naturalne – np. morza, rzeki – człowiek nie ingerował w

ich powstanie

5.2. Cechy biocenozy:
· Jedność biotopu i biocenozy – wszystkie elementy

biotyczne i abiotyczne są ze sobą ściśle powiązane i
wpływają wzajemnie na siebie

· Warunek egzystencji biocenozy – występowanie grup

organizmów – producenci, konsumenci, reducenci –
jest zamknięty obieg materii

· Organizacja biocenozy – układ oparty na powiązaniach

pokarmowych i konkurencyjnych, obejmuje skład
gatunkowy, stosunki ilościowe, interakcje, strukturę
troficzną

· Autonomia biocenozy – odrębność terytorialna,

organizacja wewnętrzna i zewnętrzna i powiązania
między komponentami

· Względna równowaga biocenotyczna – stały skład

gatunkowy

· Sukcesja ekologiczna – dostosowanie się organizmów

do środowiska, prowadzi do stabilizacji biocenozy

· Struktura troficzna – pokarmowa, łańcuch pokarmowy,

biocenoza jest samowystarczalna:
· Producenci – samożywne, autotroficzne, zdolne do

wyprodukowania materii organicznej w procesie
fotosyntezy lub chemosyntezy – rośliny zielone oraz
część bakterii

· Konsumenci

–

cudzożywne,

heterotroficzne,

głównie  zwierzęta  przystosowane  do  pobierania
gotowej  materii  organicznej;  należą  tutaj:  fitofagi  -
roślinożerne,  zoofagi  -  mięsożerne,  saprofagi  -
odżywiające się martwą materią organiczną

· Konsumenci I rzędu - pokarm roślinny, konsumenci

II rzędu - pokarm zwierzęcy - drapieżcy, III rzędu -
jedzą II rząd

· Reducenci - heterotrofy, redukują i rozkładają

substancje organiczne, powodują mineralizację

5.3.  Łańcuch  pokarmowy  -  troficzny  szereg  organizmów
ustawionych  w  takiej  kolejności,  że  każda  poprzednia
grupa jest podstawą pożywienia następnej.
5.4. Łańcuch:
-  Spasania  -  zaczyna  się  od  producentów  a  kończy  na
destruentach
- Detrytusowy - zaczyna się na martwej materii organicznej
5.5.  Poziomy  troficzne  -  grupa  organizmów  zajmujących
taką  samą  pozycję  w  łańcuchu  pokarmowym  -  ich  liczba
jest uzależniona od stopnia złożoności biocenozy.
5.6. Monofagi - należą do jednego poziomu troficznego
5.7. Polifagi - należą do rożnych poziomów troficznych
5.8.  Im  bogatsza  jest  biocenoza,  tym  łańcuch  ma  więcej
ogniw
5.9.  Sukcesja  ekologiczna  -  uporządkowany  stopniowy
proces  kierunkowych  zmian  biocenozy,  prowadzący  do
przeobrażenia  się  prostych  ekosystemów  w  bardziej
złożone:
·  Sukcesja  pierwotna  -  dotyczy  terenów  dotąd  nie

zmienionych przez działalność organizmów żywych -
sukcesja jest bardzo powolna, np. pustynie, skały

· Sukcesja wtórna - szybsza od pierwotnej, zachodzi na

obszarach  wcześniej  zajętych  przez  inną  biocenozę  a
więc  tam,  gdzie  są  warunki  sprzyjające  rozwojowi
innych organizmów -  organizmy zmieniają biocenozę

6.CZYNNIKI

OGRANICZAJĄCE

WYSTĘPOWANIE

ORGANIZMÓW
6.1. Główne środowiska życia organizmów:
·  Wodne
·  Lądowe
Różnią  się  one  między  sobą  właściwościami  fizycznymi,
temperaturą, światłem, gazami występującymi.
6.2.  Środowisko  -  ogół  czynników  otoczenia  ożywionych  i
nieożywionych, znajdujących się w stanie naturalnym, jak i
podlegających  przemianom  w  wyniku  działalności
człowieka,  niezbędne  do  życia  i  rozwoju  organizmów.
Występowanie organizmów w danym środowisku zależy od
czynników:
·  Abiotycznych  -  nieożywione  elementy  środowiska

(gleba, elementy klimaty)

· Biotycznych - żywe składniki środowiska, polegają na

wzajemnych oddziaływaniach elementów przyrody i
wytworów człowieka

6.3.  Czynniki  społeczne  -  to  ciągły  wpływ  działalność  i
człowieka na organizmy żywe.
6.4.  Czynniki  biotyczne  i  abiotyczne  tworzą  grupę
ograniczających czynników ekologicznych:
·  Działają one kompleksowo
·  Współdziałanie  tych  czynników  decyduje  o  przebiegu

rozwoju oraz życiu organizmów

6.5.  Temperatura  -  podstawowy  czynnik  ograniczający
występowanie  organizmów  na  Ziemi,  w  zakresie  -200  -
+150  stopnie  występuje  życie  U  zwierząt  formą
przystosowania  do  warunków  życiowych  może  być  sen
letni  (estywacja)  lub  sen  zimowy  (hibernacja).  W  wodzie
wahania  temperaturowe  są  niższe  niż  na  lądzie,  dlatego
organizmy  wodne  mają  mniejsze  zakresy  tolerancji  niż
lądowe
6.6.  Promieniowanie  -  jest  to  wysyłanie  i  przekazywanie
energii w postaci ciepła, światła, fal elektromagnetycznych

lub cząstek na odległości; zagrożenie przy promieniowanie
jest na skutek:
· Bezpośredniego zrzucania radioaktywnych odpadów do

mórz i oceanów bądź składowanie ich do ziemi

·  Przeprowadzania próbnych wybuchów jądrowych
·  Awarii reaktorów
·  Eksploatacji i przerabiania rud tytanu
W  ten  sposób  następuje  koncentracja  pierwiastków
radioaktywnych  w  powietrzu,  glebie  i  wodzie,  co  stanowi
poważne zagrożenie dla życia organizmów.
Promieniowanie

