1 

 

W

ŁASNOŚĆ

 



 

podstawowa forma korzystania ze składników przyrody (rzeczy)  



 

w jej ramach osoba uprawniona (właściciel) korzysta z maksimum uprawnień względem rzeczy  



 

jest najszerszym prawem rzeczowym 

 
Treść prawa własności, zakres i wykonywanie: 



 

wynika ze stosunku własności jaki istnieje pomiędzy właścicielem a wszystkimi innymi podmiotami  



 

właściciel - osoba uprawniona natomiast zobowiązanym do nienaruszania prawa  własności jest każdy 
inny podmiot 



 

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem 
innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w 
szczególności  może  pobierać  pożytki  i  inne  dochody  z  rzeczy.  W  tych  samych  granicach  może 
rozporządzać rzeczą. 

Nabycie i utrata własności: 
Sposoby nabycia prawa własności :  



 

przeniesienie własności (nabycie własności na podstawie umowy),  



 

zasiedzenie,  



 

przemilczenie,  



 

zrzeczenie się własności,  



 

nabycie własności w toku egzekucji sądowej 

 
Nabycie: 

Pierwotne 

–  nie  występuje  tutaj  stosunek  następstwa  prawnego  pomiędzy  dotychczasowym  a  nowym 

właścicielem  –  ten  pierwszy  traci  prawo,  a  nabywca  je  uzyskuje  lecz  nie  od  niego  ale  jakby  na  nowo. 
Uzyskuje prawo własności bez dotychczasowych obciążeń 
 
Pochodne 

–  polega  na  przejściu  prawa  własności  albo  na  podstawie  umowy  albo  w  wyniku 

spadkobrania

.  Nabywca  uzyskuje  prawo  własności  w  granicach  jakie  przysługiwało  ono  zbywcy,  ze 

wszystkimi obciążeniami 

Przeniesienie własności: 



 

przejście własności na podstawie umowy 



 

umowa 

zobowiązująca  do  przeniesienia  własności  rzeczy  oznaczonej  co  do  tożsamości  przenosi 

własność (skutek zobowiązująco – rozporządzający) 



 

dwa  odstępstwa  –  do  przeniesienia  własności  konieczne  są  dwie  umowy:  osobno  zobowiązująca  i 
rozporządzająca jeżeli przepis szczególny tak stanowi lub jeżeli strony tak postanowiły. 

 



 

w  skutek  samej  umowy  konsensularnej 

–  nie  są  potrzebne  żadne  dodatkowe  przesłanki  ani  w 

przypadku  przeniesienia  własności  nieruchomości  wpis  do  księgi  wieczystej  (wpis  w  księdze  ma 
charakter dekl

aratywny ale jest obowiązkowy) 

 
WYJĄTKI– kiedy własność przechodzi na nabywcę dopiero z chwilą wydania rzeczy (umowa realna) 



 

Rzeczy ruchome 



 

Rzeczy oznaczone co do gatunku (np. zboże) 



 

Rzeczy przyszłe 



 

Rzeczy których zbycia dokonuje osoba nieuprawniona a nabywca jest w dobrej wierze 

 



 

Umowa  przenosząca  własność  ma  charakter  kauzalny  Jeżeli  zawarcie  umowy  przenoszącej 
własność  następuje  w  wykonaniu  zobowiązania  wynikającego  z  uprzednio  zawartej  umowy 
zobowiązującej  do  przeniesienia  własności,  z  zapisu,  z  bezpodstawnego  wzbogacenia  lub  z  innego 
zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania 



 

Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu  



 

Nie  ma  natomiast  przeszkód  do  zawarcia  pod  warunkiem  lub  z  zastrzeżeniem  terminu  umowy 
zobowiązującej  do  przeniesienia  własności  nieruchomości  –  jeżeli  miałoby  to  miejsce  do 
przeniesienia  własności  potrzebne  jest  dodatkowe  porozumienie  stron  obejmujące  ich  bezwarunkową 
zgodę na niezwłoczne przejście własności. 



 

kodeks  nie  zabrania  przenoszenia  pod  warunkiem  lub  z  zastrzeżeniem  terminu  własności  rzeczy 
ruchomych 



 

umowa przenosząca własność oraz dla umowy zobowiązującej do przeniesienia własności - forma aktu 
notarialnego  

2 

 



 

własność  nieruchomości  może  przejść  także  przy  zachowaniu  formy  sądowej  (zawartej  przed  sądem 
ugody) 



 

kodeks nie przewiduje ograniczeń co do formy szczególnej dla przeniesienia własności ruchomości  



 

nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada 



 

własność może skutecznie przenieść na nabywcę tylko właściciel 



 

własność ruchomości może przenieść także inna osoba uprawniona do rozporządzania nimi (komisant, 
przewoźnik)  

 
Jeżeli zbywca podający się za właściciela nim nie jest, umowa rozporządzająca jest nieważna   



 

W  przypadku  umowy  o  podwójnym  skutku  -  umowa  zobowiązująca  jest  ważna  i  wywrze  skutki 
obligacyjne,  natomiast  umowa  rozporządzająca  nie  wywrze  skutku  rzeczowego  tzn.  nie  przeniesie 
własności. 

 
Ustawa przewiduje wyjątki, które mają za zadanie chronić nabywcę w dobrej wierze: 
 



 

Przy nieruchomościach wynika on z zasady rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych – zgodnie 
z  którą  nabywca  nieruchomości  mającej  księgę  wieczystą  nabywa  na  podstawie  umowy  własność 
nieruchomości  od  osoby,  która  niezgodnie  z  rzeczywistym  stanem  prawnym jest  wpisana  do  tej  księgi 
jako właściciel, jeżeli umowa ma charakter odpłatny a nabywca jest w dobrej wierze 



 

Przy  rzeczach  ruchomych 

można  skutecznie  nabyć  rzecz  ruchomą  od  osoby  nieuprawnionej  do 

rozporządzania rzeczą jeżeli: nabywca jest w dobrej wierze a zbywca włada rzeczą i wyda ją nabywcy.  

 
Nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie  
  

nie odnosi się do rzeczy zgubionych, utraconych i skradzionych –  własność takiej rzeczy przechodzi na 

nabywcę dopiero z upływem 3 lat od chwili jej utracenia przez właściciela  

  w przypadku 

pieniędzy, dokumentów na okaziciela i rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub 

w  toku  postępowania  egzekucyjnego  –  nabywca  w  dobrej  wierze  staje  się  ich  właścicielem  z  chwilą 
wydania mu rzeczy 

Ograniczenie obrotu nieruchomościami: 
1. 

Ograniczenia  w  zakresie  podziału  nieruchomości  rolnych  –  niedopuszczalny  jest  podział,  który 
powoduje wydzielenie działek o mniejszej powierzchni niż 0,3ha 

 
2. 

Prawo pierwokupu i wykupu (obejmujące swym zakresem nieruchomości rolne):  

       

W  razie  sprzedaży  nieruchomości  rolnej  (  z  wyjątkiem  sprzedaży  przez  właściciela  osobie  mu  bliskiej) 

dzierżawcy  tej  nieruchomości  przysługuje  prawo  pierwokupu,  jeżeli  umowa  dzierżawy  była  zawarta  na 
piśmie z datą pewną oraz była wykonywana co najmniej 3 lata licząc od tej daty.  



 

Dzierżawcy  to  prawo  przysługuje  jednak  tylko  gdy  sprzedawana  nieruchomość  wchodzi  w  skład 
gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy – oznacza to prawo pierwokupu przysługuje dzierżawcy będącemu 
rolnikiem  indywidualnym,  który  ma  określone  kwalifikacje  rolnicze  i  osobiście  prowadzi  gospodarstwo 
rolne o powierzchni nie przekraczającej 300ha użytków rolnych oraz mieszka w gminie w której położona 
jest nieruchomość wchodząca w skład tego gospodarstwa 



 

Prawo  pierwokupu  przysługuje  także  Agencji  Nieruchomości  Rolnych,  gdy  nie  występuje  powyższa 
sytuacja  lub gdy dzierżawca nie  skorzysta z prawa pierwokupu. Agencji nie przysługuje jednak prawo 
pierwokupu  jeżeli  nabywca  ma  miejsce  zamieszkania  w  gminie  w  której  jest  położona  sprzedawana 
nieruchomość  lub w gminie sąsiedniej, a w wyniku nabycia następuje powiększenie jego gospodarstwa 
rodzinnego, jednak do powierzchni nie większej niż 300ha użytków rolnych 

        

umowa sprzedaży takiej nieruchomości powinna być zatem zawarta pod warunkiem, że nie zostanie 

wykonane  pra

wo  pierwokupu  (w  przeciwnym  razie  umowa  będzie  nieważna).  Termin  do  wykonania 

prawa wynosi miesiąc od dnia zawiadomienia uprawnionego z tytułu pierwokupu o tej umowie i jej treści  



 

W  razie  przeniesienia  własności  nieruchomości  rolnej  pod  innym  tytułem  niż  sprzedaż  Agencji 
przysługuje swoiste prawo pierwokupu 

 
Ograniczenie  obrotu  nieruchomościami  niewchodzącymi  w  skład  gospodarstw  rolnych  (ale  też 

stanowiącymi składniki gospodarstw ale przeznaczonymi w planach miejscowych na cele inne niż 
rolne i leśne): 

Podział  takich  nieruchomości  może  być  dokonywany  tylko  o  ile  jest  zgodny  z  miejscowym  planem 
zagospodarowania  przestrzennego  lub  przy  braku  takiego  planu  z  decyzją  o  warunkach  zabudowy 
zagospodarowaniu terenu a utworzone przez podział nieruchomości będą miały zapewniony dostęp do drogi 
publicznej 
 
Podział może nastąpić w celu: 



 

Zniesienia współwłasności nieruchomości zabudowanej legalnie co najmniej dwoma budynkami, 



 

Wydzielenia działki budowlanej, gdy budynek wzniósł posiadacz samoistny 

3 

 



 

Wydzielenia  części  nieruchomości,  której  własność  lub  użytkowanie  wieczyste  zostało  nabyte  z  mocy 
prawa lub co do której istnieje z mocy ustawy roszczenie o jej nabycie 



 

Realizacji  przepisów  dotyczących  przekształceń  własnościowych  albo  likwidacji  przedsiębiorstw 
państwowych lub samorządowych 



 

Wydzielenia działki budowlanej w celu innym niż wskazany wyżej 

 
Podział  następuje  na  drodze  decyzji  administracyjnej  wydawanej  przez  wójta,  która  stanowi  przesłankę 
prawnego  podziału  nieruchomości  w  drodze  umowy. Jeżeli  podział jest  związany  ze  sprawą  sądową  (np.  o 
zniesienie współwłasności) jego dokonanie przez sąd nie wymaga decyzji. 
 
Zbywanie nieruchomości nierolniczych: 
1. 

podlega  ograniczeniu  w  postaci  pierwokupu  przysługującego  gminie  w  przypadku  sprzedaży 
nieruchomości  ale  tylko  w  przypadku  gdy  tak  nieruchomość  została  nabyta  od  Skarbu  Państwa  lub 
jednostki  samorządu  terytorialnego  i  nie jest  zabudowana  albo  jest  przeznaczona  planem miejscowym 
lub decyzją o ustaleniu lokalizacji celu publicznego na taki cel lub wpisana do rejestru zabytków a prawo 
pierwokupu zostało wpisane do księgi wieczystej 

2. 

prawo pierwokupu wykonuje się za cenę ustaloną w umowie sprzedaży 

 

Zasiedzenie i Przemilczenie: 



 

Polegają na nabyciu własności w skutek upływu czasu  



 

Zasiedzenie - 

nabycie prawa własności na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa przez osobę 

nieuprawnioną 



 

Przemilczenie  - 

nabycie  prawa  własności  przez  nieuprawnionego,  w  skutek  tego,  że  właściciel  przez 

czas określony w ustawie swojego prawa nie wykonuje 

 
Zasiedzenie: 
1. 

przedmiotem  -  tylko  prawa  rzeczowe: 

własność/  niektóre  służebności  gruntowe/  służebność 

przesyłu/ użytkowania wieczystego/ udział we współwłasności 

2. 

zarówno do nieruchomości jak do ruchomości. 

 
§ 1 Nieruchomości: 
a) 

każdą  nieruchomość  gruntową  (także  jej  fizyczną  część),  lokalową  (lokal  stanowiący  odrębną 
nieruchomość  można  zasiedzieć  tylko  w  całości)  i  budynkową  –  razem  z  prawem  głównym  tzn.  z 
użytkowaniem wieczystym 

b) 

nie można nieruchomości budynkowej, której własność jest prawem związanym z użytkowaniem (nie jest 
w ogóle możliwe zasiedzenie użytkowania) 

c) 

możliwe jest także zasiedzenie nieruchomości państwowych 

        

Przesłanki zasiedzenia: 
 

Posiadanie samoistne 

 

Upływ czasu (20 lat dla posiadacza w dobrej wierze, 30 dla posiadacza w złej wierze) 

 

 
§ 2 Ruchomości: 
 

Przesłanki zasiedzenia: 
 

Posiadanie samoistne 

 

Upływ 3 lat 

 

Dobra wiara posiadacza 

(posiadaczem rzeczy ruchomej w złej wierze jest często osoba, która zdobyła 

ją w sposób nieuczciwy np. na drodze kradzieży) 

 

 



 

Do zasiedzenia własności prowadzi tylko posiadanie samoistne, tzn. takie jakie odpowiada treści prawa 
własności  



 

Rzecz może zasiedzieć tylko posiadacz, który nie jest właścicielem! 



 

Posiadanie  nieprzerwane 

–  domniemanie  prawne  ciągłości  posiadania  w  połączeniu  z  zasadą  że 

niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania oraz zasada, 
że posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane 



 

Bieg  zasiedzenia  przerywa  czynność  właściciela,  która  jest  skierowana  przeciwko  posiadaczowi 
zmierzająca do pozbawienia go posiadania  



 

Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia, podlega więc – przerwie i 
zawieszeniu 



 

Właściciel nieruchomości jest małoletni, zasiedzenie nie może się skończyć wcześniej niż z upływem 2 lat 
od uzyskania przez niego pełnoletniości   

4 

 

 



 

J

eżeli  podczas  biegu  zasiedzenia  nastąpiło  przeniesienie  posiadania,  obecny  posiadacz  może 

doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni 
posiad

acz  uzyskał  posiadanie  nieruchomości  w  złej  wierze,  czas  jego  posiadania  może  być  doliczony 

tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści  

 
Przemilczenie: 



 

nabycie własności tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. 



 

osoba  wskazana  w  ustawie  nabywa  własność  na  skutek  niewykonywania  przez  właściciela  swojego 
prawa przez czas w ustawie określony – podstawą tego nabycia jest bezczynność właściciela 



 

dla rzeczy znalezionych jeżeli właściciel nie zgłasza się po nią w terminie, własność jej nabywa znalazca 
lub Skarb Państwa 

Inne, przewidziane w KC wypadki nabycia i utraty własności: 
 
Zrzeczenie się własności  



 

Wyzbycie się przez właściciela swego prawa w drodze jednostronnego oświadczenia woli 

 
Rzeczy ruchomej 

– porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się własności + czynnik woli  



 

nabywa się poprzez objęcie jej w posiadanie samoistne  



 

objęcie  rzeczy  w  posiadanie  z  zamiarem  stania  się  jej  właścicielem  –  czynność  prawna  realna, 
jednostronna powodująca pierwotne nabycie własności. 

 
Nieruchomości – umowa przekazania nieruchomości na podstawie której może nastąpić przejście własności 

nieruchomości na gminę  lub na Skarb Państwa. 



 

jest to sposób jej przeniesienia (jest nabyciem pochodnym) 

 
Znalezienie: 
Do rzeczy: 



 

Zgubionych 



 

Porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności 



 

Zwierząt  

 
a) 

obowiązek zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru lub organ przechowujący (starostę) 

b) 

pieniądze,  papiery  wartościowe,  kosztowności  oraz  rzeczy  mające  wartość  naukową  lub  artystyczną 
powinien odd

ać organowi przechowującemu na przechowanie, pozostałe tylko na żądanie tego organu 

c) 

na  skutek  zgubienia  i  znalezienia,  właściciel  nie  traci  własności  a  znalazcy  przysługuje  znaleźne  w 
wysokości 1/10 wartości rzeczy jeżeli zgłosi swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy  

d) 

jeżeli właściciel nie odbierze rzeczy w ciągu roku o dnia wezwania go przez organ przechowujący a  w 
razie niemożności zawiadomienia w ciągu 2 lat od znalezienia – pieniądze i inne wymienione wcześniej 
rzeczy stają się własnością skarbu państwa, inne zaś własnością znalazcy (przemilczenie) 

 
e) 

Nie mają zastosowania w przypadku: 



 

Znalezienia rzeczy w budynku publicznym bądź w innym budynku lub innym pomieszczeniu otwartym dla 
publiczności  albo  w  środku  transportu  publicznego  – znalazca  zobowiązany  jest  rzecz  oddać  zarządcy 
budynku, pomieszczenia lub środka transportu 



 

W  razie  znalezienia  skarbu  rzecz  ta  staje  się  własnością  skarbu  państwa,  znalazcy  zaś  należy  się 
odpowiednie wynagrodzenie  

 
Nabycie pożytków naturalnych  



 

uprawniony do 

pobierania pożytków nabywa ich własność z chwilą odłączenia ich od rzeczy 

 
Akcesja: 
Połączenie dwóch rzeczy w sposób trwały = nowa rzecz 
 
Akcesja rzeczy ruchomej z nieruchomością  



 

daje  pierwszeństwo  prawu  własności  nieruchomości  –  własność  nieruchomości  rozciąga  się  na  rzecz 
ruchomą,  która  została  połączona  z  nieruchomością  w  taki  sposób,  że  stała  się  jej  częścią  składową 
(właściciel rzeczy ruchomej traci prawo własności)  



 

do  rozlic

zeń  między  nimi  stosuje  się  przepis  o  rozliczeniach  między  właścicielem  a  posiadaczem  lub 

przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu oraz przepisy o naprawieniu szkody 

 
Akcesja rzeczy ruchomych 3 sytuacje: 



 

Połączenia (np. wytworzenie z drewna mebla) 



 

Pomieszania 

(np. pomieszania worki mąki żytniej z workiem mąki pszennej) 

5 

 



 

Przetworzenia 

(wytworzenia nowej rzeczy z cudzych materiałów) 

 



 

Przywrócenie  stanu  poprzedniego  byłoby  związane  z  nadmiernymi  trudnościami  lub  kosztami  – 
dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości a udziały ich są oznaczone wg stosunku 
wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych  



 

jeżeli jedna z rzeczy połączonych ma wartość większą niż pozostałe, rzeczy o mniejszej wartości stają 
się jej częściami składowymi (właściciel tych części składowych traci prawo własności) 



 

Ten  kto  wytworzył  nową  rzecz  z  cudzych  materiałów  staje  się  jej  właścicielem  (podstawę  rozliczeń 
między właścicielami stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu oraz o obowiązku naprawienia 
szkody) 

      
Rzecz wytw

orzona staje się własnością właściciela materiałów: 



 

jeżeli przetworzenie zostało dokonane w złej wierze 



 

Jeżeli wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy 

W

SPÓŁWŁASNOŚĆ

: 

 



 

Prawo własności może przysługiwać kilku osobom – podzielność prawa własności 
 

Podzielność prawa własności: 
 



 

Własność podzielona według czasu jej trwania – własność rzeczy przysługuje jednemu właścicielowi 
z  tym  ograniczeniem,  że  z  chwilą  powstania  określonego  zdarzenia  albo  z  chwilą  upływu  z  góry 
oznaczonego terminu 

– własność przechodzi na inną osobę ex lege, rzecz ma niejako dwóch właścicieli: 

właściciela aktualnego i właściciela przyszłego 



 

Własność  podzielona wg  treści  -   rzecz  stanowi  własność  równocześnie  dwóch  właścicieli  z  których 
jednemu  przysługuje  własność  zwierzchnia  (prawo  do  rozporządzania  rzeczą,  prawo  do  pobierania 
świadczeń  czynszowych),  drugiemu  własność  użytkowa  (przysługuje  mu  prawo  bezpośredniego 
korzystania z rzeczy). Obecnie nie jest możliwe 



 

Własność  należąca  niepodzielnie  do  kilku  osób  –  własność  należy  do  kilku  osób  i  każdej  z  nich 
przysługują  wszystkie  atrybuty  prawa  własności  (uprawnienia  każdego  z  nich  są  jednakowe)  –  prawo 
własności przysługuje kilku osobom niepodzielnie co do czasu, treści i przedmiotu, różne są natomiast 
udziały tych osób we wspólnym prawie – współwłasność 

 

Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). 
 
3 cechy: 
 



 

Jedność  przedmiotu  -  przedmiotem  współwłasności  jest  jedna  rzecz  ruchoma  lub  nieruchoma  (ale 
także rzecz z przynależnościami czy zespół rzeczy stanowiący pewną całość gospodarczą)  



 

Wielość podmiotów – prawo własności do tej samej rzeczy przysługuje kilku osobom 



 

Niepodzielność wspólnego prawa – każdy ze współwłaścicieli ma jednakowe prawo do całej rzeczy  

 

 



 

Albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną. 

 
Współwłasność łączna 



 

opiera się na określonym stosunku osobistym i spełnia względem tego stosunku rolę służebną  



 

może powstać tylko pomiędzy osobami związanymi określonym stosunkiem osobistym  



 

w razie 

jego ustania, traci charakter współwłasności łącznej 

 

Przypadki: 
 

Współwłasność  majątku  wspólnego  wynikająca  ze  wspólności  majątkowej  między  małżonkami 
(ustawowej  i  umownej) 

–  jej  powstanie  i  losy  są  ściśle  uzależnione  od  małżeństwa  a  jej 

przeznaczeniem jest zapewnienie rodzinie bazy majątkowej – nie obowiązuje jeżeli małżonkowi mają 
ustrój rozdzielności majątkowej 

 

Współwłasność wspólników spółki cywilnej  

 

 
Współwłasność w częściach ułamkowych 



 

samoistny stosunek prawny prawa rzeczowego, niezwiązany ze stosunkiem prawnym innego rodzaju 

 
 
 

6 

 

Odmiany współwłasności: 
 

Przymusowa   

 

Siedlisk 

– organy rolne były zmuszone przyznawać siedliska na współwłasność kilku osadnikom – 2 

zasady: podzielne korzystanie z siedlisk przez ich współwłaścicieli, całkowicie wyłączona możliwość 
zniesienia współwłasności 

 

Spadkowa  -   

współwłasność  rzeczy  wchodzących  w  skład  spadku.  Można  żądać  zniesienia 

współwłasności  tylko  w  ramach  działu  całego  spadku,  prawo  rozporządzenia  udziałem  w 
przedmiocie wchodzącym w skład spadku doznaje ograniczeń 

 

Gruntowa 

 

 
U

działy 



 

udział  jest  wycinkiem  prawa  własności  dlatego  do  współwłasności  stosuje  się  bezpośrednio  przepisy  o 
własności  



 

każdemu  ze  współwłaścicieli  przysługuje  samoistne,  rzeczowe  prawo  sui  Genesis  na  które  składa  się 
wiele uprawnień o charakterze bezwzględnym 

 

Powstaje: 
 

Ze spadkobrania

, gdy przechodzi na kilku spadkobierców  

 

Z czynności prawnych  

 

Ex lege na skutek 

zasiedzenia, pomieszania lub połączenia rzeczy ruchomych 

 

Z  orzeczenia  sądu,  jeżeli  sąd  w  postanowieniu  o  zniesieniu  współwłasności  przyzna  ją  kilku 
współwłaścicielom 

 

 
Różnice pomiędzy współwłasnością ułamkową a łączną: 



 

ułamkowej  każdy  ze  współwłaścicieli  ma  swój  określony  ułamkiem  udział  natomiast  współwłasność 
łączna jest bez udziałowa 



 

zwykły współwłaściciel może swoim udziałem dowolnie rozporządzać, współwłaściciel łączny nie może w 
ogóle dysponować swoim prawem do przedmiotu majątku wspólnego 



 

zwykły współwłaściciel może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności, współwłaściciel łączny 
nie ma takiego uprawnienia 

 
P

rzepisy o współwłasności mają zastosowanie : 

 

do wspólności masy majątkowej 

 

do wspólności innych praw rzeczowych np. do wspólności użytkowania wieczystego 

 

do wspólności niektórych praw obligacyjnych np. najmu 

 

do wspólności niektórych praw na dobrach niematerialnych np. do wspólnego prawa autorskiego 

 
Udziały Współwłaścicieli: 
 
Udział – wyraża zakres uprawnień współwłaściciela względem rzeczy wspólnej i jest określony odpowiednim 

ułamkiem 



 

prawo  własności  całej  rzeczy  przysługuje  wszystkim  współwłaścicielom  niepodzielnie,  udział  natomiast 
jest prawem, które należy wyłącznie do współwłaściciela 



 

każdy ze współwłaścicieli może dowolnie rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych  



 

może  swój  udział  zbyć,  obciążyć  go  ograniczonym  prawem  rzeczowym,  ustanowić  na  nim  hipotekę, 
wydzierżawić  a także rozporządzić nim na wypadek śmierci 



 

nie może natomiast zawrzeć umowy najmu (polega na używaniu),  ani obciążyć go służebnością 



 

z udziału może być prowadzona egzekucja 

 
W

yjątki od swobodnej dyspozycji udziałem: 



 

w  razie 

sprzedaży  przez  współwłaściciela  nieruchomości  rolnej  udziału,  pozostałym  współwłaścicielom 

przysługuje prawo pierwokupu – jeżeli prowadzą gospodarstwo na wspólnym gruncie 



 

rozporządzanie udziałem w przedmiocie należącym do spadku jest w pełni dopuszczalne tylko za zgodą 
pozostałych  spadkobierców  –  zbycie  spadku  bez  zgody  jest  nieskuteczne  wobec  tych,  którzy  jej  nie 
wyrazili  



 

rozporządzanie  udziałem  we  współwłasności  przymusowej  i  wspólności  gruntowej  podlega 
ograniczeniom 

 
 
 

7 

 

Z

ARZĄD 

R

ZECZĄ WSPÓLNĄ

: 

 
Jest  to podejmowanie wszystkich  decyzji i dokonywanie  wszelkiego  rodzaju  czynności dotyczących 
przedmiotu  wspólnego  prawa  –  koniecznych  zarówno  w  toku  normalnej  eksploatacji  przedmiotu  jak  i    w 
sytuacjach nietypowych  
 



 

ustawa pozwala na określenie sposobu zarządu przez współwłaścicieli na podstawie umowy 



 

dla sytuacji konfliktowych 

– sąd może ustanowić zarządcę 

 
Zarząd: 
 
Umowny 

–  określenie  zasady  zarządu  rzeczą  wspólną,  który  może  być  zupełnie  inny  niż  ten  określony  w 

ustawie, lub tylko go modyfikować  



 

jest 

to  powierzenie  zarządu  jednemu  ze  współwłaścicieli lub  osobie  3,  postanowienie  że  do  czynności 

przekraczających zwykły zarząd konieczna będzie jedynie zgoda większości 



 

umowa  ustalająca  zasady  zarządu  jest  czynnością  przekraczającą  zwykły  zarząd  i    dlatego  musi  być 
zawarta przez wszystkich współwłaścicieli 

 
S

ądowy – zarząd wykonywany przez zarządcę powołanego przez sąd 



 

o  wyznaczenie  zarządcy  przez  sąd  może  się  zwrócić  każdy  ze  współwłaścicieli.  Przesłanką  wydania 
takiej decyzji jest wystąpienie jednej z przyczyn: 

 

nie można uzyskać zgody współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu 

 

większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu 

 

większość ta krzywdzi mniejszość 

 



 

zarządcą może być zarówno jeden ze współwłaścicieli jak i osoba 3. 



 

z chwilą ustanowienia zarządcy, uprawnienia współwłaścicieli do zarządu rzeczą wspólną gasną (ale nie 
całkowicie  –  zarządca  uzyskuje  jedynie  uprawnienia  do  dokonywania  czynności  zwykłego  zarządu, 
czynności przekraczające go nadal  przysługują współwłaścicielom – w szczególności mogą oni pomimo 
ustanowienia sądowego zarządu zbyć rzecz) 

 
Ustawowy - 

podział czynności dotyczących rzeczy wspólnej na czynności: 

 



 

Z

wykłego  zarządu  (załatwianie  bieżących  spraw  związanych  ze  zwykłą  eksploatacją  rzeczy  i 

utrz

ymaniem jej w stanie niepogorszonym w ramach jej aktualnego przeznaczenia i czynności  

 



 

P

rzekraczające zwykły zarząd (wszystko co nie mieści się w granicach zwykłego zarządu)  

 



 

C

zynności zachowawcze (zmierzające do zachowania wspólnego prawa – może ich dokonywać każdy 

ze współwłaścicieli 

 



 

O  o

cenie  czy  dana  czynność  jest  czynnością  zwykłego  zarządu  czy  zwykły  zarząd  przekracza 

decyduje  istota  danej  czynności  ale  także  całokształt  okoliczności  konkretnego  przypadku  (dana 
czynność może być w danych okolicznościach czynnością zwykłego zarządu bądź go przekraczać) 



 

P

rzy  wykonywaniu  zarządu  decyduje  wola  stron  –  o  dokonaniu  czynności  decydują  sami 

współwłaściciele.  

 
W przypadku czynności przekraczających wspólny zarząd – zasada jednomyślności – zgoda wszystkich 

współwłaścicieli  

W przypadku czynności zwykłego zarządu – zasada woli (zgody) większości – większość współwłaścicieli 

określa się wg udziałów 

 



 

Z

asada  ingerencji  sądu  może  polegać  na  rozstrzygnięciu  dotyczącym  konkretnej  czynności  lub  na 

ustanowie

niu zarządu sądowego 

 
W 

przypadku zwykłego zarządu: 

 

w  braku  zgody  większości  współwłaścicieli  na  dokonanie  czynności  zwykłego  zarządu  każdy  ze 
współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności  

 

jeżeli  większość  współwłaścicieli  postanowi  dokonać  czynności  rażąco  sprzecznej  z  zasadami 
prawidłowego zarządu, każdy z pozostałych może się zwrócić do sądu o rozstrzygnięcie  

 



 

każdy  ze  współwłaścicieli  ma  nie  tylko  prawo  ale  także  obowiązek  współdziałania  w  zarządzie  rzeczą 
wspólną  

8 

 



 

jeżeli  zarząd  zostaje  powierzony  jednemu  z  nich  albo  gdy  nie  wszyscy  współwłaściciele  zajmują  się 
zarządem  –  współwłaściciel  może  żądać  od  pozostałych  wynagrodzenia  odpowiadającemu  nakładowi 
jego pracy a współwłaściciel niesprawujący zarządu może żądać w odpowiednich terminach rachunku z 
zarządu  

 
Korzystanie z rzeczy wspólnej: 



 

ustawowe 

– jeżeli korzystają z rzeczy wspólnej tak jak to stanowi ustawa 



 

umowne 

– jeżeli sposób korzystania określa umowa współwłaścicieli 



 

sądowe – jeżeli sposób korzystania określił sąd 

 
Ustawowe: 
M

oże polegać na uprawnieniu do  

 

P

obierania  pożytków  –  pożytki  i  inne  przychody  z  rzeczy  wspólnej  przypadają  współwłaścicielom  w 

stosunku do wielkości udziałów  



 

w taki sam sposób współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną  



 

współwłaściciel,  który  poniósł  określony  wydatek  na  rzecz  wspólną  może  żądać  od  pozostałych 
zwrotu w częściach odpowiadających ich udziałów  



 

wobec osób 3 za zobowiązania odpowiadają ci współwłaściciele, którzy je zaciągnęli  

 
 

N

a posiadaniu rzeczy i jej używania – każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania 

rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i 
korzystaniem z rzeczy przez współwłaścicieli 



 

każdy  z  nich  ma  prawo  do  bezpośredniego  korzystania  z  rzeczy  wspólnej  ale  żadnemu  nie 
przysługuje prawo do określonej części rzeczy 



 

korzystanie z rzeczy wspólnej jest ograniczone w ten sposób, że każdy współwłaściciel może czynić 
to o tyle o ile nie przeszkadza analogicznemu korzystaniu pozostałych współwłaścicieli 

Ochrona: 

a) 

współwłaściciel,  który  został  pozbawiony  możliwości  korzystania  z  rzeczy  wspólnej  korzysta  z  ochrony 
sądowej  

b) 

jest ona różna w zależności od rodzaju współposiadania: 

 
W

spółposiadanie,  które  wymaga  zgodnego  współdziałania  osób  zainteresowanych  -  nie  ma  środków 

egzekucyjnych które pozwalałyby zmusić opornych do lojalnego współdziałania z osobą z którą oni nie chcą 
współdziałać  



 

właściciel pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy nie może żądać dopuszczenia go do posiadania, 
może natomiast wystąpić z wnioskiem o określenie innego sposobu korzystania z rzeczy niż w sposób 
ustawowo przewidziany  

 
W

spółposiadanie, które nie wymaga współdziałania zainteresowanych  



 

współwłaściciel może dochodzić dopuszczenia go do współposiadania w trybie procesu. 



