ARCHITEKTURA ROMAOSKA W POLSCE  

Ytril na podstawie Świechowskiego w Sztuce Polskiej 

  ARCHITEKTURA PRZEDROMAOSKA DO ROKU 1038. 

Jest tego na szczęście bardzo mało. 

  Budowle Centralne 

- WAWEL – aż 5 reliktów przedromaoskich 

-  Rotunda  Feliksa  i  Adaukta  –  Długosz  uważał  ja  za  b.  wczesną,  jeszcze  pogaoską.  Z  płaskich  sztuk 
łamanego kamienia zbudowana. Kolista nawa, tetrakonchos, kopuła. Byd może dwupoziomowa – bo 
jest  jakieś  zaokrąglone  pomieszczenie  (byd  może  klatka  schodowa)  i  nisko  okna.  Nieznane 
przeznaczenie, byd może kaplica władcy lub wielkorządcy. Prototypem byd może rotunda św. Wita w 
Pradze (926 – 929) 

- Kośd. ,B” (niedaleko rotundy) dwie apsydy na osi wsch. – zach, kolista nawa, była empora (jest ślad 
kolumny  w  apsydzie  zach),  pod  emporą  pochówek  kobiecy  z  kamienną  płytą.  Podobny  jest  kośc  w 
Mikulčicach, więc byd może jest to czeski implant. 

-  Rotunda  między  Wieżą  Zygmunta  Starego  a  Bastionem  Władysława  IV  –  z  jedną  apsydą  od 
wschodu, jest w niej coś jakby basen chmielny, wiec byd może było to baptysterium.  -> tzw PROSTY 
TYP ROTUNDY – potem bardzo się rozpowszechnił.  

- Rotunda na wzgórzu św. Benedykta 

- Rotunda na Skałce – św. Michała – obie wymienia Długosz. 

- wczesno romaoski kośd. św. Gereona 

- WIELKOPOLSKA – 2 rotundy 

-  najstarsza  murowana  budowla  pod  katedrą  gnieźnieoską  też  była  centralna  –  rotunda  prosta, 
skromne rozmiary, ok. II poł. X wieku – byd może tzw ,Kościół Dąbrówki”(?) 

- bliźniacza do niej kaplica w ŁĘKNIE – te same wymiary i układ, ok. 995 – 1020, inicjatywa brata św. 
Wojciecha - Sobiesława 

 PALATIA 

-  Palatium  na  OSTROWIE  LEDNICKIM  –  dwuczłonowa  murowana  rezydencja,  funkcje  sakralne  i 
mieszkaniowo  –  reprezentacyjne,  zniszczone  w  czasie  najazdu  Brzetysława.  Plan  prostokąta 
wydłużonego  z  przylegającą  doo  centralną  kaplicą,  w  środku  jej  plan  krzyża  greckiego,  filary 
dwierdkoliste. – jakby inspiracje martyriami. Była też wieża – latarnia. Lata 20te XI wieku. 

-  PRZEMYŚL  –  0k.  1020  –  1030,  kaplica  (rotunda  prosta)  przylegająca  do  wydłużonego  budynku 
mieszkalnego,  

- OSTRÓW TUMSKI W POZNANIU (przed fasadą kośd. gotyckiego MP) – palatium prostokątne, obok 
byd może centralna kaplica  

-  GIECZ –  byd  może  ten  sam warsztat  co w  Lednicy, zniszczone  w  czasie  Brzetysława.  Standardowy 
prostokąt i centralna kaplica doo przylepiona. 

 BAZYLIKI KATEDRALNE 

Niewiele  na  ich  temat  wiadomo  –  na  podstawie  reliktów  sądzi  się,  że  były  to  okazałe  sanktuaria 
wzniesione za panowania czeskiego (Wawel, Ostrów Tumski we Wrocławiu) 

-  WAWEL  –  relikty  znalezione  pod  katedrą  gotycką  –  też  sporych  rozmiarów,  odkryto  fragment 
apsydy  przy  płn  ramieniu  transeptu,  i  kawałka  ściany  płn  korpusu,  oraz  płyty  z  piaskowca  (Anny 
pleciona)  –  byd  może  elementy  przegrody  chórowej.  Wezwane  św.  Wacława  świadczy  o  czeskich 
początkach.  

