NAJCZĘSTSZE WADY WYMOWY U DZIECI SZEŚCIOLETNICH ORAZ
ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY DO OKREŚLONEJ WADY WYMOWY
1.
SEPLENIENIE ( SYGMATYZM)
W obrębie sygmatyzmu (seplenienia) występują:
A) substytucje głosek, czyli zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi,
realizowanymi prawidłowo.
spółgłoski: sz, ż, cz, dż - zastępowane są szeregami: s, z, c, dz ;
(przykład: myszy - mysy, szafa - safa, żaba - zaba, czekolada - cekolada)
oba szeregi: s, z, c, dz, i sz, ż, cz, dż - zastępowane są przez szereg : ś, ź, ć, dź ;
(przykład: szafa - śafa, żaba - źaba, czekolada - ćekolada, dżungla - dźungla)
spółgłoski: c, , ć, , cz, - mogą też być zastępowane przez spółgłoski : s, ś, sz ;
(przykład: cebula - sebula, ćma - śma, , czapka - szapka,)
B). elizje, czyli opuszczenie dźwięku- głoski dentalizowane w ogóle nie są realizowane przez
dziecko, nie istnieją w jego systemie fonetycznym (przykład: szafa - afa, koza - koa, świnka -
finka).
C) deformacje głosek, czyli seplenienie właściwe. Polega na nieprawidłowej (zdeformowanej)
wymowie głosek dentalizowanych. Deformacje są wynikiem zmiany miejsca artykulacji
głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. Najczęstsze postacie takich deformacji to:
seplenienie międzyzębowe
Przy artykulacji głosek dentalizowanych (niektórych lub wszystkich) język wsuwa się między
zęby w linii środkowej lub bocznej. W taki sam sposób mogą być wypowiadane głoski : t, d,
n.
seplenienie przyzębowe
Charakteryzuje się płaskim ułożeniem przodu języka, który zbyt mocno przylega do
wewnętrznej strony siekaczy. Nie tworzy się wzdłuż języka rowek i dlatego powietrze
przechodzi szerokim strumieniem. W efekcie brzmienie głosek jest przytępione, szmer
powstający na krawędziach dolnych siekaczy jest osłabiony lub w ogóle się nie pojawia.
seplenienie boczne
Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka, szczelina nie tworzy się w
linii środkowej lecz z boku przy kłach, zębach przedtrzonowych lub trzonowych.
seplenienie świszczące
Cechuje się bardzo ostrym brzmieniem głosek dentalizowanych, które powodują silny prąd
powietrza powstały w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej
języka.
seplenienie podniebienne
W wyniku zbliżenia czubka języka do podniebienia twardego powstaje trący, nieprzyjemny
szmer. Wymowa głosek : sz, ż(rz), cz, dż zbliżona jest do wymowy miękkich: ś, ź, ć, dź .
2. ROTACYZM
W obrębie rotacyzmu występuje:
A) zastępowanie (substytucja ) głoski r innymi głoskami wymawianymi prawidłowo np.: j, ł,
d, w, l; (przykład: rower - jowej, rower - łoweł, rower - dowed, rower - wowew, rower -
lowel).
B) opuszczenie (elizja) głoski r. Głoska r w systemie fonetycznym dziecka nie istnieje.
(przykład: ryba - yba).
C) deformacja głoski r, czyli tworzeniu dźwięku nie występującego w systemie fonetycznym
naszego języka. Na skutek zmiany miejsca artykulacji głoska r powstaje w innym miejscu i
brzmienie jej jest zdeformowane. Najczęstsze deformacje tego rodzaju to:
reranie języczkowe
Zamiast czubka języka, drgania wykonywane są przez języczek znajdujący się na końcu
podniebienia miękkiego.
reranie międzyzębowe
Polega na drganiu czubka języka wsuniętego między zęby.
reranie policzkowe lub boczne
Prąd powietrza skierowany jest w bok, wprawiając w drgania policzki. Przy takiej realizacji
głoski r drga czubek języka lub krawędzie języka oraz jeden lub dwa policzki.
reranie podniebienne
Polega na zbliżeniu tylnej części języka do podniebienia miękkiego. Podczas artykulacji
wibruje całe podniebienie miękkie.
reranie gardłowe
Powstaje między nasadą języka a tylną ścianą gardła (możliwe testowanie ręką). Wymowa
głoski r gardłowa z wibracją języka i podniebienia miękkiego - zbliżona jest do wymowy
francuskiej dźwięku r.
reranie boczne
Wadliwa, boczna realizacja głoski r. Strumień powietrza przeciskając się między krawędzią
boczną języka a górnymi dziąsłami, powoduje powstanie nieprzyjemnego brzmienia.
reranie krtaniowe
Polega na wadliwej, krtaniowej realizacji głoski r.