 

Współwłaściciel korzystający z rzeczy wspólnej powinien rozliczyć się z współwłaścicielami odsuniętymi 
nie  tylko z  pożytków  i innych  przychodów  ale  także z  używania  rzeczy  do  swoich  potrzeb  w  szerszym 
zakresie niż uprawniony 

Podział nieruchomości do korzystania (podział quoad usum): 



 

K

ażdy  współwłaściciel  otrzymuje  do  wyłącznego  użytku  fizycznie  wydzieloną  część  nieruchomości 

wspólnej  



 

W

spółwłaściciele nadal pozostają w stosunku współwłasności 

 



 

J

eżeli  współwłaściciele  nie  mogą  dojść  do  porozumienia  albo  jeżeli  samowolnie  odsuwają 

jednego od współposiadania  



 

sposób korzystania z rzeczą wspólną może określić sąd w trybie postępowania nieprocesowego  



 

sąd może także dokonać podziału quoad usum na nieruchomości  



 

z  wnioskiem  o  jego  dokonanie  może  się  zwrócić  każdy  odsunięty  współwłaściciel,  bez  względu  na 
wielkość  jego  udziału  (jeżeli  korzystanie  z  rzeczy  wspólnej  wymaga  zgodnego  współdziałania)  a  jeżeli 
korzystanie  nie  wymaga  zgodnego  współdziałania  –  współwłaściciel,  którego  udziały  wynoszą  co 
najmniej połowę 

Zniesienie współwłasności: 
L

ikwidacja  stosunku  prawnego  jaki  łączył  współwłaścicieli  (jeżeli  chodzi  o  likwidację  współwłasności 

spadku 

– dział spadku, a gdy dotyczy majątku wspólnego małżonków – podział) 

 

9 

 

K

ażdy  ze  współwłaścicieli  w  częściach  ułamkowych  może  żądać  jej  zniesienia,  uprawnienie  może 

zostać  wyłączone  przez  czynność  prawną  na  czas  nie  dłuższy  niż  5  lat,  jednakże  w  ostatnim  roku 
przed upływem tego terminu, dopuszczalne jest jego przedłużenie na kolejne 5 lat.  



 

P

rawo żądania zniesienia współwłasności nie ulega przedawnieniu  

 
Tryb umowy 

– nie wymaga żadnej szczególnej formy, 

 

jeżeli  przedmiotem  umowy  jest  nieruchomość  –  forma  aktu  notarialnego  –  zniesienie  współwłasności 
stanowi przeniesienie udziału z jednego współwłaściciela na innego  

Tryb Sądowy – w postępowaniu nieprocesowym 
 

legitymację do złożenia takiego wniosku ma każdy współwłaściciel a także prokurator 

 
3 sposoby zniesienia współwłasności: 
P

odział rzeczy wspólnej – wniosek o fizyczny podział rzeczy może być uwzględniony tylko wtedy gdy, byłby 

sprzeczny  z  przepisami  ustawy,  społeczno  –  gospodarczym  przeznaczeniem  rzeczy  albo  pociągał  za  sobą 
istotną zmianę rzeczy lub znaczne umniejszenie jej wartości 



 

jeżeli  sąd  dokonuje  podziału  nieruchomości  na  tyle  części  ilu  jest  współwłaścicieli,  powinien  dążyć  do 
tego aby części te odpowiadały co do wartości wielkości ich udziałów – różnice mogą zostać wyrównane 
przez dopłaty pieniężne 



 

przy 

podziale  gruntów  –  sąd  może  obciążyć  poszczególne  części  potrzebnymi  służebnościami 

gruntowymi 

 
P

rzyznanie  rzeczy  jednemu  ze  współwłaścicieli  –  zwykle  stosowane  przy  rzeczach  ruchomych,  a  przy 

nieruchomościach, w odniesieniu do lokali mieszkaniowych, działek budowlanych  – których fizyczny podział 
pozbawiałby je przydatności 



 

w  razie  przyznania  rzeczy  wspólnej  jednemu,  pozostali  otrzymują  równowartość  swoich  udziałów  pod 
postacią spłat w pieniądzu  

 
S

przedaż  rzeczy  wspólnej  –  następuje  jeżeli  wszyscy  współwłaściciele  złożą  zgodny  wniosek  co  do  tego 

sposobu. 



 

jeżeli  brak  takiego  wniosku  sąd  może  mimo  wszystko  nakazać  sprzedaż  rzeczy  jeżeli  nie  da  się  jej 
podzielić a okoliczności przemawiają za takim rozwiązaniem sprawy a nie za przyznaniem jej jednemu ze 
współwłaścicieli 



 

dokonuje sąd w trybie postępowania egzekucyjnego ( w drodze licytacji) 

Zniesienie współwłasności nieruchomości rolnych: 
J

eżeli  zniesienie współwłasności gospodarstwa  rolnego  przez podział  między  współwłaściciel  byłby 

sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki  
 



 

sąd przyzna ją temu z nich, na którego wyrażą zgodę pozostali. W braku zgody: 



 

sąd  przyzna  ją  temu  kto  je  prowadzi  lub  w  nim  pracuje.  Jeżeli  warunki  te  spełnia  kilku 
współwłaścicieli albo żaden ich nie spełnia: 



 

sąd przyzna je temu, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia 

 
N

a wniosek wszystkich współwłaścicieli  



 

sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa stosownie do przepisów KPC o postępowaniu cywilnym, podobnie 
postąpi w przypadku odmowy każdego z nich na przyznanie mu gospodarstwa 

 
W

ysokość przysługujących współwłaścicielom spłat ustala się na podstawie zgodnego porozumienia 

W

spółwłaściciele  GR,  którzy  w  wyniku  zniesienia  współwłasności  nie  otrzymali  ekwiwalentu  swego  udziału 

mają dwa uprawnienia 



 

mogą  żądać  od  współwłaściciela,  który  otrzymał to  gospodarstwo  i  przed  upływem  5  lat  zbył  odpłatnie 
wchodzące  w  jego  skład  nieruchomości  aby  wydał  im  korzyści  osiągnięte  dzięki  temu,  że  uiścił 
obniżone spłaty 



 

współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego a którzy do chwili zniesienia współwłasności 
w nim mieszkali, 

zachowują uprawnienie do dalszego zamieszkiwania – nie dłużej niż przez 5 lat od 

chwili zniesienia współwłasności (małoletni – od chwili osiągnięcia pełnoletniości)  

W

ŁASNOŚĆ LOKALI

: 

Prawna regulacja odrębnej własności lokali: 
O

drębna własność lokali – lokal będący częścią składową nieruchomości gruntowej, zostaje z tego reżimu 

wyłączony i staje się odrębną nieruchomością 



 

wyodrębnieniu podlega jedynie lokal samodzielny tzn. wydzielony w obrębie budynku trwałymi ścianami. 

 

10 

 

Ustanowienie na drodze: 
 
Umowy 

–  może  zostać  zawarta  albo  przez  współwłaścicieli  nieruchomości  albo  przez  właściciela 

nieruchomości i osobę, która nabywa od niego lokal (np. umowa deweloperska) 



 

forma aktu notarialnego 



 

dokonanie wpisów w zakładanych dla nich księgach wieczystych 

 
Jednostronnej  czynności  prawnej  –  może  ją  ustanowić  właściciel  nieruchomości,  czyniąc  to  wedle 
przepisów ustawy „dla siebie”.  
 
Orzeczenia  sądowego  –  sąd  może  ustanowić  odrębną  własność  lokali  w  orzeczeniu  o  zniesieniu 
współwłasności, o dziele spadku, o podziale majątku wspólnego małżonków 



 

wpis do księgi wieczystej 

 
Ex lege 

– w razie likwidacji lub upadłości spółdzielni mieszkaniowej tzw. Własnościowe spółdzielcze prawo do 

lokali przekształca się z mocy prawa w odrębna własność. 
 



 

dopuszczalne  jest  nabycie  w  drodze  zasiedzenia  własności  lokalu,  która  uprzednio  powstała  w  jeden  z 
powyższych sposobów. 



 

Nieruchomość  wspólna  –  w  dotychczasowej  nieruchomości  powstaje  tyle  nieruchomości  ile  jest 
wyodrębnionych lokali plus nieruchomość wspólna 



 

udziały  w  nieruchomości  wspólnej  odpowiadają  stosunkowi  powierzchni  użytkowej  lokalu  wraz  z 
pomieszczeniami  do  niego  przynależnymi  (piwnica,  część  strychu)  do  powierzchni  użytkowej  wszystkich 
lokali w budynku wraz z pomieszczeniami przynależnymi do tych lokali. 



 

udział w tej współwłasności jest prawem związanym z własnością lokalu  



 

nie  można  żądać  zniesienia  tej  współwłasności  dopóki  trwa  odrębna  własność  lokali  (współwłasność 
przymusowa) 

 



 

w przypadku wyodrębnienia części nieruchomości, do właściciela należą wszystkie lokale niewyodrębnione 

oraz  udział  w  nieruchomości  wspólnej  przypadający  mu  właśnie  ze  względu  na  te  lokale  (złożona 
nieruchomość lokalowa)  



 

właścicielowi przysługują takie same prawa jak pozostałym  



 

odpowiada za zobowiązania związane z tą nieruchomością.  



 

może nieruchomość zbyć w całości lub w całości obciążyć. 

 



 

O

gół  właścicieli  lokali  wyodrębnionych  tworzy  wspólnotę  mieszkaniową,  która  może  nabywać  prawa  i 

zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwana  



 

Za  zobowiązania  dotyczące  nieruchomości  wspólnej,  wspólnota  odpowiada  bez  ograniczenia  a  każdy 
właściciel lokalu – w części odpowiadającej jego udziałowi w tej nieruchomości 

Sytuacja 

prawna właścicieli lokali: 



 

P

rawo do korzystania i rozporządzania rzeczą  



 

P

rawo  do  współkorzystania  z  nieruchomości  wspólnej  i  pobierania  z  niej  pożytków  stosownie  do  swych 

udziałów  a także ponoszenia  w tym zakresie wydatków i ciężarów a także powstrzymywać się od  działań 
zakłócających porządek domowy – współwłasność nieruchomości wspólnej 



 

J

eżeli właściciel lokalu w rażący sposób narusza  swe obowiązki, wspólnota mieszkaniowa może żądać  w 

trybie procesu aby sąd nakazał sprzedaż jego lokalu w drodze licytacji. 

Zarząd nieruchomością wspólną: 
W

łaściciele mogą go określić w umowie a jeżeli tego nie zrobią obowiązuje ich system zarządu określony w 

ustawie: 



 

Dla małych wspólnot mieszkaniowych (do 7 lokali) zarząd bezpośredni – sprawowany bezpośrednio 
przez  wszystkich 

właścicieli  lokali  a  do  zarządu  nieruchomością  wspólną  stosuje  się  odpowiednio 

przepisy o współwłasności 



 

Dla  większych  wspólnot  –  zarząd  pośredni  –  sprawowany  przez  specjalnie  powołane  do  tego  celu 
organy  

 



 

Jedno lub wieloosobowy 

zarząd jako organ wykonawczy i  



 

O

gół właścicieli lokali jako organ kontrolno  – sprawujący, którego uchwały zapadają większością 

głosów 

 
 
 
 

11 

 

O

bowiązuje podział na czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające ten zarząd  



 

W

spólnot  mniejszych  -  czynności  przekraczające  zwykły  zarząd  są  dokonywane  za  zgodą 

wszystkich właścicieli 



 

W

spólnot większych – zarząd podejmuje czynności po uchwale ogółu właścicieli  

Własność lokali w spółdzielniach mieszkaniowych: 



 

U

mowa  o  ustanowienie  własności  lokalu  w  budynku  spółdzielni  mieszkaniowej  wymaga  formy  aktu 

notarialnego, 



 

W

pis do księgi wieczystej 



 

P

rawem  związanym  z  własnością  lokalu  jest  udział  w  tzw.  Nieruchomości  wspólnej,  która  stanowi 

współwłasność właścicieli lokali a gdy nie wszystkie zostały wyodrębnione także spółdzielni 

Uzyskiwanie własności lokalu mieszkaniowego w budynku wzniesionym lub nabytym przez 
spółdzielnię: 
 
Dostarczenie 

przez spółdzielnię lokalu  



 

C

złonek  może  uzyskać  własność  lokalu  w  spółdzielni,  której  statut  przewiduje  budowanie  (nabywanie) 

budynków w celu „dostarczenia” członkom znajdujących się w nich lokali  



 

N

ajpierw spółdzielnia i jej członek zawierają umowę o budowę lokalu obejmującą swą treścią zobowiązanie 

do  ustanowienia  odrębnej  własności  lokalu  oraz  inne  postanowienia  określające  obowiązki  członka 
dotyczące wkładu budowlanego (ponoszenia kosztów budowy) 



 

F

ormy pisemnej pod rygorem nieważności 



 

P

owstające  z  chwilą  podpisania  umowy  roszczenie  o  ustanowienie  odrębnej  własności  lokalu 

(

ekspektatywa  odrębnej  własności  lokalu)  jest  zbywalne,  dziedziczne  i  podlega  egzekucji  wraz  z 

wkładem budowlanym 



 

Umowa zbycia ekspektatywy wymaga formy aktu notarialnego 



 

N

abycie staje się skuteczne z chwilą przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni  

 
P

rzekształcenie 

we 

własność, 

przysługującego 

dotychczas 

spółdzielczego 

własnościowego/lokatorskiego prawa do lokalu  



 

C

złonek,  któremu  przysługuje  spółdzielcze  mieszkaniowe/lokatorskie  prawo  do  lokalu  mieszkaniowego  i 

który  zgłosi  takie  żądanie  a  spełni  określone  wymagania  natury  finansowej  uzyskuje  roszczenie  o 
ustanowienie na jego rzecz odrębnej własności lokalu  



 

W

łaściciele  lokali  są  zobowiązani  do  świadczenia  spółdzielni  opłat    na  rzecz  eksploatacji i  utrzymania ich 

lokali  oraz  innych  kosztów  związanych  z  wykonywaniem  przez  spółdzielnię  zarządu  nieruchomością 
wspólną. 



 

J

eżeli  nieruchomość  przynosi  pożytki  –  pomniejszają  one  opłaty  w  części  przeznaczonej  na  pokrycie 

związanych z nią wydatków 



 

W

ysokość opłat ustala spółdzielnia 



 

W

łaściciele lokali podlegają ograniczeniom co do sposobu korzystania z lokali i nieruchomości wspólnej  – 

właściciel,  który  rażąco  lub  uporczywie  narusza  porządek  domowy  albo  przez  swoje  niewłaściwe 
zac

howanie  czyni  uciążliwym  korzystanie  z innych lokali lub  nieruchomości  wspólnej  podlega  sankcji  – to 

samo dotyczy właściciela, który długotrwale zalega z zapłatą należnych do niego opłat  

Zarząd nieruchomością wspólną: 



 

S

prawuje go spółdzielnia mieszkaniowa będąca jej współwłaścicielem 



 

W  stosunkach  z  osobami  3 

–  spółdzielnia  występuje  we  własnym  imieniu  a  nie  w  imieniu  wspólnoty 

mieszkaniowej  



 

R

eżim,  któremu  podlega  odrębna  własność  lokali  w  budynku  wybudowanym  przez  spółdzielnie 

mieszkaniową  –  ustaje  ex  lege  gdy  wyodrębniona  zostanie  własność  wszystkich  lokali  w  tym  budynku  – 
powstaje więc wspólnota mieszkaniowa , której zarząd odbywa się na zasadach określonych w ustawie 

O

chrona Własności: 

J

est to System roszczeń jakie przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa – ochrona posesoryjna 

chroni stan faktyczny 

– posiadanie 

K

iedy  uprawniony  żąda  ochrony  powołując  się  na  to,  że  jego  prawo  zostało  naruszona  –  żąda  ochrony 

petytoryjnej,  natomiast  gdy  powołuje  się,  że  jego  władztwo  nad  rzeczą  zostało  naruszone  –  domaga  się 
ochrony posesoryjnej  
 
R

oszczenia przysługujące właścicielowi w wypadku naruszenia jego prawa: 



 

roszczenie windykacyjne 



 

roszczenie negatoryjne 



 

roszczenia 

uzupełniające 

12 

 



 

roszczenie  o  ustalenie  prawa 

–  powód  może  żądać  ustalenia  przez  sąd  istnienia  lub  nieistnienia 

stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny” – właściciel domaga się od sądu wydania 
orzeczenia stwierdzającego istnienie jego prawa 

 
Roszczenie windykacyjne i negatoryjne: 



 

O 

powstaniu decyduje fakt naruszenia własności  



 

N

iezależnie od tego czy sprawca zrobił to umyślnie czy nieumyślnie 



 

C

zy kierował się dobrą wiarą czy nie 

R

OSZCZENIE WINDYKACYJNE

: 

Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, 
chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. 
 



 

jest roszczeniem właściciela o wydanie rzeczy znajdującej się we władaniu innej osoby 



 

niezależnie od tego z jakiego powodu ta rzecz znalazła się w posiadaniu tej osoby  



 

czy właściciel oddał ją na podstawie stosunku prawnego czy rzecz została mu zabrana 



 

zwrot rzeczy ze wszystkimi przychodami uzyskanymi przez osobę 



 

legitymowanym do wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym jest właściciel  



 

legitymację  do  wystąpienia  z  powództwem  windykacyjnym  ma  także  prokurator  oraz  rzecznik  praw 
obywatelskich 



 

ciężar dowodu własności obciąża powoda 



 

nie może być uwzględnione jeżeli osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do 
władania rzeczą  



 

uprawnienie do zatrzymania cudzej rzec

zy może wynikać zarówno z praw rzeczowych jak i obligacyjnych 

albo  być  następstwem  przysługującego  pozwanemu  prawa  zatrzymania–  zarzut  oparty  na  tych 
twierdzeniach  =  zarzut  hamujący  (nie  wyłącza  roszczenia  windykacyjnego  na  stałe  a  jedynie  go 
hamuje do cza

su ustania prawa przysługującego pozwanemu) 



 

pozwany może także powołać się na zarzut nadużycia prawa   



 

ulega  przedawnieniu, 

wyjątek - nie ulegają przedawnieniu roszczenia windykacyjne jeżeli dotyczą 

nieruchomości  



 

termin przedawnienia roszczenia windykacyj

nego dotyczącego rzeczy ruchomej wynosi 10 lat 

R

OSZCZENIE NEGATORYJNE

: 

Przeciwko  osobie,  która  narusza  własność  w  inny  sposób  aniżeli  przez  pozbawienie  właściciela 
faktycznego  władztwa  nad  rzeczą,  przysługuje  właścicielowi  roszczenie  o  przywrócenie  stanu 
zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. 
 
Roszczenie negatoryjne 

może iść w dwóch kierunkach: 



 

przywróceniu stanu poprzedniego 



 

zaniechaniu naruszeń 

 



 

legitymacja czynna przysługuje właścicielowi,  



 

legitymację procesową także prokurator oraz rzecznik praw obywatelskich 



 

legitymowanym biernie jest ten, kto cudze prawo własności narusza w inny sposób niż przetrzymywanie 
w swoim władaniu cudzej rzeczy. 

R

OSZCZENIA UZUPEŁNIAJĄCE

: 

Wyrównuje  uszczerbek  spowodowany  tym  że  przez  pewien  czas  był  pozbawiony  możliwości 
korzystania z rzeczy.  
 



 

roszczenie o wynagrodzenie za korzystania z rzeczy 



 

roszczenie o zwrot pożytków lub ich równowartości 



 

roszczenie  o  odszkodowanie  za  szkodę  spowodowaną  zużyciem  rzeczy,  jej  pogorszeniem  lub 
utratą. 

 



 

mogą być dochodzone oddzielnie  



 

mogą  być  samoistnym  przedmiotem  obrotu  –  uprawniony może  przenieść  na inną  osobę  roszczenie  o 
zwrot pożytków za określony czas 



 

normują  stosunki  pomiędzy  właścicielem  a  posiadaczem  samoistnym  oraz  pomiędzy  właścicielem  a 
posiadaczem zależnym 

13 

 



 

właściciel może dochodzić roszczenia o korzystanie z nieruchomości także w stosunku do osoby, która 
bezprawnie korzysta w niej w ograniczonym zakresie (czyli wobec posiadacza służebności) 



 

roszczenia uzupełniające przedawniają się z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy  



 

n

ie mają charakteru obiektywnego  

 
S

ą zależne od dobrej lub złej wiary posiadacza: 

Gdy posiadacz jest w dobrej wierze  
 

roszczenia uzupełniające dla właściciela w ogóle nie powstają  

 

posiadacz w dobrej wierze nie jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy  

 

nie jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę,  

 

nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania  

 

zachowuje pobrane pożytki cywilne jeżeli stały się w tym czasie wymagalne  

  kied

y  za  utraconą  rzecz  uzyskał  ekwiwalent  ma  obowiązek  wydania  go  na  podstawie  przepisów  o 

bezpodstawnym wzbogaceniu 

P

osiadacz w złej wierze  

 

obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy  

 

odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego 
winy.  

 

obowiązany  jest  zwrócić  pobrane  od  powyższej  chwili  pożytki,  których  nie  zużył,  jak  również  uiścić 
wartość tych, które zużył.  

 

zobowiązany jest zwrócić wartość tych pożytków, których nie uzyskał z powodu złej gospodarki  

 
P

osiadacz w dobrej wierze od chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu powództwa  

 

tak jak posiadacz w złej wierze z wyjątkiem obowiązku zwrotu wartości pożytków, których nie uzyskał z 
powodu złej gospodarki  

 

za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy odpowiada tylko jeżeli doszło do tego z jego winy 

R

OSZCZENIE Z TYTUŁU NAKŁADÓW

: 

W

łaściciel zobowiązany jest zwrócić nakłady posiadaczowi 

3 

sytuacje: 

 

  Posiadacz w dobrej wierze 

– może żądać zwrotu: 

 
N

akładów  koniecznych  (ich  celem  jest  utrzymanie  rzeczy  w  stanie  zdatnym  do  normalnego  użytku  – 

wszelkie niezbędne naprawy, remonty, zasiewy, utrzymanie zwierząt, bieżące wydatki itp.)  
 

tyle o ile nie mają pokrycia w korzyściach jakie uzyskał 
 

I

nnych nakładów  

 

nakładów pożytecznych – zmierzających do polepszenia rzeczy,  

 

nakładów zabytkowych – nadających jej wygląd odpowiadający upodobaniu tego kto ich dokonuje 

 

o tyle o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili wydania jej właścicielowi  

 

  P

osiadacz  w  złej  wierze  –  może  żądać  zwrotu  jedynie  nakładów  koniecznych  tylko  o  tyle  o  ile 

właściciel  wzbogaciłby  się  ich  kosztem  –  tzn.  o  ile  rzecz  stałaby  się  więcej  warta  niż  przez  ich 
dokonaniem  

 

  P

osiadacz,  który  dokonał  nakładów  po  wzięciu  wiadomości  o  wytoczeniu  przeciwko  niemu 

powództwa  o  wydanie  rzeczy  lub  o  zwrot  rzeczy  stanowiącej  własność  państwową  –  może 
żądać tylko nakładów koniecznych jednak nawet kiedy nie wzbogaciły one właściciela  

 



 

Samoistny  posiadacz  może,  przywracając  stan  poprzedni,  zabrać  przedmioty,  które  połączył  z  rzeczą, 
chociażby stały się jej częściami składowymi. 



 

gdy połączenia dokonał samoistny posiadacz w złej wierze albo samoistny posiadacz w dobrej wierze po 
chwili,  w  której  dowiedział  się  o  wytoczeniu  przeciwko  niemu  powództwa  o  wydanie  rzeczy,  właściciel 
może  przyłączone  przedmioty  zatrzymać,  zwracając  samoistnemu  posiadaczowi  ich  wartość  i  koszt 
robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy. 



 

roszczenie  samoistnego  posiadacza  przeciwko  właścicielowi  o  zwrot  nakładów  przedawnia  się  z 
upływem roku od dnia zwrotu rzeczy 



 

budynek  wzniesiony  przez  posiadacza  na  cudzym  gruncie lub  połączone  z  nim trwale  inne  urządzenie 
staje się jako część  składowa gruntu własnością właściciela tej nieruchomości, nawet gdy jego wartość 
jest większa od wartości działki zajętej pod budowę.  

 
 
 

14 

 

R

oszczenie o wykup osobie, która wzniosła budynek uzależnia od następujących przesłanek: 



 

Samoistnego posiadania  

 

Jeżeli  budynek  został  wzniesiony  przez  kilka  osób,  każdej  z  nich  przysługuje  roszczenie  o 
przeniesienie udziału odpowiedniej części nieruchomości 



 

Dobra wiara posiadacza  

 

przekonanie budującego o przysługującym mu prawie własności działki gruntu  

 

w dobrej wierze jest posiadacz, który z przyczyn usprawiedliwionych nie wie, że prawo własności 
działki mu nie przysługuje ale także posiadacz, który co prawda wie, że prawo własności mu nie 
przysługuje ale który wykonując prawo własności względem cudzej nieruchomości ma podstawy 
do uznania, że właściciela nie krzywdzi  



 

W

zniesienie budynku lub innego urządzenia 



 

Z

naczna różnica w wartości wzniesionej budowli i działki zajętej pod budowę 

 

 

D

la  właściciela  takie  roszczenie  powstaje  niezależnie  od  tego,  czy  osoba,  która  wzniosła  budowlę  była 

posiadaczem i niezależnie od tego czy była w dobrej wierze.  

 

Roszczenie 

przysługuje także osobie, która w chwili jego realizacji współposiadała zabudowaną działkę z 

właścicielem nieruchomości  

 

J

eżeli  zostaną  spełnione  przesłanki  –  uprawniony  (posiadacz  lub  właściciel)  może  żądać  aby  nastąpiło 

przeniesienie  własności  działki  gruntowej  zajętej  pod  budowę  na  osobę,  która  wzniosła  budowlę. 
Przeniesienie własności następuje za odpowiednim  wynagrodzenie  

 

R

oszczenie  o  wykup  może  być  realizowane  przez  zawarcie  umowy  o  przeniesienie  własności  albo  na 

podstawie orzeczenia sądowego 

 

R

oszczenie posiadacza o wykup działki nie ulega przedawnieniu 

U

ŻYTKOWANIE 

W

IECZYSTE

: 

W  granicach,  określonych  przez  ustawy  i  zasady  współżycia  społecznego  oraz  przez  umowę  o 
oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź 
ich  związków  w  użytkowanie  wieczyste,  użytkownik  może  korzystać  z  gruntu  z  wyłączeniem  innych 
osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać 
 
D

wa uprawnienia użytkownika: 



 

do korzystania z nieruchomości 



 

do rozporządzania swoim prawem  

 



 

może korzystać z oddanego mu gruntu tylko w sposób określony w umowie  



 

umowa powinna określać sposób korzystania z gruntu  

 
Upra

wnienie do rozporządzenia prawem obejmuje: 



 

P

rzeniesienie prawa użytkowania wieczystego na inną osobę  

 

stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości. 

 

wpis do księgi wieczystej 

 

nie jest wymagana zgoda Skarbu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego,  

 

podlega  natomiast  ograniczeniom  (wymóg  zgody  na  nabycie  przez  cudzoziemca,  ustawowe  prawo 
pierwokupu czy ograniczenia podziału nieruchomości) 



 

M

ożliwość  obciążenia  tego  prawa  niektórymi  ograniczonymi  prawami  rzeczowymi  –  hipoteką, 

użytkowaniem i służebnością (doktryna) 



 

M

ożliwość  rozporządzenia  nim  w  testamencie  –  jest  prawem  zbywalnym,  dziedzicznym  i  podlega 

egzekucji 

 



 

W

łaściciel  nieruchomości  obciążonej  użytkowaniem  wieczystym  nie  może  przenieść  własności 

nieruchomości  z  wyjątkiem  przeniesienia  na  jej  użytkownika  wieczystego  oraz  przeniesienia  na  jednostkę 
samorządu terytorialnego – gdy właścicielem jest skarb państwa. 



 

N

a  Skarb  Państwa  lub  jednostkę  samorządu  terytorialnego  –  jeżeli  właścicielem  jest  inna  jednostka 

samorządu terytorialnego. 

 
P

rzyznanie własność budynków i innych urządzeń wzniesionych na gruncie stanowiącym przedmiot 

użytkowania wieczystego  



 

w przypadku bu

dynków istniejących na gruncie w chwili ustanowienia użytkowania wieczystego. 

sprzedaż tych budynków i urządzeń użytkownikowi wieczystemu. 



 

w przypadku budynków wzniesionych po ustanowieniu użytkowania wieczystego – budynki i inne 
urządzenia wzniesione przez użytkownika wieczystego stanowią jego własność  

 



 

Przysługująca  wieczystemu  użytkownikowi  własność  budynków  i  urządzeń  na  użytkowanym  gruncie 
jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym  

15 

 



 

P

rawo własności tych budynków dzieli los prawny użytkowania wieczystego  



 

Z

bycie prawa użytkowania wieczystego odnosi się także do tych budynków, a własność budynków nie 

może zostać przeniesiona na inną osobę bez przeniesienia użytkowania wieczystego.  



 

Jest prawem terminowym  



 

M

ożna je ustanowić tylko na czas określony z góry  



 

Na okres 99 lat  



 

W 

wypadkach  wyjątkowych,  gdy  cel  gospodarczy  użytkowania  wieczystego  nie  wymaga  oddania  

terenu na tak długi czas możliwe jest ustanowienie użytkowania na czas nie krótszy niż 40 lat. 



 

W 

ciągu ostatnich 5 lat – użytkownik wieczysty może żądać jego przedłużenia na okres od 40 do 99 lat.  



 

W 

formie  aktu  notarialnego  a  odmowa  przedłużenia  jest  dopuszczalna  tylko  ze  względu  na  ważny 

interes społeczny. 



 

U

stanawia się za wynagrodzeniem  



 

O

płatę roczną.  



 

Pierwszą opłatę (uiszczana najpóźniej w dniu zawarcia umowy o oddanie nieruchomości w użytkowanie 
wieczyste i wynosząca od 15% do 25% ceny nieruchomości) 



 

UW 

nie jest właścicielem  



 

P

rzysługuje mu jedynie swoiste prawo do nieruchomości, która stanowi przedmiot wyłącznej własności 

innego podmiotu.  



 

Jest innym niż własność prawem rzeczowym  



 

S

anowi kategorię pośrednią pomiędzy własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi 

Powstanie i wygaśnięcie użytkowania wieczystego: 



 

S

tosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości  



 

U

mowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego  



 

W

pisu do księgi wieczystej. 



 

Zawarcie umowy wymaga co do zasady przeprowadzenia przetargu  



 

N

ie można na drodze zasiedzenia uzyskać użytkowania wieczystego 



 

O

soba  będąca  posiadaczem  nieruchomości  w  ramach  użytkowania  wieczystego,  które  zostało  już 

ustanowione  na  rzecz  innego  podmiotu 

–  może  w  drodze  zasiedzenia  nabyć  to  prawo.  A  w 

szczególności możliwe jest nabycie przez zasiedzenie użytkowania wieczystego, przez osobę na którą 
użytkownik wieczysty nabył to prawo, lecz do przeniesienia własności nie doszło z powodu nieważności 
umowy  

 
Przyczyny wygaśnięcia użytkowania wieczystego: 



 

U

pływ czasu na który użytkowanie zostało ustanowione 



 

R

ozwiązanie przez strony umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste 



 

Konfuzja  



 

R

ozwiązanie umowy o ustanowienie użytkowania wieczystego przed upływem okresu ustalonego 

w umowie ze względu na jej nienależyte wykonanie przez użytkownika 



 

W

ywłaszczenie  



 

Z

rzeczenie się użytkowania wieczystego – na drodze jednostronnego oświadczenia woli oświadczenie 

o zrzeczeniu się powinno zostać złożone właścicielowi a do jego skuteczności konieczne jest wykreślenie 
użytkownika  wieczystego  z  księgi  wieczystej,  które  powinno  zostać  złożone  na  piśmie  z  podpisem 
notarialnie  poświadczonym.  Jeżeli  użytkowanie  wieczyste  jest  obciążone  prawem  osoby  3  do  jego 
skutecznego zrzeczenia się, konieczna jest zgoda tej osoby. 