elektromagnetyczne

niejonizujące

powstaje w wyniku działania:
·  Urządzeń elektromagnetycznych
·  Urządzeń elektrycznych
·  Stacji nadawczych, telekomunikacyjnych
6.7.  Światło  -  -promieniowanie  słoneczne  -  podstawowe
źródło energii na ziemi, wpływ światła zależy od: natężenia,
jakości i czasu naświetlania, człowiek widzi tylko wąską
część  promieniowania.  Światło  docierające  do  roślin
lądowych nie zmienia się w znaczny sposób, by mieć wpływ
na  proces  fotosyntezy;  natomiast  dla  roślin  żyjących  w
wodzie  na  rożnych  głębokościach  stanowi  czynnik
ograniczający.  Światło  niebieskie  i  zielone  dociera
najgłębiej,  dlatego  żyją  tam  czerwonawe  glony.  Światło
reguluje długość dnia więc i aktywność
6.8.  Woda  -  niezbędny  składnik  każdego  żywego
organizmu,  a  jej  ilość  zależy  od  wieku,  etapu  rozwoju,
przeciętnie  stanowi  70-80%  masy  ciała;  Woda  decyduje  o
wszystkich  procesach  metabolicznych;  jest  niezbędna przy
syntezie  i  hydrolizie  związków  chemicznych,  odgrywa  rolę
przy pobieraniu pokarmu.
6.9.  Gazy  -  czynnik  ograniczający  środowisko,  zarówno  w
wodzie jak i w atmosferze, znaczenie mają tlen, CO2, azot:
·  W  wodzie  ilość  gazów  zależy  od  temperatury,  zasolenia,
ciśnienia atmosferycznego
· Tlen w wodzie - jest go 20-30 razy mniej niż w powietrzu,
pochodzi z fotosyntezy oraz dyfuzji, może nastąpić deficyt
tlenu
6.10. CO2 - jego ilość jest zmienna, w wodzie jest go więcej
niż  w  powietrzu,  bo  dobrze  się  w  niej  rozpuszcza;  źródło
CO2  -  procesy  oddechowe  organizmów  i  procesy
rozkładów, CO2 jest niezbędny jako źródło węgla, nadmiar
CO2  zakwasza  środowisko,  nadmiar  CO2  powoduje „efekt
cieplarniany”
6.11. Ciśnienie:
·  Atmosferyczne  -  w  atmosferze ziemskiej zmienia  się  w

zależności od temperatury i wysokości n.p.m. - im wyżej
tym jest niższe

· Hydrostatyczne - w wodzie rośnie około 1 atm na 10m

głębokości, ogranicza życie organizmów na dużych
głębokościach.

6.12. Czynniki biotyczne:
· Oddziaływania między organizmami
· Wpływ na środowiska abiotyczne
· Organizmy dostosowują się do środowiska, w którym żyją
· Wprowadzają do środowiska nowe związki i źródła energii
· Organizmy rywalizują ze sobą
Czynniki abiotyczne – woda, temp. światło, pożar, powódź.
6.13. Istotny wpływ mają także zwierzęta na rośliny (owady
-  zapylają,  roślinożerne  mają  wpływ  na  kształt  szaty
roślinnej); oddziaływanie ma charakter antagonistyczny lub
protekcyjny
6.14.  Bytowanie  organizmu  zależy  od  całego  kompleksu
czynników i ilości natężenia
6.15.  Czynnik,  który  zbliża  się  do  granicy  tolerancji  lub  ją
przekracza  to  czynnik  ograniczający;  czynniki  biotyczne  i
abiotyczne mogą być czynnikami ograniczającymi.
6.16.  Każdy  organizm  wykazuje  inne  wymagania  dla
danego czynnika, a zdolność do przystosowania się do tych
zmian to tolerancja ekologiczna. Punkty krytyczne to:
·  Maksimum
·  Minimum
Optimum życiowe są to najlepsze warunki do życia

7.TOLERANCJA EKOLOGICZNA
7.1.  Prawo  minimum  Liebiega  -  możliwości  rozwoju  i
wzrostu  organizmu  określa  ten  czynnik,  którego  jest
najmniej w stosunku do zapotrzebowania
7.2.  Prawo  tolerancji  Shelforda  -  rozszerzenie  prawa
minimum  -  mówi,  że  możliwości  bytowania  organizmu
określają  minima  i  maksima  danego  czynnika.  Regułami
pomocniczymi są stwierdzenia:
·  Organizmy  mogą  mieć  szeroki  zakres  tolerancji  w
stosunku do jednego czynnika, a do innego - wąski
·  Organizmy  o  szerokim  zakresie  tolerancji  wszystkich
czynników są najbardziej rozpowszechnione
7.3. Zakresy tolerancji ekologicznej:
·  Steno- -wąski zakres tolerancji
·  Eury- szeroki zakres tolerancji
·  Stenobionty

są

bardziej

wyspecjalizowane

niż

eurybionty.

· Poliobionty - organizmy o wąskim zakresie tolerancji

danego czynnika, ale skrajnie wysokiej jego wartości

· Oligobionty - jw. tylko, że skrajnie niska wartość

czynnika

7.4. Czynniki ograniczające i nazewnictwo:
· Temperatura -termiczny
· Woda -hydryczny
· Zasolenie -halinowy
· Pokarm -fagiczny
7.5.  Minimum,  maksimum,  optimum  temperatury  dla
gatunku  stenotermicznego  są zbliżone,  tak że  nawet mała
ich  zmiana  może  być  krytyczna,  a  gatunki  eurytermiczne
nie  odczuwają  żadnego  wpływu  przy  takiej  samej  zmianie
temperatury.
7.6.  Grupy  ekologiczne  -  organizmy  o  podobnym zakresie
tolerancji:
·  Nitrofile (azotolubne)
·  Kalcyfile (wapniolubne) - sasanka, jaskier
·  Halofile (słonolubne) - piołun
·  Kserofity (sucholubne) - kaktus, wilczomlecz
·  Higrofity (wilgociolubne) - ryż
·  Acydofile (kwasolubne) - szczaw, skrzyp
·  Bazofile (zasadolubne) - koniczyna, szałwia
·  Heliofile (światłolubne) - słonecznik, rumianek
·  Skiofile (cieniolubne) - paproć, bluszcz
7.7.  Gatunki  o  wąskim  zakresie  tolerancji  w  stosunku  do
określonych

czynników

środowiska

gatunki

wskaźnikowe.  Dzięki  nim  możliwe  jest  określenie  stanu
środowiska.