ETAPY TERAPII LOGOPEDYCZNEJ
1. Terapię logopedyczną rozpoczyna się od ćwiczeń narządów mowy, które mają
usprawnić głównie pracę języka i warg, by umożliwić prawidłową wymowę
głoski.
2. Równocześnie z takimi ćwiczeniami należy usprawniać słuch fonematyczny (
fonemowy), który pozwala różnicować głoski. Jest to szczególnie ważne w
przypadku substytucji głosek.
3. Potem następuje etap wywołania głoski.
4. Kolejny etap to żmudny proces utrwalania dźwięku: najpierw w izolacji, potem
w sylabach i wyrazach.
5. Terapia jest zakończona jeżeli dziecko realizuje poprawnie głoskę w mowie
spontanicznej ( w czasie codziennych czynności).
EFEKTY TERAPII UZALEŻNIONE SĄ MIĘDZY INNYMI OD :
Częstotliwości i systematyczności ćwiczeń .
Zaangażowania, cierpliwości rodziców i współpracy z logopedą .
Motywacji dziecka do spełnienia zaleceń ( dostosowanie formy ćwiczeń do
potrzeb dziecka , dbanie o atrakcyjność ćwiczeń, wprowadzenie elementów
zabawy).
Stworzenia właściwych warunków do ćwiczeń ( wyciszone miejsce,
poświęcenie wyłącznej uwagi dziecku przez 15-20 minut dziennie).
Zauważenia i docenienia najmniejszych sukcesów dziecka.
ZAPEWNE KAŻDY RODZIC WIE, JAKĄ WADĘ MA JEGO
DZIECKO, WIĘC NIE ZAPOMINAJMY O ĆWICZENIACH
TAKŻE PODCZAS WAKACJI. TYLKO SYSTEMATYCZNOŚĆ
ZAPEWNI EFEKTY.
Poniżej podaję podstawowe ćwiczenia narządów mowy do określonej
wady wymowy.
ĆWICZENIA LOGOPEDYCZNE
SZEREG SYCZĄCY „S , Z , C , DZ”
ĆWICZENIA SŁUCHU FONEMOWEGO
ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY
1.
Wargi
ćwiczenia na samogłoskach ,
rozciąganie i zwężanie warg - na przemian ,
to samo z wymową u-e ,
krzywienie ust w lewo , prawo
2.
Język
wysuwanie języka na brodę i cofanie do buzi płaskiego ,
oblizywanie dolnej wargi , oblizywanie dolnych zębów ,
wahadełko ( język w kącikach ust ) ,
język unosimy i opuszczamy za dolne zęby
PRZYGOTOWANIE DO WYWOŁANIA GŁOSKI
rozciągamy wargi i wypowiadamy eeee
język leży za dolnymi zębami , zęby zbliżamy do siebie , utrzymując
podany układ ust
przed lustrem wypowiadamy sssssss-eeeeee
1.
Wymawianie głoski s i tej z którą dziecko ją utożsamia .
2.
Wymawianie głoski w sylabach : sa - sza +
wskazywanie klaśnięciem , stuknięciem w stół , itp. sylaby
sa(później ćwiczenie asa - asza , as - asz ) .
3.
Klaśnij w ręce , gdy usłyszysz s na początku wyrazu .
sala sad szyba sałata szum sobota szmata ser sosna szopa sen kosz los
pies mysz lis grosz wąs pas kapelusz tygrys wirus basen pasek depesza
ptaszek kosa oset pasza
ĆWICZENIA NA SYLABACH
1. Powtarzanie sylab
sa sa sa so so so se se se su su su sy sy sy
asa oso usu ese ysy as os us es ys
2 .Zabawy w wymyślanie słów zaczynających się na
wyćwiczone sylaby :
sa (samolot)
so (sos)
se (serek)
su (sum)
ĆWICZENIA NA WYRAZACH
sad , sala , salon , sanki , sałata , samolot , samochód , sok ,
sobota , sól , sufit , sowa , sopel , supeł , sukienka , sen , syn
masa , kasa , pasek , basen , fasola , nosek , piosenka , włosy , wesele
, pisanka , wąsy , mięso , osada , kosa
as , las , kwas , hałas , nos , los , włos , pies , autobus , lis , napis ,
kaktus , kleks , konkurs , sos , spis , sosna , sposób
SZEREG CISZĄCY „Ś , Ź , Ć , DŹ”
1.
ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY .
wysuwanie i cofanie języka za zęby - płaszczyzna pozioma ,
liczenie zębów dolnych językiem ,
opieranie czubka języka o dolne zęby i wypychanie go ,
ściskanie warg w dzióbek ,
rozszerzanie warg w uśmiechu ,
wciąganie i wypychanie policzków do środka i na zewnątrz
jamy ustnej ,
ruchy wargi dolnej w prawo i w lewo
2. PRZYGOTOWANIE DO WYWOŁANIA GŁOSKI
przedłużanie głoski „i” lub „x’” powoli zbliżając siekacze ,
wymawianie przedłużonego „s” i cofanie języka od zębów w głąb
jamy ustnej
3.SŁUCH FONEMATYCZNY .
klaśnij w ręce , gdy usłyszysz „ś”
samolot , śnieg , skarpety , sierp , samochód , siekiera , siatka , sieć ,
sadzawka , serce , sen , sień , siano , sopel , śmiech , sosna , sarna ,
siać , siennik , siedem , samowar
4.ĆWICZENIA NA SYLABACH.
i , i , ichi , ichi
sia , sio , sie , siu
asia , asio , asie , asiu
esia , esio ,esie , esiu
osia , osio , osie , osiu
aś , oś , uś , eś , yś , iś
5.ĆWICZENIA NA WYRAZACH .
siano , siatka , siodło , sierp , siedem , siniak , sito ,
nasiona , gosposia , mamusia , jesień , sąsiad
oś , coś , ktoś , struś , tatuś , łoś , wieś , miś , ptyś , ryś
ślad , ślub , ślina , śliwka , śmiech , ślimak , śmietnik , świat,
śnieg , śniadanie , śpiew , światło , świerk , środa
maślak , myśl , taśma , pieśń , wiśnia , naleśnik , baśń , uśmiech ,
myśliwy , huśtawka , jaśmin , maślanka
SZEREG SZUMIĄCY
ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY
1.
Wargi
samogłoski
demonstracja układów ( u-i , o-e )
cmokanie
gwizdanie
buziaczki
nadmuchiwanie policzków ( balonik )
2.
Język
wysuwanie języka do przodu i chowanie go
j. szeroki i wąski
dotykanie j. wargi dolnej i górnej
oblizywanie warg
wahadełko
kląskanie
otwieranie i zamykanie zębów bez odrywania j. od podniebienia
SŁUCH FONEMATYCZNY
1.
Klaśnij w ręce , gdy usłyszysz sz
szafa sala szop sok szopa solniczka sad szabla
szyja syn szeroki serek sen szew supeł szuflada
synek szynka sól szufelka szampon sanki
ĆWICZENIA POCZĄTKOWE
1. Przygotowanie do wywołania głoski .
wymowa a-l , l-a (samym j. )
sylaby la la , la
lo , lo , lo
le ,le , le
układ ( j. dotyka górnych dziąseł , zęby zwarte , ryjek )
szum wiatru szszsz
2.
Ćwiczenia na sylabach .
sza szo sze szu szy
asza oszo uszu esze yszy
asz osz usz esz ysz isz
3.
Ćwiczenia na wyrazach .
szafa szata salik szachy szabla
szopa szorty szofer szop
szum szuflada szufla szuwary
szelki szef szept szewc szereg
szyja szyba szyna szynka szydełko
GŁOSKA „R”
ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY
1.
Język
wysuwanie i chowanie j.
j. szeroki - wąski
j. dotyka górnej i dolnej wargi
j. dotyka górnych i dolnych dziąseł
kląskanie
masaż j. między zębami
ĆWICZENIA PRZYGOTOWAWCZE
unoszenie j. do dziąseł + dmuchanie
wymowa a-l
j. między parskające wargi
gra na trąbce
parskanie
zimno br
la la la
lo lo lo
lu lu lu
le le le
llllllllllll
wymowa dziąsłowa : tttttttt ddddddd nnnnnnnn td td td td
tdn tdn tdn
tda tda tda tdo tdo tdo tdu tdu tdu tde tde tde
udu odo ada tedu tedo teda
trla trla trla trlo trlo trlo
tra tro tru atra atro atru otro otru otra otre edre edru edro
dmuchanie na papierek przyklejony do czubka j. (wymowa tr t tr )
ĆWICZENIA POCZĄTKOWE
tra tro tru tre try atra atro utru etre ytry otro
dra dro dru dry dre dry adra adro odro udru edre ydry
ra ro re ry ara oro uru ere yry ar or ur er yr