 
Skutki wygaśnięcia: 



 

W

ygasają wszystkie ustanowione na nim obciążenia  



 

G

aśnie  przysługujące  użytkownikowi  prawo  własności  budynków  i  innych  urządzeń,  które  jako 

prawo związane z użytkowaniem wieczystym stają się częścią składową gruntu  – użytkownikowi należy 
się natomiast wynagrodzenie odpowiadające ich wartości 



 

U

żytkownik ma obowiązek wydać właścicielowi nieruchomość  

 
R

oszczenie  przeciwko  użytkownikowi  wieczystemu  o  naprawienie  szkód  a  także  roszczenie  użytkownika 

wieczystego o  wynagrodzenie za budynki 

– przedawniają się z upływem lat 3 od dnia zwrotu użytkowanego 

gruntu  
Roszczenie o wydanie gruntu 

co do którego użytkowanie wieczyste wygasło – nie ulega przedawnieniu  

 
 
 

 

16 

 

O

GRANICZONE 

P

RAWA 

R

ZECZOWE

: 

Z

apewniają uprawnionemu tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy  

Z

asada  zamkniętej  listy praw  rzeczowych  –  zainteresowani  mogą  ustanowić  tylko  takie  ograniczone 

prawa rzeczowe 

jakie są przewidziane w ustawie. 

 



 

Użytkowanie 



 

Służebność 



 

Zastaw 



 

Hipoteka 



 

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu  

 



 

przedmiotem są rzeczy, mogą być prawa – dotyczy to zastawu, użytkowania oraz hipoteki  



 

mogą obciążać tylko nieruchomość (hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, służebności)  



 

tylko ruchomości (zastaw)  



 

jedno i drugie (użytkowanie) 



 

skuteczne erga omnes  

Powstanie i wygaśnięcie: 
J

eden sposób ich powstania – na drodze czynności prawnej 

 
Źródłem powstania ograniczonych praw rzeczowych mogą być: 

  U

mowa właściciela z osobą która nabywa w ten sposób ograniczone prawo rzeczowe  



 

odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności  



 

prawo rzeczowe na nieruchomości może być ustanowione z zastrzeżeniem warunku lub terminu  



 

forma aktu notarialnego jest wymagana tylko dla oświadczenia właściciela nieruchomości, natomiast 
oświadczenie drugiej strony może być nawet dorozumiane  



 

do ustanowie

nia hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej 



 

do ustanowienia zastawu konieczne jest wydanie rzeczy  



 

do ustanowienia zastawu rejestrowego konieczny jest wpis do rejestru zastawów 

  O

rzeczenie sądowe – w przypadku ustanowienia  



 

służebności drogi koniecznej,  



 

służebności budynkowej,  



 

służebności przesyłu,  



 

ustanowienia służebności w orzeczeniu o zniesieniu współwłasności  



 

powstania hipoteki przymusowej 

  Orzeczenie administracyjne  
  Zasiedzenie 

– obecnie służebność gruntową i służebność przesyłu  

  Ex lege 

–zastaw także hipoteka 

 



 

Do  zmiany  treści  ograniczonego  prawa  rzeczowego  potrzebna  jest  umowa  między  uprawnionym  a 
właścicielem  rzeczy  obciążonej,  a  jeżeli  prawo  było  ujawnione  w  księdze  wieczystej  -  wpis  do  tej 
księgi. 



 

Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby. 



 

Oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron. 

 
M

oże zostać przeniesione na inną osobę (na drodze czynności prawnej): 



 

Użytkowanie i służebności osobiste są niezbywalne 



 

Służebność gruntową można przenieść tylko razem z nieruchomością 



 

Służebność przesyłu można przenieść tylko z własnością przedsiębiorstwa w którego skład wchodzi lub 
razem z urządzeniami przesyłowymi 



 

Zastawu i hipoteki nie można przenieść bez wierzytelności, którą zabezpieczają 



 

Można przenieść spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu 

 



 

D

o  przeniesienia  konieczna  jest  umowa  pomiędzy  uprawnionym  a  nabywcą  oraz  jeżeli  prawo  było 

ujawnione w księdze wieczystej – wpis do tej księgi.  



 

M

oże być dokonane z zastrzeżeniem warunku lub terminu 



 

Rzecz  a  zwłaszcza  nieruchomość  może  być  obciążona  więcej  niż  jednym  ograniczonym  prawem 
rzeczowym 

– w związku z tym może dojść do kolizji praw.  



 

O

bowiązuje  tutaj  zasada  pierwszeństwa  –  najpierw  realizacji  ulega  prawo,  któremu  przysługuje 

pier

wszeństwo a dopiero później gdy jest to możliwe prawo znajdujące się na dalszym miejscu. 



 

Z

asada pierwszeństwa obowiązuje zarówno przy zbiegu praw jednakowych jak przy zbiegu praw różnych 

17 

 



 

Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz – prawo ustanowione później nie może 
być  wykonywane  z  uszczerbkiem  dla  prawa  powstałego  wcześniej  -  jeżeli  taki  uszczerbek  nie  grozi  oba 
prawa mogą być wykonywane 

 
W 

przypadku kilku praw rzeczowych ustanowionych na nieruchomości: 



 

zbieg praw niewpisanych do KW - 

pierwszeństwo ma prawo powstałe wcześniej  



 

zbieg  prawa  wpisanego  do  KW  z  prawem  niewpisanym 

–  pierwszeństwo  ma  prawo  wpisane  bez 

względu na czas jego powstania  



 

zbieg 

praw wpisanych do księgi wieczystej o pierwszeństwie decyduje chwila złożenia wniosku o wpis 

za którą uważa się godzinę i minutę danego dnia w którym wniosek wpłynął do sądu 



 

Prawa wpisane 

na podstawie wniosków, które wpłynęły równocześnie – mają równe pierwszeństwo  

 

1. 

P

ierwszeństwo  może  być  zmienione  na  drodze  umowy  pomiędzy  stroną,  której  prawo  ma  ustąpić 

pierwszeństwa a stroną, której prawo ma uzyskać pierwszeństwo.  

2. 

Zmiana nie może szkodzić prawom mającym pierwszeństwo niższe niż prawo ustępujące pierwszeństwa 
a wyższe niż prawo, które uzyskuje pierwszeństwo 

 
H

ipoteki podlegają zaspokojeniu z ceny uzyskanej z egzekucji przed innymi prawami rzeczowymi niezależnie 

od  ewentualnego  pierwszeństwa  tych  drugich  wynikających  z  przepisów  prawa  rzeczowego.  Podobnie  z 
zastawem rejestrowym, który podlega zaspokojeniu z sumy uzyskanej z egzekucji rzeczy ruchomej w każdym 
wypadku przed wierzytelnością zabezpieczoną zastawem zwykłym 

Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych: 



 

W  wyniku  czynności  prawnej    -  wystarcza  jednostronne  oświadczenie  woli  osoby,  której  to  prawo 
przysługuje.  



 

W wyniku konfuzji 

– jeżeli prawo przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten komu prawo 

przysługuje nabędzie własność rzeczy obciążonej 



 

Jeżeli jest prawem terminowym – wygasa z upływem czasu na jaki zostało ustanowione  



 

Na skutek niewykonywania ich przez lat 10 

– dotyczy użytkowania i służebności 



 

Z mocy wyroku sądowego – uwzględniającego roszczenie właściciela o zniesienie służebności 



 

Na skutek decyzji wydanej przez organ administracyjny  



 

W razie wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej akcesoryjnym prawem rzeczowym 

 



 

do ochrony ograniczonych praw rzeczowych stosuje się przepisy o ochronie własności  



 

głównie roszczenie windykacyjne oraz roszczenie negatoryjne. 



 

tylko do ograniczonych praw rzeczowych, które polegają na władaniu rzeczą – tj. do ochrony użytkowania, 
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, zastawu oraz niektórych postaci służebności  



 

wszystkie roszczenia są skuteczne także względem właściciela rzeczy obciążonej. 

Ciężary Realne: 



 

kodeks obecnie nie przewiduje  



 

ich celem było zabezpieczenie różnego rodzaju rent, należności skarbu państwa z tytułu ceny nabycia przez 
rolników ziemi i inwentarza w trybie przepisów o reformie rolnej. 



 

P

olega  na  obowiązku  powtarzających  się  świadczeń  ze  strony  każdoczesnego  właściciela 

oznaczonej nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby lub na rzecz każdoczesnego właściciela innej 
nieruchomości.  

 
T

reścią ciężaru realnego mogły być  



 

tylko świadczenia w pieniądzach lub w innych rzeczach zamiennych (np. w zbożu)  



 

świadczenie należne dożywotnikowi na podstawie umowy dożywocia  

U

ŻYTKOWANIE

: 

Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie). 
 
Dwa uprawnienia: 



 

prawo do używania rzeczy 



 

prawo 

do pobierania z niej pożytków 

 



 

korzysta z rzeczy w sposób podobny ale nie identyczny jak właściciel  



 

obowiązek przestrzegania zasad prawidłowej gospodarki  



 

uprawnienie do czerpania korzyści z rzeczy ogranicza się do czerpania pożytków.  



 

zakres użytkowania można ograniczyć poprzez wyłączenie oznaczonych pożytków 

18 

 



 

zbliżone do dzierżawy 



 

przedmiotem rzecz ruchoma jak i nieruchoma  



 

obciąża rzecz jako całość – rozciąga się na wszystkie jej części składowe oraz na jej przynależności.  



 

Wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części  



 

tylko rzeczy nie zużywalne lub zużywalnych ale kształtuje je w nieco odmienny sposób  



 

Jeżeli użytkowanie obejmuje pieniądze lub inne rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, użytkownik staje 
się  z  chwilą  wydania  mu  tych  przedmiotów  ich  właścicielem.  Po  wygaśnięciu  użytkowania  obowiązany 
jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki (użytkowanie nieprawidłowe).  



 

użytkowanie nieprawidłowe - właściciel traci prawo własności 

 
U

żytkowanie praw  



 

Do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy.  



 

Do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa. 



 

O

bciążać użytkowaniem można tylko prawa zbywalne  

 
U

żytkowanie środków produkcji 



 

Jeżeli  użytkowanie  obejmuje  określony  zespół  środków  produkcji,  użytkownik  może  w  granicach 
prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi. Włączone w ten  sposób  składniki 
stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji.  



 

Jeżeli  użytkowany  zespół  środków  produkcji  ma  być  zwrócony  według  oszacowania,  użytkownik 
nabywa  własność  jego  poszczególnych  składników  z  chwilą,  gdy  zostały  mu  wydane;  po  ustaniu 
użytkowania  obowiązany  jest  zwrócić  zespół  tego  samego  rodzaju  i  tej  samej  wartości,  chyba  że 
inaczej zastrzeżono. 

  
Z

espół  środków  produkcji  -  to  urządzenia  gospodarstwa  rolnego  lub  zakładu  usługowego  oraz  inny  zbiór 

rzeczy ruchomych służących do osiągnięcia określonego celu gospodarczego  
 
P

rzedmiotem użytkowania może być także gospodarstwo rolne jako całość lub przedsiębiorstwo  

 
Cechy charakterystyczne użytkowania: 



 

Najszerszy  zakres  ze  wszystkich  ograniczonych  praw  rzeczowych 

–  przyznaje  użytkownikowi  pełne 

prawo korzystania z cudzej rzeczy 



 

Prawo niezbywalne 

– użytkownik nie może go przenieść – wyjątek stanowi użytkowanie wynikające z 

umowy timesharingu. Użytkownik może oddać przedmiot użytkowania w całości lub w części innej osobie 
na podstawie stosunku obligacyjnego np. najmu czy dzierżawy 



 

Terminowe lub bezterminowe 

– Może być ustanowione max na 50 lat a min na 3 lata. 



 

O

dpłatnie i nieodpłatnie  

 

Użytkownik powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki 



 

P

onosi  ciężary,  które  zgodnie  z  zasadami  prawidłowej  gospodarki  powinny  być  pokrywane  z  pożytków 

rzeczy  



 

W

łaściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz – jeżeli je poczynił może od użytkowania żądać 

ich zwrotu wg przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia 



 

U

żytkownik  jest  zobowiązany  do  dokonywania  napraw  i  innych  nakładów  związanych  ze  zwykłym 

korzystaniem  z  rzeczy 

–  o  potrzebie  innych  napraw  i  nakładów  powinien  niezwłocznie  zawiadomić 

właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót 



 

Je

żeli użytkownik poczynił nakłady do których nie był zobowiązany  stosuje się odpowiednio przepisy  o 

prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia 



 

W 

przypadku skierowania przez osobę 3 roszczenia windykacyjnego przeciwko użytkownikowi twierdząc, 

że  to  ona  a  nie  osoba  od  której  użytkownik  otrzymał  rzecz  jest  właścicielem  –  użytkownik  powinien 
niezwłocznie zawiadomić właściciela o skierowaniu przeciwko niemu roszczenia przez osobę 3 



 

P

owstaje na drodze czynności prawnej  



 

N

ie można go zasiedzieć 



 

Wygasa  z  takich  samych  przyczyn  jak  wszystkie  ograniczone  prawa  rzeczowe  +  wygasa  w  skutek 
niewykonywania przez 10 lat  



 

P

o  wygaśnięciu,  użytkownik  jest  zobowiązany  zwrócić  rzecz  właścicielowi  w  takim  stanie  w  jakim 

powinna się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania. 



 

Roszczenie  właściciela  przeciwko  użytkownikowi  o  naprawienie  szkody  z  powodu  pogorszenia 
rzeczy albo o 

zwrot nakładów na rzecz oraz roszczenia użytkownika przeciwko właścicielowi o zwrot 

nakładów przedawniają się z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy  

 

19 

 

Użytkowanie przez osoby fizyczne: 



 

M

oże  używać  rzeczy  i  pobierać  pożytki  ale  jest  zobowiązany  zachować  jej  substancję  oraz 

dotychczasowe przeznaczenie. Nie może on także wznosić na użytkowanym gruncie nowych budynków  



 

M

oże zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin z zachowaniem 

przepisów prawa geologicznego i górniczego – przed rozpoczęciem prac musi w odpowiednim terminie 
zawiadomić właściciela o swoim zamiarze 



 

M

oże zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca  



 

Użytkowanie  na  rzecz  osoby  fizycznej  jest  prawem  terminowym  –  trwa  przez  czas  określony  w 
tytule,  który  je  powołuje  (określony  w  umowie)  –  wygasa  najpóźniej  ze  śmiercią  użytkownika  a  jako 
prawo ściśle osobiste nie wchodzi do spadku i nie przechodzi na spadkobierców 

 



 

Właściciel  może  z  ważnych  powodów  żądać  od  użytkownika  zabezpieczenia,  wyznaczając  mu  w  tym 
celu odpowiedni termin.  



 

Po  bezskutecznym  upływie  wyznaczonego  terminu  właściciel  może  wystąpić  do  sądu  o  wyznaczenie 
zarządcy. 



 

Użytkownik może żądać uchylenia zarządu, jeżeli daje odpowiednie zabezpieczenie. 



 

W  w

ypadku  użytkowania  nieprawidłowego,  właściciel  może  zawsze  odmówić  wydania  przedmiotu 

użytkowania, dopóki nie otrzyma odpowiedniego zabezpieczenia 

 

T

IMESHARING

: 



 

J

est to użytkowanie, które powstaje na mocy umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a osobą fizyczną. 



 

U

stanowienie dla tej osoby za zryczałtowanym wynagrodzeniem, na okres co najmniej 3 lat prawa 

do korzystania z domu lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku i 
zarazem nadanie temu prawu postaci użytkowania 



 

Jest prawem zbywalnym i dziedzicznym 



 

P

odmiotem może być tylko osoba fizyczna 



 

P

rzeniesienie tego użytkowania jest czynnością prawną przyczynową  



 

U

mowa zobowiązująca do przeniesienia tego prawa ma jednocześnie skutek rozporządzający  



 

U

mowa przenosząca użytkowanie powinna mieć formę pisemną z podpisem notarialnie poświadczonym 

bo tylko na podstawie takiego dokumentu można dokonać wpisu do KW 



 

M

oże  być  przedmiotem  egzekucji  oraz  zastawu  –  umowa  zastawu  powinna  być  zawarta  pod  rygorem 

nieważności na piśmie z datą pewną 



 

Prawo  d

o  korzystania  z  domu  lub  pomieszczenia  mieszkalnego  ma  postać  użytkowania  tylko  kiedy 

strony tak postanowią i jeśli zostaną spełnione ustawowe przesłanki przewidziane dla ustanowienia tego 
ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości 

 

Przesłanki: 



 

Podmio

t  ustanawiający  to  prawo  musi  być  właścicielem  obciążanej  nieruchomości 

(użytkownikiem wieczystym gruntu i właścicielem budynku)  



 

Formy  pisemnej

.  Jeżeli  prawem  tym  jest  użytkowanie,  dla  oświadczenia  właściciela  który  je 

ustanawia wymagana jest 

– forma aktu notarialnego.  



 

Wpis do księgi wieczystej  

 

S

ŁUŻEBNOŚCI

: 

Służebności Gruntowe: 
 
Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, 
którego  treść  polega  bądź  na  tym,  że  właściciel  nieruchomości  władnącej  może  korzystać  w  oznaczonym 
zakresie  z  nieruchomości  obciążonej,  bądź  na  tym,  że  właściciel  nieruchomości  obciążonej  zostaje 
ograniczony  w  możności  dokonywania  w  stosunku  do  niej  określonych  działań,  bądź  też  na  tym,  że 
właścicielowi  nieruchomości  obciążonej  nie  wolno  wykonywać  określonych  uprawnień,  które  mu  względem 
nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności  
 
M

ogą polegać: 



 

na uprawnieniu właściciela jednej nieruchomości do ograniczonego korzystania z nieruchomości 
innego właściciela – służebności czynne  



 

na  obowiązku  właściciela  nieruchomości  obciążonej  niewykonywania  określonych  uprawnień 
wchodzących w zakres jego prawa własności – służebności bierne – uprawniony nie czyni niczego, a 
jego korzyść polega na tym, że obciążony nie może korzystać w określonym zakresie ze swego prawa)  

 

20 

 

 

W

łaściciel  nieruchomości  obciążonej  ma  obowiązek  powstrzymania  się  od  pewnych  czynności 

faktycznych, które w braku takiego obciążenia może podejmować w ramach prawa własności  

 
 

W

łaściciel  nieruchomości  obciążonej  musi  się  powstrzymać  od  wykonywania  uprawnień,  które  z  mocy 

treści i wykonywania prawa służą mu względem nieruchomości sąsiednich  

 



 

można ustanowić nie na rzecz określonej osoby ale na rzecz określonej nieruchomości  



 

można obciążyć użytkowanie wieczyste  



 

ustanowić  ją  na  rzecz  użytkowania  wieczystego  –  dotyczy  to  ustanowienia  służebności  drogi  koniecznej  i 
służebności budynkowej 



 

są prawem akcesoryjnym z własnością nieruchomości  



 

skutecznym erga omnes,  



 

przysługującym  właścicielowi  nieruchomości  władnącej  i  obciążającym  właściciela  nieruchomości 
obciążonej dopóki są oni właścicielami tych nieruchomości  



 

wraz  z  przejściem  własności  w  drodze  czynności  prawnej  jednej  z  tych  nieruchomości  na  inną  osobę 
zarówno prawo jak i obciążenie przechodzą na nabywców 



 

bez nieruchomości władnącej nie można zbyć  



 

przysługuje  każdoczesnemu  właścicielowi  nieruchomości  władnącej  i  obciąża  każdoczesnego  właściciela 
nieruchomości obciążonej 



 

powinna zwiększać użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części ale bez zbędnej szkody 
dla nieruchomości obciążonej  



 

wykonywana w taki sposób aby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej  



 

czas oznaczony lub ograniczona warunkiem 

Źródła powstania: 
1. 

C

zynność prawna  

2. 

Orzeczenie 

sądu –w przypadkach: 

 

3.  U

stanowienia służebności drogi koniecznej – jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do 

drogi  publicznej  lub  do  należących  do  tej  nieruchomości  budynków  gospodarczych  właściciel  może 
żądać  od  właścicieli  gruntów  sąsiednich  ustanowienia  za  wynagrodzeniem  potrzebnej  służebności 
drogowej (droga konieczna). 



 

dla właściciela nieruchomości powstaje roszczenie  



 

może przebiegać przez jedną lub przez kilka nieruchomości 



 

przesłanką ustanowienia służebności jest brak dostępu lub nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej lub 
do budynków gospodarskich  



 

właściciel  może  żądać  ustanowienia  drogi  koniecznej  za  wynagrodzeniem  (opłaty  jednorazowej  lub 
okresowych świadczeń) 



 

Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu 
do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. 



 

Jeżeli  potrzeba  ustanowienia  drogi  jest  następstwem  sprzedaży  gruntu  lub  innej  czynności  prawnej,  a 
między  interesowanymi  nie  dojdzie  do  porozumienia,  sąd  zarządzi,  o  ile  to  jest  możliwe, 
przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej. 



 

ustanowienia służebności może żądać właściciel nieruchomości oraz użytkownik wieczysty 



 

można  żądać  także  ustanowienia  służebności  polegającej  na  przeprowadzeniu  do  określonej 
nieruchomości przewodów łączących ją z siecią energetyczną, wodociągową czy kanalizacyjną 

 

4.  U

stanowienie służebności budynkowej – w razie przekroczenia przy wznoszeniu budynku lub innego 

urządzenia na granicy sąsiedniego gruntu 
 

5.  W 

orzeczeniu o zniesieniu współwłasności 

 

6.  Zasiedzenie 

– służebność może zostać nabyta przez zasiedzenie ale tylko gdy polega na korzystaniu z 

trwałego i widocznego urządzenia  

 

3 przesłanek: 
 

Posiadanie 

– służebności tzn. faktyczne korzystanie z cudzego gruntu  w taki  sposób jak to czyni 

osoba,  której  przysługuje  służebność.  Nie może  jednak  taki  właściciel, który  korzysta  z  sąsiedniej 
nieruchomości dzięki uprzejmości sąsiada (jest on tzw. Prekarzysta)  

 

Upływa czasu – 20 lat w przypadku dobrej wiary w chwili uzyskania posiadania służebności, 30 lat 
w razie złej wiary 

 

Istnienie trwałego i widocznego urządzenia  

 
7. 

Orzeczenie administracyjne -  

na podstawie przepisów o wywłaszczeniu nieruchomości  

21 

 

Zmiana treści lub ustanie służebności: 



 

S

łużebność gruntowa wygasa w skutek niewykonywania jej przez 10 lat  



 

J

eżeli  służebność  gruntowa  utraciła  dla  nieruchomości  władnącej  wszelkie  znaczenie  –  właściciel 

nieruchomości obciążonej może żądać jej zniesienia bez wynagrodzenia  



 

Właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem, 
jeżeli  wskutek  zmiany  stosunków  służebność  stała  się  dla  niego  szczególnie  uciążliwa,  a  nie  jest 
konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej. 



 

Jeżeli  po  ustanowieniu  służebności  gruntowej  powstanie  ważna  potrzeba  gospodarcza,  właściciel 
nieruchomości  obciążonej  może  żądać  za  wynagrodzeniem  zmiany  treści  lub  sposobu  wykonywania 
służebności,  chyba  że  żądana  zmiana  przyniosłaby  niewspółmierny  uszczerbek  nieruchomości 
władnącej. 

 
Podział nieruchomości władnącej lub obciążonej: 
 

W

ładnącej  –  służebność  utrzymuje  się  w  mocy  na  rzecz  każdej  z  części  utworzonej  przez  podział 

jednakże  gdy  służebność  zwiększa  użyteczność  tylko  jednej  z  kilku  –  właściciel  nieruchomości 
obciążonej może żądać ich zwolnienia jej względem pozostałych 

 

O

bciążonej – służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział – jednak kiedy 

wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich – właściciele pozostałych z nich mogą 
żądać zwolnienia ich ze służebności 



 

Służebności  gruntowe  –  służebność  może  być  zniesiona,  uprawniony  może  się  jej  zrzec,  wygasa  w 
razie konfuzji, wygasają w razie egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości obciążonej 

Służebności osobiste: 



 

T

reść może być identyczna jak treść służebności gruntowych  



 

M

oże być czynna i bierna 



 

O

bciąża każdoczesnego właściciela nieruchomości 



 

Osoba  uprawniona 

–  w  przypadku  służebności  gruntowej  taką  osobą  jest  każdoczesny  właściciel 

nieruchomości władnącej natomiast w przypadku służebności osobistej jest nią określona osoba fizyczna  



 

D

o służebności osobistej stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych 



 

Zakres  służebności  osobistej  i  sposób  jej  wykonywania  oznacza  się,  według  osobistych  potrzeb 
uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych 



 

Wygasa najpóźniej z chwilą jego śmierci – jednak  można się umówić, że po śmierci uprawnionego, 
służebność mieszkania będzie przysługiwać jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi  



 

Jest niezbywalna  



 

Nie można przenieść na inną osobę uprawnienia do jej wykonywania  



 

Jeżeli  uprawniony  z  tytułu  służebności  osobistej  dopuszcza  się  rażących  uchybień  przy  wykonywaniu 
swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę.  



 

Jeżeli  nieruchomość  obciążona  służebnością  osobistą  została  wniesiona  jako  wkład  do  rolniczej 
spółdzielni  produkcyjnej,  spółdzielnia  może  z  ważnych  powodów  żądać  zmiany  sposobu  wykonywania 
służebności albo jej zamiany na rentę.  



 

Nie można jej nabyć przez zasiedzenie  

Służebność mieszkania: 
U

prawnionemu przysługuje jako prawo rzeczowe, prawo do zamieszkiwania w cudzej nieruchomości – 

może  to  być  prawo  zajmowania  całego  budynku  bądź  jego  części  a  nawet  prawo  wspólnego 
zamieszkiwania w mieszkaniu właściciela nieruchomości 
 



 

T

reść zwykle zależy od treści umowy 



 

Mający  służebność  mieszkania  może  przyjąć  na  mieszkanie  małżonka  i  dzieci  małoletnie.  Inne  osoby 
może  przyjąć  tylko  wtedy,  gdy  są  przez  niego  utrzymywane  albo  potrzebne  przy  prowadzeniu 
gospodarstwa  domowego.  Dzieci  przyjęte  jako  małoletnie  mogą  pozostać  w  mieszkaniu  także  po 
uzyskaniu pełnoletności. 



 

Mający  służebność  mieszkania  może  korzystać  z  pomieszczeń  i  urządzeń  przeznaczonych  do 
wspólnego użytku mieszkańców budynku. 



 

U

prawnienie ściśle związane z osobą uprawnionego  



 

W

ygasa najpóźniej z chwilą jego śmierci  



 

M

ożna  się  umówić,  że  po  śmierci  uprawnionego,  służebność  mieszkania  będzie  przysługiwać  jego 

dzieciom, rodzicom i małżonkowi  

Służebność przesyłu: 
Nieruchomość  można  obciążyć  na  rzecz  przedsiębiorcy,  który  zamierza  wybudować  lub  którego 
własność  stanowią  urządzenia,  prawem  polegającym  na  tym,  że  przedsiębiorca  może  korzystać  w 
oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. 
 

22 

 

S

łużebność  czynna  –  jej  treść  stanowi  uprawnienie  do  ograniczonego  korzystania  z  obciążonej 

n

ieruchomości, które może polegać na wybudowaniu i utrzymaniu na tej nieruchomości urządzeń służących 

do  przesyły  płynów,  gazów,  energii  elektrycznej  oraz  na  dostępie  do  tych  urządzeń  wchodzących  w  skład 
przedsiębiorstwa 



 

J

est  prawem  obciążającym  nieruchomość  na  rzecz  przedsiębiorcy,  jako  takiego  w  celu  zwiększenia 

użyteczności przedsiębiorstwa przesyłowego w którego skład wchodzą lub wejdą urządzenia przesyłowe. 

 
Powstaje: 



 

Na  drodze  umowy 

–  może  być  ustanowiona  na  czas  z  góry  oznaczony  a  także  z  zastrzeżeniem 

warunku. Strony mogą postanowić, że służebność wygaśnie jeśli przedsiębiorca w określonym terminie 
nie  przystąpi  do  budowy  urządzeń  przesyłowych.  Umowa  może  być  nieodpłatna  lub  przewidywać 
określone wynagrodzenie: jednorazowe lub płatne okresowo dla właściciela nieruchomości.  



 

Orzeczenie  sądowe  –  roszczenie  o  jej  ustanowienie  za  odpowiednim  wynagrodzeniem  przysługuje 
przedsiębiorcy jeżeli zostaną spełnione przesłanki  

 
Z  wnioskiem  o  jej 

ustanowienie  może  wystąpić  także  właściciel  nieruchomości  żądając  wynagrodzenia  za 

obciążenie  –  właściciel  nieruchomości  może  wtedy  żądać  i  dochodzić  wynagrodzenia  w  zamian  za 
ustanowienie służebności przesyłu 
J

eżeli  korzystanie  z  nieruchomości  przez  przedsiębiorcę  uniemożliwia  normalne  korzystanie  z  niej  przez 

właściciela  – może  on  (jeżeli  wartość  urządzeń  znacznie  przekracza  wartość  zajętej  pod  nie  działki) żądać 
nabycia przez przedsiębiorcę własności za odpowiednim wynagrodzeniem. 
 