8.ODDZIAŁYWANIA MIĘDZY POPULACJAMI
8.1. Definicja populacji
8.2. Nisza ekologiczna - definicja
8.3. Siedlisko - miejsce, gdzie żyje populacja
8.4.  Areał  osobniczy  -  obszar  zajmowany  przez
pojedynczego  osobnika  populacji,  na  którym  występują

wszystkie potrzebne mu do życia elementy. Suma areałów
tworzy zasięg przestrzenny populacji.
8.5. Cechy populacji:
· Liczebność - liczba osobników składających się na

populację,

zależy

wydolności

pokarmowej,

rozrodczości, śmiertelności, migracji

· Zagęszczenie - liczba osobników przez jednostkę

przestrzeni, zależy od wielkości osobników

· Tempo wzrostu populacji - ilustrowane przez krzywą

wzrostu liczebności (k. esowata - ograniczony wzrost; k.
jajowata - stały wzrost)

8.6.  Fluktuacja  -  nieregularne  wahania  liczebności
populacji
8.7.  Rozrodczość  -  stosunek  nowonarodzonych  do
całkowitej  liczebności,  zdolność  populacji  do  wydawania
potomstwa,  r.  potencjalna  -  możliwość  wydawania
maksymalnej liczby potomstwa w optymalnych warunkach,
r.  ekologiczna  -  możliwość  wydawania  potomstwa,
pomniejszona o tzw. opor środowiska
8.8. Krzywe obrazujące rozrodczość:
·  K.  wypukła  -  niewielka  śmiertelność  we  wczesnym

okresie życia, gwałtownie spada na starość

· K. płaska - tempo wymierania jest stałe, np. stułbia
· K. wklęsła - liczne potomstwo, wysoka śmiertelność

młodych, np. ryby

8.9. Śmiertelność - proces przeciwstawny do rozrodczości,
dot. Umieralności osobników w populacji, może być
spowodowana brakiem pokarmu, starością, starzeniem,
przegęszczeniem, konkurencją, kanibalizmem
8.10. Rozprzestrzenianie się populacji - polega na
przemieszczaniu się osobników między
populacjami - zmiana liczebności populacji, zależy od barier
środowiskowych

aktywności

osobników;

formy

przemieszczania:
· Emigracja - opuszczenie populacji
· Imigracja - jednokierunkowy ruch do wewnątrz

populacji

· Migracja - ruch dwukierunkowy – przemieszczanie

osobników między populacjami

8.11. Struktura płciowa – charakterystyczna dla gatunków,
które wykazują dymorfizm płciowy
8.12.  Struktura  wiekowa  –  procentowy  udział  osobników
różnych grup wiekowych w populacji, populacje:
·  Rozwijająca się
·  Ustabilizowana
·  Wygasająca
Przedstawiana za pomocą piramidy wieku
8.13.

Struktura

przestrzenna

–

związana

rozmieszczeniem osobników populacji na danym obszarze,
wyróżnia się:
·  R. skupiskowe –np. kolonie bakterii, nietoperzy
·  R. równomierne
·  R. losowe (przypadkowe) – np. gatunki drzew w lesie
Gatunki mogą być:
·  Liczne i rzadkie
·  Częste i nieliczne
·  Częste i liczne
·  Rzadkie i nieliczne
8.14.  Struktura  socjalna  –  związki  socjalne  między
osobnikami  w  populacji,  np.  zachowanie  terytorium,
dominacja  osobników,  przewodzenie,  hierarchia  socjalna,
podział pracy
8.15. Interakcje między populacjami:
·  Neutralizm – brak wpływu
·  Amensalizm  –  jedna  populacja  hamuje  rozwój  drugiej,

np. krowy rozdeptują jaj ptaków na łące

· Konkurencja – populacje o tych samych wymaganiach

życiowych,

może

być

międzygatunkowa

wewnątrzgatunkowa

· Drapieżnictwo – jedna populacja przynosi szkody

drugiej, sama odnosząc korzyść

· Pasożytnictwo (zewnętrzne i wewnętrzne) – gospodarz

jest osłabiony ale nie ginie

· Komensalizm – typ współżycia między dwoma

gatunkami, gdy jeden czerpie korzyść, nie przynosząc
szkody drugiemu

· Protokooperacja – dwa gatunki czerpią korzyści, ale

mogą też żyć same, np. rak pustelnik i ukwiał

· Mutualizm – ścisła współzależność dwóch gatunków

czerpiących obopólne korzyści, ale jeden z nich nie jest
zdolny do życia bez drugiego, np. borowik i dąb –
mikoryza, grzyby i glony – tworzą porosty

9.BIOSFERA
9.1. Biosfera – sfera, gdzie może istnieć życie
9.2. Biosfera obejmuje:
· Troposferę
· Hydrosferę
· Litosferę – powierzchniowa warstwa do 1 km w głąb ziemi
9.3. Warunki umożliwiające życie na ziemi:
· Zróżnicowanie materii na pierwiastki
· Warunki termiczne możliwe do istnienia związków

organicznych

·  Określona gęstość, ciśnienie
·  Istnienie źródeł energii
·  Brak promieniowania
9.4. Historia:
· 16 mld lat temu - powstanie wszechświata
· 3-4 mld lat temu - pojawia się życie na ziemi
·  Historia  biosfery  to  adaptacja  do  stale  zmieniających  się
warunków  środowiskowych,  zmieniał  się  m.  in.  Skład
atmosfery
9.5. Atmosfera ziemska:
·  Troposfera  -  do  12km,  najniższa  i  najcięższa  warstwa

atmosfery;  około  80%  jej  całkowitej  masy;  wysokość
górnej  granicy  zmienia  się  w  zależności  od  pory  roku;
Na  wysokości  około  10km  temp.  -50st.  C;  Ciśnienie
200hPa; Zachodzą tutaj zjawiska atmosferyczne

· Stratosfera 12-50km, tutaj jest warstwa ozonowa - ok.