-  WROCŁAW  -  relikty  arch  pod  chórem  gotyckim,  pod  romaoską  kryptą  bpa  Waltera  aż  3  budowle 
różnej orientacji – najstarsza zapewne z X wieku. Prostokątne prezbiteria z półkolistymi apsydami. 

- POZNAO – pierwsza katedra (poprzedziła romaoską i gotycką) , mogła powstad (wg ostatnich badao) 
dopiero ok. 1000 roku, odkryta w 1946, wyodrębnione prezbiterium zakooczone apsydą, po bokach 2 
prostokątne  pomieszczenia  –  byd  może  wieże,  ale  nie  wiadomo.  W  elewacji  zach.  Potężna  wieża  – 
rzut  kwadratu,  empora  wysunięta  wgląd  przęsła  zach.  Nawy  gł.  –  byd  może  wzorowane  na 
,westwerku” Jedna z największych katedr wzniesionych w Europie Środkowej w XI 

- GNIEZNO -  problemy z datowaniem i ustaleniem formy przestrzennej, poczatki na pewno związane 
ze śmiercią Wojciecha w 997 i sprowadzeniem jego relikwii do Gniezna, złożonymi w prostym aneksie 
rotundy -  i był sobie, dopóki nie zbudowano drugiej bazyliki, z której zach. Się resztki trój apsydowej 
partii  wschodniej  (a  była  trójnawowa).  Dwuwieżowa  fasada.  To  respektowane  w  późniejszej 
odbudowie i w  katedrze romoskeijZnowu analogie do św. Wita w Pradze. Złoty ołtarz od Ottona III 
tam był.  

 KOŚD. NA GRODACH I PODGRODZIACH 

- KOŚD. ŚW. Jana na grodzie w Gieczu – jednonawowy, częśd. Wch podwyższona, pod nią krypta w 
kształcie T, od zach kwadratowa wieża z dwoma kolistymi klatkami, bliskie analogie w ach. Ottooskiej 
X i XI wieku, ale najbliższy – kośd. św. Jerzego w Gnieźnie.  

-  Bazylika  w  Kałdusie  –  jak  dotąd  najwieksza  grodowa,  trójnawowa,  nawy  boczne  b.  wąskie, 
zamknięte apsydowo. A potem ją poganie zmienili na swoją świątynkę mwahahahahaha:3 

Dużo tez było drewnianych budowli – np. pierwszy kośc św. Wojciecha w Krakowie.  

BENEDYKTYNI  EREMICI  –  Do  Polski  dotarli  na  pocz.  panowania  B.  Chrobrego,  wcześniej  pewnie 
przybywali mnisi iroszkoccy.  

Lokowano benedyktyoskie eremy w Tumie i Trzemesznie – ale badania tego NIE POTWIERDZIŁY. Więc 
to bzdurna teoria. Ale jest Bula, potwierdzająca istnienie opactwa w tumie – z 1136 – wiec musiano je 
rozwiązad. Odkryto też zagadkową budowlę – 4 prostokątne pomieszczenia, wydzielone murami, od 
wsch apsyda – i nie wiadomo, czy to świeckie czy sakralne.  

 

  ARCHITEKRURA ROMAOSKA, LATA 1039 – 1202 

Początki odbudowy przez Kazimierza Odnowiciela. Stolica przeniesiona do Krk, napływ duchownych z 
Nadrenii i Lotaryngii, benedyktyni też  

Władysław Herman – nowa katedra na Wawelu 

  ARCHITEKTURA BENEDYKTYNÓW OD KAZKA ODNOWICIELA 

- byli przy wawelskim kośd. Św. Gereona 

- Wrocław – przy kaplicy św. Marcina 

- MOGIŁA 

-  TYNIEC  –  pierwsze  z  ufundowanych  przez  Kazka  opactw,  1044,  pierwsza  świątynia  drewniana, 
potem dopiero trójnawowa bazylika od 3 apsydach od strony wsch, niewiadome rozwiązanie fasady 
zach,  nawy  boczne  w  całości  przesklepine  (bo  do  filarów  przylegają  pólkolumny  od  strony  naw 
bocznych),  prezbiterium  pewnie  też  sklepione.  Postral  uskokowy,  tympanon  gładki.  Apsydialnie 
zamknięte nawy, skromne rozmiary bazyliki. Refektarz, cellarium (są relikty)  

