Pszczelarz_612[01].Z2.06

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Produkcja miodu sekcyjnego, plastrowego i obnóży pyłkowych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Pozyskiwanie jadu, kitu, wosku i mleczka pszczelego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Ekologiczna gospodarka pasieczna

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o prowadzeniu różnych

kierunków produkcji pasiecznej.

W poradniku znajdziesz:

—

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

—

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

—

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

—

zestaw zadań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

—

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

—

sprawdzian postępów,

—

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

—

literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualnie sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z2.05

Prowadzenie pasieki w

ędrownej

612[01].Z2.07

Prowadzenie wychowu matek

pszczelich

Modu

ł 612[01].Z2

Produkcja pszczelarska

612[01].Z2.03

Rozpoznawanie chorób pszczó

612[01].Z2.04

Zak

ładanie pasieki

612[01].Z2.01

Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny pszczelej

612[01].Z2.02

Kierowanie rozwojem rodzin

pszczelich wiosn

612[01].Z2.08

Przygotowanie pasieki

do zimowania

612[01].Z2.06

Prowadzenie ró

żnych

kierunków produkcji

pasiecznej

612[01].Z2.09

Przetwarzanie produktów pasiecznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

korzystać z różnych źródeł informacji,

—

posługiwać się podstawowym sprzętem pasiecznym,

—

przeprowadzić wychów matek pszczelich,

—

poddać matkę pszczelą do rodziny,

—

przeprowadzić wiosenny przegląd rodziny pszczelej,

—

dostosować wielkość gniazda do siły rodziny,

—

rozpoznawać i likwidować anormalne stany w rodzinie pszczelej,

—

poszerzać gniazdo rodziny pszczelej,

—

kierować rozwojem wiosennym rodziny pszczelej,

—

rozpoznawać nastrój rojowy w rodzinie pszczelej,

—

zapobiegać powstawaniu i likwidować nastrój rojowy,

—

rozpoznawać pierwsze objawy choroby w rodzinie pszczelej,

—

udzielać pomocy chorym rodzinom pszczelim,

—

rozpoznawać ważniejsze rośliny miododajne,

—

obliczać zasobność naturalnych zbiorowisk pod względem wartości pszczelarskiej,

—

określać fazy fenologiczne roślin kwitnących w naturalnych zbiorowiskach,

—

zaplanować wędrowną gospodarkę pasieczną,

—

posługiwać się sprzętem stosowanym przy gospodarce wędrownej,

—

przygotować i przetransportować rodziny pszczele,

—

odebrać i odwirować plastry z miodem,

—

postępować z miodem po jego odwirowaniu,

—

zastosować przepisy prawa dotyczące wędrownej gospodarki pasiecznej oraz sporządzać

dokumentację gospodarstwa pasiecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

posłużyć się terminologią dotyczącą produkcji pasiecznej,

—

dobrać terminy i pożytki do produkcji miodu sekcyjnego,

—

zorganizować produkcję miodu plastrowego,

—

określić cel produkcji miodu plastrowego,

—

rozpoznać sprzęt do produkcji miodu sekcyjnego,

—

rozpoznać sprzęt do pozyskiwania obnóży pyłkowych i pierzgi,

—

posłużyć się maszynami, urządzeniami, narzędziami i sprzętem do produkcji pasiecznej