15-50km

· Mezosfera - 50-85km
· Jonosfera - 85-2000 km - strefa jonów - wspólna dla

termosfery i egzosfery, czyli dwóch zewnętrznych
warstw atmosfery

· Termosfera (85-600km) - powietrze jest wybitnie

rozrzedzone, gwałtowny wzrost temperatury

· Przestrzeń kosmiczna - wysoka próżnia - poza

atmosferą ziemską

9.6.  Litosfera  -  zewnętrzna  sztywna  powłoka  ziemi,
obejmująca  skorupę  ziemską  i  górną  część  płaszcza  ziemi,
miąższość litosfery 70-80km, a jej temperatura do 700st. C,
faktyczna  grubość  to  około  60km  pod  oceanami  do  100
110 km pod kontynentami. Składa się głownie z Si, Al., Fe,
O, Mg
9.7. Budowa wnętrza ziemi:
·  Litosfera 0 - 6/70km
·  Płaszcz zewnętrzny 200/400-600/900
·  Płaszcz wewnętrzny 660/900-2900

·  Jądro zewnętrzne (ciekłe) - 2900-5100
·  Jądro wewnętrzne 5100-6378km
9.8.  Gleba  -  biologicznie  czynna  warstwa  powierzchniowa
warstwa  skorup  ziemskiej  (litosfery),  wykazująca  zdolność
do  produkcji  roślin.  Powstałą  ze  skały  macierzystej  pod
wpływem czynników glebotwórczych (głownie organizmów
żywych,  klimatu,  wody)  i  podlega  stałym  przemianom.
Zatrucie gleby metalami ciężkimi powoduje:
·  Mniejsze plony
·  Zatrucie ptactwa
·  Groźne choroby zwierząt
·  Zmniejszenie przyrostu masy mięśniowej
9.9. Niszczenie gleby:
·  Degradacja  -  zniszczenie  ekologicznej  i  produkcyjnej

warstwy gleby przez: zakwaszania, mechaniczne
zniszczenie, zniekształcenie rzeźb terenu, chemiczne
zanieczyszczenie,

biologiczne

zanieczyszczenie,

przesuszenie

· Erozja - proces rozmywania lub rozwiewania

powierzchniowej warstwy gleby

· Pustynnienie i stepowienie - niedobór wody
· Przemysłowe zanieczyszczenie gleby - metale ciężkie,

ropopochodne

·  Rolnicze zanieczyszczenie gleby - gnojowica
9.10. Hydrosfera:
·  Morza i oceany
·  Wody podziemne
·  Jeziora
·  Bagna i torfowiska
·  Rzeki
·  Lodowce i lądolody
·  Wilgoć glebowa
9.11. Hydrobiologia
·  Limnologia - obejmuje wody słodkie
·  Oceanologia - obejmuje wody słone
12.  Zbiorniki  wodne  różnią  się  od  siebie  wielkością,
kształtem  ,  pojemnością,  ruchem  wody,  cechami  fizyko-
chemicznymi  i  biologicznymi;  każdy  zbiornik  reprezentuje
inny biotop.
13.  Seston  -  zawiesina  drobna,  którą można  odsączyć  np..
za pomocą siatki planktonowej:
·  Abioseston - martwa część, np. trypton - cz. mineralna
·  Bioseston  -  żywa  część  :  plankton  (zooplankton  i

fitoplankton), neuston (to co na lustrze wody i to co tuż
pod nim), epinenston - nad lustrem, hyponenston - pod
lustrem

10.CHARAKTERYSTYKA I PODZIAŁ JEZIOR
10.1. Strefy jeziora:
· Litoralna - strefa płytkiej, prześwietlonej do dna

przybrzeżnej części wody - przechodzi w sublitoral

· Pelagiczna - pelagial - otwarta woda, nie styka się z

brzegami i lądem

· Profundalna - przydenna, głęboka część jeziora, poniżej

zasięgu promieniowania słonecznego

10.2.  Najważniejszą  rolę  w  funkcjonowaniu  zbiorników
wodnych  odgrywa  temperatura.  Od  niej  zależy  wszystko,
ponieważ  wyznacza  w  jeziorze  port  roku,  a  tym  samym
warunkuje  życie.  Rozkład  temperatur  w  jeziorze  jest
zmienny  w  cyklu  rocznym,  w  temperaturze  +4st.  C  woda
jest  najcięższa,  przez  to  opada  na  dno  i  miesza  się  -
cyrkulacja  wiosenna  i  jesienna,  zimą  i  latem  następuje
stagnacja - uwarstwienie.
10.3.  Temperatura  od  końca  zimy,  jest  jeszcze  lod,
stagnacja

zimowa,

słońce

powoduje

topnienie

powierzchni lodu, a następnie ogrzewa się to temperatury
+4st.  C  i  opada  na  dno,  zimniejsze  cząstki  wypływają  na
powierzchnię.  Rozpoczyna  się  wiosna,  temperatura
powietrza  rośnie  i  ogrzewa  wodę,  cykl  ten  obejmuje  cały
zbiornik.
W  miarę  dalszego  ogrzewania  wody  na  powierzchni  do
temperatury  wyższej  niż  4st.  C,  cząstki  wody  jako  lżejsze
utrzymują  się  na  powierzchni,  rozpoczyna  się  okres
uspakajania  ruch  wody  oraz  zaznacza  się  powstawanie
warstw o rożnej temperaturze - stagnacja letnia.
Uwarstwienie proste:
·  Epilimnion - najcieplejszy
·  Metalimnion 7-10m
·  Hypolimnion >10m
Wody w tych warstwach nie mieszają się ze sobą i zaczyna
brakować tlenu
Następnie  jesienią  warstwy  wody  ochładzają  się  do
temperatury +4st. C, a później spadają w głąb, rozpoczyna
się mieszanie - cyrkulacja jesienna.
Później  następuje  stagnacja  zimowa,  powierzchnia
zamarza, a najcieplej jest przy dnie.
Cykl  roczny  to  rok  termiczny,  cyrkulacja  jest  nazywana
„oddechem jeziora”.
10.4.  W  jeziorze  płytkim  nie  ma  zróżnicowania
warstwowego,  głębokość  takiego  jeziora  wynosi  6-7m,
mieszanie wody pod wpływem wiatru.
10.5. Podział jezior ze względu na mieszanie się wody:
·  Polimiktyczne – płytkie – mieszanie wody przez prawie

cały rok, temperatura wyrównana w całym zbiorniku

· Dimiktyczne – mieszanie dwa razy do roku
· Meromiktyczne – niepełne mieszanie się wody,

ponieważ jest duża różnica w ciężarze, np. wskutek
występowania na dnie źródeł solankowych