-  MOGILNO  –  konsekracja  w  1065,  trójnawowa  bazylika  filarowa,  prezbiterium  wyodrębnione, 
zakooczone  apsydą,  po  bokach  ujęte  przez  2  prostokątne  kaplice  z  apsydami  –  tworzyły  rodz. 
Niskiego transeptu, w podziemiu masywu wieżowego krypta. Druga krypta pod prezbiterium.  

B.  specyficzne  i  rzadkie  rozwiązanie,  uderzające  podobieostwo  do  nadmozaoskich  kośd.  z  XI wieku. 
Więc może działał warsztat z tamtego rejonu.  

-  LUBIO  –  opactwo  MP  benedyktynów,  odnowienie  fundacji  Szczodrego  (nieukooczonej)  przez 
Krzywoustego,  ok.  pół.  XII  wieku,  odnaleziono  dolną  partię  masywu  wieżowego  z  kryptą, 
rozplanowanie idealnie tak jak Mogilnie – więc tu była zredukowana wersja Mogilna. 

 ODBUDOWA KATEDR W POZNANIU I GNIEŹNIE. KOŚD. ŚW. GEREONA W KRK.  

Bo  w  poznaniu  i  Gnieźnie  katedry  się  sfajczyły.  Wykorzystanie  przy  odbudowie  wcześniejszych 
murów,  najprostszy  schemat  trójnawowej  bazyliki  z  wyodrębnionym  prezbiterium  i  nawami 
bocznymi zamkniętymi półkolistymi apsydami. Lepiej opracowane ciosy (postęp budowlany, ejst się 
czym jarad). 

- POZNAO – filary o klasycznych profilach, strop belkowany, wysoki poziom zachowanej kamieniarki, 
jedna z pierwszych świątyo odbud. przez Odnowiciela,   

-  GNIEZNO  –  czytelny  tylko  zarys  murów,  nie  wiadomo,  jakie  były  podpory,  oszczędna  artykulacja 
wnętrza,  były  polichromie.  XII  wiek  –  DRZWI(w  portalu  prowadzącym  do  nawy  płd)!  Posadzka  z 
kolorowych płytek, też pewnie z XII wieku, układy koliste i plecionkowe.  

-  KRK,  WAWEL,  GEREON  –  przez  długi  czas  uważany  za  Iszą  katedrę  wawelską  (nie  mówid  tego 
Walczakowi,  bo  zagryzie),  odkryte  w  1914  –  1920.  Firej,  Pianowski  –  1983  –  1999  –  dokładne 

badania.  Wyjątkowo  bogaty  program  –  wyniesione  prezbiterium,  pod  nim  krypta  ze  sklepieniem 
wspartym na 4 kolumnach i pólkolumnach przyściennych( wpływy NADRENII). Apsydy na ramionach 
transeptu,  transept  mocno  wysunięty,  trójnawowy  korpus.  NIEZWYKŁE  –  empory  przy  ścianach 
szczytowych transeptu, każda wsparta na 2 kolumnach. - > to z karolioskiej, benedyktyoskiej - > św. 
Michał  w  Hildesheim!  B.  piękna  dekoracja  kamieniarska  ornamentalna  –  wpływy  zachodnie  w 
wschodnie. – te zasrane Anny plecionki! Wpływy z Czech.  

-  Sala  na  24  słupach  –  bezpośrednio  na  osi  Gereona,  rozmaicie  interpetowane  i  datowane, 
prostokątny  budynek,  czasy  Odnowiciela,  podobieostwo  z  przyziemiami  pałaców  starobułgarskich 
(noo, zajebiście). Chyba monumentalne palatium.  