oraz dokonać ich konserwacji i naprawy,

—

dobrać terminy i pożytki do pozyskiwania obnóży pyłkowych,

—

określić warunki pozyskiwania obnóży pyłkowych,

—

przeprowadzić poławianie pyłku,

—

określić sposoby konserwowania i przechowywania obnóży pyłkowych i pierzgi,

—

dobrać sprzęt do pozyskiwania jadu i kitu pszczelego,

—

pozyskać jad i kit pszczeli,

—

scharakteryzować czynniki wpływające na produkcję wosku pszczelego,

—

stworzyć rodzinom pszczelim warunki do produkcji wosku,

—

dobrać metody produkcji mleczka pszczelego do istniejących warunków pogodowych

i pożytkowych,

—

dobrać rasę pszczół do produkcji mleczka i kitu pszczelego,

—

określić wielkość i ułożenie gniazda pszczelego do produkcji mleczka pszczelego,

—

pozyskać surowiec woskowy,

—

zorganizować wytapianie i klarowanie wosku,

—

posłużyć się sprzętem do wytapiania i klarowania wosku,

—

zastosować zasady pszczelarstwa ekologicznego,

—

zaplanować i zorganizować produkcję pasieczną w gospodarstwie ekologicznym,

—

wprowadzić najnowsze rozwiązania sprzyjające gospodarce ekologicznej,

—

ocenić wydajność prac związanych z pozyskiwaniem produktów pasiecznych,

—

dostrzec pozaprodukcyjne wartości pszczelarstwa ekologicznego,

—

poprowadzić wychów trzmieli i pszczół samotnic do zapylania roślin,

—

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Produkcja miodu sekcyjnego, plastrowego i obnóży
pyłkowych

4.1.1. Materiał nauczania

Produkcja miodu sekcyjnego i plastrowego

Produkcja miodu sekcyjnego i plastrowego jest metodą intensyfikacji produkcji pasiecznej

i zwiększania  asortymentu  produktów  oferowanych  przez  pszczelarza.  Przy  produkcji  miodu
sekcyjnego stosuje się ramki z cienkich listewek drewnianych, w których mocowana jest węza
lub  ramki  plastikowe.  Oryginalne  rozwiązanie  stanowi  ramka  z tworzywa  sztucznego
podzielona  na pojedyncze  rameczki  z  wytłoczonymi  w  dnie  zaczątkami  komórek,  którą  po
odbudowaniu  i zalaniu  miodem  dzieli  się,  a  rameczki  zapakowuje  do  estetycznych  pudełek
(rys.  1).  Mniej  pracochłonna  pod  względem  przygotowań  jest  produkcja miodu  plastrowego.
W tym celu wybiera się całkowicie zalane miodem i zasklepione plastry dziewicze, poczym tnie
się je i opakowuje w folię albo pudełka plastikowe bądź umieszcza w słoiku. Plaster z miodem
można  ciąć  nożem  bądź  przy  pomocy  sztancy  o  rozmiarach  odpowiadających  wymiarom
opakowania  –  pudełka  plastikowego  (rys 2).  Po  włożeniu  kawałków  plastra  do  słoika  zalewa
się  je  miodem.  Wadą  tej  metody  jest  to,  że  miód  którym  zalany  jest  plaster  krystalizuje
a produkt  przybiera  mało  atrakcyjny  wygląd,  ponadto  trudno  wydobyć  plaster  ze  słoika.
Niektórzy  pszczelarze  zmuszają  rodziny  pszczele  do dobudowywania  plastrów,  zalewania ich
miodem  i  zasklepiania  od  razu  w słoikach,  wykorzystując  do  tego  celu  powałki  z otworami.
W ten  sposób  unikają  czasochłonnego  cięcia  i  pakowania  plastra  z  miodem.  Ze względu
na szybką  krystalizację  należy  unikać  produkcji  miodu  sekcyjnego  i  plastrowego  na  pożytku
z rzepaku i innych roślin krzyżowych. Warunkiem uzyskania miodu sekcyjnego jest intensywny
długotrwały  pożytek  sprzyjający  szybkiej  budowie  plastrów,  całkowitemu  wypełnianiu
komórek miodem i ich zasklepianiu. W celu uzyskania miodu sekcyjnego, rodziny można także
podkarmiać miodem.

Rys. 1.

Fragment wykonanej z tworzywa sztucznego ramki do produkcji miodu
sekcyjnego w fazie odbudowywania komórek.