 

Zasiedzenie 

 

Przesłankami są 



 

Posiadanie  przez  przedsiębiorcę  służebności  przesyłu  a  więc  korzystanie  z  nieruchomości 
poprzez wybudowanie na niej i korzystaniu z urządzeń przesyłowych podłączonych do sieci tego 
przedsiębiorcy

 



 

Przez czas wymagany dla zasiedzenia nierucho

mości

 



 

Posiadanie  nieruchomości,  która  polega  na  korzystaniu  z  urządzenia  przesyłowego  które  z 
zasady jest trwałe i widoczne 

 



 

S

łużebność  przesyłowa  przechodzi  na  nabywcę  przedsiębiorstwa  jeżeli  przedmiotem  zbycia  jest  nie 

przedsiębiorstwo ale wchodzące w jego skład urządzenia, ze względu na które służebność przysługuje 



 

N

ie wymaga to żadnej formy szczególnej  



 

J

eżeli  jednak  służebność  jest  ujawniona  w  KW  do  przejścia jej  na  nabywcę  konieczny jest  wpis  do  tej 

księgi 



 

S

łużebność  wygasa  z  chwilą  likwidacji  przedsiębiorstwa  tzn.  na  zaprzestaniu  przez  przedsiębiorcę 

prowadzenia działalności przesyłowej, której służyła służebność przedsiębiorstwa  



 

L

ikwidacja  przez  przedsiębiorcę  działalności  przesyłowej  nie  spowoduje  wygaśnięcia  służebności  jeżeli 

wraz  z  tym  nastąpi  zbycie  urządzeń  przesyłowych  innemu  przedsiębiorcy  i  w  konsekwencji  przejście 
służebności na nabywcę tych urządzeń 



 

Ponadto wygasa z tych samych przyczyn co wszystkie ograniczone prawa rzeczowe  

 

S

PÓŁDZIELCZE 

W

ŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU

: 

J

est występującą tylko w spółdzielniach mieszkaniowych rzeczową formą korzystania z lokali – prawo 

to  może  powstać  i  przysługiwać  wyłącznie  w  nieruchomości  stanowiącej  własność  spółdzielni 
mieszkaniowej 
 



 

J

est prawem dziedzicznym, zbywalnym i podlegającym egzekucji 



 

Przedmio

tem jest nieruchomość a nie oznaczony lokal stanowiący część składową nieruchomości 



 

P

rzedmiotem może być lokal mieszkalny oraz lokal o innym przeznaczeniu a także dom rodzinny 



 

M

iejsca postojowe, garaż wielostanowiskowym, nakazując stosowanie do nich odpowiednio przepisów o 

spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu 



 

P

odmiotem  może  być  osoba  fizyczna  jak  i  osoba  prawna  a  także  może  przysługiwać  kilku  osobom 

niezależnie od tego czy którakolwiek z nich jest członkiem spółdzielni mieszkaniowej 

 
Na jego 

treść składa się: 



 

Uprawnienie  do  korzystania  z  lokalu  (wraz  z  podporządkowanym  mu  prawem  do  korzystania  z  części 
nieruchomości przeznaczonych do wspólnego użytku): 



 

U

prawnienie do wynajęcia części lub całego lokalu i pobierania z tego tytułu pożytków cywilnych  



 

O

ddanie go do używania osobie 3 na podstawie innego niż najem stosunku prawnego 

23 

 



 

N

ie  wymaga  zgody  spółdzielni  –  jedynie  gdy  z  oddaniem  osobie  3  byłaby  połączona  zmiana 

przeznaczenia lokalu, jego części lub sposobu korzystania z lokalu – zgoda jest niezbędna 

 
Uprawnienie do rozporządzania swoim prawem  
 

przeniesienia prawa do lokalu na inną osobę oraz rozrządzenie nim na wypadek śmierci 

 

zrzeczenie się prawa oraz ustanowienie na nim hipoteki oraz użytkowania 

 

nie możliwe jest zbycie prawa do fizycznej części lokalu  

 



 

zbycie prawa nie wymaga uzyskania przez nabywcę członkowstwa w spółdzielni  



 

jeżeli nabywca chce zostać członkiem – spółdzielnia nie może mu odmówić przyjęcia  



 

roszczenie o przyjęcie w poczet członków  



 

przysługuje także spadkobiercy, zapisobiercy oraz licytantowi 



 

w przypadku przeniesienia prawa na kilka osób, członkowstwo może uzyskać tylko jedna z nich 



 

umowa zbycia powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego  



 

takiej formy wymaga również umowa zobowiązująca do przeniesienia prawa  



 

jeżeli swpdl ujawnione jest w księdze wieczystej do jego przeniesienia potrzebny jest wpis do tej księgi 



 

przeniesienie  przez  współuprawnionego  udziału  podlega  ograniczeniu  –  ustawa  zastrzega  na  rzecz 
pozostałych  prawo  pierwokupu  tego  udziału  –  zastrzeżono  je  na  wypadek  zbycia  udziału  osobie  z 
zewnątrz a nie osobie mającej już udział we wspólnym prawie.  



 

Pr

awo pierwokupu przysługuje tylko w przypadku sprzedaży!  



 

D

ziedziczenie podlega ogólnym zasadom prawa spadkowego  



 

N

abycie prawa do lokalu następuje z chwilą otwarcia spadku  

 



 

P

oszczególni  spadkobiercy  mogą  zbyć  swój  udział  w  prawie  do  lokalu,  jednak  w  przypadku 

sprzedaży  osobie  trzeciej  –  pozostałym  spadkobiercom  przysługuje  prawo  pierwokupu.  Każde 
rozporządzenie  udziałem  należącym  do  spadku  prawie  do  lokalu  wymaga  zgody  pozostałych 
spadkobierców pod rygorem bezskuteczności rozporządzenia wobec tych, którzy zgody nie wyrazili 



 

Rozstrzygnięcie o prawie do lokalu w sądowym dziale spadku z reguły polega na przyznaniu jednemu z 
pośród  spadkobierców.  Na  żądanie  dwóch  lub  więcej  spadkobierców  prawo  to  może  zostać  im 
przyznane na wspólność w częściach ułamkowych 



 

W  szczególnym  przypadku  jeżeli  lokal  składa  się  z  części  spełniających  kryteria  odrębnych  lokali  – 
zniesienie spadkowej wspólności może nastąpić przez jego fizyczny podział  
 



 

P

odlega  egzekucji  za  długi  podmiotu  tego  prawa  –  do  egzekucji  z  prawa  do  lokalu  stosuje  się 

odpowiednio  przepisy  o  egzekucji  z  nieruchomości  a  licytantowi  przysługuje  roszczenie  o  przyjęcie  w 
poczet członków 



 

P

rzedmiotem egzekucji może być także udział dłużnika we własnościowym prawie do lokalu  



 

W

yklucza  się  egzekucję  z  udziału  we  współwłasnościowym  prawie  do  lokalu  istniejącej  między 

spadkobiercami do chwili działu spadku 

 



 

Korzysta z ochrony przewidzianej dla ograniczonych praw rzeczowych  



 

O

bowiązek  wnoszenia  do  spółdzielni  tzw.  Opłat  eksploatacyjnych  a  także  świadczenia  na  wkład 

budowlany, jeżeli nie został w całości wniesiony przed powstaniem prawa 

 

Wygaśnięcie: 



 

W

raz z ustanowieniem przez spółdzielnię na rzecz podmiotu tego prawa – odrębnej własności tego lokalu 

(konfuzja).  



 

Z takich samych przyczyn jak wszystkie ograniczone prawa rzeczowe 



 

W 

razie występowania długotrwałych zaległości w opłatach eksploatacyjnych lub w przypadku rażących lub 

uporczywych naruszeń norm sąsiedzkiego współżycia – spółdzielnia może żądać aby w trybie procesu sąd 
nakazał sprzedaż w drodze licytacji  

P

RAWA 

Z

ASTAWNICZE

: 

1.  HIPOTEKA 
2.  ZASTAW 
3.  ZASTAW REJESTROWY 

 
Z

abezpieczenia dzielą się na : 



 

Osobiste  - 

obok  dłużnika  głównego  zobowiązaną  do  zapłaty  długu  staje  się  inna  osoba  –  dłużnik 

dodatkowy 

24 

 



 

Rzeczowe - 

wierzytelność jest zabezpieczona przez określony przedmiot majątkowy z którego wierzyciel 

może  się  zaspokoić  z  pierwszeństwem  przed  innymi  wierzycielami  i  nawet  wówczas  gdy  własność 
przedmiotu zabezpieczenia zostanie przez dłużnika przeniesiona na inną osobę 

 
Zastaw 

– ruchomości 

Hipoteka 

– nieruchomości a także niektóre prawa 

Przewłaszczenie na zabezpieczenie: 

1. 

D

łużnik  przenosi  na  wierzyciela  własność  swej  rzeczy  z  jednoczesnym  zobowiązaniem  wierzyciela,  że 

będzie on korzystał z tej własności tylko w granicach określonych w umowie a także z zastrzeżeniem, że 
po zaspokojeniu wierzytelności wierzyciel przeniesie własność z powrotem na dłużnika.  

2. 

D

opuszczalne dla ruchomości oraz nieruchomości 

 
Zastaw antychretyczny 

– polega na tym, że zastawnik może się zaspokoić jedynie z pożytków które rzecz 

przynosi.  



 

Jego przedmiotem mogła być wyłącznie nieruchomość.  

H

IPOTEKA

: 

J

est podstawową formą prawną rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych 

 
W  celu  zabezpieczenia  oznaczonej  wierzytelności  można  nieruchomość  obciążyć  prawem,  na  mocy 
którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to,  czyją stała się 
własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości  
 
W

ierzycielowi hipotecznemu przysługują dwa uprawnienia: 



 

Pierwszeństwo zaspokojenia się z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi  



 

Skuteczność obciążenia względem każdoczesnego właściciela nieruchomości  
 



 

Jest prawem akcesoryjnym pozostającym w ścisłym związku z wierzytelnością którą zabezpiecza  



 

M

oże istnieć o ile istnieje  wierzytelność.  



 

Nie może powstać ani zostać przeniesiona bez wierzytelności  



 

W

ygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie hipoteki  



 

M

oże zabezpieczać wierzytelność przyszłą i warunkową  



 

Nie uprawnia wierzyciela do korzystania z nieruchomości ani nie daje mu względem niej żadnej władzy 
faktycznej.  



 

Nie ogranicza też prawa właściciela do rozporządzania nią. 



 

Niedopuszczalne  jest  zastrzeżenie,  przez  które  właściciel  nieruchomości  zobowiązuje  się  względem 
wierzyciela  hipotecznego,  że  nie  dokona  zbycia  lub  obciążenia  nieruchomości  przed  wygaśnięciem 
hipoteki  



 

W

łaściciel korzysta z nieruchomości obciążonej hipoteką ale z pewnymi ograniczeniami  



 

N

ie  wolno mu  dokonywać  takich  czynności faktycznych,  które mogłyby  doprowadzić  do  tak  znacznego 

zmniejszenia  wartości  nieruchomości  obciążonej,  że  wartość  spadłaby  poniżej  zabezpieczonej 
wierzytelności 

Przedmiot hipoteki: 



 

H

ipoteka  obciąża  nieruchomość  a  także  niektóre  zbywalne  prawa  rzeczowe  odnoszące  się  do 

nieruchomości  



 

M

ogą być obciążone następujące prawa: 



 

Prawo własności nieruchomości (nieruchomość) 



 

Udział współwłaściciela we własności nieruchomości 



 

Użytkowanie wieczyste 



 

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu 



 

Wierzytelność zabezpieczona hipoteką  

 
D

o zastawu na statkach wpisanych do rejestru okrętowego stosuje się, odpowiednio przepisy KC o hipotece 

na nieruchomościach – hipoteka morska 
 



 

T

ylko  ściśle  oznaczoną  nieruchomość  –  nie  może  obciążać  ogółu  nieruchomości  należących  do 

jednej osoby 

– zasada szczegółowości hipoteki 



 

T

ylko nieruchomość, która posiada księgę wieczystą   



 

M

ożna nią obciążyć każdą nieruchomość – także państwową.  

 

25 

 

O

bciąża wraz z nieruchomością: 



 

J

ej części składowe 



 

J

ej przynależności 



 

N

iektóre  roszczenia  okresowe  –  czynsz  najmu  i  dzierżawy  należne  właścicielowi  obciążonej 

nieruchomości 

 



 

M

ożliwość  powstania  hipoteki  zabezpieczającej  jedną  wierzytelność  na  kilku  oznaczonych 

nieruchomościach (prawach) – hipoteka łączna 



 

C

zęść ułamkowa nieruchomości może być obciążona hipoteką jeżeli stanowi udział współwłaściciela  



 

D

o ustanowienia przez współwłaściciela hipoteki na jego udziale, zgoda pozostałych współwłaścicieli nie 

jest wymagana. 



 

J

eżeli  nieruchomość  w  której  udział  współwłaściciela  jest  obciążony  hipoteką  stanie  się  następnie 

własnością jednej osoby hipoteka nadal będzie obciążać tylko ułamkową część tej nieruchomości a nie 
całość nieruchomości! 

 
P

rzedmiotem hipoteki może być także użytkowanie wieczyste 



 

Hipoteka  obejmuje 

w  tym  przypadku  budynki  i  urządzenia  na  użytkowanym  gruncie,  stanowiące 

własność użytkownika wieczystego 



 

N

a udziale w użytkowaniu wieczystym które przysługuje kilku osobom  



 

W

raz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego – wygasają ustanowione na tym prawie hipoteki  

 
P

rzedmiotem hipoteki może być spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu 



 

J

ej powstanie wymaga założenia księgi wieczystej dla obciążonego prawa i wpis hipoteki do tej księgi  



 

O 

założeniu księgi i wpisie hipoteki sąd wieczystoksięgowy zawiadamia spółdzielnię mieszkaniową, która 

jest zobowiązana do prowadzenia rejestru lokali dla których założono księgę wieczystą 



 

W 

przypadku  przeniesienia  na  rzecz  osoby,  której  przysługuje  spółdzielcze  własnościowe  prawo  do 

lokalu,  własności  tego  lokalu  –  ciążąca  na  tym  prawie  hipoteka  staje  się  hipoteką  na  nieruchomości  a 
prowadzona dla tego prawa księga wieczysta – księgą wieczystą nieruchomości  



 

W

łasnościowe  prawo  do  lokalu  jeżeli  jest  obciążone  hipoteką  nie  wygasa  mimo  zaistnienia  zdarzenia 

powodującego  w  innym  przypadku  wygaśnięcie  tego  prawa.  Wówczas  prawo  to  przechodzi  na 
spółdzielnię,  która  powinna  je  zbyć  w  drodze  przetargu  w  terminie  6  miesięcy  i  z  uzyskanej  sumy 
zaspokoić  wierzyciela  hipotecznego  a  pozostałą  po  tych  potrąceniach  część  wypłacić  osobie,  której 
uprzednio przysługiwało prawo do lokalu  

 
Subintabulat 

– hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie: 

Wierz

yciel  może  żądać  zapłaty  wprost  od  dłużnika  wierzytelności  obciążonej  i  może  dochodzić 

zaspokojenia  z  nieruchomości.  Spłata  może  być  dokonana  tylko  do  rąk  wierzyciela,  któremu  ona 
przysługuje chociażby jego wierzytelność nie była jeszcze wymagalna  
 



 

J

eżeli  właściciel  nieruchomości  dokonał  zapłaty  do  rąk  wierzyciela,  któremu  przysługuje  hipoteka  na 

wierzytelności hipotecznej, hipoteka na nieruchomości wygasa aż do wysokości sumy uiszczonej przez 
właściciela. 



 

M

oże być przedmiotem dalszych hipotek 



 

M

oże  także  obciążać  wierzytelność  zabezpieczoną  na  użytkowaniu  wieczystym  lub  spółdzielczym 

własnościowym prawie do lokalu 

Wierzytelność zabezpieczona hipoteką i sposób jej zaspokojenia: 



 

H

ipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne wyrażone w pieniądzu polskim 



 

Z

abezpiecza także roszczenia o odsetki nieprzedawnione oraz o przyznane koszty postępowania 



 

M

oże zabezpieczać wierzytelność już istniejącą oraz wierzytelność przyszłą lub warunkową 

 
W

ierzyciel  hipoteczny  może  mieć  dwóch  dłużników:  osobistego  i  rzeczowego.  Dochodzi  do  tego  w 

sytuacji  kiedy  w  związku  z  zaciągniętym  długiem  przez  określoną  osobę,  dochodzi  do  obciążenia  hipoteką 
nieruchomości stanowiącej własność  innej osoby  



 

K

iedy  właściciel  nieruchomości  grzecznościowo  lub  odpłatnie  zgodzi  się  na  ustanowienie  na  jego 

nieruchomości hipoteki na zabezpieczenie cudzego długu 



 

W 

następstwie zbycia nieruchomości przez osobę, która uprzednio dług zaciągnęła i obciążyła hipoteką 

swoją nieruchomość – zgodnie z zasadą  erga omnes, dłużnikiem rzeczowym staje się nowy  właściciel 
nieruchomości natomiast osoba, która dług zaciągnęła pozostaje nadal dłużnikiem osobistym  

 



 

J

eżeli  z  chwilą  nadejścia  terminu  płatności  wierzyciel  nie  otrzymuje  zapłaty  może  żądać  uiszczenia 

całego długu wedle swego wyboru od jednego z dłużników lub obydwu  



 

K

ażdy z nich odpowiada na podstawie innego stosunku prawnego – za cały dług.  

26 

 



 

Wierzyciel  może  jednak  otrzymać  tylko  jedną  zapłatę  –  jeżeli  więc  zaspokoi  go  jeden  z  dłużników, 
wierzytelność wygasa w stosunku do obydwu. 



 

I

ch solidarność jest zaliczana do tzw. Solidarności niewłaściwej 



 

R

oszczenie zwrotne między sobą, dłużnicy regulują na podstawie umowy 

 



 

Z

aspokojenie  wierzyciela  hipotecznego  z  nieruchomości  następuje  wg  przepisów  o  postępowaniu 

egzekucyjnym (sądowym lub administracyjnym)  



 

E

gzekucyjny  sposób  zaspokojenia  wierzyciela  jest  dla  niego  najbezpieczniejszy  bo  gwarantuje  mu 

uzyskanie  pełnego  zaspokojenia  (sprzedaż  nieruchomości  po  cenie  zgodnej  z  jej  wartością)  a  także 
gwarantuje  właściwe  rozstrzygnięcie  w  razie  ewentualnej  kolizji  między  wierzycielem  hipotecznym  a 
innymi osobami, którym mogą przysługiwać określone prawa na nieruchomości. 

 
Z

aspokojenie wierzyciela następuje co do zasady w sądowym postępowaniu egzekucyjnym.  

Może do niego dojść: 



 

G

dy wierzyciel hipoteczny dochodzi zaspokojenia wobec wymagalnej wierzytelności  

W 

celu uzyskania swojej wierzytelności powinien najpierw wytoczyć powództwo o jej zasądzenie a następnie 

(po zaopatrzeniu wyroku klauzulą  wykonalności  – a  więc uzyskaniu tytułu wykonawczego)  skierować go do 
komornika sądowego w celu wszczęcia egzekucji. 
 



 

G

dy  wierzyciel  tego  nie  czyni  ale  z  nieruchomości  jest  prowadzona  egzekucja  przez  innego 

wierzyciela (osobistego lub innego hipotecznego) 

W 

przypadku  wszczęcia  egzekucji  przez  jednego  z  wierzycieli  i  w  konsekwencji  egzekucyjnej  sprzedaży 

nieruchomości – hipoteka wygasa 
Z  chwilą  uprawomocnienia  się  postanowienia  o  przysądzeniu  własności  wygasają  wszelkie  prawa  i  skutki 
ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości.  

Powstanie hipoteki i jej rodzaje: 



 

Umowy   



 

N

a podstawie orzeczenia sądu lub innego organu 

 
Rodzaje hipoteki:  



 

Łączna 



 

Kaucyjna 

Hipoteka umowna: 

U

mowa zawarta przez właściciela obciążonej nią nieruchomości z osobą, której wierzytelność ma być 

zabezpieczona (wierzycielem) 
 



 

O

świadczenie  właściciela  (lub  osoby,  której  prawo  ma  być  obciążone  hipoteką)  musi  być  złożone  w 

formie aktu notarialnego.  



 

O

świadczenie wierzyciela może być złożone w dowolny sposób  



 

D

o ustanowienia hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej, który ma charakter konstytutywny 

 
H

ipoteką  umowną  jest  także  hipoteka  bankowa  służąca  zabezpieczeniu  wierzytelności  banku  z  tytułu 

udzielonych przez niego kredytów i pożyczek.  



 

O

świadczenie  woli  właściciela  obciążonej  nieruchomości  musi  być  wyrażone  na  piśmie  pod  rygorem 

nieważności.  



 

Podstawą wpisu takiej hipoteki do księgi wieczystej jest wystawiony przez bank dokument stwierdzający 
taką jego wierzytelność 

Hipoteka przymusowa: 



 

O

soba,  której  przysługuje  wierzytelność  pieniężna  względem  właściciela  nieruchomości może  żądać  w 

okolicznościach określonych w ustawie, ustanowienia hipoteki w celu zabezpieczenia tej wierzytelności  



 

P

owstaje  bez  zgody  właściciela  nieruchomości  a  nawet  wbrew  jego  woli  i  nie  służy  zabezpieczeniu 

kredytu lecz zabezpieczeniu wierzytelności już istniejącej 

 
M

oże mieć dwojaki charakter: 



 

Hipoteka zwykła – dokument na podstawie którego  dokonuje się  wpisu  hipoteki stwierdza ostatecznie 
istnienie i wysokość wierzytelności 



 

Hipoteka  kaucyjna 

–  dokument  stanowiący  podstawę  wpisu  hipoteki  zabezpiecza  płatność 

wierzytelności na czas toczącego się postępowania  

 
W celu jej ustanowienia - 

wierzyciel musi uzyskać odpowiednie orzeczenie i złożyć wniosek o wpis do księgi 

wieczystej 

27 

 

 

Może ona powstać na podstawie: 
O

rzeczenia sądu  

 

S

ądowego  tytułu  wykonawczego  –  hipotekę  przymusową  może  uzyskać  wierzyciel,  którego 

wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym  

 

T

ytułem wykonawczym jest zaopatrzony przez sąd w klauzulę wykonalności – tytuł egzekucyjny: 

 

prawomocne orzeczenie sądu oraz ugoda zawarta przed sądem 

  nieprawomocne ale 

podlegające natychmiastowemu wykonaniu orzeczenie sądu  

 

prawomocne lub podlegające wykonaniu orzeczenie referendarza sądowego 

 

wyrok sądu polubownego i ugoda przed takim sądem, ugoda przed mediatorem, oraz inne ugody 

 
A

któw pochodzących od organów administracyjnych  

 

A

dministracyjny tytuł wykonawczy stwierdzający wierzytelność pieniężną 

 



 

W

ierzyciel może uzyskać na wszystkich nieruchomościach dłużnika  



 

N

ie  wyłącznie  na  jednej  nieruchomości  dłużnika  ale  na  wszystkich  bądź  tylko  niektórych 

nieruchomościach  

Hipoteka ustawowa: 



 

z mocy samego prawa  



 

obecnie nie występują  

Hipoteka Kaucyjna: 



 

W

yjątkiem od zasady, że hipoteka zabezpiecza wierzytelność ściśle oznaczoną  



 

U

stawa  pozwala  na  ustanowić  na  zabezpieczenie  wierzytelności  jeszcze  nie  ustalonej  do  wysokości 

oznaczonej sumy najwyższej 

 
M

ożna ją ustanowić tylko w wypadkach określonych w ustawie (numerus clausus): 



 

D

la  wierzytelności  już  istniejących  lub  mogących  powstać  z  określonego  stosunku  prawnego  albo  dla 

roszczczeń  związanych  z  wierzytelnością  hipoteczną  (odestek)  nieobjętych  z  mocy  ustawy  hipoteką 
zwykłą  



 

W

ierzytelności  z  dokumentów  zbywalnych  przez  indos,  chociażby  wysokość  wierzytelności  była  z  góry 

określona – należą tu przede wszystkim wierzytelności z czeku lub weksla.  

 



 

Powstaje  na  podstawie  umowy,  na  podstawie 

postanowienia  sądu  o  udzieleniu  zabezpieczenia  lub 

innych orzeczeń z którymi ustawa łączy taki skutek 



 

K

onieczny jest wpis do księgi wieczystej 



 

H

ipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki oraz koszty procesu o tyle o ile mieszczą się w sumie we wpisie 

do hipoteki  



 

W

ierzyciel  nie  może  powołać  się  na  wpis  hipoteki  kaucyjnej  w  celu  udowodnienia  wierzytelności 

zabezpieczonej  



 

W 

razie  wszczęcia  egzekucji  z  obciążonej  nieruchomości,  wierzyciela  mającego  taką  hipotekę 

uwzględnia  się  przy  podziale  sumy  uzyskanej  z  egzekucji  ale  przypadająca  na  niego  kwota  nie  jest 
wypłacana  do  jego  rąk  lecz  pozostawiana  na  rachunku  depozytowym  sądu  do  czasu  przedstawienia 
tytułu wykonawczego 

Hipoteka łączna: 
M

ożliwość zabezpieczenia jednej wierzytelności na kilku nieruchomościach 

 



 

Wierzyciel  któremu  przysługuje  hipoteka  łączna  może  według  swego  wyboru  żądać  zaspokojenia  w 
całości lub w części z każdej nieruchomości z osobna, z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie.  



 

Może także dokonać jej podziału pomiędzy poszczególne nieruchomości  

 



 

P

owstaje  z  mocy  samego  prawa  w  wyniku  podziału  nieruchomości  obciążonej  hipoteką  –  obciąża 

wszystkie nieruchomości utworzone przez podział  



 

W 

razie  sprzedaży  części  nieruchomości  obciążonej  zarówno  sprzedawca  jak  i  kupujący  mogą  żądać 

aby  wierzyci

el  zwolnił  tę  część  od  obciążenia,  jeżeli  jest  ona  stosunkowo  nieznaczna  a  wartość 

pozostałej części zapewnia wierzycielowi dostateczne bezpieczeństwo 



 

H

ipoteka łączna powstaje również ex lege w przypadku ustanowienia w nieruchomości łącznej hipoteką, 

odrębnej własności lokalu  



 

J

ej  wpis  powinien  nastąpić  do  księgi  wieczystej  każdej  z  obciążonych  nią  nieruchomości  –  powstaje 

sukcesywnie w miarę dokonywanych wpisów w księgach wieczystych poszczególnych nieruchomości 

28 

 

Hipoteka łączna przymusowa: 



 

J

eżeli przewiduje ją przepis szczególny albo gdy nieruchomości są już obciążone inną hipoteką łączną 

lub stanowią własność dłużników solidarnych 



 

W

ierzyciel,  który  żąda  obciążenia  łączną  hipoteką  przymusową  kilku  czy  wszystkich  nieruchomości 

dłużnika  musi  wskazać  w  jakiej  części  jego  wierzytelność  będzie  zabezpieczona  na  każdej  z  tych 
nieruchomości  

Wygaśnięcie hipoteki w następujących wypadkach: 

  W

ygaśnięcia wierzytelności  



 

hipoteka nie może istnieć jeżeli wygasła wierzytelność, którą zabezpiecza.  



 

niezależnie od tego z jakiego powodu wygasła wierzytelność  



 

przedawnienie  wierzytelności  nie  pozbawia  wierzyciela  prawa  do  zaspokojenia  się  wierzyciela  z 
nieruchomości obciążonej 

  Z

niesienia jej przez czynność prawną  

  S

kutek złożenia zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego – zdarza się, że wierzyciel odmawia 

przyjęcia należnej sumy albo kiedy nie wiadomo kto jest wierzycielem 

  Konfuzji 

– ograniczone prawo rzeczowe wygasa jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej, albo 

jeżeli ten komu prawo przysługuje nabędzie własność rzecz obciążoną  

  Z 

jej  wykreśleniem  bez  podstawy  prawnej  –  hipoteka  nie  wygasa  na  skutek  bezpodstawnego  jej 

wykreślenia  z  księgi  wieczystej  –  w  takim  wypadku  wierzyciel może  domagać  się  przywrócenia  wpisu. 
Jeżeli zaś tego nie uczynił – hipoteka wygasa po upływie 10 lat od daty wykreślenia 

  W

ygaśnięcia  prawa  obciążonego  hipoteką  –  chodzi  tutaj  o  sytuację,  kiedy  jedna  nieruchomość  jest 

obciążona  kilkoma  hipotekami  i  jedna  z  nich  wygasa  a  w  konsekwencji  powstaje  zwolnione  miejsce 
hipoteczne 

  W 

innych szczególnych wypadkach  

 
W 

razie wygaśnięcia hipoteki  

 

W

ykreślenie hipoteki z księgi wieczystej  

 

W 

razie odmowy dokonania przez wierzyciela czynności niezbędnych do wykreślenia wygasłej hipoteki – 

właściciel nieruchomości może dochodzić wykreślenia hipoteki  

Z

ASTAW

: 



 

J

est ograniczonym prawem rzeczowym, którego celem jest zabezpieczenie wierzytelności (zabezpieczenie 

rzeczowe) 



 

Jest prawem akcesoryjnym  



 

J

est formą zabezpieczenia wierzytelności na rzeczach ruchomych i niektórych prawach 

 
W  celu  zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można  rzecz  ruchomą  obciążyć prawem, na  mocy 
którego  wierzyciel  będzie  mógł  dochodzić  zaspokojenia  z  rzeczy  bez  względu  na  to,  czyją  stała  się 
własnością,  i  z  pierwszeństwem  przed  wierzycielami  osobistymi  właściciela  rzeczy,  wyjąwszy  tych, 
którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. 
 
Dwa podstawowe uprawnienia: 



 

M

ożność  zaspokojenia  się  z  rzeczy  oddanej  w  zastaw  bez  względu  na  to  czyją  jest  własnością  w 

momencie zaspokojenia wierzyciela  



 

P

ierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi 

 
P

rzedmiotem  zastawu  mogą  być  rzeczy  ruchome  niewyjęte  z  obiegu,  które  stanowią  jakąś  wartość 

majątkową – jeżeli dany przedmiot odpowiada tym wymaganiom można go obciążyć zastawem choćby 
był on z mocy ustawy wyłączony z egzekucji 
 



 

rozciąga się na jej części składowe oraz obejmuje jej przynależności 



 

zastawem może zostać obciążony także udział współwłaściciela rzeczy ruchomej 



 

także statki morskie wpisane i niewpisane do rejestru okrętowego  



 

zastaw nie może obciążać zbioru rzeczy ruchomych, chociażby zbiór ten stanowił całość gospodarczą  

 
Zastaw na prawach 

– jego przedmiotem mogą być tylko prawa zbywalne: 



 

W

ierzytelność 



 

Obligacje 



 

Akcje 

 



 

do zastawu na prawach stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych 



 

umowa powinna być zawarta na piśmie z datą pewną 

 

29 

 



 

Z

astawem można zabezpieczyć zarówno wierzytelność pieniężną jak i niepieniężną  



 

Z

abezpiecza  także  roszczenie  o  odszkodowanie  z  powodu  niewykonania  lub  nienależytego 

wykonania zobowiązania 



 

M

ożna  ustanowić  w  celu  zabezpieczenia  wierzytelności  przyszłej  lub  warunkowej,  nawet  jeżeli  z 

chwilą jego ustanowienia jej wysokość nie jest znana  



 

Z

abezpiecza  nie  tylko  samą  wierzytelność  ale  także  roszczenia  związane  z  wierzytelnością 

zabezpieczoną – w szczególności roszczenie o odsetki nieprzedawnione, o zwrot nakładów na rzecz oraz o 
przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności  

Powstanie i wygaśnięcie zastawu: sytuacja prawna zastawcy i zastawnika: 
 
Z

astaw może powstać: 

  N

a  podstawie  czynności  prawnej  –  powstaje  na  podstawie  umowy  pomiędzy  właścicielem  rzeczy  a 

wierzycielem  

 

W

ażność umowy nie jest zależna od zachowania określonej formy  

 

K

onieczne jest wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie 3 (czynność prawna realna)  

 

  Ex lege 

– zastaw ten przysługuje  wynajmującemu na zabezpieczenie czynszu na rzeczach ruchomych 

najemcy wniesionych do przedmiotu najmu  

 



 

Nie można  przez  czynność  prawną  wyłączyć  ani  ograniczyć  uprawnienia  do  przeniesienia,  obciążenia, 
zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne. 



 

N

ieważne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona 

zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu   



 

Z

aspokojenie  się  przez  wierzyciela  z  rzeczy  zastawionej,  następuje  wg  przepisów  o  sądowym 

postępowaniu egzekucyjnym  



 

W

ierzyciel  pragnący  się  zaspokoić  z  rzeczy  obciążonej  zastawem  musi  uzyskać  tytuł  egzekucyjny  a 

następnie wykonawczy a następnie złożyć wniosek egzekucyjny do komornika  



 

J

eżeli  z  obciążonej  zastawem  rzeczy  jest  prowadzona  egzekucja  wszczęta  przez  innego  wierzyciela 

zastawcy 

– zastawnik może się zaspokoić z sumy uzyskanej z egzekucyjnej sprzedaży rzeczy  



 

Przedawnienie 

wierzytelności  zabezpieczonej  nie  narusza  uprawnienia  zastawnika  do  uzyskania 

zaspokojenia z rzeczy obciążonej  



 

Zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw  



 

J

eżeli  rzecz  obciążona  przynosi  pożytki  zastawnik  powinien  pobierać  je  i  zaliczyć  na  poczet 

wierzytelności i związanych z nią roszczeń  



 

P

owinien czuwać nad jej zachowaniem, stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem  



 

J

eżeli  rzecz  zostanie  narażona  na  utratę  lub  uszkodzenie  –  nabywca  żądać  złożenia  jej  do  depozytu 

sądowego lub zwrotu za ustanowieniem innego zabezpieczenia lub sprzedaży 



 

Wygasa z tych samych przyczyn co reszta praw rzeczowych. 