 ROMAOSKIE BUDOWLE CENTRALNE  

- kontynuacja przedromaoskich typów budowlanych – rotundy wywodzą się ze śródziemnomorskiego 
i adriatyckiego kręgu kulturowego, a także paostwa Wielkomorawskiego, bo tam były kontynuowane. 

- 15 rotund zach. W Polsce, wszystkie w okolicach południa kraju 

- ROTUDNA W CIESZYNIE – XI wiek, pierwsza grupa czasowa, zróżnicowane poziomy nawy i apsydy 
prezbiterialnej, empora zachodnia 

- WAWEL – rotunda przy Baszcie Sandomierskiej – z prostą emporą i aneksem meiszkalnym 

-PRZEMYŚL,  KOŚC.  ŚW.  MIKOŁAJA  –  II  poł  XII,  poprzednik  katedry,  unikatowe  rozwiązanie 
przestrzenne – górna emporowa kondygnacja.                                       A tak to badziewie wygląda.  

 

-  STRONIA(???)  DOLNY  ŚLĄSK  –  podobne  do  Przemyśla,  3  dw  XIII  wieku  –  bo  otwory  ostrołukowe 
powstała w czasie zagęszczania sieci parafialnej na Śląsku,  

-  PROKOP,  STRZELNO  –  wyłamuje  się  ze  schematu  typologicznego  rotund,    duża  okrągła  nawa, 
kopuła na 8miu gurtach, prezbiterium prosto zamknięte, od płn 2 apsydy otwarte na nawę, okrągła 
wieża  zachodnia.  Pierwotne  wezwanie  Św.  Krzyża,  przełom  XII  i  XIII  wieku.  Fundatorem  syn  Piotra 
Wszeborowica – Krystyn. 

  DRUGA KATEDRA WAWELSKA I BUDOWLE KRĘGÓW NADREOSKO –MOZAOSKICH 

- zaczął budowad Szczodry ( bo w poprzedniej było mu ciasno) ukooczył Herman 

- nowa katedra przewyższała rozmiarami poprzedniczkę i wszystkie inne katedry w Polsce (król miał 
gest i się szarpnął na duże coś, co by pokazad, jaki to jest fajny) 

-  trójnawowa  bazylika  katedralna,  okazała,  dwa  dwupoziomowe  chóry  z  kryptami  ze  sklepieniami 
wspartymi na rzędach kolumn pod spodem, wieże w formie graniastosłupów – szeroko rozstawione, 
co by wejśd do portali naw bocznych.  

-  w  partii  wsch  grupa  3  apsyd  (wysoka  prezbiterialna  i  2  niższe)  oraz  okrągła  wieżyczka  z  klatką 
schodową 

- wzorzec NIEMIECKICH KATEDR CESARSKICH, na program wpłynęła byd może rywalizacja z Pragą.  

- portale naw bocznych osadzone po bokach apsydy – to też z Nadrenii. Jest też karłowata galeryjka 
arkadkowa. 

- Krypta św. Leonarda -  pochówek bpa Maura z 118roku,  

-  nie  wiadomo,  do  czego  służyła  krypta  pod kaplicą na  koocu  północnej  nawy bocznej  –  analogia  z 
LUBINIEM – byd może grzebanie grubych ryb związanych z panującą dynastią. 

- TUM POD ŁĘCZYCĄ – świadczy od wyglądzie II wawelskiej, budowała ją ta sama ekipa, surowe mury 
z jedynie ramami lizen i fryzem arkadkowym, apsyda zach- pólwalec, odpowiednikiem jej jest apsyda 
wsch,  poprzedzona  krótkim  chórem,  od  zachodu  wieże  kanciaste,  od  wsch  okrągłe  z  klatkami 
schodowymi.  