[wg Świenty]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Sztanca do cięcia plastra z miodem [wg Dadant]

Pozyskiwanie obnóży pyłkowych

Do pozyskiwania obnóży stosuje się różnego typu poławiacze. Zasada działania

poławiaczy  jest  wspólna.  Polega  na  zagrodzeniu  wejścia  do  ula  płytką  strącającą  strącająca
obnóża  przechodzącym  pszczołom.  Obecnie  stosuje  się  wyłącznie  płytki  plastykowe
z otworami  średnicy  około  5 mm.  W  przeszłości  stosowane  były  siatki  metalowe.  Średnica
otworów  w  płytce  strącającej  ma  bezpośredni  wpływ  na  skuteczność  poławiania  obnóży.
Zastosowanie otworów o średnicy 4,8 mm znacznie zwiększa ilość uzyskiwanego pyłku, choć
zbytnia przesada może prowadzić do braku pyłku w rodzinie na potrzeby rozwojowe. Średnica
powyżej  5 mm  może  sprawiać,  że pszczoły  będą  gubić  zaledwie  kilka,  kilkanaście  procent
przynoszonych  obnóży.  Pyłek  strącany  przy  przechodzeniu  pszczół  zbieraczek  przez  otwory
płytki  strącającej  spada  przez  siatkę  o  oczkach  przepuszczających  obnóża,  ale
uniemożliwiających  przechodzenie  pszczół  do  szuflady.  Istotne  jest,  aby  dno  tej  szuflady
wykonane było z przepuszczalnego dla powietrza materiału (najlepiej płótna lub gęstej siatki).
Zapobiega to pleśnieniu pyłku.

Poławiacze dzielimy na trzy rodzaje: wylotowe (rys. 3), dennicowe (rys. 4) i powałkowe

(rys.  5).  Różnią  się  tym,  że  poławiacze  wylotowe  zawiesza  się  na  wylocie  ula,  dennicowe
zamontowane  są  w dennicy  (lub  zamiast  dennicy),  natomiast  powałkowe  umieszcza  się  nad
gniazdem, w ulach korpusowych. Zaletą poławiaczy wylotowych jest możliwość zastosowania
w każdym typie ula – o ile tylko istnieje możliwość zawieszenia poławiacza przy wylocie tak,
aby  pszczoły  musiały  przez  niego  wchodzić  do  ula.  Wadą  jest  to,  że  pyłek  trzeba  wybierać
codziennie  (istotne,  gdy  pasieka  znajduje  się  w  pewnej  odległości  od miejsca  zamieszkania
pszczelarza).  Mają  one  bowiem  przeważnie  niewielką  pojemność  szuflady  na  obnóża,  którą
trudno  jest  zabezpieczyć  przed  zaciekaniem,  dlatego  należy  je opróżnić  także  przed
zbliżającym  się  deszczem.  Poławiacze  wylotowe  zmieniają  wygląd  ula,  dlatego  początkowo
zawieszamy  je  bez  płytek  strącających.  Gdy  pszczoły  przyzwyczają  się  do  obecności
poławiacza, zakłada się płytki na całe światło poławiacza. Jeżeli poławiacz nie jest wyposażony
w otwory umożliwiające trutniom oblatywanie się, po kilku dniach odsuwany nieco płytki, aby
umożliwić im oblot.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3.

Schemat budowy wylotowego poławiacza pyłku [wg Bornusa]

Poławiacze dennicowe nadają się wyłącznie do uli z odejmowanymi dennicami. Duża

szuflada zabezpiecza obnóża przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi, dlatego nie ma w
nich konieczności wybierania pyłku codziennie, wskazane jest, aby pyłek wybierać co dwa dni,
jednak niektórzy autorzy wspominają o wybieraniu obnóży raz w tygodniu. Przy
konstruowaniu tego rodzaju poławiaczy trzeba pamiętać o zabezpieczeniu szuflady na obnóża
przed zanieczyszczeniami, których pszczoły nie wynoszą z uli, ponieważ uniemożliwia im
to poławiacz, zanieczyszczenia trafiają więc do szuflady z obnóżami.