 
P

rzyczyny wygaśnięcia odnoszące się tylko do zastawu: 

  W

ygaśnięcie wierzytelności 

  P

rzeniesienie wierzytelności zabezpieczonej bez przeniesienia zastawu  

  Z

wrócenie przez zastawnika rzeczy zastawcy  

 



 

P

o wygaśnięciu zastawu, zastawnik powinien zwrócić rzecz zastawcy 

Zastaw rejestrowy: 



 

O

dstąpienie od wymagania wydania rzeczy we władanie zastawnika oraz możliwość stosowania innych 

niż egzekucyjna sposobów zaspokojenia zastawnika 



 

G

łówną funkcją jest zabezpieczanie kredytu konsumpcyjnego 



 

S

trony mają sporą dowolność w kształtowaniu tego stosunku prawnego 



 

J

est  prawem  na  mocy,  którego  wierzyciel  będzie mógł  dochodzić  zaspokojenia  z  jego  przedmiotu  bez 

względu na to czyją własnością się stanie i z pierwszeństwem przed prawami osobistymi  

 
Różnice: 



 

P

rzedmiotem  zastawu  rejestrowego  może  być  również  zbiór  rzeczy  lub  praw  stanowiących  całość 

gospodarczą  



 

S

trony nie tylko mogą zabezpieczyć zastawem wierzytelność zwykłą i warunkową ale także zastrzec w 

umowie zastawniczej, że zastaw nie wygasa mimo wygaśnięcia zabezpieczonej nim wierzytelności  



 

Ustawa  pozwala  stronom 

umowy  nie  tylko  na  kreowanie  w  tej  umowie  zobowiązania  zastawcy  do 

niezbywania lub nieobciążania przedmiotu zastawu rejestrowego ale ponadto stanowi, że rozporządzanie 
przedmiotem zastawu wbrew takiemu zobowiązaniu jest nieważne  



 

T

akie zastrzeżenie umowne podlega wpisowi do rejestru zastawów 

30 

 



 

Z

astawem rejestrowym można zabezpieczyć wierzytelności umowne lub  wierzytelności objęte układem 

przysługujące różnym oznaczonym wierzycielom oraz wierzytelności wynikające z dwu lub więcej umów 
należących do jednego wierzyciela. 

 
Ustanowienie zastawu rejestrowego: 



 

K

onieczna  jest  umowa  między  osobą  uprawnioną  do  rozporządzania  przedmiotem  zastawu  a 

wierzycielem. 



 

P

od rygorem nieważności na piśmie  



 

K

onieczny jest wpis do rejestru zastawów, który ma charakter konstytutywny 



 

P

rzedmioty obciążone zastawem rejestrowym mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy  



 

O

bowiązek wpisu do rejestru 



 

J

eżeli  zastawca  był  nieuprawniony  do  rozporządzania  rzeczą  do  ochrony  zastawnika  działającego  w 

dobrej wierze stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie nabywcy rzeczy ruchomej w dobrej wierze a 
wpis zastawu do rejestru zastawów jest równoznaczny z wydaniem rzeczy  

 
Przedmiot zastawu rejestrowego: 
Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome, z wyjątkiem statków morskich wpisanych  do 
rejestru okrętowego, a także prawa majątkowe, jeżeli są zbywalne 
 
Z

astawem rejestrowym można w szczególności obciążyć: 



 

rzeczy oznaczone co do tożsamości, 



 

rzeczy oznaczone co do gatunku 



 

zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny, 
wierzytelności  –  przedmiotem  takiego  zastawu  nie  może  być  jakikolwiek  zbiór  rzeczy,  lecz  zbiór 
stanowiący całość gospodarczą, choćby jego stan był zmienny  



 

prawa na dobrach niematerialnych, 



 

prawa z papierów wartościowych. 



 

pra

wa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych  

 



 

M

ożna nim także obciążyć takie rzeczy lub prawa, które zastawca nabędzie dopiero w przyszłoś  



 

O

bciążenie  rzeczy  zastawem  rejestrowym  pozostaje  w  mocy  bez  względu  na  zmiany  którym  może 

ona 

podlegać  w  toku  przetwarzania  –  w  razie  połączenia  lub  pomieszania  rzeczy  obciążonej  z  innymi 

rzeczami w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo związane z nadmierną 
trudnością lub kosztami – zastaw rejestrowy obciąża całość rzeczy połączonych lub pomieszanych  



 

J

eżeli  przetworzenia,  połączenia  lub  pomieszania  dokonała  osoba  3,  która  nabyła  własność  rzeczy 

zastawionej w drodze czynności prawnej – zastaw rejestrowy wygasa w następstwie tej czynności prawnej 



 

J

eżeli  każda  lub  kilka  rzeczy  połączonych  lub  pomieszanych  były  obciążone  zastawami  rejestrowymi, 

zastawy  te  obciążają  całość  rzeczy  połączonych  lub  pomieszanych  –  o  pierwszeństwie  między  nimi 
decyduje wcześniejszy dzień wniosku o wpis do rejestr 



 

Gdy  rzecz 

ruchoma  obciążona  zastawem  rejestrowym  lub  wchodząca  w  skład  zbioru  obciążonego  tym 

zastawem  stała  się  częścią  składową  nieruchomości  zastaw  rejestrowy  wygasa  lub  w  drugim  przypadku 
wygasa jedynie co do tej rzeczy  



 

Z

astaw  rejestrowy  obejmuje  przysługujące  zastawcy  roszczenia  o  odszkodowanie  z  tytułu  utraty, 

zniszczenia, uszkodzenia lub obniżenia wartości przedmiotu zastawu rejestrowego  



 

Z

mianę przedmiotu zastawu ujawnia się w rejestrze na wniosek zastawcy lub zastawnika 

 
Wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym: 



 

M

ożna zabezpieczyć wierzytelność pieniężną należącą do dowolnego podmiotu 



 

M

ożna  zabezpieczyć  zarówno  wierzytelność  już  istniejącą  jak  i  przyszłą  lub  warunkową,  wyrażoną  w 

walucie polskiej lub pieniądzu obcym. 



 

W

ierzytelność powinna zostać zidentyfikowana w umowie zastawniczej przez oznaczenie jedynie stosunku 

prawnego z którego ta wierzytelność wynika lub z którego  może wynikać 



 

M

ożna zabezpieczyć wierzytelność pieniężną a także roszczenie o zapłatę kary umownej zastrzeżonej na 

wypadek  niewykon

ania  lub  nienależytego  wykonania  określonego  zobowiązania  pieniężnego  a  także 

roszczenie  o  odszkodowanie  za  szkodę  wynikłą  z  niewywiązania  się  dłużnika  z  takiego  zobowiązania  – 
byleby  w  umowie  zastawniczej  został  określony  stosunek  prawny  i  najwyższa  suma  zabezpieczenia  tej 
warunkowej wierzytelności pieniężnej 



 

Z

abezpiecza roszczenie o odsetki i inne należności uboczne wskazane w umowie zastawniczej oraz koszty 

zaspokojenia zastawnika 

 

Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym: 
Z

aspokojenie  zastawnika  z  rzeczy  obciążonej  następuje  według  przepisów  o  sądowym  postępowaniu 

egzekucyjnym  
 
 

31 

 

P

ozaegzekucyjne sposoby zaspokojenia się zastawnika: 



 

Przejęcie przedmiotu na własność 



 

Sprzedaż przedmiotu zastawu na drodze przetargu publicznego 



 

Pobieranie  przez  zastawnika  dochodów  jakie  przynosi  przedsiębiorstwo  obejmujące  zbiór  rzeczy  lub 
praw obciążonych zastawem rejestrowym 

 



 

O

kreślenie w umowie zastawniczej innego niż egzekucja sposobu zaspokojenia zastawnika nie przekreśla 

możliwości  dochodzenia  zaspokojenia  w  drodze  egzekucji  z  przedmiotu  zastawu  przez  innych  wierzycieli 
zastawcy 



 

W razie skierowania do tego przedmiotu egzekucji 

– zastawnik nie może już korzystać z przewidzianego w 

umowie zastawniczej poza egzekucyjnego sposobu zaspokojenia  



 

W

szczęcie egzekucji z przedmiotu prawa jest możliwe jeśli przedmiot zastawu do którego jest skierowana 

egzekucja, nadal znajduje się w majątku zastawcy 

 
U

mowa  zastawnicza  może  przewidywać  zaspokojenie  wierzyciela  przez  przejęcie  przez  niego  na 

własność przedmiotu zastawu rejestrowego jeżeli: 



 

Zastaw rejestrowy został ustanowiony na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów 
wartościowych lub na innym rachunku  



 

Przedmiotem zastawu są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym 



 

Prz

edmiotem zastawu są rzeczy, wierzytelności i prawa lub zbiory praw stanowiące całość gospodarczą  



 

Przedmiotem zastawu jest wierzytelność z rachunku bankowego  

 

  Z

astawnik, którego wierzytelność jest już wymagalna, dokonuje przejęcia przedmiotu zastawu na własność, 

przez złożenie na piśmie zastawcy, jednostronnego oświadczenia woli o tym przejęciu  

  W 

przypadku  zaspokojenia  w  drodze  sprzedaży  przedmiotu  zastawu  rejestrowego  –  publiczny 

przetarg przeprowadza notariusz lub komornik w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku 
o jego dokonanie 

– sprzedaż ma skutek sprzedaży w postępowaniu egzekucyjnym  

 

zamiarze przejęcia przedmiotu na własność zastawnik powinien zawiadomić zastawcę na piśmie 

  S

trony  mogą  w  umowie  zastawniczej  wybrać  inny  sposób  zaspokojenia  wierzytelności  niż  na  drodze 

postępowania egzekucyjnego – nie mogą natomiast określić tego sposobu inaczej niż czyni to ustawa  

  Z

astawca może korzystać z przedmiotu zastawu rejestrowego zgodnie z jego społeczno  – gospodarczym 

przeznaczeniem, powinien dbać o zachowanie przedmiotu zastawu rejestrowego w stanie nie pogorszonym. 

 

W  wyznaczonym  przez  zastawnika  terminie  obowiązany  jest  umożliwić  mu  zbadanie  stanu  przedmiotu 
zastawu rejestrowego 

  J

eżeli  przedmiot  zastawu  wydany  zastawnikowi  przynosi  pożytki,  powinien  on  w  braku  odmiennego 

zastrzeżenia w umowie, pobierać je i zaliczyć na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. 

 
Wygaśnięcie zastawu rejestrowego: 

  K

iedy przestaje istnieć zabezpieczona wierzytelność 

  Konfuzji 
 

Zrzeczenia się tego prawa przez zastawnika 

 

Rozwiązania umowy zastawniczej przez obie strony 

  G

dy obciążona nim rzecz ruchoma staje się częścią nieruchomości 

 



 

W

ygasa ze względu na zasługujący  na ochronę interes nabywcy rzeczy obciążonej zastawem  



 

W

ygasa po  upływie lat 20 lub najpóźniej w  wypadku  umownego przedłużenia jego bytu  – 30 lat od chwili 

jego wpisu do rejestru  



 

W

ygasa w skutek wykreślenia go z rejestru 

 
Zastaw skarbowy: 



 

P

owstaje  w  następstwie  konstytutywnego  wpisu  do  prowadzonego  przez  urzędy  skarbowe  rejestru 

zastawów skarbowych 



 

S

łuży  zabezpieczeniu  zarówno  wierzytelności  podatkowych  skarbu  państwa  jak  też  jednostek  samorządu 

terytorialnego 



 

N

iewyłączone  spod  egzekucji  rzeczy  ruchome  i  prawa  zbywalne  należące  do  podatnika  albo  innego 

dłużnika, których wartość w dniu ustanowienia zastawu wynosi co najmniej 10 000zł 



 

Z

aspokojenie następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji 



 

Jest sk

uteczny wobec każdoczesnego właściciela przedmiotu zastawu  



 

Z

astaw  skarbowy  ma  pierwszeństwo  zaspokojenia  przed  pozostałymi  wierzycielami  osobistymi  –  a  także 

pierwszeństwo zaspokojenia przed zastawem zwykłym  



 

P

o nowelizacji nie będzie miał już tego pierwszeństwa 

 

 

32 

 

K

SIĘGI WIECZYSTE I EWIDENCJA GRUNTÓW

: 

K

sięgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości 



 

S

ą rejestrami obejmującymi nieruchomości 



 

D

rugi rejestr nieruchomości – ewidencja gruntów i budynków  

 
O 

ile księgi wieczyste mają zapewnić bezpieczeństwo obrotu nieruchomościami o tyle podstawowym 

celem  ewidencji  jest  rejestracja  danych  umożliwiających  państwu  i  jednostkom  samorządu 
terytorialnego  wykonywanie  zadań  związanych  z  zagospodarowaniem  przestrzennym,  gospodarką, 
zasobami  ziemi,  ustaleniem  danin  publicznych. 

Poza  tym  dane  te  stanowią  podstawę  oznaczenia 

nieruchomości w KW 
 
U

powszechnienie ksiąg wieczystych: 



 

Ustawa nakłada na właściciela obowiązek złożenia wniosku o ujawnienie swojego prawa w księdze 
wieczystej 

– a także, jeżeli nieruchomość nie miała do tej pory założonej KW – wniosku o jej założenie 

pod  rygorem  odpowiedzialności  za  szkodę  poniesioną  przez  osobę  3  w  skutek  niewykonania  tego 
obowiązku  



 

Do złożenia wniosku o założenie księgi wieczystej uprawnione są poza właścicielem i użytkownikiem 
wieczystym 

– także inne osoby, którym przysługują prawa podlegające ujawnieniu w KW a szczególnych 

wypadkach 

– także uprawnionemu organowi 



 

Nakłada na notariusza obowiązek  zamieszczenia w akcie wniosku o dokonanie wpisu (pierwszego) do 
księgi wieczystej  – wniosku o założenie księgi i przekazania tego aktu sądowi wieczysto księgowemu 

 
Zasada powszechności ksiąg wieczystych  
U

stawa  wprowadziła  urzędowe  zakładanie  ksiąg  wieczystych  dla  wszystkich  nieruchomości,  bez 

względu  na  wolę  i  inicjatywę  właścicieli  poszczególnych  nieruchomości  lub  innych  osób  rzeczowo 
uprawnionych 
 



 

Z

wiązane  są  z  nieruchomością  a  nie  osobą  właściciela  –  prowadzi  się  je  dla  poszczególnych 

nieruchomości niezależnie od zmian dotyczących osoby właściciela  



 

D

la każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą  



 

G

łównym  prawem  występującym  w  KW  jest  prawo  własności  –  pozostałe  prawa  rzeczowe  (wyjątkowo 

osobiste) mogą być do tych ksiąg wpisywane jako prawa od własności pochodne  



 

KW 

mogą  być  prowadzone  w  celu  ustalenia  stanu  prawnego  własnościowych  rzeczowych  praw 

spółdzielczych  do  lokali  (obecnie  takim  prawem  rzeczowym  jest  spółdzielcze  własnościowe  prawo  do 
lokalu) 

–  w  takiej  KW  prawem  głównym  jest  spółdzielcze  własnościowe  prawo  do  lokalu i  do tej  księgi 

wpisywane są ustanowione na tym prawie hipoteki oraz ewentualne inne jego obciążenia 



 

U

jawnia się prawa rzeczowe na nieruchomościach  



 

N

a  treść    księgi  wieczystej  składają  się poszczególne  wpisy  -  wszystkie  adnotacje  wskazujące  na 

zmi

anę stanu prawnego lub na ustalenie tego stanu zgodnie z rzeczywistością  



 

W

pisem do księgi jest także wykreślenie  



 

T

reść wpisu formułuje sędzia na podstawie dokumentu stanowiącego jego podstawę  



 

W

pis obejmuje tylko istotną treść takiego dokumentu (jest jakby jego streszczeniem) 

 
W

pisy dzielą się na: 



 

Ostateczne 

–  definitywnie  kończą  określone  postępowanie  np.  wpis  do  księgi  wieczystej  nowego 

właściciela (kończy postępowanie wszczęte na skutek wniosku o dokonanie takiego wpisu) 



 

Tymczasowe 

– zabezpieczają wynik postępowania – są nimi adnotacje nie mające charakteru wpisu np. 

wpis hipoteki przymusowej na podstawie postanowienia sądu o zabezpieczeniu roszczenia 

 
Prawno - 

materialne zasady Ksiąg wieczystych 



 

Zasada wpisu 



 

Zasady rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych 



 

Zasada domniemań związanych z wpisem 



 

Zasada pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych wpisanych do KW 



 

Zasada skuteczności wobec osób 3 praw i roszczeń osobistych wpisanych do KW 

 
A.  Zasada Wpisu: 



 

Z

miana prawna nieruchomości następuje niezależnie od wpisu  



 

W

pis jest konieczną przesłanką nabycia, zmiany lub wygaśnięcia prawa rzeczowego na nieruchomości 



 

D

eklaratywność wpisów, wyjątkiem są wpisy konstytutywne 

 
W wypadku gdy przepis przewiduje wpis konst

ytutywny jest on konieczną przesłanką zmiany stanu prawnego  



 

Ustanowienie odrębnej własności lokali 



 

Ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego 

33 

 



 

Ustanowienie hipoteki 



 

Przeniesienie i zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego – jeżeli jest ono wpisane do KW 

 

 

Wpis nie jest konieczną przesłanką przeniesienia własności! 

  N

ależy odróżnić stan faktyczny nieruchomości od stanu prawnego wynikającego z KW  

  U

stawa  nakłada  na  właścicieli  obowiązek  ujawnienia  w  KW  swojego  prawa  pod  rygorem 

odpowiedzialności  za  szkodę  poniesioną  przez  osobę  3  w  skutek  nieujawnienia  tego  prawa  oraz  w 
szczególnym wypadku pod sankcją grzywny, którą może wymierzyć sąd. 

  W

pis prawa własności ma charakter deklaratywny ale obowiązkowy! 

 
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych (zasada wiarygodności ksiąg wieczystych): 
W 

przypadku  powstania  rozbieżności  pomiędzy  stanem  prawnym  ujawnionym  w  KW  a  stanem  faktycznym 

ustawa  chroni  przede  wszystkim  bezpieczeństwo  obrotu  i  daje  pierwszeństwo  osobie  3  (która  z  osobą 
wpisaną do księgi dokonuje określonej czynności prawnej np. zawiera umowę nabycia własności) 
 
W  razie  niezgodności  między  stanem  prawnym  nieruchomości  ujawnionym  w  księdze  wieczystej  a 
rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z 
osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe  
 
Z

asada wiarygodności ksiąg wieczystych chroni osoby 3 na wypadek: 



 

Nabycia prawa rzeczowego 



 

Innego rozporządzenia takim prawem 



 

Spełnienia świadczenia przez osobę 3 na rzecz osoby ujawnionej jako uprawnionej  

 



 

R

ękojmia jeżeli są spełnione przesłanki jej działania gwarantuje nabywanie prawa od osoby uprawnionej 

wg księgi – nie daje natomiast pewności co do tożsamości tej osoby 

 

Przesłanki rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (muszą być spełnione kumulatywnie!) 
 
  Chroni jedynie nabycie w 

drodze czynności prawnej 

     
 

Czynności prawne polegające na rozporządzeniu prawem rzeczowym ujawnionym w księdze 
(oraz  spełnia  świadczenia  na  rzecz  uprawnionego  według  księgi  na  podstawie  wpisanego  tam 
prawa) 



 

Chroni  przeniesienie  własności  lub  ustanowienie  w  drodze  umowy  ograniczonego  prawa 
rzeczowego albo przeniesienie tego prawa lub zmianę jego treści 



 

W skutek działania rękojmi nabywca może nabyć nieruchomość bez istniejącego dotychczas na niej 
obciążeń 



 

Nabywca nieruchomości władnącej może nabyć wpisaną do księgi służebność gruntową, mimo że 
ta służebność wygasła w skutek niewykonywania  

 
 

Nie jest chronione nabycie pod tytułem ogólnym 



 

Gdy  przedmiotem  nabycia  jest  nie  określone  prawo,  lecz  pewien  majątek  jako  całość  w  którego 
skład wchodziłaby nieruchomość wpisana do KW 

 
 

Nie chroni nabywcy w wypadku rozporządzeń nieodpłatnych 



 

np.  w  wypadku  nabycia  własności  nieruchomości  w  drodze  darowizny  lub  ustanowienia 
nieodpłatnego użytkowania 



 

Jako  rozporządzenie  nieodpłatne  w  aspekcie  rękojmi  należy  traktować  rozporządzenie  o 
charakterze mieszanym  



 

Nie  jest  rozporządzeniem  nieodpłatnym  (a  więc  nie  jest  wyłączone  spod  działania  rękojmi) 
ustanowienie hipoteki gdy następuje w celu zabezpieczenia cudzego długu - a osoba, która hipotekę 
ustanawia nie otrzymuje z 

tego tytułu żadnego wynagrodzenia. 

 
 

Wyłącza zła wiara osoby 3: 



 

W 

złej  wierze  jest  ten,  kto  wie,  że  treść  księgi  wieczystej  jest  niezgodna  z  rzeczywistym  stanem 

prawnym albo ten kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć 



 

N

ie można przypisać nabywcy nieruchomości złej wiary z tego powodu, że nie sprawdził w organach 

administracji państwowej czy ujawniony w księdze wieczystej zbywca nie utracił własności  



 

P

rzepis  nakazuje  przypisanie  nabywcy  złej  wiary  –  gdy  mógł  się  dowiedzieć  o  tej  niezgodności  z 

łatwością  

 
 

Rękojmia działa także negatywnie: 



 

N

abywca nieruchomości nabywa ją wolną od obciążeń, które wprawdzie istnieją ale które nie zostały 

ujawnione w księdze wieczystej 

34 

 

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko: 



 

P

rawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu, 



 

P

rawu dożywocia, 



 

S

łużebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej, 



 

S

łużebnościom  drogi  koniecznej  albo  ustanowionym  w  związku  z  przekroczeniem  granicy  przy 

wznoszeniu budynku lub innego urządzenia  



 

S

łużebnościom przesyłu  

 

  W 

przypadku prawa dożywocia, które przysługuje wobec określonej osoby jest skuteczne ze swej natury 

w stosunku do każdoczesnego właściciela nieruchomości  

 
Zasada domniemań związanych z wpisem: 
Wpis do księgi nie przesądza o stanie prawnym nieruchomości, stwarza jednak domniemanie, że w zakresie 
objętym jego treścią stan ten jest taki jak wynika z tego wpisu. 
 
Ustawa wiąże z wpisami do księgi wieczystej dwa domniemania prawne: 



 

Domniemanie, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym 



 

Domniemanie, że prawo wykreślone z księgi nie istnieje 
 



 

N

a domniemanie może się powołać każdy zainteresowany 



 

M

ogą  być  obalone  dowodem  przeciwnym  –  w  szczególności  takie  obalenie  może  prowadzić  do 

zastąpienia  wpisu  nieprawdziwego  przez  wpis  właściwy  (do  usunięcia  niezgodności  pomiędzy  treścią 
księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym)  



 

U

sunięcia  niezgodności  dokonuje  się  na  podstawie  dokumentu  lub  orzeczenia,  które  stwierdzają 

deklaratywnie lub konstytutywnie zmianę tego stanu 

 
W  razie  niezgodności  między  stanem  prawnym  nieruchomości  ujawnionym  w  księdze  wieczystej  a 
rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest 
dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. 
 



 

U

sunięcia  takiej  niezgodności  dokonuje  się  w  trybie  procesu  (proces  o  uzgodnienie  treści  księgi 

wieczystej) 

–  wyrok  nakazujący  uzgodnienie  stanowi  podstawę  do  dokonania  odpowiedniego  wpisu  w 

KW 



 

R

oszczenie o uzgodnienie treści KW może być ujawnione przez ostrzeżenie, które wpisuje się do księgi 

na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wydanego przez  sąd, przed którym  toczy się 
proces o uzgodnienie albo na podstawie nieprawomocnego wyroku  



 

O

strzeżenie  samo  przez  się  nie  obala  domniemania  wynikającego  z  kwestionowanego  wpisu  –  jego 

skutkiem jest natomiast 

wyłączenie rękojmi  

 
Zasada pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do KW: 



 

K

olizje między ograniczonymi prawami rzeczowymi są rozstrzygane na zasadzie pierwszeństwa 



 

P

rawo wpisane do KW ma pierwszeństwo przed prawami nie wpisanymi 



 

O 

pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do KW decyduje chwila złożenia wniosku 

 
Zasada skuteczności względem osób 3 praw i roszczeń osobistych wpisanych do księgi: 



 

KW są przeznaczone do ujawniania praw rzeczowych,  



 

P

rawa  należące  do  kategorii  praw  obligacyjnych  mogą  być  ujawnione  w  księdze  wieczystej  jedynie  w 

przypadkach: 

 

o  Prawa 

najmu lub dzierżawy, prawa odkupu lub pierwokupu, prawa dożywocia, 

o  R

oszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie 

ograniczonego prawa rzeczowego; 

o  R

oszczenie  wynikające  z  określenia  zarządu  lub  sposobu  korzystania  z  nieruchomości  przez 

współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników, 

o  R

oszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności, 

o  W

ierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do 

rejestru zabezpieczenia listów zastawnych 

o  P

rawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku,  

 



 

Przez ujawnienie w księdze  wieczystej prawo osobiste lub roszczenie uzyskuje skuteczność  względem 
p

raw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu.  



 

P

rawo  lub  roszczenie  osobiste  służące  przeciwko  danemu  właścicielowi  staje  się  skuteczne  przeciwko 

każdoczesnemu właścicielowi 

 

35 

 



 

P

rawa  osobiste  i  roszczenia  wpisane  do  księgi  wieczystej  nie  uzyskują  skuteczności  względem 

służebności  drogi  koniecznej,  służebności  przesyłu  albo  służebności  ustanowionej  w  związku  z 
przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia. – w odniesieniu do tych praw 
nie mogą nastąpić skutki ujawnienia roszczeń  



 

D

o  pierwszeństwa  praw  osobistych  oraz  roszczeń  ujawnionych  w  księdze  wieczystej  stosuje  się 

odpowiednio  przepisy  o  pierwszeństwie  ograniczonych  praw  rzeczowych.  –  o  pierwszeństwie  prawa 
którego ustanowienie było przedmiotem ujawnionego roszczenia, decyduje chwila złożenia wniosku. 

 

Zasada formalnej jawności ksiąg wieczystych: 



 

N

ie  można  się  zasłaniać  nieznajomością  wpisów  w  KW  ani  wniosków,  o  których  uczyniono  w  niej 

wzmiankę 



 

J

est to skutkiem formalnej jawności KW tzn. powszechnej ich dostępności 



 

K

ażdy  może  przeglądać  księgi  wieczyste  i  akta  ksiąg  wieczystych  –  nie  ma  przy  tym  obowiązku 

wykazywania swojego interesu prawnego  



 

O

dpisy  ksiąg  i  znajdujących  się  w  nich  dokumentów  wydawane  są  jedynie  na  wniosek  osób 

zainteresowanych, notariusza lub odpowie

dnich organów państwowych lub samorządowych 

Zakładanie i prowadzenie KW: 



 

Z

akładane są na wniosek właściciela nieruchomości lub innych osób uprawnionych do złożenia wniosku 

o wpis w księdze  



 

Z 

chwilą dokonania pierwszego wpisu 



 

D

o wniosku o założenie księgi powinny zostać dołączone dokumenty potwierdzające nabycie własności 

przez osobę na której rzecz ma zostać dokonany wpis 

 
KW składa się z 4 działów  

I. 

Obejmuje  oznaczone  nieruchomości  oraz  prawa  związane  z  jej  własnością  (tu  np.  wpisuje  się 
służebności gruntowe przysługujące właścicielowi nieruchomości władnącej) 



 

P

odstawą oznaczenia nieruchomości są dane katastru nieruchomości (do czasu jego powstania dane 

z ewidencji gruntów i budynków) 

 

II. 

Obejmuje wpisy dotyczące prawa własności i użytkowania wieczystego  



 

Tu  t

akże  ujawnia  się  jako  organ  Skarbu  Państwa  –  państwową  jednostkę  organizacyjną  niemającą 

osobowości prawnej w której trwałym zarządzie znajduje się nieruchomość skarbu państwa  

 

III. 

Obejmuje  wpisy  dotyczące  ograniczonych  praw  rzeczowych  obciążających  nieruchomość  (  z 
wyjątkiem  hipotek),  wpisy  ograniczeń  w  rozporządzaniu  nieruchomością  i  użytkowaniem 
wieczystym oraz wpisy praw i roszczeń osobistych + dożywocie 

 

IV. 

Obejmuje hipoteki i dotyczące ich roszczenia 

 



 

Przy księdze wieczystej prowadzi się akta księgi wieczystej do których składa się dokumenty i pisma 

dotyczące nieruchomości  – zbiór dokumentów 

 

POJĘCIE

 

PRAWA

 

RODZINNEGO 

Zajmuje się szeroko rozumiana rodziną i stosunkami prawnymi jakie zachodzą w rodzinie zarówno 
majątkowymi  jak  i  niemajątkowymi,  jakie  wynikają  z  małżeństwa,  pokrewieństwa  oraz  opieki  i 
kurateli 

Źródła prawa rodzinnego: 

 

Konstytucja gwarantuje ochronę prawą i opiekę rodzinie, macierzyństwu i rodzicielstwu. Jednocześnie 
rozstrzyga kwestię, że małżeństwo to wyłącznie związek kobiety i mężczyzny. 



 

Do 

wolności i praw osobistych zalicza konstytucja w art. 47 prawo każdego do ochrony prawnej życia 

rodzinnego.  Prawo  to  obejmuje  zarówno  zakaz  ingerencji  państwa  w  sferę  życia  rodzinnego,  jak  i 
obowiązek państwa zapewnienia ochrony w wypadku naruszenia tej sfery życia. 



 

Konstytucja  gwarantuje  również  prawo  rodziców  do  wychowania  dzieci  zgodnie  z  własnymi 
przekonaniami oraz prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i 
religijnego  zgodnie  ze  swoimi  przekonaniami.  Regulacja  ta  oznacza 

respektowanie  przez  państwo 

zasady autonomii rodziny. 



 

Państwo zostało zobowiązane do uwzględniania dobra rodziny, ze szczególną troską w stosunku do 
rodzin  znajdujących  się  w  trudnej  sytuacji  materialnej  i  społecznej,  zwłaszcza  wielodzietnych  i 
niepełnych,  które  mają  prawo  do  szczególnej  pomocy  ze  strony  władz  publicznych.  Do  takiej 
szczególnej pomocy ma  matka przed i po urodzeniu dziecka  

 

Ratyfikowane umowy międzynarodowe, 

 

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1965 r. 

36 

 

 

Kodeks Cywilny 

 

Kodeks postępowania cywilnego 

 

Prawo prywatne Międzynarodowe 

 

Prawo o aktach stanu cywilnego 

 

Ustawa o funduszu alimentacyjnym 

 

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich 

 
Zasady prawa rodzinnego: 
 
Zasada dobra dziecka  



 

Podstawowym źródłem tej zasady jest Konstytucja RP – art. 72.  



 

Przepis ten statuuje obowiązek państwa zapewnienia ochrony praw dziecka, prawo do opieki i pomocy 
władz  publicznych  dziecka  pozbawionego  opieki  rodzicielskiej,  obowiązek  państwa  ochrony  dziecka 
przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją, a nadto obowiązek władz publicznych oraz 
osób  odpowiedzialnych  za  dziecko  do  wysłuchania  i  w  miarę  możliwości  do  uwzględnienia  zdania 
dziecka w toku ustalania praw dziecka.  



 

Przepis powołuje urząd Rzecznika Praw Dziecka. 



 

Zasada dobra dziecka znajduje swój wyraz w konwencji o prawach dziecka.  



 

W KRO:  

o 

Wyłączając  dopuszczalność  rozwodu,  jeżeli  wskutek  niego  miałoby    ucierpieć  dobro  wspólnych 
małoletnich dzieci małżonków, 

o 

Dotyczące ustalenia pochodzenia dziecka, 

o 

Dotyczące  stosunków  między  rodzicami  a  dziećmi,  w    tym  szczególnie  odnoszące  się  do  władzy 
rodzicielskiej, 

o 

Regulujące kwestię przysposobienia, 

o 

Regulujące sprawy opieki i rodzin zastępczych, 

o 

Statuując obowiązek rodziców do świadczeń alimentacyjnych względem  dziecka. 

 
Zasada ochrony rodziny  



 

W art. 18 Konstytucji RP 



 

Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod 
ochroną i opieką RP.  



 

W KRO dobrem rodziny ustawodawca kieruje się: 



 

Uprawniając sąd opiekuńczy do udzielenia zezwolenia ma zawarcie małżeństwa kobiecie, mającej lat 
16, a nie mającej jeszcze lat 18, jeżeli zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem rodziny.  
 