Wielka  apsyda  (ta  zachodnia???)  podzielona  na  2  kondygnacje  ściśle  na  wys.  empor  nad  nawami 
bocznymi (w emporach pierwotnie monumentalne biforia). Prezbiterium nakryte kolebką na gurtach, 
wielka apsyda z małą apsydiolą – podobne w TORCELLO – tam tron bpa. Przy ołtarzu – malowidło z 
Dżizasem  wg  wizji  Ezechiela  (plus  MB,  Chrzciciel  i  Tetramorfy).W  zachodniej  apsydzie  pochówek 
jakiegoś bpa. Wpływy nadreoskie wszędzie, gdzie się tylko da. Rozpoczęcie budowy wraz ze śmiercią 
Krzywoustego – początek rozbicia dzielnicowego, znaczenie ideowe budowy, abp gnieźnieoski Janik. 

-  PŁOCK  –  konsekracja w  1144,  bp  Aleksander  z  Malonne,  rozebrana  w  renesansie, ostała  się  tylko 
apsyda. Monumentalna artykulacja – o tym świadczą głowice kolumn bliźnich – byd może ze ślepego 
arkadowania fasady. DRZWI PŁOCKIE  

-  CZERWIOSK,  kośd.  Kanoników  Regularnych  –  Aleksander  z  Malonne,  ok.  1155,  wydłużona, 
trójnawowa bazylika klasztorna, (i nic więcej nie wiadomo, bo zbarokizowano). Wsch przęsło korpusu 
tworzyło  rodzaj  nawy  poprzecznej  –  niski  transept,  alternacja  podpór.  Nawa  środkowa  –  strop  lub 
otwarta  więźba.  Duża  rola  polichromii.  Graniastosłupowate  wieże  w  fasadzie  zach,  3  kondygnacje 
biforiów.  PORTAL. 

-  OPATÓW,  kolegiata  –  nie  znamy  daty  powstania  dokładnej,  jedynie  ok.  poł.  XII  wieku,  masywna 
fasada  zachodnia,  2  ciasno  zestawione  wieże  poł.  wysoko  podciągniętą  ścianą  szczytową,  gzymsy 
dzielące  kondygnacje,  prezbiterium  prosto  zamknięte  (wpływy  HIRSAU),  artykułowane  lizenami, 
transept  wyraźnie  zaakcentowany.  Prezbiterium  z  triadą  okien  w  ścianie  szczytowej.  Podziały 
poziomie wieży płd w fasadzie zachodniej.(ALZACJA, np. Andlau opactwo)  Międzywieżowy relief ze 
zwierzaczkami:3 

We wnętrzu gęsto ustawione filary. 

- KOŚD. WE WŁOŚCIACH FUNDATORÓW – związki z arch. Nadreoską  

–  kośd.  św.  Jana  w  Prandocinie  –  oktogolnalna  wieża,  wsparta  na  murach  apsydy,  gzyms 
podokapowy z  KIMATIONEM, detal rzeźbiarski – PODOBIEOSTWA DO SPIRY  

-  kośd.  św.  Wojciecha  w  Brzeźnicy  (potem  zwane  JĘDRZEJOWEM)  –  zach.  Się  tylko  masyw  zach. 
partii  wieżowej  i  fundament  nawy,  ok.  1109  –  1118,  jednonawowy,  przeciwstawienie  apsydy  zach 
apsydzie wsch z ołtarzem. 

 BUDOWLE ORIENTACJI DOLNOSASKIEJ I TURYOSKIEJ  

- GEREON – pierwsza tego typu w Krk  

-  ŚW.  ANDZREJ,  KRK,  -  ok.  1110,  palatyn  Sieciech,  w  obrębei  osady  podwawelskiej  Okół,  kośd, 
kolegiacki.  Masywna,  jednolita  fasada  zach,  ośmioboczne  wieże  z  biforiami,  fasada  jakby 
parawanowa.  Bazylika  mała,  jedna  para  filarów,  2  apsydiole  na  zakooczeniach  naw  bocznych, 
transept – wch przęsło korpusu, czytelny tylko w bryle – należy do późniejszej fazy budowy. Empory 
na nawami bocznymi przęsła zach– niewyjaśnione ich istnienie. ANALOGIE – bazyliki w GOSLARZE,  