11.KLASYFIKACJA JEZIOR I JEJ EWOLUCJA
11.1. Pochodzenie jezior:
a) Endogeniczne (przez czynniki wewnętrzne):
·  Tektoniczne
·  Wulkaniczne
·  Zakolowe
·  Wydmowe
·  Przybrzeżne
·  Pochodzenia organicznego
b) Egzogeniczne (przez czynniki zewnętrzne):
·  Polodowcowe
·  Krasowe
11.2. Miksja jezior:
·  Dimiktyczne – jw.
·  Polimiktyczne – jw.
·  Monomiktyczne  zimne  –  mieszanie  raz  w  roku

temperatura <4st.C

· Monomiktyczne ciepłe – mieszanie raz w roku,

temperatura >4st. C

·  Oligomiktyczne – rzadko w roku, temperatura >+10st. C
·  Holomiksja – całkowite mieszanie
·  Meromiksja – częściowe mieszanie
·  Amiksja – brak mieszania
11.3. Kształt misy jeziornej:
Wskaźnik głębokościowy =h śr/h max
·  Stożkowa (wg=0,3)
·  Półkolista (wg=0,67)
·  Paraboliczna (wg=0,5)

11.4.  Czasem  w  jeziorze  występuje  tylko  epilimnion  i
metalimnion.
11.5.  Do  krzywej  temperatury  jest  zbliżona  krzywa
tlenowa, tzw. Oksylinia.
11.6. Źródłem tlenu w wodzie jest tlen związany jako H2O
oraz w postaci wolnej - tlen rozpuszczony, który pochodzi z
·  Dyfuzji powietrza
·  Procesu fotosyntezy
·  Budowy cząsteczki wody
11.7.  Dyfuzja  tlenu  zachodzi  bardzo  wolno,  może  jednak
doprowadzić do 100% nasycenia tlenu.
Czynnikiem,  który  ułatwia  dyfuzję  (mieszanie  się  wody)  są
wiatry  w  epilimnionie  i  ruchy  konwekcyjne  –  zmiany
temperatury.
11.8.  Glony  –  producenci  tlenu,  wysoka  żyzność  wody
prowadzi  do  wytworzenia  zakwitów,  glony  mogą  rozwijać
się  bardzo  aktywnie,  uniemożliwiając  rozwój  innych
gatunków fitoplanktonu
11.9. Zakwit powoduje:
·  Wyczerpanie biogenu (sytuacja głodowa)
·  Kumulację produktów wydalniczych
·  Wzmożoną produkcję tlenu
·  Wzrost zawartości substancji organicznych
11.10. Zakwit w jeziorach żyznych jest korzystny, ponieważ
powstaje  duża  ilość  tlenu,  jednak  jest  duży  pobór  C)2  z
wody,  spada  zasadowość,  przez  co  kwaśne  deszcze  mogą
zniszczyć akwen, powstają również barwniki, aromaty, itp.
11.11. Zwalczanie zakwitów:
·  Instalacja mikrosit
·  Miedziowanie  wody  -  niszczenie  glonów  przez

dodawanie do wody CuSO4 – wadą jest pozostawanie
miedzi w wodzie

·  Zaciemnienie zbiornika - np. rozpylanie sadzy
·  Ekoflox - natlenianie hypolimnionu
11.12. Ilość tlenu w danej chwili znajdująca się w wodzie to
aktualna ilość tlenu rozpuszczonego lub stopień nasycenia
tlenem.  Zależy  on  od  temperatury  i  ciśnienia.  Im  większa
jest temperatura, tym mniej jest tlenu. W 0st. C jest go 2x
więcej  niż  w  30st.  C.  Tlen  jest  niezbędny  do życia.  Rośliny
produkują  tlen  przez  długość  dnia  (12-15  godz.),  a
zużywany jest on przez całą dobę.
11.13. W czasie zimy i lata wody hipolimnionu gospodarują
tylko tą rezerwą tlenu, którą pobrały jesienią i wiosną. Przy
dnie  powstają  warstwy  beztlenowe.  Zimą  nie  ma
możliwości odnawiania w epilimnionie - jest lód.
11.14.  Trofia  -  pokarm,  żyzność,  zasobność  zbiornika  w
substancje  odżywcze.  W  trofi  najważniejszy  jest  fosfor  -
występuje w formie mineralnej i organicznej, jest jednym z
sześciu pierwiastków a. bagiennych. Jest go najmniej, jeżeli
go  nie  ma,  zamierają  pewne  organizmy,  ale  następnie
wraca poprzez obieg materii.
11.15.  Podział  jezior  ze  względu  na  zawartość  tlenu  w
warstwie przydennej:
a)  Harmonijnie  wykształcone  równomierne  występowanie
czynnika:
·  Eutroficzne - dużo
·  Oligotroficzne - mało
b)  Nieharmonijnie  wykształcone  jeden  z  czynników  w
nadmiarze:
·  Alkalitroficzne - dużo Cu
·  Siderotroficzne - dużo Fe
·  Acidotroficzne - niskie pH
11.16. Biologiczne typy jezior:
·  Oligotroficzne - mało żyzne, ubogie w biogeny
·  Mezotroficzne - średnio żyzne
·  „alfa”-mezotroficzne
·  „beta”-mezotroficzne
·  eutroficzne - bardzo duża żyzność
·  politroficzne - bardzo duża żyzność
·  hyperotroficzne - przeżyźnione
11.17.  Widzialność  ma  wpływ  na  ograniczenie  produkcji  -
określana  za  pomocą  krążka  Sechiego  -  zanurzany  do
momentu, aż zniknie z oczu, jest to połowa głębokości, na
jaką docierają promienie słoneczne.
11.18. Jeziora lobeliowe - leżą w lasach, posiadają bardzo
czystą  wodę,  bardzo  uboga  w  jakiekolwiek  składniki
chemiczne  i  biologiczne,  niskie  pH,  niska  odporność  na
kwaśne  deszcze,  mała  zawartość  tlenu  z  fotosyntezy,
nazwa od rośliny - lobelii dortmana

12.KLASYFIKACJA WÓD
12.1.  Saprobia  -  mówi  o  poziomie  zanieczyszczenia,
odcinek rzeki podzielony jest od punktu
zrzutu ścieków do dalszych odcinków, na których następuje
samooczyszczenie na 4 strefy
wody zanieczyszczonej:
·  Strefa polisaprobowa - rozpoczyna się w miejscu zrzutu