Rys. 4.

Schemat budowy dennicowego poławiacza pyłku [wg Bornusa]

Tę wadę eliminują w dużej części poławiacze powałkowe, które dzięki umieszczeniu ich

nad  gniazdem  dają  obnóża  wolne  od  zanieczyszczeń  pochodzących  z  ula.  Poza  tym  ciepło
unoszące  się  z  ula  nieco  podsusza  pyłek,  dzięki  czemu  jest  on  jeszcze  mniej  narażony
na działanie  niekorzystnych  warunków  pogodowych.  Nie  powinno  się  jednak  pyłku  trzymać
w poławiaczu  zbyt  długo  i  nie  rzadziej  jak  raz na tydzień wybierać obnóża. Wadą poławiaczy
powałkowych jest to, że trzeba pszczoły zmusić do korzystania z wylotu górnego (muszą one
wchodzić  do  ula  przez  poławiacz)  lub  tak  przebudować  ul,  aby  wylot  poprowadzić  kanałem
z dołu  do  góry.  Taka  konstrukcja  może  jednak  bardzo  pogorszyć  warunki  wentylacji  w  ulu.
Dlatego poławiacze tego rodzaju są rzadziej stosowane.

Pyłek zebrany w formie obnóży należy od razu zamrozić lub też wysuszyć w temperaturze

do 40°C. Pierwszy sposób zapewnia najlepsze zachowanie właściwości biologicznych pyłku,
jest jednak bardziej kosztowny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5.

Schemat ula z powałkowym poławiaczem pyłku: 1- dach
ula,  2 – poławiacz, 3 – ściana poławiacza z wcięciem na
szufladę, 4 – ściana szuflady poławiacza, 5 – korpus ula,
6  –  dennica,  7  –  powałka,  8  –  deska  z felcem  do
wsuwania  płytki  strącającej  obnóża,  9  –  boczna  ściana
poławiacza bez wcięcia, 10 – płytka strącająca obnóża, 11
–

sitaka

oczkach

3 x 3 mm

nad

szufladą

do gromadzenia pyłku, 12 – belka o przekroju
trapezowym, 13 – ramki, 14 – wylot ula [wg Bornusa]

Suszenie pyłku obniża jego wartość, ale ułatwia czyszczenie i dalsze przechowywanie.

Do czyszczenia pyłku można użyć wialni. Wysuszony pyłek dobrze jest umieścić na jakiś czas
w  zamrażarce,  a  potem  trzymać  w  chłodnym  pomieszczeniu.  Na  pyłku  bowiem,  nawet  tym
prawidłowo  wysuszonym,  mogą  rozwijać  się  szkodniki magazynowe. Prawidłowo wysuszony
pyłek  powinien  zawierać  do  8%  wody.  Praktycznie  poznaje  się  to  rozgniatając  obnóża
paznokciami. Dobrze wysuszone pękają, a niedostatecznie wysuszone rozgniatają się na masę.
Do prawidłowego  suszenia  obnóży  trzeba  posiadać  suszarkę  (rys.  6),  która  ma  możliwość
uzyskania  odpowiedniej  temperatury  oraz  najlepiej  wymuszony  obieg  powietrza  (przyspiesza
to proces suszenia).

Rys. 6. Schemat budowy suszarki do pyłku: a – widok ogólny, b – układ półek, c – schemat

przepływu  powietrza;  1  –  wentylator,  2  –  półki,  3  –  termometr,  4  –  regulowany  wlot
powietrza,  5  –  pokrętło  regulacji  temperatury  powietrza  w  suszarce,  6  –  czujnik
temperatury  powietrza,  7  –  nagrzewnica,  8  –  ściana  tylna,  9  –  drzwiczki.[wg
Typiańskiego]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czas suszenia wynosi przeważnie 24 – 48 godzin. Zależy to jednak w znacznym stopniu

od względnej wilgotności powietrza w pomieszczeniu, w którym pracuje suszarka. Wysuszony
pyłek należy przechowywać w szczelnych naczyniach (zakręcane hermetycznie słoiki lub
szczelnie zamknięte, najlepiej przez zgrzanie, worki foliowe).