-  KOŚD.  ŚW.  IDZIEGO  W  INOWŁODZIU  –  fundacja  Hermana,  1086,  (ale  obecnie  się  w  to  wątpi). 
Jednoprzestrzenna nawa z apsydą od wsch, cylindryczna wieża osiowa zachodnia, otwarta emporą na 
nawę.  Na  górze  wieży  dzwonnica.  –  podobne  budowle  w  WSCH.  ANGLI,  kośd  benedyktynek  w 
HEESLINGEN – wzorzec do Polski dotarł przez Saksonię, kontynuacja założeo karolioskich 

-  KOŚD.  BENEDYKTYNÓW  NA  OŁBINIE  WE  WROCŁAWIU  –  jeden  z  pierwszych  reformy  klasztornej 
Grezgorza VII, fundacja Piotra Włostowica, ukooczony ok.. 1145 roku,  rozebrany w 1529.Zachowały 
się  głowice  monolitycznych  kolumn,  reszta  detalu  rozesrana  po  całym  Wrocławiu.  Była  to  bazylika 
kolumnowa. Kapitele zdobione pólkolami – motyw z HARZU! 

- KOŚD.KANONIKÓW REGULARNYCH Z TRZEMESZNA – też bazylika kolumnowa, ukooczone ok. 1145, 
krótki korpus, prezbiterium zakooczone apsydą z dwoma prostokątnymi pomieszczeniami po bokach. 
Kolosalna wieża prostokątna w fasadzie zach, z emporą. Głowice kostkowe z półkolami.  

-  KOLEGIATA  ŚW.  PIOTRA  I  PAWŁA  W  KRUSZWICY  –  partia wsch  ze  spiętrzeniem  brył,  była  kiedyś 
dwuwieżowa  fasada  zach,  trzy  portale  o  oszczędnej  kamieniarce  –  ANALOGIE  DO 
DOLNONIEMIECKICH KLASZTORÓW I ZGROMADZEO KANONICZYCH 

-  KOŚD.  NORBERTANEK  W  STRZELNIE    -  przełom  XII  i  XIII  wieku,  Piotr  Wszeborowic,  albo  jego  syn 
Krystyn,  b.  dokładnie  spełnione  postulaty  klasztorów  reformowanych  w  planie.  Niewielka, 
trójnawowa bazylika, rozbudowana partia wsch, prezbiterium z apsydą i pólkolistą niszą w grubości 
muru,  po  bokach  prostokątne  kaplice  poł.  arkadami  bliźniaczymi,  transept  z  płytkimi  apsydami  po 
stronie  wschodniej,  pierwotnie  strop,  były  dwie  okrągłe  wieże,  byd  może  planowano  budowę 
westwerku  (to  na  podstawie  przedstawienia  na  tympanonie  fundacyjnym  wydedukowane).  TU 
KOLUMNY STRZELNEOSKIE.  

 KOŚD. KSIĄŻĘCE I MOŻNOWŁADCZE 

- tak jakby prawie wcale ich nie było, gdyż iż ponieważ nie mieli kasy 

- jak już, to posługiwano się programem nieadekwatnym do rangi budowli – np. Wiślica, Kalisz 

-  WIŚLICA  –  fundacja Mieszka Starego,  jednonawowa kolegiata z prezbiterium zamkniętym apsydą, 
miniaturowa krypta na 4 kolumnach,  

- KALISZ – fundacja Henryka Sandomierskiego, zapewne podobne do Wiślicy 

- ZAGOŚD, KOŚD JOANNITÓW (św. Jana Chrzciciela) – ok. 1145, jednonawowe, prezbiterium prosto 
zamknięte, bogata artykulacja ścian zewnętrznych (jak w Wiślicy)  

-  SKALBMIERZ,  KOLEGIATA  –  pocz.  XII  wieku,  Skarbimir,  dwuwieżowa  fasada  zach,  za  nią 
jednonawowy korpus.  

- RUDA WIELUOSKA – jednonawowe i małe. Ok. 1106 

- WYSOCICE – kośd. św. Mikołaja – jednowieżowa fasada. 