Zasada monogamii  



 

W art. 18 Konstytucji RP i znalazła swoje rozwiniecie w KRO, który zakazuje zawierania małżeństwa 
temu,  kto  już  pozostaje  w  związku  małżeńskim.  Małżeństwo  zawarte  wbrew  temu  zakazowi  może 
zostać rozwiązane przez sąd na żądanie każdego, który ma w tym interes prawny. 



 

Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim, podlega odpowiedniej karze. 



 

Zarówno  mężczyzna  jak  i  kobieta  nie  mogą  pozostawać  jednocześnie  w  więcej  niż  jednym  ważnie 
zawartym małżeństwie 



 

Poligamia- 

wielożeństwo, poliandria-posiadanie kilku mężów 

 

Zasada równego traktowania świeckiej i wyznaniowej formy zawierania małżeństw  



 

Małżeństwo  kanoniczne,  o  ile  spełnione  są  określone  w  tym  przepisie  warunki,  od  chwili  jego 
zawarcia  wywiera  takie  skutki,  jakie  pociąga  za  sobą  zawarcie  małżeństwa  zgodnie  z  prawem 
polskim. 



 

Dwie równorzędne formy zawierania małżeństw: 

 

przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, 

 

przed duchownym kościoła albo innego związku wyznaniowego. 



 

Konieczną  przesłanką  jest  złożenie  przez  małżonków  oświadczenia  woli  w  obecności  duchownego, 
jednoczesnego  zawarcia  małżeństwa  podlegającemu  prawu  polskiemu  i  sporządzenie  następnie 
przez kierowni

ka urzędu stanu cywilnego aktu małżeństwa. 

 

Zasada trwałości związku małżeńskiego  



 

Konstytucja, gwarantuje rodzinie ochronę i opiekę państwa oraz nakazuje państwu uwzględniać dobro 
rodziny w swojej polityce społecznej i gospodarczej, a nadto zapewnia prawo do szczególnej pomocy 
ze strony władz publicznych rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, a 
zwłaszcza rodzinom wielodzietnym i niepełnym.  



 

KRO daje wyraz tej zasadzie w: 

 

zapobieganie zawieraniu związków małżeńskich w sposób lekkomyślny, 

 

zakaz zawierania małżeństw osobom zbyt młodym do podejmowania tak poważnych decyzji. 
 

37 

 

Zasada równości (egalitaryzmu) małżonków  
Wszyscy są równi wobec prawa.  
Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie oraz rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach 
rodziny, a w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.  

   

STOSUNKI

 

RODZINNE 

Pojęcie rodziny  
 



 

Ujmuje się rodzinę w 2 postaciach, jako:  

o 

Małą, dwupokoleniową wspólnotę założoną z rodziców i ich dzieci  

o 

Dużą, wielopokoleniową grupę, w  skład której wchodzi szerszy krąg osób spokrewnionych, a nawet 
spowinowaconych. 

 



 

Brak ustawowej definicji rodziny w KRO.  



 

Ustawodawcy chodziło o małą i sformalizowaną wspólnotę powstałą już z chwilą zawarcia małżeństwa, w 
sk

ład której wchodzą również dzieci małżonków.  



 

W  skład  tak  rozumianej  rodziny  małej  zaliczyć  wypada  nie  tylko  wspólne  dzieci  obojga  rodziców, 
małżonków lecz także dzieci o stwierdzonym pochodzeniu od jednego tylko z małżonków. 



 

Dzieci  wchodzą  do  tak  rozumianej  rodziny  tak  długo,  póki  mieszkają  z  rodzicami,  chyba  że  wcześniej 
same zawrą małżeństwo zakładając w ten sposób własną rodzinę.  

 
Pokrewieństwo 
 



 

Ustawodawca nie definiuje pojęcia.  



 

KRO rozróżnia pokrewieństwo w linii prostej oraz pokrewieństwo w linii bocznej. 



 

W  linii bocznej 

spokrewnione są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, ale nie od siebie (np. 

rodzeństwo, bratanek). 



 

W  linii  prostej 

spokrewnione  są  ze  sobą  osoby  pochodzące  jedna  od  drugiej  bądź  od  wspólnego 

przodka (np. ojciec z synem, babk

a z wnuczką). 

 



 

W linii prostej i bocznej rozróżnia się stopnie pokrewieństwa, które oznacza się według liczby urodzeń, 
wskutek których powstało pokrewieństwo. Chodzi tu o liczbę urodzeń dzielących osoby spokrewnione ze 
sobą. 



 

W  linii  bocznej  nie  występują  krewni  w  pierwszym  stopniu.  Najbliższymi  krewnymi  linii  bocznej  jest 
rodzeństwo, spokrewnione w drugim stopniu. 



 

W ramach pokrewieństwa w linii prostej rozróżnia się jeszcze wstępnych (ojciec, dziadek) oraz zstępnych 
(córka, wnuczka, prawnuczka). 

 
Powinowactwo 
Jest  węzłem  prawnym,  powstałym  na  skutek  zawarcia  małżeństwa,  między  małżonkiem  a  krewnym 
drugiego małżonka, który trwa mimo ustania małżeństwa. 
 



 

Stosunek powinowactwa istnieje tylko miedzy jednym z małżonków, a krewnymi drugiego małżonka.  



 

Powinowatym

i są wstępni jednego małżonka w stosunku do drugiego małżonka, pasierbowie, krewni  w 

linii bocznej drugiego małżonka (np. rodzeństwo).  



 

Stosunek  powinowactwa  nie  występuje  pomiędzy  jednym  z  małżonków  a  osobą,  która  pozostaje  w 
związku małżeńskim z krewnym drugiego małżonka. 



 

Rozróżnia się linie i stopnie, które uzależnione są od linii i stopnia pokrewieństwa łączącego dane osoby 
z drugim małżonkiem. 



 

Powinowaci  w  linii  prostej  w  pierwszym  stopniu 

–  teściowie,  a  także  dziecko  drugiego  małżonka 

(pasierb) 



 

W linii bocznej w drugim stopniu 

– rodzeństwo drugiego małżonka,  



 

W trzecim stopniu 

– zstępni tego rodzeństwa. 



 

Powinowaci w linii prostej nie mogą zawrze ze sobą małżeństwa  

 

Konkubinat  

Jest związkiem mężczyzny i kobiety opartym na porozumieniu że będą pozostawać ze sobą w 
trwałej wspólności.  
 

38 

 



 

Nie powstaje wspólność majątkowa tak jak w małżeństwie.  



 

Każdy z nich wzbogaca się na własny rachunek.  



 

Jeżeli  jakieś  przedmioty  kupują  ze  wspólnych  środków  stają  się  współwłaścicielami  niekoniecznie  w 
częściach równych.  



 

Nie  istnieje  domniemanie,  przeciwnie  niż  w  małżeństwie  że  dzieci  z  niego  urodzone  są  dziećmi 
konkubenta. Dziecko takie musi zostać uznane  w USC lub też jego ojcostwo może być ustalone przed 
sądem.  



 

Dzieci urodzone z konkubinatu mają takie same prawa jak dzieci urodzone z małżeństwa.  



 

Między konkubentami nie istnieje także obowiązek alimentacyjny.  



 

Konkubenci nie mogą wspólnie przysposobić dziecka gdyż KRO stanowi że wspólnie  uczynić mogą to 
tylko  małżonkowie.  Nie ma  natomiast    przeszkód  prawnych  do  przysposabiania  dziecka  1  konkubenta 
przez 2. 

 

ZAWARCIE

 

MAŁŻEŃSTWA 

 
Małżeństwo  
Jest trwałym (ale nie nierozerwalnym) i legalnym związkiem mężczyzny i kobiety, powstałym z ich woli, 
jako  równoprawnych  stron,  w  celu  wspólnego  pożycia,  realizacji  dobra  małżonków,  dobra  założonej 
rodziny i jej celów społecznych  

 
Zaręczyny  



 

Złożona drugiej osobie obietnica zawarcia małżeństwa może mieć prawne reperkusje normatywne.  



 

Nie da się zastosować do takiej obietnicy konstrukcji umowy przedwstępnej  



 

Z obietnicy zawarcia małżeństwa mogą jednak powstać pewne roszczenia majątkowe w postaci:  

 

żądania zwrotu kwot wydatkowanych na uzasadnione przygotowania do ślubu  

 

żądania  zwrotu  podarunków  zaręczynowych  bądź  to  przy  zastosowaniu  konstrukcji  darowizny 
warunkowej  lub  też  na  podstawie  przepisów  o  nienależnym  świadczeniu  z  argumentacją,  że  skoro 
ktoś uchyla się od zawarcia małżeństwa, odpadła podstawa prawna dla podarunku zaręczynowego. 

 

Przesłanki formalno – porządkowe:   



 

Nupturienci powinni wykazać swoją tożsamość i przedłożyć dokumenty pozwalające ustalić wiek i stan 
cywilny oraz pisemne zapewnienie że nie wiedzą  o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego 
małżeństwa.  



 

Sąd  może  zwolnić  od  obowiązku  złożenia  dokumentów  kiedy  napotyka  to  trudne  do  przezwyciężenia 
przeszkody.  



 

Małżeństwo  nie  może  być  zawarte  przed  upływem  miesiąca  od  dnia  kiedy  nupturienci  złożyli 
kierownikowi USC w/w dokumenty.  



 

Powinno ono być zawarte w USC, publicznie i uroczyście w obecności 2 pełnoletnich świadków. 



 

Z ważnych powodów małżeństwo może być zawarte poza USC.  



 

W  razie  niebezpieczeństwa  grożącego  bezpośrednio  życiu  1  ze  stron,  małżeństwo  może  być  zawarte 
niezwłocznie przed kierownikiem USC lub duchownym  

 
Wymogi prawne do zawarcia małżeństwa  
 
Małżeństwo  zostaje  zawarte  gdy  mężczyzna  i  kobieta  jednocześnie  obecni  złożą  przed 
kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.  
 
Przesłanki które powinny łącznie zaistnieć aby skutecznie zawrzeć małżeństwo (kumulatywnie): 



 

Odmienność płci nupturientów:  

o 

Nie  wynika  tylko  z  funkcji  prokreacyjnej  małżeństwa.  Związki  homoseksualne  (lesbijskie)  są 
sprzeczne z celem i funkcją społeczną rodziny.  

o 

W  przypadku  obojnactwa  określenie  płci  danej  osoby  należy  do  biegłego,  rozstrzygają  cechy 
przeważające;  w  przypadku  zaś  transseksualizmu  różnicę  płci  określa  nie  tylko  wpis  do  aktu 
urodzenia, ale faktyczny stan w chwili zawarcia małżeństwa. 



 

Złożenie zgodnych oświadczeń:  

o 

Przejawia się on w tym że odpowiadają one sobie pod względem treści a ich zgodność zapewnia 
sposób ich składania, mianowicie każda ze stron powtarza treść oświadczenia za kierownikiem 
USC  



 

Jednoczesna obecność przy składaniu oświadczeń:  

o 

Od  tej  zasady  przewidziane  jest  odstępstwo  i  z  ważnych  powodów  dopuszcza  zawarcie 
małżeństwa przez pełnomocnika.  

o 

O istnieniu ważnych powodów decyduje sąd.  

o 

Legitymowanym do żądania udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika 
jest  tylko  osoba  która  chce  udzielić  takiego  pełnomocnictwa,  które  powinno  być  udzielone  na 

39 

 

piśmie  z  podpisem  urzędowo  poświadczonym  i  wymieniać  osobę  z  którą  ma  być  zawarte 
małżeństwo. 



 

Złożenie oświadczeń przed kierownikiem USC:  

o 

Oznacza  to  że  złożenie  oświadczeń  o  wstąpieniu  w  związek  małżeński  przed  inną  osobą  nie 
powoduje skutku zawarcia małżeństwa.  

o 

Do ważności zawarcia małżeństwa nie potrzebne jest jego ogłoszenie (ale również duchownym, 
gdy kierownik USC sporządzi akt małżeństwa oraz konsulem, jeśli nupturienci przebywają poza 
granicami). 

 
Niezachowanie którejkolwiek z powyższych przesłanek sprawia, że nie nastąpiło zawarcie małżeństwa   

ZAWARCIE

 

MAŁŻEŃSTWA 

1.  zasada monogamii 
2. 

zasada świeckości 

3. 

zasada trwałości małżeństwa – powinno być dozgonne (separacja) ale nie nierozwiązywalne 

4. 

zasada równości małżonków 

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika  



 

Z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub 
oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającemu prawu polskiemu, w wypadku 
zawierania związku małżeńskiego, zostało złożone przez pełnomocnika  



 

Pełnomocnictwo  musi  być  udzielone  na  piśmie  z  podpisem  urzędowo  poświadczonym  i  wymieniać 
osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte. 



 

Jest  to  wyjątek  od  zasady,  według  której  małżeństwo  powinno  być  złożone  osobiście  przez 
nupturientów. 

 



 

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika jest możliwe, kiedy spełnione zostaną kumulatywnie 
trzy przesłanki, a mianowicie: 

o 

Występują ważne powody do zawarcia małżeństwa w tej formie, 

o 

Sąd udzieli zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika, 

o 

Pełnomocnictwo  zostanie  udzielone  na  piśmie  z  podpisem  urzędowo  poświadczonym,  z 
wymienieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte. 

 



 

Pełnomocnictwo do zawarcia związku małżeńskiego dla swojej ważności winno być złożone w 
szczególnej formie: 

o 

Powinno być udzielone w formie pisemnej, 

o 

Podpis pod pełnomocnictwem musi być urzędowo poświadczony (przez notariusza), 

o 

Musi wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte. 

 
Przeszkody małżeńskie  
Przeszkody  te  są  wyczerpująco  wymienione  w  KRO,  mogą  powodować  unieważnienie 
małżeństwa: 
 
Nieosiągnięcie wymaganego wieku:  

o 

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat 18.  

o 

Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie która ukończyła lat 16, a z 
okoliczności wynika że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.  

o 

Niezachowanie przesłanki wymaganego wieku jest podstawą do unieważnienia małżeństwa, którego 
może żądać każdy z małżonków.  

o 

Ale jeżeli kobieta zaszła w ciąże jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku 
przypisanego wieku.  

o 

Unieważnienie jest jednak niedopuszczalne jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek wiek ten 
osiągnął. 

 

Przeszkoda ubezwłasnowolnienia:  

o 

Małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie podlega unieważnieniu.  

o 

ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd na podstawie art. 13 KC.  

o 

Unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków.  

o 

Nie można jednak unieważnić małżeństwa po uchyleniu ubezwłasnowolnienia mimo że w czasie jego 
zawarcia istniała omawiana przeszkoda. 

 
 
 
 
 

40 

 

Przeszkoda choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego  

o 

Jest podstawą unieważnienia małżeństwa jeżeli występowała w chwili zawarcia małżeństwa.  

o 

Nie  ma  ona  jednak  charakteru  bezwzględnego  gdyż  sąd  może  zezwolić  na  zawarcie  małżeństwa 
jeżeli  choroba  lub  niedorozwój  nie  zagraża  małżeństwu  ani  zdrowiu  przyszłego  potomstwa  ani  nie 
będzie przeszkodą dla prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej.  

o 

Unieważnienia z tych powodów może żądać każdy z małżonków.  

o 

Małżeństwo zawarte mimo istnienia choroby psychicznej 1 z małżonków nie podlega unieważnieniu 
jeżeli choroba ta później ustała [konwalidacja małż.]. 
 

Przeszkoda bigamii:  

o 

Nie może zawrzeć małżeństwa kto już pozostaje w związku małżeńskim.  

o 

Unieważnienie małżeństwa z tego powodu może żądać każdy kto ma w tym interes prawny.  

o 

Nie  można  unieważnić  małżeństwa  z  powodu  pozostawania  przez  1  z  małżonków  w  poprzednio 
zawartym  związku  małż.  jeżeli  poprzednie  małżeństwo  ustało  lub  zostało  unieważnione,  chyba  że 
ustanie  tego  małżeństwa  nastąpiło  przez  śmierć  osoby  która  zawarła  ponowne  małżeństwo 
pozostając w poprzednio zawartym zw. małż.  

o 

Bigamia jest także przestępstwem przeciwko rodzinie. 
 

Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa:  

o 

Nie  mogą  zawrzeć  ze  sobą  małżeństwa  krewni  w  linii  prostej,  rodzeństwo  ani  powinowaci  w  linii 
prostej.  

o 

Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi.  

o 

Unieważnienia małżeństwa mogą dochodzić w przypadku pokrewieństwa każdy kto ma w tym interes 
prawny, a w przypadku powinowactwa każdy z małżonków. 

 
Przeszkoda przysposobienia:  

o 

Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.  

o 

Unieważnienia może żądać każdy z małżonków.  

o 

Nie  można  unieważnić  małżeństwa  z  powodu  stosunku  przysposobienia  między  małżonkami  jeżeli 
stosunek ten ustał.  

o 

Nie zakazuje więc małżeństwa między przysposobionym a krewnymi przysposabiającego. 

 
Wady oświadczenia woli przy zawarciu małżeństwa  

Małżeństwo  może  być  unieważnione  jeżeli  oświadczenie  o  wstąpieniu  w  związek  małżeński  zostało 
złożone: 



 

Tylko z przyczyn określonych w dziale pierwszym KRO 



 

Nie może być unieważnione po jego ustaniu (z wyjątkiem sytuacji wynikających z małżeństwa między 
krewnymi oraz bigamii); 



 

Przez  osobę  która  z  jakichkolwiek  powodów  znajdowała  się  w  stanie  wyłączającym  świadome 
wyrażanie woli; 



 

Pod  wpływem  błędu  co  do  tożsamości  drugiej  strony.  Chodzi  tutaj  o  tzw.  tożsamość  cywilną  (czy 
nupturient  jest  kawalerem,  panną,  czy  jest  rozwiedziony,  czy ma  już  dzieci  itp.)  oraz  o  właściwości 
osobiste  nupturienta  (np.  niemoc  płciowa,  homoseksualizm,  transseksualizm,  narkomania,  głęboki 
alkoholizm); 



 

Pod  wpływem  bezprawnej  groźby  drugiej  strony  lub  osoby  trzeciej,  jeżeli  z  okoliczności  wynika,  że 
składający  oświadczenie  mógł  się  obawiać,  że  jemu  samemu  lub  innej  osobie  grozi  poważne 
niebezpieczeństwo  osobiste.  Groźba  taka  powinna  cechować  się  bezprawnością;  być  na  tyle 
poważna  że  składający  oświadczenie  mógł  się  obawiać  jej  skutków;  pozostawać  w  związku 
przyczynowym  ze  złożonym  oświadczeniem  o  wstąpieniu  w  związek  małżeński.  Unieważnienia 
małżeństwa  może  żądać  małżonek  który  złożył  oświadczenie  dotknięte  wadą.  Nie  można  żądać 
unieważnienia  małżeństwa  po  upływie  6  miesięcy  od  ustania  stanu  wyłączającego  świadome 
wyrażenie  woli,  od  wykrycia  błędu  lub  ustania  obawy  wywołanej  groźbą,  a  w  każdym  wypadku  po 
upływie lat 3 od zawarcia małżeństwa. 

 



 

Unieważnienie  może  nastąpić  także  po  śmierci  jednego  z  małżonków.  Na  jego  miejsce  wstępuje 
wtedy kurator sądowy, a w przypadku śmierci małżonka wytaczającego powództwo – na jego miejsce 
mogą wejść zstępni.  



 

Orzekając  o  unieważnieniu  sąd  orzeka  również  czy  i  który  z  małżonków  zawarł  małżeństwo  w  złej 
wierze  (czyli  czy  wiedział  w  chwili  zawarcia  małżeństwa  o  okolicznościach  stanowiących  podstawę 
jego unieważnienia). 



 

Do  skutków  unieważnienia  stosuje  się  odpowiednio  przepisy  dotyczące  rozwodu  z  tym 
zastrz

eżeniem, iż małżonka będącego w złej wierze traktuje się odpowiednio jak małżonka winnego 

rozkładu pożycia małżeńskiego.  



 

Z powództwem o unieważnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa może wystąpić 
prokurator.  

 

41 

 

Wzajemne prawa i obowiązki małżonków  
  

Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie, są obowiązani do:  



 

Wspólnego pożycia (wspólność fizyczna, duchowa i gospodarcza),  



 

Do wzajemnej pomocy, 



 

Wierności,  



 

Współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.  

 



 

Małżonkowie  rozstrzygają  wspólnie  o  istotnych  sprawach  rodziny;  w  braku  porozumienia  każdy  z  nich 
może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.  



 

O  nazwisku

,  które  każdy  z  małżonków  będzie  nosił  po  zawarciu  małżeństwa,  decyduje  jego 

oświadczenie  złożone  przed  kierownikiem  urzędu  stanu  cywilnego.  Oświadczenie  może  być  złożone 
bezpośrednio  po  zawarciu  małżeństwa  albo  przed  sporządzeniem  przez  kierownika  urzędu  stanu 
cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.  



 

Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy 
z  małżonków  może  również  zachować  swoje  dotychczasowe  nazwisko  albo  połączyć  z  nim 
dotychczas

owe  nazwisko  drugiego  małżonka.  Nazwisko  utworzone  w  wyniku  połączenia  nie  może 

składać się z więcej niż dwóch członów.  



 

W  razie  niezłożenia  oświadczenia  w  sprawie  nazwiska,  każdy  z  małżonków  zachowuje  swoje 
dotychczasowe nazwisko.  

 

Prawa i obowiązki majątkowe: 



 

Małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, 
przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli.  
o 

Zadośćuczynienie  temu  obowiązkowi  może  polegać  także,  w  całości  lub  w  części,  na  osobistych 
staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.  

o 

Jeżeli  jeden  z  małżonków  pozostających  we  wspólnym  pożyciu  nie  spełnia  ciążącego  na  nim 
obowiązku  przyczyniania  się  do  zaspokajania  potrzeb  rodziny,  sąd  może  nakazać,  ażeby 
wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były  w całości lub w 
części wypłacane do rąk drugiego małżonka.  

o 

Nakaz ten zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może 
jedna

k na wniosek małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.  

 



 

Jeżeli  prawo  do  mieszkania  przysługuje  jednemu  małżonkowi,  drugi  małżonek  jest  uprawniony  do 
korzystania  z  tego  mieszkania  w  celu  zaspokojenia  potrzeb  rodziny 

–  odpowiednie  do  przedmiotów 

urządzenia domowego. 
 



 

W  razie  przemijającej  przeszkody,  która  dotyczy  jednego  z  małżonków  pozostających  we  wspólnym 
pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w  sprawach zwykłego zarządu,  w  szczególności może 
bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego 
przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.  

 



 

Oboje  małżonkowie  są  odpowiedzialni  solidarnie  za  zobowiązania  zaciągnięte  przez  jednego  z  nich  w 
sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.  

o 

Z  ważnych  powodów  sąd  może  na  żądanie  jednego  z  małżonków  postanowić,  że  za  powyższe 
zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. 

o 

Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.  

o 

Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności jest skuteczne, jeżeli było im wiadome. 

 
Zawarcie małżeństwa przed duchownym  
Na podstawie Konkordatu między Stolicą Apostolską i RP w dniu 28.07.1993 r., po odpowiedniej zmianie 
prawa  polskiego  stworzono  możliwość  zawierania  małżeństw  przed  duchownym  z  jednoczesnym 
zawarciem małżeństwa zgodnie z prawem polskim. 
 



 

Od  chwili  zawarc

ia  małżeństwo  kanoniczne  wywiera  takie  skutki,  jakie  pociąga  za  sobą  zawarcie 

małżeństwa zgodnie z prawem polskim, jeżeli: 

o 

Między nupturientami nie istnieją przeszkody wynikające z prawa polskiego, 

o 

Złożą oni przy zawieraniu małżeństwa zgodne oświadczenie woli dotyczące wywarcia takich skutków, 

o 

Zawarcie  małżeństwa  zostało  wpisane  w  aktach  stanu  cywilnego  na  wniosek  przekazany  urzędowi 
stanu  cywilnego  w  terminie  5  dni  od zawarcia małżeństwa;  termin  ten  ulega  zawieszeniu,  jeżeli  nie 
został  dotrzymany  z  powodu  siły  wyższej,  do  czasu  ustania  tej  przyczyny  (przy  czym  nadanie  w 
placówce pocztowej polskiego operatora publicznego listem poleconym uważa się za równoznaczne 
ze złożeniem w USC) – przy obliczaniu biegu terminu nie wlicza się dni ustawowo wolnych od pracy.  

 

Przesłanki  konieczne  do  zawarcia  małżeństwa  wyznaniowego  ze  skutkami  podlegającymi  prawu 
polskiemu (kumulatywnie): 

42 

 

 



 

Kierownik  USC  wydaje  osobom  zamierzającym  zawrzeć  małżeństwo  zaświadczenie  stwierdzające 
brak  okoliczności  wyłączających  zawarcie  małżeństwa  oraz  treść  i  datę  złożonych  przed  nim 
oświadczeń  w  sprawie  nazwisk  przyszłych  małżonków  i  ich  dzieci  (ważne  3  miesiące  od  chwili 
wydania), pouczając przy tym strony o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa 
(jeśli jednak  kierownik  USC  dowie  się  o  istnieniu  okoliczności  wyłączającej  zawarcie  zamierzonego 
małżeństwa to odmawia on wydania takiego zaświadczenia a w razie wątpliwości zwraca się do sądu 
o rozstrzygnięcie)  



 

Mężczyzna  i  kobieta  zawierający  związek  małżeński  oświadczają  przed  duchownym  swoją  wolę 
jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, 



 

Kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa  



 

Jeżeli  zostaną  spełnione  powyższe  przesłanki, małżeństwo  uważa  się  za  zawarte  w  chwili  złożenia 
oświadczenia woli w obecności duchownego. 

 
Sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika urzędu cywilnego ma charakter konstytutywny.  



 

W  celu  sporządzenia  aktu  małżeństwa  duchowny  niezwłocznie  po  złożeniu  przez  nupturientów 
stosownych oświadczeń sporządza zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w 
jego  obecności  przy  zawarciu  związku  małżeńskiego  podlegającego  prawu  wewnętrznego  Kościoła 
albo innego związku wyznaniowego.  



 

Zaświadczenia  te  pospisują  duchowny,  małżonkowie  i  dwaj  pełnoletni  świadkowie  obecni  przy 
złożeniu tych oświadczeń. 



 

Zaświadczenie to, wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika urzędu stanu cywilnego, 
duchowny  przekazuje  do  urzędu  stanu  cywilnego  przed  upływem  5  dni  od  zawarcia  małżeństwa; 
nadanie jako przesyłki poleconej w polskim urzędzie pocztowym jest równoznaczne z przekazaniem 
do urzędu stanu cywilnego. 



 

Termin  ten  jest  terminem  prekluzyjn

ym.  Złożenie  zatem  przez  duchownego  zaświadczeń  po  tym 

terminie  uniemożliwia  sporządzenie  aktu  małżeństwa.  Ergo  –  wówczas  małżeństwo  świeckie  nie 
zostaje  zawarte.  W  takim  przypadku  jeżeli  małżonkowie  (niedoszli)  zaciągnęli  zobowiązania  lub 
dokonali  innych 

przesunięć  majątkowych  (np.  darowizny)  –  poszkodowany  może  dochodzić  od 

duchownego  naprawienia  szkody,  jeżeli  taka  powstała.  Jeżeli  zachowanie  owego  5-o  dniowego 
terminu nie jest możliwe z powodu siły wyższej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania 
przeszkody. 



 

Jeżeli  kierownik  urzędu  stanu  cywilnego  odmawia  sporządzenia  aktu  małżeństwa,  powiadamia  na 
piśmie  osobę  zainteresowaną  o  przyczynie  odmowy.  Osoba  zainteresowana  w  terminie  14  dni  od 
doręczenia jej pisma kierownika urzędu może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego 
ze  względu  na  siedzibę  urzędu  o  rozstrzygnięcie,  czy  okoliczności  uzasadniają  odmowę  dokonania 
czynności. Prawomocne orzeczenie sądu wiąże kierownika urzędu stanu cywilnego. 

 

MAŁŻEŃSKIE

 

USTROJE

 

MAJĄTKOWE 

Rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych – wyróżniamy 3 rodzaje ustrojów: 



 

Wspólność ustawowa, 



 

Ustrój umowny, 



 

Ustrój przymusowy. 

 

W

SPÓLNOŚĆ USTAWOWA 

 



 

Obowiązuje  w  wypadku  gdy  małżonkowie  ani  przed  zawarciem  małżeństwa,  ani  później  nie  zawarli 
umowy majątkowej tzw. intercyzy.  



 

W systemie ustawowej wspólności mogą istnieć 3 majątki (masy majątkowe): majątek wspólny, odrębny 
męża i odrębny żony.  



 

Z  chwilą  zawarcia  małżeństwa  powstaje  między  małżonkami  z  mocy  ustawy  (ex  lege)  wspólność 
majątkowa  (wspólność  ustawowa)  obejmująca  ich  dorobek,  tj.  wartości  majątkowe  nabyte  w  czasie 
trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub jednego z nich (majątek wspólny).  



 

Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków.  



 

Różnica  między  współwłasnością  łączną,  a  współwłasnością  ustawową  polega  na  tym,  że  jej 
przedmiotem mogą  być  nie  tylko  rzeczy,  a  więc  przedmioty materialne,  ale  również  prawa  majątkowe, 
takie jak najem, dzierżawa, wierzytelność. 

 
W czasie trwania wspólności ustawowej: 



 

Udział małżonków w majątku są nieoznaczone,  



 

Udziały w majątku wspólnym powstają dopiero po ustaniu wspólności ustawowej,  



 

Niedopuszczalny jest podział majątku wspólnego, nawet na podstawie zgodnej umowy małżonków, 



 

Żadne z małżonków nie może rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzenia udziałem, który w 
razie  ustania  wspólności  przypadnie  jemu  w  majątku  wspólnym  lub  w  poszczególnych  przedmiotach 
należących do tego majątku. 

43 

 

 

W szczególności stanowią dorobek (majątek wspólny) małżonków: 



 

Pobrane wynagro

dzenie za pracę oraz dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków  



 

Wspólność  nie  obejmuje  tutaj  prawa  majątkowego  ani  roszczenia,  lecz  otrzymane  przez  małżonka 
przysporzenie  majątkowe;  ustawodawca  ma  na  myśli  wynagrodzenia  ze  stosunku  pracy,  stypendia 
wypłacone  jednemu  z  małżonków,  emerytury,  renty,  jednorazowe  odszkodowania,  które  sąd  może 
przyznać zamiast renty czy jej części. 



 

Dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków rozumiane jako 
pożytki  naturalne,  pożytki  cywilne,  a  także  pożytki  prawne.  Obejmuje  czysty  dochód,  tj.  przychód  po 
odjęciu  z  niego  koniecznych  wydatków  na  osiągnięcie  tego  przychodu,  a  m.in.  obciążeń 
publicznoprawnych. 



 

Środki  zgromadzone  na  rachunku  otwartego  lub  pracowniczego  funduszu  emerytalnego  każdego  z 
małżonków. 

 
Odrębny majątek każdego z małżonków stanowią: 



 

Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; 



 

Przedmioty  majątkowe  nabyte  przez  dziedziczenie,  zapis  lub  darowiznę,  chyba  że  spadkodawca  lub 
darczyńca inaczej postanowił; 



 

Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; 



 

Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; 



 

Prawa niezbywalne które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; 



 

Pr

zedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo 

z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu 
małżonkowi  z  powodu  całkowitej  lub  częściowej  utraty  zdolności  do  pracy  zarobkowej  albo  z  powodu 
zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość; 



 

Wierzytelności  z  tytułu  wynagrodzenia  za  pracę  lub  z  tytułu  innej  działalności  zarobkowej  jednego  z 
małżonków; 



 

Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; 



 

Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy; 



 

Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny 
stanowi inaczej. 

 



 

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością 
ustawową  także  w  wypadku,  gdy  zostały  nabyte  przez  dziedziczenie,  zapis  lub  darowiznę,  chyba  że 
spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. 

 



 

 

Każdy  z  małżonków  jest  uprawniony  do  współposiadania  rzeczy  wchodzących  w  skład  majątku 

wspólnego  do  korzystania  z  nich  w  takim  zakresie,  jaki  daje  się  pogodzić  ze  współposiadaniem  i 
korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.  