ścieków, jest najbardziej zanieczyszczona, brak tutaj
organizmów

zdolnych

fotosyntezy,

obficie

występują bakterie i grzyby ściekowe, brak ryb, rozkład
białek i procesy gnilne, powstawanie siarkowodoru i
amoniaku, dużo wolnego CO2 , warunki beztlenowe,
tlen tylko z dyfuzji

· Strefa „alfa”-mezosaprobowa - utlenianie produktów

powstałych w 1.strefie, np. aminokwasy, węglowodory,
są warunki tlenowe - źródło dyfuzja i fotosynteza,
zanika zapach gnilny, pojawiają się ryby karpiowate,
BZT5 wysokie, dużo wolnego CO2

· Strefa „beta”-mezosaprobowa - dalsze procesy

utleniania, kończy się rozkład aminokwasów i innych
związków

organicznych,

przebiegają

procesy

właściwego utleniania biologicznego, spada liczba
bakterii, pojawiają się ryby drapieżne

· strefa oligosaprobowa - strefa czystej wody, procesy

utleniania kończą się, pojawiają się ryby łososiowate,
rośliny zielone, mało wolnego CO2, brak siarkowodoru

· Jeżeli przed zrzutem ścieków była strefa, np. beta-

mezosprobowa to satysfakcjonujący jest powrót do tej
strefy

· Występuje jeszcze 5-ta strefa - katarbowa - woda

pierwotnie czysta, źródlana, bardzo uboga w składniki
pokarmowe.

12.2.  Kolkwitz  i  Marssen  stwierdzili,  że  oprócz  zmiany
składu  chemicznego  w  poszczególnych  strefach  są
organizmy nazywane wskaźnikowymi są to saproby:
·  Polisabroby
·  ”alfa”-mezosaproby
·  ”beta”-mezosaproby
·  oligosaproby.
Saproby muszą dominować w danej strefie.
12.3. W 1968r. dokonano podziału na wody:
·  Źródlane - katarobowe
·  Czyste - oligosaprobowe
·  Słabo zanieczyszczone ”beta”-mezosaprobowe
·  Silnie zanieczyszczone - ”alfa”-mezosaprobowe
·  Wybitnie zanieczyszczone - polisaprobowe
·  Częściowo zatrute
·  Zatrute

12.4.  Przepisy  mówią  o  dopuszczalnym  zanieczyszczeniu
wód i warunkach odprowadzania ścieków do wody i ziemi,
aby określić klasę, należy zbadać około 60 parametrów.
12.5. Organizmy żyjące w wodzie:
·  Producenci
·  Konsumenci I, II i III rzędu
·  Destruenci
12.6. Piramida troficzna - obrazuje łańcuch pokarmowy.
12.7.  Rzeka-  naturalnie  powstały  ciek  wodny,  płynący  w
wyżłobionym  przez  erozję  korycie,  okresowo  zalewający
dolinę rzeczną.
12.8.  Koryto  rzeczne  –  wyżłobienie  w  terenie,  w  którym
płynie woda pod wpływem sił grawitacyjnych.
12.9.  Strumień  –  ciek  wodny  o  nie  wielkim  znaczeniu
uchodzący  do  rzek.  Strumienie  okresowe  powstają  w
górach po silnych opadach deszczu lub roztopach.
12.10.  Potok  –  niewielki  ciek  wodny  o  wąskim  nurcie  na
terenach o znacznym lub średnim nachyleniu.
12.11.  Staw  –  niewielki,  płytki  zarośnięty,  mniejszy  od
jeziora  zbiornik  wodny,  może  być  zasilany  przez  wody
rzeczne. Często otacza je sztuczne obwałowanie. Rodzaje:
·  naturalny  -  rozlewiska,  wody  gromadzącej  się  w

zagłębionych terenach.

· sztuczny – np. do celów dekoracyjnych,
· rybny – do hodowli lub tymczasowego przechowywania

ryb

12.12. Sztuczny zbiornik zaporowy = zbiornik retencyjny
-  f.  energetyczna,  przeciwpowodziowa,  zaopatrzeniowa  w
wodę, rekreacyjny,
- zatamowanie wód rzecznych przez zaporę wodną,
- znaczne zmiany lokalnego środowiska naturalnego,
12.13.  Morza  -  część  oceanu,  mniej  lub  bardziej  wyraźnie
oddzielona  od  pozostałych  części  brzegami  kontynentu,
charakteryzują  się  indywidualnymi  cechami  –  ustrój
hydrogeniczny,  na  świcie  jest  71  mórz,  powierzchnia  to
około 40 mln km2
12.14. Ekosystemy morskie:
a) Odległość od brzegu
·  Litoral
·  Pelagial
b) Głębokość:
·  Epipelagial
·  Mezopelagial
·  Batypelagial
·  Bentos

13.ZANIECZYSZCZENIA
13.1. Skład: N2, O2, Ar, H2O, CO2, Ne, He, CH4, Kr, H2, Xe,
O3
Skład  procentowy  jest  zmienny,  a  zależny  od  stopnia
czystości atmosfery oraz lokalizacji.
13.2. Rodzaje zanieczyszczeń:
·  gazowe
·  pyłowe
·  drobnoustrojowe  (najwięcej  w  dolnych  warstwach

atmosfery, stykających się z glebą)

Jakość powietrza oznacza stopień jego zanieczyszczenia.
Jakość wysoka = mało zanieczyszczeń
Zanieczyszczenia to wszystkie substancje, których udział w
powietrzu przekracza ich średnią zawartość w powietrzu
czystym.
13.3. Zanieczyszczenia:
· pochodzenia naturalnego – źródła: wybuchy wulkanów,

pożary lasów, burze piaskowe, huragany, tajfuny,
tornada procesów rozkładu materii organicznej (np. na
bagnach)

· pochodzenia

antropogenicznego

–

związane

działalnością  człowieka  (np.  pyły  i  gazy).  Źródła  w
Polsce:
·  zakłady produkujące energie elektryczną i cieplną;
·  pojazdy mechaniczne;
·  rozproszone źródła sektora komunalno-bytowego;
·  gospodarstwa rolne i budynki indywidualne;