 

  ARCHITEKTURA  PÓŹNOROMAOSKA  I  OKRESU  PRZEJŚCIOWEGO  DO  POŁOWY  XIII 

WIEKU 

- pojawiają się fundacje rycerskie i mieszczaoskie 

- późna faza stylu romaoskiego 

- rozwinięcie działalności CYSTERSÓW! 

  NOWA KATEDRA W KAMIENIU POMORSKIM I PRZEBUDOWY KATEDR DWANIEJSZYCH 

-  KAMIEO  POMORSKI  –  1176  książę  Kazimierz  z  rodu  Gryfitów,  przeniesienie  bptwa  z  Wolina  do 
Kamienia, ukooczona budowa dopiero w XV wieku. Bazylika transeptowa z prezbiterium zamkniętym 
apsydą,korpus  nawowy  w  systemie  wiązanym,  nawiązanie  do  RATEZBURGA  i  LUBEKI.  CEGŁA! 
Wczesna  faza  tej  cegły,  inspirowana  arch,  kamienną.  Portal  zachodni  opart  na  pełnoplastycznych 
rzeźbach lwa i gryfa.  

- POZNAO- przebudowa prezbiterium – 1244 

  BAZYLIKI EMPROWE TYPU NADREOSKIEGO 

-  KOŚCIELEC  PROSZOWICKI  –  KOŚC.  ŚW.  WOJCIECHA  trójnawowa  bazylika  z  emporami  nad 
nawami bocznymi, wielkimi triforiami otwartymi na nawę gł i wieżami po bokach prezbiterium.  

-  PŁOCK,  KOLEGIATA  ŚW. MICHAŁA  –  ceglano  –  kamienna,  podobna  do  KOŚCIELCA,  nie ma  jej 
już, są tylko relikty, prawdop. Fundacja Konrada Mazowieckiego. 

  PALATIA, KAPLICE DWORSKIE, KOŚC. GRODOWE, KASZTELAOSKIE I RYCERSKIE 

-  LEGNICA  –  rezydencja  Henryków  Śląskich,  prostokąt,  tradycja  dworskiej  arch,  pałacowej  jeszcze  z 
Bizancjum  i  od  Karolingów,  kaplica  pałacowa  2  kondygnacyjna,  12stoboczne  obejście,  6cio  boczna 
przestrzeo 

-  WROCŁAW  –  też  Henryki  Śląskie,  przebudowane,  paltium  –  donżon,  dwie  kaplice,  opactwo 
norbertanów z kaplicą św. Marcina. Kaplice centralne, wieloboczne. 

- ZAWICHOST – tetrakonchos św. Maurycego 

  MIESKIE I WIEJSKIE KOŚCIOŁY PARAFIALNE 

-  PIERWOTNY  MARIACKI  KRK  –  trójnawowy,  dwuwieżowa  fasada  zach,  pocz  XIII,  hala 
sklepiona, nie wiadomo, jak była rozwiązana częśd wsch i czy był transept.  

- ZŁOTORYJA – od pocz. miała to byd budowla sklepiona,  

- ŚRODA ŚLĄSKA 

-  ZIĘBICE  –  lata  30te  XIII,  trójnawowa  bazylika  z  transeptem  (obecnie  jest  gotycka  na  tym 
miejscu hala)  

-  GDAOSK,  KOŚD  ŚW.  MIKOŁAJA  –  wczesna  budowla  ceglana,  przełom  XII  i  XIII, 
jednonawowy,  wyodrębnione  prezbiterium  zamknięte  apsydą,  dwuwieżowa  fasada 
zachodnia z emporą na 2 filarach.  

- INOWROCŁAW, KOŚD. MP – wzorem Gdaosk, ŚW MIKOŁAJ,  ale tu z cegły tylko górne partie 
masywu zachodniego,  

- BANIE – trójnawowa bazylika z czworobocznymi filarami  

-  RURKA  –  kaplica Templariuszy  –  po 1243, niewielka, jednonawowa z prosto zamkniętym, 
sklepionym prezbiterium,  

*  od  2  dw.  XIII  wieku  zmiana  w  układzie  przestrzennym  –  coraz  częściej  prezbiterium 
zamknięte prostą ścianą. – np. Konin