 

W  czasie  trwania  wspólności  ustawowej  żaden  z  małżonków  nie  może  żądać  podziału  majątku 
wspólnego.  



 

Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania 
wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego 
majątku. 

 
Ustanie wspólności majątkowej ustawowej z samego prawa: 



 

Z chwilą ustania małżeństwa: śmierć jednego z małżonków, orzeczenia o rozwodzie lub unieważnienia 
małżeństwa, 



 

W  razie  ubezwłasnowolnienia  jednego  z  małżonków,  niezależnie  od  tego,  czy  jest  to 
ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe; ustanie wspólności majątkowej z tej przyczyny następuje 
w chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków, 



 

W razie orzeczenia separacji. 

 

Ustanie wspólności ustawowej na skutek orzeczenia sądu  



 

Każdy  z  małżonków  z  ważnych  powodów  może  żądać  zniesienia  przez  sąd  wspólności  majątkowej 
zarówno ustawowej, jak i umownej.  



 

Legitymację do wniesienia powództwa o zniesienie wspólności ustawowej posiada także prokurator oraz 
Rzecznik Praw Obywatelskich. 

 
Ważne powody to:  



 

Trwonienie uzyskiwanych dochodów w związku z pijaństwem jednego z małżonków,  



 

Separacja faktyczna małżonków,  



 

Prowadzenie, bądź  sama możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego, jeżeli przemawia 
za tym dobro rodziny lub dobro współmałżonka dłużnika, szczególnie wówczas, gdy małżonkowie od 
dłuższego czasu pozostają w separacji. 

44 

 

 

W szczególności należy mieć na względzie, aby: 



 

Orzeczeniu o zniesieniu małżeńskiej wspólności ustawowej skutek wsteczny był nadawany w sytuacjach 
rzadkich i wyjątkowych,   



 

W  sprawie  o  zniesienie  wspólności  ustawowej  badano  również,  czy  powództwo  nie  zmierza  do 
pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków, 



 

Rodzina  korzystająca  z  dochodów  związanych  z  działalnością  gosp.  jednego  ze  współmałżonków 
ponosiła również ujemne skutki takiej działalności,  



 

O zniesieniu wspólności majątkowej małżeńskiej ze skutkiem wstecznym sąd nie orzekał przy całkowitym 
pomini

ęciu zagrożeń dla interesów osób trzecich. 

 
Prawa i obowiązki małżonków w zakresie ustawowego ustroju majątkowego: 



 

Oboje  małżonkowie  obowiązani  są  do  współdziałania  w  zarządzie  majątkiem  wspólnym  (informowanie 
siebie nawzajem o stanie majątku, o wykonywaniu zarządy majątkiem i o zobowiązaniach obciążających 
majątek) 



 

Każdy  małżonek  może  samodzielnie  zarządzać  majątkiem  wspólnym,  chyba,  że  co  innego  wynika  z 
przepisów KRO (wykonywanie zarządu = czynności dotyczące przedmiotów majątkowych należących do 
majątku wspólnego z uwzględnieniem czynności zmierzających do zachowania tego majątku) 



 

Każdy z małżonków zarządza  samodzielnie przedmiotami majątkowymi służącymi mu do wykonywania 
zawodu  lub  prowadzenia  działalności  zarobkowej  (w  razie  przemijającej  przeszkody  drugi  małżonek 
może dokonać niezbędnych bieżących czynności) 



 

Małżonek  może  sprzeciwić  się  czynności zarządu majątkiem  wspólnym  dokonywanej  przez  drugiego  z 
małżonków (3 wyjątki: czynności w bieżących sprawach życia codziennego, zmierzające do zaspokojenia 
zw

ykłych  potrzeb  rodziny,  podejmowane  w  ramach  działalności  zarobkowej)  –  sprzeciw  jest  skuteczny 

również  wobec osób trzecich o ile miały możliwość zapoznania się z nim przed dokonaniem czynności 
prawnej 



 

Oboje małżonkowie  mają  równe  udziały  w  majątku  wspólnym  (jednakże  z  ważnych  powodów  każdy  z 
małżonków  może  żądać,  ażeby  ustalenie  udziałów  w  majątku  wspólnym  nastąpiło  z  uwzględnieniem 
stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.  



 

Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył 
powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji;  



 

Przy  ocenie,  w  jakim  stopniu  każdy  z  małżonków  przyczynił  się  do  powstania  majątku  wspólnego, 
uwzględnia  się  także  nakład  osobistej  pracy  przy  wychowaniu  dzieci  i  we  wspólnym  gospodarstwie 
domowym). 

 
Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania: 



 

Czynności  prawnej  prowadzącej  do  zbycia,  obciążenia,  odpłatnego  nabycia  nieruchomości  lub 
użytkowania  wieczystego,  jak  również  prowadzącej  do  oddania  nieruchomości  do  używania  lub 
pobierania z niej pożytków, 



 

Czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego 
przedmiotem jest budynek lub lokal, 



 

Czynności  prawnej  prowadzącej  do  zbycia,  obciążenia,  odpłatnego  nabycia  i  wydzierżawienia 
gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa, 



 

Darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. 

 

o 

Ważność  umowy,  która  została  zawarta  przez  jednego  z  małżonków  bez  wymaganej  zgody  drugiego, 
zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, 
którego  zgoda  jest  wymagana,  odpowiedni  termin  do  potwierdzenia  umowy;  staje  się  wolna  po 
bezskutecznym  upływie  wyznaczonego  terminu.  Jednostronna  czynność  prawna  dokonana  bez 
wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna. 
 

o 

Jeżeli  na  podstawie  czynności  prawnej  dokonanej  przez  jednego  małżonka  bez  wymaganej  zgody 
drugiego  osoba  trzecia  nabywa  prawo  lub  zostaje  zwolniona  od  obowiązku,  stosuje  się  odpowiednio 
przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do 
rozporządzania prawem. 

 

o 

Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo jeżeli porozumienie 
z  nim  napotyka  trudne 

do  przezwyciężenia  przeszkody,  drugi  małżonek  może  zwrócić  się  do  sądu  o 

zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro 
rodziny. 

 

o 

Z  ważnych  powodów  sąd  może  na  żądanie  jednego  z  małżonków  pozbawić  drugiego  małżonka 
samodzielnego  zarządu  majątkiem  wspólnym;  może  również  postanowić,  że  na  dokonanie  czynności 
zamiast  zgody  małżonka  będzie  potrzebne  zezwolenie  sądu.  Postanowienia  te  mogą  być  uchylone  w 
razie zmiany okoliczności. 

45 

 

 

o 

Jeżeli  małżonek  zaciągnął  zobowiązanie  za  zgodą  drugiego  małżonka,  wierzyciel  może  żądać 
zaspokojenia  także  z  majątku  wspólnego  małżonków.  Jeżeli  małżonek  zaciągnął  zobowiązanie  bez 
zgody  drugiego  małżonka  albo  zobowiązanie  jednego  z  małżonków  nie  wynika  z  czynności  prawnej, 
wierzycie

l  może  żądać  zaspokojenia  z  majątku  osobistego  dłużnika,  z  wynagrodzenia  za  pracę  lub  z 

dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych 
z  jego  praw  (prawa  autorskie  etc.),  a  jeżeli  wierzytelność  powstała  w  związku  z  prowadzeniem 
przedsiębiorstwa,  także  z  przedmiotów  majątkowych  wchodzących  w  skład  przedsiębiorstwa.  Jeżeli 
wierzytelność  powstała  przed  powstaniem  wspólności  lub  dotyczy  majątku  osobistego  jednego  z 
małżonków,  wierzyciel  może  żądać  zaspokojenia  z  majątku  osobistego  dłużnika,  z  wynagrodzenia  za 
pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści 
uzyskanych z jego praw 

 

o 

Wierzyciel  małżonka  nie  może  w  czasie  trwania  wspólności  ustawowej  żądać  zaspokojenia  z  udziału, 
który  w  razie  ustania  wspólności  przypadnie  temu  małżonkowi  w  majątku  wspólnym  lub  w 
poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. 

 
 
Ustanie wspólności ustawowej z mocy umowy małżonków 



 

Małżonkowie  mogą  przez  umowę  wyłączyć  wspólność  ustawową,  mogą  ją  także  rozszerzyć, 
ograniczyć lub ustalić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.  



 

Umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego  

 

Skutki ustania wspólności ustawowej: 



 

Każdy z małżonków od chwili ustania wspólności może żądać podziału majątku wspólnego, 



 

Od chwili ustania wspólności oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku, który był nią objęty, 



 

Od momentu ustania wspólności ustawowej każdy z małżonków może rozporządzać swoim udziałem 
bez zgody drugiego małżonka. 

Po

dział majątku wspólnego można dokonać: 



 

Na  podstawie  umowy 

małżonków  lub  ich  następców  prawnych,  może  objąć  cały  majątek  lub  być 

ograniczony do jego części; forma umownego podziału majątku może być dowolna (majątek powyżej 
2000 zł – w formie pisemnej, jeżeli do majątku wchodzi nieruchomość – akt notarialny). 



 

Z mo

cy orzeczenia sądu, przed sądem polubownym, sądem powszechnym, w procesie o rozwód, w 

postępowaniu nieprocesowym. 

 
Postępowanie  o  podział  majątku  wspólnego  po  ustaniu  wspólności majątkowej małżeńskiej  toczy  się  w 
trybie postępowania nieprocesowego. Do rozpoznania tych spraw rzeczowo właściwy jest sąd rejonowy. 
Sądem właściwym jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z 
małżonków – sąd spadku. 
 
Osobami uprawnionymi do zgłoszenia wniosku o podział majątku są:  



 

Każde z małżonków,  



 

Spadkobiercy zmarłego małżonka,  



 

Wierzyciel,  



 

Konkubent lub konkubina zmarłego małżonka,  



 

Prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. 

 

U

STRÓJ UMOWNY

 

Małżonkowie  mogą  przez  umowę  wspólność  ustawową  rozszerzyć,  ograniczyć  lub  wyłączyć, 
mogą również ustanowić rozdzielność z wyrównaniem dorobków.  
 



 

Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.  



 

Można ją zawrzeć także przed zawarciem małżeństwa.  



 

Może być zmieniona i rozwiązana.  



 

Małżonkowie  mogą  powoływać  się  względem  osób  trzecich  na  rozszerzenie,  ograniczenie  lub 
wyłączenie  wspólności tylko wtedy, gdy zawarcie przez nich umowy majątkowej oraz jej rodzaj były 
tym osobom wiadome.  



 

Do  wspólności  umownej  stosuje  się  odpowiednio  przepisy  o  wspólności  ustawowej  z  zachowaniem 
wyraźnych odstępstw  

 
Umowę majątkową małżeńską można zawrzeć: 



 

Przed zawarciem małżeństwa  



 

W chwili zawierania małżeństwa, 

46 

 



 

Po zawarciu małżeństwa  

 

 

Wspólność umowna rozszerzona - obejmuje rzeczy i prawa majątkowe, które według przepisów o 
wspólności majątkowej małżeńskiej należą do majątku odrębnego każdego z małżonków. 

 

Nie można przez umowę rozszerzyć zakresu wspólności na: 



 

Przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny, 



 

Prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, 



 

Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, 



 

Wierzytelności  z  tytułu  odszkodowania  za  uszkodzenie  ciała  lub  wywołanie  rozstroju  zdrowia,  o  ile  nie 
wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną 
krzywdę, 



 

Niewymagalne  jeszcze  wierzytelności  o  wynagrodzenie  za  pracę  lub  z  tytułu  innej  działalności 
zarobkowej każdego z małżonków. 

 

o 

Przedmioty  służące  wyłącznie  do  zaspakajania  osobistych  potrzeb  jednego  z  małżonków  nie  zostały 
włączone do wspólności.  

o 

Jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko 
jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do 
majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona.  

o 

W  razie  ustania  wspólności,  udziały  małżonków  są  równe,  chyba  że  umowa  majątkowa  małżeńska 
stanowi inaczej. 

 

Jeżeli  małżonkowie  włączyli  do  wspólności  przedmioty  majątkowe,  które  przy  wspólności  ustawowej 
należałyby do ich majątków odrębnych: 

o 

Wierzyciel,  którego  dłużnikiem  jest  tylko  jeden  z  małżonków,  może  żądać  zaspokojenia  z  majątku 
wspólnego także wtedy, gdy wierzytelność powstała przed zawarciem małżeństwa; 

o 

Udziały małżonków w majątku wspólnym w chwili ustalenia wspólności są równe, chyba że umówiono się 
inaczej.    W  razie  umownego  wyłączenia  wspólności  każdy  z  małżonków  zachowuje  zarówno  majątek 
nabyty  przed  zawarciem  umowy,  jak  i  majątek  nabyty  później;  zarządza  i  rozporządza  całym  swoim 
majątkiem samodzielnie (rozdzielczość majątkowa). 

 

 

Wspólność  umowna  ograniczona  –  zakres  wspólności  umownej  ograniczonej  zależy  od  woli 
małżonków. Mogą oni wyłączyć z niej dowolną ilość rzeczy i praw majątkowych, byleby tylko chociaż 
jedna rzecz lub prawo majątkowe pozostało w tej wspólności. 

 

 

Wspólność  majątkowa  wyłączona  (rozdzielność  majątkowa)  –  w  razie  umownego  wyłączenia 
wspólności  każdy  z  małżonków  zachowuje  zarówno  majątek  nabyty  przed  zawarciem  umowy,  jak  i 
majątek nabyty później; zarządza i rozporządza całym swoim majątkiem samodzielnie. 

 

 

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków - do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem 
dorobków  stosuje  się  przepisy  o  rozdzielności  majątkowej,  z  zachowaniem  przepisów  niniejszego 
oddziału.  Dorobkiem  każdego  z  małżonków  jest  wzrost  wartości  jego  majątku  po  zawarciu  umowy 
majątkowej. 

 



 

Jeżeli umowa majątkowa nie stanowi inaczej, przy obliczaniu dorobków pomija się przedmioty majątkowe 
nabyte  przed  zawarciem  umowy  majątkowej  i  wymienione  w  art.  33  pkt  2,  5-7,  9  (dziesięć  punktów 
regulujących majątek osobisty powyżej) oraz przedmioty nabyte w zamian za nie, natomiast dolicza się 
wartość: 

o  Darowizn  dokonanych  przez  jedn

ego  z  małżonków,  z  wyłączeniem  darowizn  na  rzecz 

wspólnych  zstępnych  małżonków  oraz  drobnych  zwyczajowo  przyjętych  darowizn  na  rzecz 
innych osób, 

o 

Usług  świadczonych  osobiście  przez  jednego  z  małżonków  na  rzecz  majątku  drugiego 
małżonka, 

o 

Nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka. 

 



 

Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili 
rozliczenia.  Po  ustaniu  rozdzielności majątkowej  małżonek,  którego  dorobek  jest  mniejszy  niż  dorobek 
drugiego  małżonka,  może  żądać  wyrównania  dorobków  przez  zapłatę  lub  przeniesienie  prawa.  Z 
ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. W 
razie braku porozumienia między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, rozstrzyga sąd. 



 

W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a 
małżonkiem  pozostałym  przy  życiu.  Spadkobiercy  małżonka  mogą  wystąpić  z  żądaniem  zmniejszenia 
obowiązku wyrównania dorobków tylko wtedy, gdy  spadkodawca  wytoczył powództwo o  unieważnienie 
małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. 

47 

 

U

STRÓJ MAŁŻEŃSKI PRZYMUSOWY 

 

(

ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA

)

 POWSTAJE

: 

 
Z mocy orzeczenia sądu  



 

Na  żądanie  każdego  z  małżonków,  z  ważnych  powodów  (ale  również  z  żądaniem  do  sądu  może 
wystąpić  wierzyciel  jednego  z  małżonków,  jeśli  uprawdopodobni,  że  zaspokojenie  wierzytelności 
stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków);  



 

Rozdzielność  majątkowa  powstaje  z  dniem  oznaczonym  w  wyroku,  który  ją  ustanawia.  W 
wyjątkowych  wypadkach  sąd  może  ustanowić  rozdzielność  majątkową  z  dniem  wcześniejszym  niż 
dzień wytoczenia powództwa,  w  szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu; ustanowienie 
rozdzielności  majątkowej  przez  sąd  na  żądanie  jednego  z  małżonków  nie  wyłącza  zawarcia  przez 
małżonków umowy majątkowej małżeńskiej.  



 

Jeżeli  rozdzielność  majątkowa  została  ustanowiona  na  żądanie  wierzyciela,  małżonkowie  mogą 
za

wrzeć umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu 

przez  wierzyciela  zabezpieczenia,  albo  zaspokojenia  wierzytelności,  lub  po  upływie  trzech  lat  od 
ustanowienia rozdzielności., 

 
Z mocy samego prawa  



 

W razie ogłoszenia upadłości lub ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków  
 

W sposób mieszany  



 

Tzn.  zdarzeniem  prejudycjalnym  powodującym  powstanie  ex  lege  rozdzielności  majątkowej 
małżonków  jest  wyrok  sądowy  orzekający  separację,  jednak  sama  rozdzielność  powstaje  z  mocy 
prawa.  



 

Z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy.  



 

Na  zgodny  wniosek  małżonków  sąd  orzeka  o  utrzymaniu  między  małżonkami  rozdzielności 
majątkowej. 

 

USTANIE

 

MAŁŻEŃSTWA 

 
Nieistnienie małżeństwa 
Małżeństwo nie zostaje zawarte w wypadku: 



 

Gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński złożyły osoby tej samej płci, 



 

Gdy oświadczenie powyższe nie zostało złożone jednocześnie przez obojga nupturientów, 



 

Gdy to oświadczenie odbierała osoba nieupoważniona, 



 

Gdy 

oświadczenia te nie były zgodne, 



 

Gdy  pełnomocnik  nupturienta  nie  posiadał  w  ogóle  lub  posiadał  pełnomocnictwo  nie  spełniające 
wymogów ustawowych, 



 

Gdy  oświadczenie  odbierała  osoba  nie  będąca  w  świetle  danego  prawa  kościelnego  lub  związku 
wyznaniowego ducho

wnym upoważnionym do udzielania małżeństwa, 



 

Gdy  ani  ratyfikowana  umowa  międzynarodowa,  ani  ustawa  regulująca  stosunki  między  państwem  a 
Kościołem, albo związkiem wyznaniowym nie przewiduje możliwości wywołania przez związek małżeński 
podlegający  prawu  wewnętrznemu  tego  Kościoła  albo  związku  takich  skutków,  jakie  pociąga  za  sobą 
zawarcie małżeństwa przed kierownikiem stanu cywilnego, 



 

Jeżeli małżeństwo podlegające prawu wewnętrznemu Kościoła lub związku wyznaniowego okazało się w 
świetle przepisów prawa wewnętrznego Kościoła lub związku nieważne ( 
 

Unieważnienie małżeństwa  



 

Małżeństwo  zawarte  wbrew  ustawowej  przeszkodzie  jest  ważne,  dopóki  nie  zostanie  unieważnione 
zgodnie z przepisami prawa. 



 

Wyrok  orzekający  unieważnienie  małżeństwa  ma  charakter  konstytutywny.  Rezultatem  wyroku 
unieważniającego małżeństwo jest zmiana stanu cywilnego dotychczasowego małżonków. 

 
Małżeństwo może być unieważnione z przyczyny przeszkody: 



 

Wieku,  ubezwłasnowolnia,  choroby  psychicznej,  bigamii,  pokrewieństwa,  powinowactwa, 
przysposobienia, stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, błędu, groźby  

 
Skutki unieważnienia małżeństwa  
Wyrok  w  sprawie  unieważnienia  małżeństwa  ma  charakter  konstytutywny,  obowiązuje  ze  skutkiem 
wstecznym (ex tunc). Takie działanie tego wyroku oznacza, ze małżeństwo unieważnione jest traktowane 
jakby w ogóle nie zostało zawarte. 
 

48 

 

Istnieją dwa wyjątki: 



 

W  zakresie  stosunków  do  wspólnych  dzieci  –  są  one  nadal  traktowane  jak  dzieci  pochodzące  z 
małżeństwa  i  to  zakresie:  domniemania  ojcostwa  i  praw  i  obowiązków  rodziców  wobec  swoich 
małoletnich  dzieci,  a  więc  władzy  rodzicielskiej  nad  nimi  i  obowiązku  dostarczania  im  środków 
utrzymania i wychowania; 



 

W zakresie stosunków majątkowych między małżonkami – obowiązek  
 



 

Za  będącego  w  złej  wierze  uważa  się  małżonka,  który  w  chwili  zawarcia  małżeństwa  wiedział  o 
okolicznościach stanowiących podstawę jego unieważnienia. 



 

Prawomocny  wyrok  orzekający  unieważnienie małżeństwa  ma  skutek  erga  omnes,  co  oznacza,  że  nie 
może on być przez nikogo kwestionowany w innym procesie.    

 
Śmierć małżonka  
Śmierć  jednego  z  małżonków  jest  naturalną  przyczyną  ustania  ich  związku.  Wskutek  śmierci  człowiek 
przestaje być podmiotem prawa, wygasają jego uprawnienia i obowiązki związane ściśle z jego osobą.  



 

Dowodem  ustania  małżeństwa  jest  m.in.  odpis  aktu  zgonu  i  postanowienie  sądu  o  stwierdzeniu 
zgonu. Mają one charakter deklaratywny tj. rozstrzygają o stanie prawnym do czasu gdy nie ustali się 
że osoba żyje lub zmarła w innej chwili niż określono ją we  wspomnianych aktach i nie nastąpi  ich 
zmiana lub uchylenie.  

 
Uznanie małżonka za zmarłego  
Domniemywa  się  że  zaginiony  zmarł  w  chwili  oznaczonej  w  orzeczeniu  o  uznaniu  za  zmarłego. 
Konsekwencją tego domniemania jest ustanie małżeństwa.  



 

Domniemania te są wzruszalne tzn. zainteresowany może żądać uchylenia orzeczenia o uznaniu za 
zmarłego dowodząc że osoba ta żyje albo że zmarła w innej chwili niż wskazana w orzeczeniu.  



 

Domniemania  tego  nie  można  uchylić  jedynie  jeżeli  małżonek  pozostający  przy  życiu  zawarł  nowe 
małżeństwo mniemając że współmałżonek nie żyje (chodzi o ochronę nowego małżeństwa). 

R

OZWÓD

 

 
Przesłanki pozytywne: 
 

 

Zupełny i trwały rozkład pożycia miedzy małżonkami – jeżeli między małżonkami nastąpił trwały i 
zupełny  rozkład  pożycia,  każdy  z  małżonków  może  żądać,  ażeby  sąd  rozwiązał  małżeństwo  przez 
rozwód. 

 
Przesłanka ta jest przesłanka pozytywną bezwzględną, gdyż: 



 

Stanowi warunek sine qua non orzeczenia rozwodu, 



 

Nie przewiduje żadnych wyjątków. 

 



 

Rozkład pożycia jest zupełny dopiero wówczas, gdy wszelkie więzy łączące małżonków zostają zerwane, 
a więc gdy małżeństwo przestaje funkcjonować. 



 

Obok  zupełności  rozkładu  pożycia  małżeńskiego  występować  musi  kumulatywnie  jego  trwałość. 
Trwałość  rozkładu  pożycia  małżeńskiego  pożycia  małżonków,  który  stanowi  decydującą  przesłankę 
rozwodową, bierze się pod uwagę długotrwałość trwania rozpadu. 

   
Przesłanki negatywne: 
 

 

Dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków  



 

Rozwód  nie  jest  dopuszczalny,  jeżeli  wskutek  tego  miałoby  ucierpieć  dobro  wspólnych  małoletnich 
dzieci małżonków. 



 

Przy ocenie dobra dziecka należy przede wszystkim rozważyć: 

o 

Czy  rozwód  nie  spowoduje  osłabienia  więzi  z  dziećmi  tego  małżonka,  przy  którym  dzieci  nie 
pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich, 

o 

Czy  istniejący  stan  faktyczny  pozwala  na  rozstrzygnięcie  o  sytuacji  dzieci  w  sposób  zapewniający 
zaspokojenie ich potrzeb materialnych i moralnych co najmniej w takim zakresie, w jakim potrzeby te 
zaspokajane są obecnie, 

o  Czy  nieu

stępliwe  stanowisko  małżonków  co  do  sposobu  wykonywania  w  przyszłości  władzy 

rodzicielskiej,  a  zwłaszcza  domaganie  się  każdego  z  rodziców,  by  dzieci  powierzono  jemu,  z 
wyłączeniem ingerencji drugiego małżonka, nie spowoduje uszczerbku w dobro dzieci, 

o  Czy i

stniejący miedzy małżonkami stan napięcia wpływa niekorzystnie na  warunki życiowe dzieci  w 

sposób usprawiedliwiający orzeczenie rozwodu, 

o 

Czy  wiek  dzieci,  ich  dotychczasowe  stosunki  z  rodzicami,  jak  również  stan  zdrowia  i  stopień 
wrażliwości nie wywołają ujemnych skutków  w  stopniu zagrażających ich dobru, w razie orzeczenia 
rozwodu. 

49 

 

 

 

Sprzeczność żądania rozwodu z zasadami współżycia społecznego  

 

 

Wyłączna wina małżonka żądającego rozwodu 



 

Rozwód nie jest dopuszczalny jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że 
drugi  małżonek  wyrazi  zgodę  na  rozwód,  odmowa  jego  zgody  jest  w  danych  okolicznościach 
sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. 

 

Treść wyroku orzekającego rozwód 

 
W obecnym stanie prawnym sąd w wyroku rozwodowym orzeka: 

 

O rozwiązaniu małżeństwa  



 

Zasadniczy  element  wyroku  rozwodowego,  który  ma  wpływ  na  pozostałe  jego  elementy.  Ustanie 
małżeństwa  przez  rozwód  następuje  dopiero  z  chwilą  uprawomocnienia  się  wyroku  rozwodowego; 
wyrok ma charakter konstytutywny. 
 

 

O winie rozkładu pożycia jednego albo obojga małżonków  



 

W zakresie orzekania o winie obowiązuje zasada oficjalności (czyli sąd obowiązany jest orzec o niej z 
urzędu).  



 

Przy orzekaniu winy, nie można jej stopniować; mniejszy udział jednego z małżonków powodowaniu i 
utrwalaniu się rozkładu pożycia małżeńskiego nie wyłącza współwiny tego małżonka  



 

Orzeczenie w wyroku, że żadna ze stron nie ponosi winy za rozkład pożycia małżeńskiego oznacza, 
że sąd uznał, iż nie można jej przypisać stronom albo w wymiarze obiektywnym, albo subiektywnym. 

 
Orzeczenie o winie może wyglądać następująco: 



 

winę ponosi wyłącznie jedno z małżonków, 



 

winę ponoszą oboje małżonkowie,  



 

winy nie ponosi żaden z małżonków. 

 
Na  zgodne  żądanie  małżonków  sąd zaniecha  orzekania  o  winie  –  skutek  taki jakby  nikt  nie  ponosił 
winy. Sąd powinien pouczyć strony o konsekwencjach tego zaniechania.  
 

 

O  władzy  rodzicielskiej  nad  wspólnym  małoletnim  dzieckiem  obojga  małżonków,  kontaktach 
rodziców z dzieckiem oraz o tym, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest zobowiązany do 
ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka  

 

Sąd w zakresie orzekania o władzy rodzicielskiej może: 



 

Pozostawić  władzę  rodzicielską  obojgu  rodziców  (na  ich  zgodny  wniosek,  jeżeli  jest  zasadne 
oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka), 



 

Powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, 



 

Powierzyć  wykonywanie  władzy  rodzicielskiej  jednemu  z  rodziców,  z  jednoczesnym  ograniczeniem 
władzy  rodzicielskiej  drugiego  z  rodziców  do  określonych  praw  i  obowiązków  względem  dziecka 
(dzieci), 



 

Pozbawić władzy rodzicielskiej jedno z rodziców, 



 

Pozbawić władzy rodzicielskiej oboje rodziców, 



 

Zawiesić władzę rodzicielską jednego z rodziców, 



 

Zawiesić władze rodzicielską obojga rodziców, 

 



 

Przy  czym  sąd  uwzględnia  porozumienie  małżonków  o  sposobie  wykonywania  władzy  rodzicielskiej  i 
utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.  



 

Rodzeństwo  powinno  wychowywać  się  wspólnie,  chyba  że  dobro  dziecka  wymaga  innego 
rozstrzygnięcia.  

 

 

O alimentach dla wspólnych małoletnich dzieci małżonków 



 

Orzekanie o alimentach następuje z urzędu i jest obligatoryjne.  



 

Wcześniejsze orzeczenie sądu w tej sprawie, nie zwalnia sądu orzekającego rozwiązanie małżeństwa od 
rozst

rzygnięcia tej kwestii w wyroku rozwodowym.  



 

Sąd  w  wyroku  rozwodowym  ma  obowiązek  unormować  kwestię  alimentów  w  stosunku  do  każdego  z 
dzieci z osobna.  



 

Alimenty  zasądza  się  na  rzecz  dziecka,  a  nie  na  rzecz  rodzica,  któremu  zostało  powierzone 
wykonywanie władzy rodzicielskiej, jest on tylko odbiorcą tej płatności.  

 
 
 

50 

 

 

O sposobie korzystania z mieszkania, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie  



 

Z  urzędu  sąd  orzeka  o  sposobie  korzystania  z  mieszkania;  rozstrzygnięcie  w  tym  przedmiocie  ma 
charakter przej

ściowy.  



 

Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w  wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie 
korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków.  



 

W  wypadkach  wyjątkowych,  gdy  jeden  z  małżonków  swym  rażąco  nagannym  postępowaniem 
uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.  



 

Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego 
mieszkania albo o przyznaniu mie

szkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na 

jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź 
jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.  



 

Orzekając  o  wspólnym  mieszkaniu  małżonków  sąd  uwzględnia  przede  wszystkim  potrzeby  dzieci  i 
małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej. 

 
Sąd w wyroku rozwodowym może: 



 

Nakazać eksmisje małżonka na żądanie drugiego małżonka  



 

Dokonać podziału majątku wspólnego na wniosek jednego z małżonków  



 

Zasądzić alimenty dla małżonka rozwiedzionego  

 

 

O dokonaniu podziału majątku wspólnego  



 

Opcja  fakultatywna,  zaznaczona  przez  kodeksowe  sformułowanie  „sąd  może”;  przesłanką  jest  tutaj 
okoliczność  czy  przeprowadzenie  podziału  spowoduje  zwłokę  w  postępowaniu  (jeśli  zwłoka  jest 
nadmierna sąd nie orzeka – dzieje się tak w 90% przypadków). 

 
Zasada integralności wyroku rozwodowego  



 

Orzeczenie  rozwodowe  rozstrzyga  o  całości  spaw  rodzinnych;  poszczególne  rozstrzygnięcia 
podejmowane przez sąd z urzędu tworzą jedną całość wyroku rozwodowego.  



 

W  konsekwencji  przyjęcia  tego  modelu,  następuje  uchylenie  w  postępowaniu  odwoławczym  całego 
wyroku, jeżeli istnieją podstawy do uchylenia jego części. 

 
Zasada wyłączności procesu rozwodowego  
W czasie procesu o 

rozwód nie może być wszczęta odrębna sprawa: 



 

O zaspokojenie potrzeb rodziny, 



 

O alimenty miedzy małżonkami, 



 

O alimenty miedzy małżonkami a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi  



 

Co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód, a także takich spraw, jak: 



 

Roztoczenie pieczy nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron, 



 

Korzystania ze wspólnego mieszkania przez małżonków. 

 

Skutki rozwodu: 



 

Rozwiązanie dotychczasowego małżeństwa  



 

Zmiana w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron  



 

Uregulowanie  obowiązku  i  zakresu  dot.  ponoszenia  przez  każdego  z małżonków  kosztów  utrzymania  i 
wychowania dzieci, 



 

Może powstać obowiązek alimentacyjny pomiędzy małżonkami, 



 

Ustaje  między  małżonkami  wspólność  ustawowa  i  w  grę  wchodzą  przepisy  o  współwłasności  w 
częściach ułamkowych  



 

Powinowactwo trwa nadal mimo ustania małżeństwa 



 

Małżonek  rozwiedziony,  który  wskutek  zawarcia  małżeństwa  zmienił  swoje  dotychczasowe  nazwisko, 
może  w  ciągu  3  mies.  od  uprawomocnienia  sie  orzeczenia  rozwodu,  poprzez  oświadczenie  przed 
kierownikiem USC, powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa. 