13.4. Procesy spalania paliw kopalnianych – emisja pyłów,
węglowodorów, SO2, NO, NO2, CO, CO2
13.5. Źródła naturalne emitują: SO2, H2S, NH3, CH4, CO2,
CO, węglowodory i pyły.
Zanieczyszczenia  gazowe.  Główne:  SO2,  SO3,  H2S,  NO,
NO2, N2O, NH3, CO, CO2, FH, O3.
13.6.  Związki  siarki:  SO2,  SO3,  H2S,  H2SO4,  siarczany
metali
-  SO2  –  bezbarwny  silnie  toksyczny  o  duszącym  zapachu,
wolno  się  rozprzestrzenia  w  atmosferze.  Źródła:  spalanie
zanieczyszczonych  siarką  paliw  stałych  (np.  węgla)  i
płynnych (np.  ropy  naftowej).  Największy  udział:  przemysł
paliwowo  –  energetyczny,  SO2,  utlenia  się  do  SO3,  a  ten
reaguje z parą wodną w powietrzu tworząc H2SO4-.
13.7.  Związki  azotu:  NO,  NO2,  N2O,  NO3,  N2O3,  N2O5,
NH3, HNO2, HNO3.
- NO – bezbarwny, bezwonny,
- NO2 – brunatny, o duszącej woni,
- HNO3 – składnik kwaśnych deszczy,
- NH3 – pochodzi z rozkładu szczątków organicznych, raczej
uciążliwy niż szkodliwy zapach.
13.8. Związki węgla:
-  CO  niepełne  spalanie  węgla  lub  jego  związków.  Źródła:
spaliny z silników pojazdów mech.; przemysł metalurgiczny
i  elektromaszynowy;  elektrociepłownie  i  elektrownie
cieplne; koksownie i gazownie; paleniska domowe;
-  CO2  -  gaz  silnie  toksyczny,  łatwo  rozprzestrzenia  się  w
powietrzu  atmosferycznym,  bez  smaku,  zapachu  i  barwy,
powoduje  zaczadzenie.  Źródła:  spalanie  paliw  stałych,
ciekłych  i  gazowych;  oddychanie  organizmów  żywych.
Zastosowanie:  fotosynteza  (powstaje  cukier  i  tlen)
6CO2+6H2O+światło -> C6H12O6+6O2
13.9.

WWA

–

wielopierścieniowe

węglowodory

aromatyczne. Źródła: parowanie i spalanie paliw (głównie
węgla i ropy naftowej)
13.10.

Zanieczyszczenia

pyłowe

–

0,001-

100mikrometrów.

(najbardziej

niebezpieczne

mikrometrów):
- pyły o działaniu toksycznym – szybkie zatrucie organizmu,
zawierają metanole (np. Hg, As, Zn, Pb), pyły radioaktywne,
pyły azbestowe, niektóre rodzaje nawozów mineralnych.
- pyły szkodliwe – pylicotwórcze lub uczulające,
zawierające krzemionkę (SiO2, np. kwarc, chalcedon), pyły
drewna,

bawełny,

glinokrzemianowe.

Zmniejszenie

odporności na choroby zakaźne.
-  pyły  naturalne  –  o  działaniu  drażniącym,  pyły  żelaza,
wapienia,  gipsu,  węgla;  Nieżyty  (przewlekłe)  oskrzel  i
rozedma  płuc.  Ułatwienie  atakujących  działań  bakterii,
grzybów, wirusów i innych pasożytów.
13.11. Zanieczyszczenia powodują:
- niszczenie budowli.
- korozję metali, zwiększone zużycie maszyn i urządzeń,
- niszczenie skóry, poparzeń, odzieży,
- dłuższe schnięcia farb i lakierów,
- redukcja promieniowania słonecznego

- schorzenia ludzi.
13.12. Mikrobiologia powietrza.
Drobnoustroje,  głównie  niechorobotwórcze,  ale  również
bakterie  chorobotwórcze,  drożdże,  grzyby  (pleśnie)  i
wirusy.  Drobnoustroje  pochodzą  z  różnych  źródeł,  np.
wody i gleby. Zakażenie kropelkowe.
13.13. Choroby aerogenne:
-  wirusowe  (m.in.  grypa,  ospa,  różyczka,  zapalenie  opon
mózgowych)
-  bakterie  (gruźlica,  krztusiec,  zapalenie  płuc  i  oskrzel,
błonica);
-  wywołane  przez  grzyby  (kropidlakowa  grzybica  płuc,
geotrychoza  płuc,  promienica  płuc,  grzybica  oskrzeli,
grzybiczne zapalenie płuc);
-  schorzenie  alergiczne  (katary  sienne,  dychawica
oskrzelowa,  wysypki,  pokrzywki,  dreszcze)  powodowane
pyłkami  kwiatów,  zbóż,  drzew,  zarodnikami  grzybów,
obecnością kurzu, czy przez różne czynniki chemiczne.
13.14. Smog (mgła inwersyjna) – połączenie dymu i mgły
lub  pary  wodnej,  na  obszarach  o  dużej  emisji
zanieczyszczeń  i  znacznej  ich  koncentracji  oraz  w
sprzyjających warunkach meteorologicznych
13.15.  Kwaśne  deszcze  –  opady  atmosferyczne  (śnieg,
deszcz,  mżawka,  mgła)  z  m.in.  tlenkami  azotu,  SO2,  CO  i
CO2  (utlenianie  do  kwasów).  Zakwaszanie  gleby  i  wód
powierzchniowych.
13.16.  Dziura  ozonowa  –  ubytek  ozonu  w  atmosferze
(warstwa  ozonosfera)  z  powodu  zanieczyszczeń  freonami,
chlorkiem metylu CH3Cl, czterochlorkiem węgla, bromkiem
metylu,  tlenkiem  azotu.  Skutek:  zwiększenie  natężenia
promieniowanie  UV,  wzrost  zachorowań  na  raka  skóry,
choroby  oczu  (zaćma,  ślepota),  zakłócenia  układu
immunologicznego,  wzrost  zachorowań  na  choroby
zakaźne.
13.17.

Efekt

cieplarniany

–

ocieplenie

klimatu

spowodowane  zwiększoną  emisją  gazów  cieplarnianych
(CO2, freon, metan, podtlenek azotu, ozon) pochodzących
z  m.in.  spalania  paliw  i  pożarów.  Konsekwencje  –  zmiana
klimatu.
13.18.  Zasoby  przyrody  (biosfery)  –  bogactwa  naturalne;
woda,  powietrze,  gleba,  energia  wód,  wiatru  i  cieplna;
rośliny i zwierzęta. Podział:
·  nieorganiczne (minerały, woda, atmosfera),
·  organiczne  (pochodzenia  roślinnego,  zwierzęcego,

ekosystemy)

lub
· niewyczerpywalne (energia słoneczna, wiatr, prądy

morskie, en. Geotermalna, termojądrowa, spadku
wody)

· wyczerpywalne (ograniczona ilość):

· odnawialne

mogą

być

zachowane,

samoodtwarzane

mimo

użytkowania,

np.

powietrze, atmosfera, woda, gleba, lasy, zwierzęta,
rośliny.

· nieodnawialne - nie mogą być zachowane, wynikają

z długiego czasu powstawania, np. surowce stałe
(węgiel kamienny i brunatny, rudy metali), surowce
płynne (ropa naftowa, wody mineralne), surowce
gazowe (gaz ziemny),

13.19. Zasoby występujące:
-  powszechnie  (rozmieszczone  równomiernie  np.  gazy  w
powietrzu,
- obficie (obliczone na kilkaset lat, np. węgiel kamienny),
- ograniczenie (niewielkie ilości, np. ropa naftowa)
13.20. Ekosystem = biotop + biocenoza
Źródło energii w ekosystemie: energia słoneczna
Ekosystem  to  układ  otwarty,  funkcjonujący  dzięki
przepływowi materii i energii.
·  Producenci – synteza materii organicznej
·  Konsumenci  –  zjadanie  materii  organicznej  żywej  lub

martwej,

· Reducenci – rozkładanie martwej materii organicznej,

uwolnienie nieorganicznej materii dla producentów.

1.1. Ekologia
1.4. Powiązania ekologii z innymi dyscyplinami
1.5. Historia ekologii
1.6. Ekologia
1.7. Gatunek
1.8. Systematyka gatunkowa
1.10. Populacja
1.11. Biocenoza
1.12. zależności pokarmowe
1.13. Biotop
1.14. Elementy ekosystemu
1.15. Siedlisko
1.16. Nisza ekologiczna
1.17. Krajobraz
1.18. Ochrona środowiska
1.19. Ekologia
1.20. Działy ekologii
1.21. Przedmiot badań ekologii
2. KRYZYS ŚRODOWISKA
2.1. Kryzys środowiska
2.2. Cechy kryzysu:
2.5. Czynniki przyspieszające rozwój ekologii
2.6. Problemy demograficzne wiążą się z
2.9. Ekorozwój i zrównoważony rozwój
2.10. Zrównoważony rozwój
2.12. Zrównoważony rozwój
2.13. Polska a ekorozwój
2.19. Dyrektywa Ptasia
2.20. Dyrektywa siedliskowa (habitatowa)
3.PRAWO EKOLOGICZNE I OCHRONA ŚRODOWISKA
3.2. Cele ochrony przyrody i środowiska
4.KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE W ZAKRESIE OCHRONY
ŚRODOWISKA
4.1. Konwencja
4.2. Znaczenie konwencji
4.3. Konwencje
5.BIOCENOZA
5.1. Biocenoza
5.2. Cechy biocenozy
5.3. Łańcuch pokarmowy
5.4. Łańcuch
5.5. Poziomy troficzne
5.6. Monofagi
5.7. Polifagi
5.9. Sukcesja ekologiczna
6.CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE WYSTĘPOWANIE
ORGANIZMÓW
6.2. Środowisko
6.3. Czynniki społeczne
6.5. Temperatura
6.6. Promieniowanie
6.7. Światło
6.8. Woda
6.9. Gazy
6.10. CO2
6.11. Ciśnienie
6.12. Czynniki biotyczne
Czynniki abiotyczne
7.TOLERANCJA EKOLOGICZNA
7.1. Prawo minimum Liebiega
7.2. Prawo tolerancji Shelforda
7.3. Zakresy tolerancji ekologicznej
7.4. Czynniki ograniczające i nazewnictwo
7.6. Grupy ekologiczne
7.7. gatunki wskaźnikowe
8.ODDZIAŁYWANIA MIĘDZY POPULACJAMI
8.4. Areał osobniczy
8.5. Cechy populacji
8.6. Fluktuacja
8.7. Rozrodczość
8.8. Krzywe obrazujące rozrodczość
8.9. Śmiertelność
8.10. Rozprzestrzenianie się populacji
8.11. Struktura płciowa
8.12. Struktura wiekowa
8.13. Struktura przestrzenna
8.14. Struktura socjalna
8.15. Interakcje między populacjami
9.BIOSFERA
9.1. Biosfera
9.2. Biosfera obejmuje
9.5. Atmosfera ziemska
9.6. Litosfera
9.7. Budowa wnętrza ziemi
9.8. Gleba
9.9. Niszczenie gleby
9.10. Hydrosfera
9.11. Hydrobiologia
13. Seston
10.CHARAKTERYSTYKA I PODZIAŁ JEZIOR
10.1. Strefy jeziora:
10.5. Podział jezior ze względu na mieszanie się wody
11.KLASYFIKACJA JEZIOR I JEJ EWOLUCJA
11.1. Pochodzenie jezior:
11.2. Miksja jezior
11.3. Kształt misy jeziornej
11.8. Glony
11.9. Zakwit powoduje
11.14. Trofia
11.15.  Podział  jezior  ze  względu  na  zawartość  tlenu  w
warstwie przydennej
11.16. Biologiczne typy jezior
11.18. Jeziora lobeliowe
12.KLASYFIKACJA WÓD
12.1. Saprobia
12.3. W 1968r. dokonano podziału na wody
12.5. Organizmy żyjące w wodzie
12.6. Piramida troficzna
12.7. Rzeka
12.8. Koryto rzeczne
12.9. Strumień
12.10. Potok
12.11. Staw
12.12. Sztuczny zbiornik zaporowy
12.13. Morza
12.14. Ekosystemy morskie
13.ZANIECZYSZCZENIA
13.2. Rodzaje zanieczyszczeń
13.6. Związki siarki
13.7. Związki azotu
13.8. Związki węgla
13.9. WWA
13.10. Zanieczyszczenia pyłowe
13.14. Smog
13.15. Kwaśne deszcze
13.16. Dziura ozonowa
13.17. Efekt cieplarniany
13.18. Zasoby przyrody (biosfery