 



 

Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje 
się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania 
w  zakresie  odpowiadającym  usprawiedliwionym  potrzebom  uprawnionego  oraz  możliwościom 
zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.  

 



 

Jeżeli jeden z małżonków został uznany za  wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za 
sobą  istotne  pogorszenie  sytuacji  materialnej  małżonka  niewinnego,  sąd  na  żądanie  małżonka 
niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim 
zakresie  do  zaspokajania  usprawiedliwionych  potrzeb  małżonka  niewinnego,  chociażby  ten  nie 
znajdował się w niedostatku.  

 



 

Obowiązek  dostarczania  środków  utrzymania  małżonkowi  rozwiedzionemu  wygasa  w  razie  zawarcia 
przez  tego  małżonka  nowego  małżeństwa.  Jednakże  gdy  zobowiązanym  jest  małżonek  rozwiedziony, 

51 

 

który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat 
od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, 
przedłuży wymieniony termin pięcioletni.  

 



 

W  pozostałym  zakresie  do  obowiązku  dostarczania  środków  utrzymania  przez  jednego  z  małżonków 
rozwiedzionych  drugiemu  stosuje  się  odpowiednio  przepisy  o  obowiązku  alimentacyjnym  między 
krewnymi. 

    

SEPARACJA 

To  rozdzielenie  małżonków  na  skutek  zerwania  łączących  ich  więzi:  fizycznej,  majątkowej  i 
duchownej.  
 

Przesłanka pozytywna separacji  

 

Zupełny rozkład pożycia, ale nie musi być trwały (jak przy rozwodzie).  

 
Jeżeli  małżonkowie  nie  mają  wspólnych  małoletnich  dzieci  sąd  może  orzec  separacje  na  podstawie 
zgodnego żądania małżonków.  
 

Przesłanki negatywne separacji (sąd oddali powództwo): 

 

Dobro wspólnych małoletnich dzieci, 

 

Orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. 

 

Treść wyroku orzekającego separację, sąd orzeka obligatoryjnie:  



 

O separacji  



 

Czy  i  który  z  małżonków  ponosi  winę  za  rozkład  pożycia  (chyba  że  małżonkowie  zgodnie  żądają 
orzeczenia separacji),  



 

O władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi,  



 

O alimentach,  



 

O sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.  

 
Sąd może w wyroku: 



 

Nakazać eksmisję małżonka na żądanie drugiego małżonka, 



 

Dokonać podziału majątku wspólnego na wniosek jednego z małżonków, 



 

Zasądzić alimenty dla drugiego małżonka. 

 

Skutki separacji: 



 

Ustaje wspólność majątkowa; małżonkowie nie dziedziczą po sobie z ustawy (tylko z testamentu), 



 

Jeśli wymagają tego względy słuszności małżonkowie obowiązani są do wzajemnej pomocy, 



 

Nie stosuje się domniemania pochodzenia dziecka od męża matki jeżeli dziecko urodziło się po upływie 
300 dni od orzeczenia separacji,  



 

Małżonkowie nie mogą zawrzeć nowego małżeństwa. 

 
Wyróżniamy separację: 



 

Faktyczną: zupełny i trwały rozkład pożycia; uzgodniona przez małżonków, 



 

Sądową: wystarczającą przesłanką jest zupełny rozkład pożycia (nie wymaga się trwałości). 

 
Zniesienie separacji  



 

Następuje na zgodne żądanie małżonków 



 

Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki, skutki separacji ustają z momentem uprawomocnienia się 
orzeczenia o zniesieniu separacji i obowiązują ex tunc.  



 

Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu miedzy małżonkami rozdzielności majątkowej.  



 

Osobno  sąd  orzeka  o  władzy  rodzicielskiej  nad  małoletnim  dzieckiem,  może  w  tym  zakresie  orzec  o 
władzy  rodzicielskiej  przywracając  stan  poprzedni,  pozostawić  władzę  rodzicielską  według  stanu  z 
orzeczenia o separacji, albo orzec o władzy rodzicielskiej w inny sposób. 

 

POKREWIEŃSTWO

 

I

 

POWINOWACTWO 

o  Krewnymi w linii prostej 

są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej.  

o  Krewnymi w linii bocznej 

są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii 

prostej. 

 



 

Stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. 

52 

 



 

Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono 
mimo ustania małżeństwa. 



 

Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa. 

RODZICE

 

I

 

DZIECI 

Macierzyństwo  



 

Matką  dziecka  jest  kobieta,  która  je  urodziła;  ustalenia,  zaprzeczenia  lub  nieistnienia  macierzyństwa 
można  dochodzić  na  podstawie  art.189  KPC.  Do  zaprzeczenia  macierzyństwa  nie  mają  zastosowania 
przepisy ograniczające zaprzeczenie ojcostwa. 



 

Jeżeli sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców albo macierzyństwo kobiety wpisanej w 
akcie urodzenia dziecka jako jego matka zostało zaprzeczone, można żądać ustalenia macierzyństwa.  



 

Powództwo  o  ustalenie  macierzyństwa  wytacza  dziecko  przeciwko  matce,  a  jeżeli  matka  nie  żyje  - 
przeciwko kura

torowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.  



 

Matka  wytacza  powództwo  o  ustalenie  macierzyństwa  przeciwko  dziecku.  Matka  nie  może  wytoczyć 
powództwa o ustalenie macierzyństwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości.  



 

Powództwo  takie  może  wytoczyć  również  prokurator,  jeżeli  wymaga  tego  dobro  dziecka  lub  ochrona 
interesu społecznego.  



 

Ustalenie macierzyństwa  nie  jest  dopuszczalne  po  śmierci  dziecka.  Jednakże  w  razie  śmierci  dziecka, 
które wytoczyło powództwo, ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni. 

 
 

POWÓDZTWO

 

O

 

USTALENIE

 

MACIERZYŃSTWA

 

  Dziecko przeciw matce 

(jeśli ta nie żyje – przeciwko kuratorowi sądowemu) 

  Matka przeciw dziecku 

(do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości) – do uzyskania przez 

dziecko pełnoletniości 

  Prokurator (dobro d

ziecka lub ochrona interesu społecznego) 

 



 

Jeżeli  w  akcie  urodzenia  jest  wpisana  jako  matka  kobieta,  która  dziecka  nie  urodziła,  można  żądać 
zaprzeczenia macierzyństwa. 



 

Powództwo  o  zaprzeczenie  macierzyństwa  dziecko  wytacza  przeciwko  kobiecie  wpisanej  w  akcie 
urodzenia dziecka jako jego matka, a jeżeli kobieta ta nie żyje  -- przeciwko kuratorowi ustanowionemu 
przez sąd opiekuńczy. 



 

Matka  wytacza  powództwo  przeciwko  kobiecie  wpisanej  w  akcie  urodzenia  dziecka  jako  jego  matka  i 
przeciwko dziecku, a jeżeli kobieta ta nie żyje -- przeciwko dziecku. 



 

Kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka wytacza powództwo przeciwko dziecku. 



 

Mężczyzna,  którego  ojcostwo  zostało  ustalone  z  uwzględnieniem  macierzyństwa  kobiety  wpisanej  w 
akcie  urodzenia  dziecka jako 

jego matka, wytacza powództwo przeciwko dziecku i tej kobiecie, a jeżeli 

ona nie żyje -- przeciwko dziecku. 



 

Matka  albo  kobieta  wpisana  w  akcie  urodzenia  dziecka  jako  jego matka może  wytoczyć  powództwo  o 
zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka. 



 

Mężczyzna,  którego  ojcostwo  zostało  ustalone  z  uwzględnieniem  macierzyństwa  kobiety  wpisanej  w 
akcie urodzenia dziecka jako jego matka, może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa  w 
ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka 
nie jest matką dziecka, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości. 



 

Dziecko  może  wytoczyć  powództwo  o  zaprzeczenie  macierzyństwa  w  ciągu  trzech  lat  od  osiągnięcia 
pełnoletniości. 



 

Zaprzeczenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka.  

 

POWÓDZTWO

 

O

 

ZAPRZECZENIE

 

MACIERZYŃSTWA 

 

Kobieta niebędąca matką a wpisana jako matka w akcie urodzenia dziecka przeciwko dziecku – 
do 6 miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia 

  Dziecko  przeciwko  kobiecie wpisanej  w  jego  akcie  urodzenia  jako  jego  matka 

(jeśli  kobieta  ta 

nie żyje – przeciwko kuratorowi sądowemu) – 3 lata od osiągnięcia pełnoletniości 

  Matka przeciwko dziecku i kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka 

(jeśli 

ta nie żyje – tylko przeciw dziecku) - do 6 miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia 

 

Mężczyzna,  którego  ojcostwo  zostało  ustalone  z  uwzględnieniem  macierzyństwa  kobiety 
wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka przeciwko dziecku i tej kobiecie 

(jeśli ta nie 

żyje  –  tylko  przeciwko  dziecku)  –  do  6  miesięcy  od  momentu,  w  którym  dowiedział  się,  że  kobieta 
wpisana  w  akcie  urodzenia  nie  jest  matką  dziecka  –  nie  później  niż  do  osiągnięcia  przez  dziecko 
pełnoletniości 

  Prokurato

r (dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego), ale nie po śmierci dziecka 

 

53 

 

Sądem  właściwym  rzeczowo  jest  sąd  rejonowy.  Wyrok  w  sprawie  o  ustalenie  lub  zaprzeczenie  ma 
charakter wyroku ustalającego, wywiera skutek ex tunc i jest skuteczny erga omnes. 

O

jcostwo męża matki 



 

Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania 
lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi od męża matki. 



 

Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz 
po  zawarciu  przez  matkę  drugiego  małżeństwa,  domniemywa  się,  że  pochodzi  ono  od  drugiego 
męża.  



 

Domniemania powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. 



 

Domniemania nie stosuje się gdy dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. 

 

Domniemywa  się,  że  ojcem  dziecka  jest  ten,  kto  obcował  z  matką  dziecka  nie  dawniej  niż  w 
trzechsetnym,  a  nie  później  niż  w  sto  osiemdziesiątym  pierwszym  dniu  przed  urodzeniem  się 
dziecka.  



 

Okoliczność,  że matka  w  tym  okresie  obcowała  także  z  innym mężczyzną, może  być  podstawą  do 
obalenia  domniemania  tylko  wtedy,  gdy  z  okoliczności  wynika,  że  ojcostwo  innego  mężczyzny  jest 
bardziej prawdopodobne.  



 

Legitymacje  procesową  mają  tutaj  osoby  bezpośrednio  zainteresowane  z  wyłączeniem 
domniemanego ojca.  

 
Zaprzeczenie ojcostwa 



 

Mąż  matki  może  wytoczyć  powództwo  o  zaprzeczenie  ojcostwa  w  ciągu  sześciu  miesięcy  od  dnia,  w 
którym  dowiedział  się  o  urodzeniu  dziecka  przez  żonę,  nie  później  jednak  niż  do  osiągnięcia  przez 
dziecko pełnoletniości.  



 

Jeżeli  mąż  matki  został  całkowicie  ubezwłasnowolniony  z  powodu  choroby  psychicznej  lub  innego 
rodzaju  zaburzeń  psychicznych,  na  które  zapadł  w  ciągu  terminu  do  wytoczenia  powództwa  o 
zaprzeczenie ojcostwa, powództwo może wytoczyć jego przedstawiciel ustawowy. Termin do wytoczenia 
powództwa wynosi w tym wypadku sześć miesięcy od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego, a 
jeżeli  przedstawiciel  powziął  wiadomość  o  urodzeniu  się  dziecka  dopiero  później  -  sześć  miesięcy  od 
dnia, w którym tę wiadomość powziął.  



 

Jeżeli  przedstawiciel  ustawowy  męża  całkowicie  ubezwłasnowolnionego  nie  wytoczył  powództwa  o 
zaprzeczenie ojcostwa, mąż może wytoczyć powództwo  po uchyleniu ubezwłasnowolnienia. Termin do 
wytoczenia powództwa wynosi w tym wypadku sześć miesięcy od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia, a 
jeżeli  mąż  powziął  wiadomość  o  urodzeniu  się  dziecka  dopiero  później  --  sześć  miesięcy  od  dnia,  w 
którym tę wiadomość powziął.  



 

Jeżeli  mąż  matki  zapadł  na  chorobę  psychiczną  lub  innego  rodzaju  zaburzenia  psychiczne  w  ciągu 
terminu  do  wytoczenia  powództwa  o  zaprzeczenie  ojcostwa  i  mimo  istnienia  podstaw  do 
ubezwłasnowolnienia całkowitego nie został ubezwłasnowolniony, może on wytoczyć powództwo w ciągu 
sześciu miesięcy  od  ustania  choroby lub  zaburzeń,  a  gdy  powziął  wiadomość  o  urodzeniu  się  dziecka 
dopiero później - w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął.  



 

Mąż matki powinien wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a jeżeli 
matka nie żyje -- przeciwko dziecku. 

 

o 

Zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem dziecka. 

o 

Zaprzeczenie  ojcostwa  nie  jest  dopuszczalne,  jeżeli  dziecko  zostało  poczęte  w  następstwie  zabiegu 
medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę. 

o 

Matka może  wytoczyć  powództwo  o  zaprzeczenie  ojcostwa  swego  męża  w  ciągu  sześciu  miesięcy  od 
urodzenia dziecka. 

o 

Matka powinna wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko mężowi i dziecku, a jeżeli mąż 
nie żyje -- przeciwko dziecku. 

o 

Dziecko po dojściu do pełnoletniości może wytoczyć powództwo  o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej 
matki, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletniości. 

o 

Dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli matka nie żyje - 
przeciwko  jej  mężowi.  Jeżeli  mąż  matki  nie  żyje,  powództwo  powinno  być  wytoczone  przeciwko 
kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. 

o 

Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. 

 

POWÓDZTWO

 

O

 

ZAPRZECZENIE

 

OJCOSTWA 

 

Mąż matki przeciwko matce i dziecku (jeżeli matka nie żyje – przeciwko dziecku) – w ciągu sześciu 
miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później jednak niż do 
osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości lub po śmierci dziecka 

 

Matka  przeciwko  mężowi  i  dziecku  (jeżeli  mąż  nie  żyje  –  przeciwko  dziecku)  –  w  ciągu  sześciu 
miesięcy od urodzenia dziecka – nie może po śmierci dziecka 

54 

 

 

Dziecko przeciwko mężowi swojej matki i matce (jeżeli matka nie żyje – przeciwko jej mężowi; jeśli 
ten nie żyje – przeciwko kuratorowi sądowemu) – po uzyskaniu pełnoletniości, nie później jednak niż 
trzy lata od jej uzyskania 

Uznanie dziecka 

Jeżeli  nie  zachodzi domniemanie,  że  ojcem  dziecka  jest  mąż  jego  matki,  albo gdy domniemanie 
takie  zostało  obalone,  ustalenie  ojcostwa  może  nastąpić  albo  przez  uznanie  dziecka  przez  ojca, 
albo na mocy 

orzeczenia sądu.  

 



 

Uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa. 



 

Uznanie  ojcostwa  następuje,  gdy  mężczyzna,  od  którego  dziecko  pochodzi,  oświadczy  przed 
kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie 
albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna.  



 

Kierownik urzędu  stanu cywilnego  wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do 
uznania  ojcostwa  przepisy  regulujące  obowiązki  i  prawa  wynikające  z  uznania,  przepisy  o  nazwisku 
dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka.  



 

Kierownik  urzędu  stanu  cywilnego  odmawia  przyjęcia  oświadczeń  koniecznych  do  uznania  ojcostwa, 
jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka. 



 

Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim 
konsulem  lub  osobą  wyznaczoną  do  wykonywania  funkcji  konsula,  jeżeli  uznanie  dotyczy  dziecka, 
którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi.  



 

W  razie  niebezpieczeństwa  grożącego  bezpośrednio  życiu  matki  dziecka  lub  mężczyzny,  od  którego 
dziecko  pochodzi,  oświadczenie  konieczne  do  uznania  ojcostwa  może  zostać  zaprotokołowane  przez 
notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka 
województwa, sekretarza powiatu albo gminy.  



 

Protokół podpisuje osoba, która przyjęła oświadczenie, oraz osoba, która je złożyła, chyba że nie może 
ona go podpisać. Przyczynę braku podpisu należy podać w protokole. 



 

Protokół  zawierający  oświadczenie  konieczne  do  uznania  ojcostwa  powinien  być  niezwłocznie 
przekazany do urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia aktu urodzenia dziecka. 

 



 

Można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka już poczętego. 



 

Jeżeli dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę małżeństwa z innym mężczyzną niż ten, który uznał 
ojcostwo, przepisu dotyczącego domniemań związanych z ojcostwem nie stosuje się. 



 

Uznanie ojcostwa nie może nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości. 



 

Jeżeli  dziecko  zmarło  przed  osiągnięciem  pełnoletniości,  uznanie  ojcostwa  może  nastąpić  w  ciągu 
sześciu  miesięcy  od  dnia,  w  którym  mężczyzna  składający  oświadczenie  o  uznaniu  dowiedział  się  o 
śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletniość. 



 

Oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może złożyć osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie 
istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeżeli nie ma pełnej zdolności do czynności 
prawnych, może złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem opiekuńczym. 

 
Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania  
Mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania 
w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi.  



 

W  razie  uznania  ojcostwa  przed  urodzeniem  się  dziecka  już  poczętego  bieg  tego  terminu  nie  może 
rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka.  



 

Przepisy o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa stosuje się odpowiednio do matki dziecka, która 
potwierdziła ojcostwo.  



 

Po  osiągnięciu  przez  dziecko  pełnoletniości  powództwo  o  ustalenie  bezskuteczności  uznania  ojcostwa 
nie może być wytoczone ani przez matkę dziecka, ani przez mężczyznę, który uznał ojcostwo.  



 

Dziecko  może  żądać  ustalenia  bezskuteczności  uznania  ojcostwa,  jeżeli  uznający  mężczyzna  nie  jest 
jego ojcem. Z żądaniem tym dziecko może wystąpić po dojściu do pełnoletniości, nie później jednak niż 
w ciągu trzech lat od jej osiągnięcia.  



 

Mężczyzna,  który  uznał  ojcostwo,  wytacza  powództwo  o  ustalenie  bezskuteczności  uznania  przeciwko 
dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko dziecku. 



 

Matka  wytacza  powództwo  o  ustalenie  bezskuteczności  uznania  ojcostwa  przeciwko  dziecku  i 
mężczyźnie, który uznał ojcostwo, a jeżeli mężczyzna ten nie żyje - przeciwko dziecku. 



 

Dziecko wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko mężczyźnie, który 
uznał  ojcostwo  i  przeciwko  matce,  a  gdy  matka  nie  żyje  --  tylko  przeciwko  temu  mężczyźnie.  Jeżeli 
mężczyzna ten nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez 
sąd opiekuńczy. 



 

Po śmierci dziecka ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne. 



 

Jeżeli  uznanie  ojcostwa  nastąpiło  po  śmierci  dziecka,  stosuje  się  odpowiednio  przepisy  dotyczące 
powództwa mężczyzny o ustalenie bezskuteczności uznania przeciwko dziecku i matce oraz powództwa 

55 

 

matki  o  ustalenie  bezskuteczności  uznania  ojcostwa  przeciwko  mężczyźnie,  który  je  uznał,  przy  czym 
powództwo powinno być wytoczone nie później niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletniość, 
przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy na miejsce dziecka. 

 
POWÓDZTWO

 

O

 

USTALENIE

 

BEZSKUTECZNOŚCI

 

UZNANIA 

 

Dziecko przeciwko mężczyźnie, który uznał ojcostwo i przeciwko matce (jeśli ta nie żyje – tylko 
przeciwko mężczyźnie) – do 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości 

 

Mężczyzna,  który  uznał ojcostwo przeciwko  dziecku  i  matce  (jeśli  ta  nie  żyje  –  tylko  przeciwko 
dziecku) 

– do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości 

 

Matka przeciwko dziecku i mężczyźnie, który uznał ojcostwo (jeżeli ten nie żyje – tylko przeciwko 
dziecku) 

– do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości 

  Prokurator 

(dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego) – nie po śmierci dziecka 

 
Sądowe ustalenie ojcostwa 



 

Sądowego  ustalenia  ojcostwa  może  żądać  zarówno  samo  dziecko,  jak  i  jego matka  oraz  domniemany 
ojciec dziecka.  



 

Matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu 
przez dziecko pełnoletności.  



 

Powództwo  o  ustalenie  ojcostwa  wytacza  się  przeciwko  domniemanemu  ojcu,  a  gdy  ten  nie  żyje  - 
przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.  



 

Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy 
matka nie żyje -- przeciwko dziecku. 



 

W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić 
jego zstępni.  

 
POWÓDZTWO

 

O

 

USTALENIE

 

OJCOSTWA 

  Dziecko albo matka przeciwko domniemanemu ojcu 

(gdy ten nie żyje – przeciwko kuratorowi)  – 

d

o momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości lub śmierci dziecka 

  Domniemany ojciec dziecka przeciwko dziecku i matce 

(jeżeli ta nie żyje – przeciwko dziecku) - 

do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości lub śmierci dziecka 

  Prokurator (dobro 

dziecka lub ochrona interesu społecznego) 

 

Domniemywa  się,  że  ojcem  dziecka  jest  ten,  kto  obcował  z  matką  dziecka  nie  dawniej  niż  w 
trzechsetnym,  a  nie  później  niż  w  sto  osiemdziesiątym  pierwszym  dniu  przed  urodzeniem  się 
dziecka.  
Okoliczność,  że  matka  w  tym  okresie  obcowała  także  z  innym  mężczyzną,  może  być  podstawą  do 
obalenia  domniemania  tylko  wtedy,  gdy  z  okoliczności  wynika,  że  ojcostwo  innego  mężczyzny  jest 
bardziej  prawdopodobne.  Legitymacje  procesową  mają  tutaj  osoby  bezpośrednio  zainteresowane  z 
wyłączeniem domniemanego ojca.  



 

Powództwo  o  ustalenie  lub  zaprzeczenie  ojcostwa  oraz  o  ustalenie  bezskuteczności  uznania  ojcostwa 
może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego; 
wyto

czenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie 

jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, prokurator 
może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania. 

 

STOSUNKI

 

MIĘDZY

 

RODZICAMI

 

A

 

DZIEĆMI 

Rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się. 
 
Nazwisko dziecka 



 

Dziecko,  co  do  którego  istnieje  domniemanie,  że  pochodzi  od  męża  matki,  nosi  nazwisko  będące 
nazwiskiem obojga małżonków.  



 

Jeżeli  małżonkowie  mają  różne  nazwiska,  dziecko  nosi  nazwisko  wskazane  w  ich  zgodnych 
oświadczeniach.  



 

Małżonkowie  mogą  wskazać  nazwisko  jednego  z  nich  albo  nazwisko  utworzone  przez  połączenie 
nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. 



 

Oświadczenia  w  sprawie nazwiska dziecka są  składane jednocześnie z oświadczeniami o nazwiskach, 
które będą nosić małżonkowie.  



 

Jeżeli małżonkowie nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko 
składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. 



 

Przy sporządzeniu aktu urodzenia pierwszego wspólnego dziecka małżonkowie mogą złożyć przed 
kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia o zmianie wskazanego przez nich nazwiska 
dziecka albo oświadczenia, jeżeli nazwisko dziecka nie zostało przez nich wskazane. 

56 

 



 

Reguły powyższe stosuje się odpowiednio do nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po 
urodzeniu się dziecka. Do zmiany nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po ukończeniu 
przez dziecko trzynastu lat, jest potrzebna jego zgoda. 



 

Jeżeli  ojcostwo  zostało  ustalone  przez  uznanie,  dziecko  nosi  nazwisko  wskazane  w  zgodnych 
oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. 
Rodzice mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska 
matki  z  nazwiskiem  ojca  dziecka.  Jeżeli  rodzice  nie  złożyli  zgodnych  oświadczeń  w  sprawie  nazwiska 
dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Do 
zmiany nazwiska dziecka, które w chwili uznania już ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda. 



 

W razie sądowego ustalenia ojcostwa sąd nadaje dziecku nazwisko w wyroku ustalającym ojcostwo, 
stosując odpowiednio powyższe reguły. Jeżeli dziecko ukończyło trzynaście lat, do zmiany nazwiska jest 
potrzebna jego zgoda. 



 

Jeżeli ojcostwa nie ustalono, dziecko nosi nazwisko matki. 



 

Dziecku nieznanych rodziców nazwisko nadaje sąd opiekuńczy. 
 



 

Dzieci  pochodzące  od  tych  samych  rodziców  noszą  takie  samo  nazwisko,  z  zastrzeżeniem 
przepisów, które do zmiany nazwiska dziecka wymagają jego zgody. 



 

Jeżeli  matka  małoletniego  dziecka  zawarta  małżeństwo  z  mężczyzną,  który  nie  jest  ojcem  tego 
dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia, że 
dziecko  będzie  nosić  takie  samo  nazwisko,  jakie  nosi  albo  nosiłoby  ich  wspólne  dziecko.  Do  zmiany 
nazwiska dziecka, które ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda. Nadanie dziecku nazwiska, 
z  zachowaniem  powyższych  wskazówek,  nie  jest  dopuszczalne,  jeżeli  nosi  ono  nazwisko  ojca  albo 
nazwisko  utworzone  na  podstawie  zgodnych  oświadczeń  rodziców  dziecka  przez  połączenie  nazwiska 
matki z nazwiskiem ojca dziecka. 



 

Powyższe reguły stosuje się odpowiednio, gdy ojciec małoletniego dziecka zawarł małżeństwo z kobietą, 
która nie jest matką tego dziecka. 



 

Nazwisko  dziecka  utworzone  przez  połączenie  nazwiska  matki  z  nazwiskiem  ojca  dziecka  albo  przez 
połączenie nazwiska jednego z rodziców z nazwiskiem jego małżonka, od którego dziecko nie pochodzi, 
nie  może  składać  się  z  więcej  niż  dwóch  członów;  w  skład  nazwiska  dziecka  wchodzą  pierwsze 
człony nazwisk podlegających połączeniu, chyba że w wyniku połączenia powstałoby nazwisko, którego 
człony są jednakowe. 

 
Obowiązki majątkowe dziecka 



 

Dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania 
rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. 



 

Dziecko,  które  pozostaje  na  utrzymaniu  rodziców  i  mieszka  u  nich,  jest  obowiązane  pomagać  im  we 
wspólnym gospodarstwie. 
 

WŁADZA

 

RODZICIELSKA 



 

Dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod władzą rodzicielską. 



 

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. 



 

Jeżeli  wymaga  tego  dobro  dziecka,  sąd  w  wyroku  ustalającym  pochodzenie  dziecka  może  orzec  o 
zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.  



 

Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska 
przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione 
władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu. 



 

Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia 
się dla dziecka opiekę. 

 
Pojęcie władzy rodzicielskiej i jej powstanie  
To  całokształt  uprawnień  i  obowiązków  rodziców  względem  małoletniego  dziecka  w  celu 
zapewnienia pieczy nad jego osobą i majątkiem oraz do wychowania dziecka  
 



 

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy 
nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. 



 

Dziecko  pozostające  pod  władzą  rodzicielską  winno  rodzicom  posłuszeństwo,  a  w  sprawach,  w 
których  może  samodzielnie  podejmować  decyzje  i  składać  oświadczenia  woli,  powinno  wysłuchać 
opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra. 



 

Władza  rodzicielska  powinna  być  wykonywana  tak,  jak  tego  wymaga  dobro  dziecka  i  interes 
społeczny. 



 

Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka 
powinni  je  wysłuchać,  jeżeli  rozwój  umysłowy,  stan  zdrowia  i  stopień  dojrzałości  dziecka  na  to 
pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. 

57 

 



 

Prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, przy czym wychowanie to 
powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego 
przekonania. 



 

Władza  rodzicielska  powstaje  ex  lege  z  chwilą  urodzenia  się  dziecka.  Od  chwili  urodzenia  każde 
dziecko ma zdolność prawną.  



 

Władza rodzicielska trwa do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, tj. ukończenia 18 lat.  



 

Wyjątek  stanowi  kobieta,  która  ukończyła  16  lat  i  ze  zezwoleniem  sądu  opiekuńczego  zawarła 
małżeństwo. 



 

Rodzice  wychowują  dziecko  pozostające  pod  ich  władzą  rodzicielską  i  kierują  nim.  Władza 
rodzicielska  przysługuje  obojgu  rodzicom.  Jeżeli  władza  rodzicielska  przysługuje  obojgu  rodzicom, 
każde  z  nich  jest  obowiązane  i  uprawnione  do  jej  wykonywania.  Jednakże  o  istotnych  sprawach 
dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.     



 

Nie  uzyskują  z  chwilą  urodzenia  się  dziecka  władzy  rodzicielskiej  rodzice  którzy  nie  maja  pełnej 
zdolno

ści do czynności prawnych; nie ma takiej władzy matka która nie jest w sensie prawnym znana 

tj. nie jest uwidoczniona w akcie urodzenia.  



 

W wypadku uznania dziecka władza rodzicielska ojca powstaje dopiero od daty gdy uznanie stało się 
skuteczne. 

 
Piecza n

ad osobą dziecka  

Rodzice  obowiązani  są  troszczyć  się  o  fizyczny  i  duchowy  rozwój  dziecka  i  przygotowywać  je 
należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. 
 
Piecza obejmuje: 



 

Wychowanie dziecka, 



 

Kierowanie nim, 



 

Zapewnienie dziecku 

odpowiednich warunków bytowych, 



 

Troskę o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka. 

 



 

Pieczę rodzice sprawują na zasadzie wyłączności, powinni ją sprawować z należytą starannością, jaką 
wymaga dobro dziecka jak i interes społeczny.  



 

Obowiązek  ten  powinien  być  wykonywany  osobiście  przez  rodziców.  Rodzice,  którzy  nie  mają  pełnej 
zdolności  do  czynności  prawnych  uczestniczą  w  sprawowaniu  bieżącej  pieczy  nad  osobą  dziecka  i  w 
jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej. 



 

Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej 
wykonywania. 



 

Jednakże  o  istotnych  sprawach  dziecka  rodzice  rozstrzygają  wspólnie;  w  braku  porozumienia  między 
nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. 



 

Rodzice  są  przedstawicielami  ustawowymi  dziecka  pozostającego  pod  ich  władzą  rodzicielską.  Jeżeli 
dziecko  pozostaje  pod  władzą  rodzicielską  obojga  rodziców,  każde  z  nich  może  działać  samodzielnie 
jako przedstawiciel ustawowy dziecka. 

 
Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka: 

o 

Przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską; 

o 

Przy  czynnościach  prawnych  między  dzieckiem  a  jednym  z  rodziców  lub  jego  małżonkiem,  chyba  że 
czynność  prawna  polega  na  bezpłatnym  przysporzeniu  na  rzecz  dziecka  albo  że  dotyczy  należnych 
dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania. 

 



 

Jeżeli  żadne  z  rodziców  nie  może  reprezentować  dziecka  pozostającego  pod  władzą  rodzicielską, 
reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. 



 

Sąd  opiekuńczy  i  inne  organy  władzy  publicznej  są  obowiązane  udzielać  pomocy  rodzicom, jeżeli  jest 
ona potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej.  



 

Każde  z  rodziców  może  zwrócić  się  do  sądu  opiekuńczego  o  odebranie  dziecka  od  osoby 
nieup

rawnionej,  a  także  zwrócić  się  do  sądu  opiekuńczego  lub  innego  właściwego  organu  władzy 

publicznej  o  zapewnienie  dziecku  pieczy  zastępczej,  a  także  zawiadomić  jednostkę  organizacyjną 
pomocy społecznej o potrzebie udzielenia rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy.  



 

Jednostka  organizacyjna  pomocy  społecznej  jest  obowiązana  informować  sąd  o  rodzajach  udzielanej 
pomocy i jej rezultatach 

 
Zarząd majątkiem dziecka  
Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod 
ic

h władzą rodzicielską  

 
Przepis ten wprowadza system zarządu majątkiem dziecka, który obejmuje: 



 

Czynności faktyczne, 



 

Czynności prawne,