W Polsce mimo braku typowo pyłkowych pożytków towarowych występuje pewien

nadmiar pyłku w drugiej połowie maja i w czerwcu, umożliwiający odebranie obnóży rodzinom
pszczelim.  Poławianie  obnóży  można  przeprowadzać  stosując  różny  czas  trwania  zabiegu.
Ciągłe  i  długotrwałe  pozyskanie  źle  wpływa  na  rozwój  rodzin.  Krótki  okres  najczęściej
zwiększa  ilość  czerwiu  w  rodzinach.  Z  rodzin  słabych  można  pozyskać  tyle  samo  obnóży  co
z silnych, dlatego do produkcji obnóży można wykorzystać odkłady.

Równie cenna jak pyłek jest pierzga, jednak jej pozyskiwanie jest trudniejsze. Jedną

z metod  wydobywania  pierzgi  z  plastrów  jest  mrożenie  fragmentów  plastra  z  pierzgą,
a następnie  ich  rozdrabnianie.  Pierzgę  można  pozyskiwać  ręcznie,  ale  jest  to  praca  bardzo
żmudna,  można  jednak  ją  zmechanizować  wykorzystując  młynek  do  pozyskiwania  pierzgi
(rys. 7).  Urządzenie  to  rozdrabnia  plastry  z  pierzgą  i  jednocześnie  oczyszcza  pozyskaną
pierzgę z rozdrobnionych części plastra.

Rys. 7. Młynek do mechanicznego pozyskiwania pierzgi [wg Sochy]

Pierzga jest zakonserwowana kwasem mlekowym, dlatego nie wymaga tak jak pyłek

suszenia bądź mrożenia. Można ją przechowywać w chłodnym i ciemnym miejscu w szczelnie
zamkniętych pojemnikach. Można ją także zalać miodem.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest cel produkcji miodu sekcyjnego i plastrowego?
2.  Jakie są rodzaje ramek wykorzystywanych do produkcji miodu sekcyjnego?
3.  W jakich warunkach pożytkowych należy produkować miód sekcyjny i plastrowy?
4.  Czym należy się kierować przy wyborze rodzin pszczelich do produkcji miodu sekcyjnego

i plastrowego?

5. Jakie są rodzaje poławiaczy obnóży pyłkowych i jakie są możliwości ich zastosowania

w poszczególnych typach uli?

6. Jakie są wady i zalety poszczególnych rodzajów poławiaczy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotowywanie ramek sekcyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować do produkcji miodu sekcyjnego ramki wykonane z drewna,
2)  przygotować do produkcji miodu sekcyjnego ramki wykonane z tworzywa sztucznego,
3)  przygotować ramki do produkcji miodu plastrowego,
4)  wybrać  rodziny  pszczele,  w  których  będą  umieszczone  ramki  do  produkcji  miodu

sekcyjnego i plastrowego,

5) umieścić ramki w rodzinach pszczelich.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ramki do produkcji miodu sekcyjnego wykonane z drewna,

−

ramki do produkcji miodu sekcyjnego wykonane z tworzywa sztucznego,

−

ramki do produkcji miodu plastrowego,

−

węza,

−

nóż do cięcia węzy,

−

rodziny pszczele o różnej sile,

−

podstawowy sprzęt pasieczny oraz odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Organizowanie pozyskiwania obnóży pyłkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zainstalować poławiacze na ulu dzień przed zajęciami,
2)  opróżnić szufladę poławiacza i założyć ją na nowo,
3)  umieścić odebrane obnóża w suszarce,
4)  oczyścić wysuszone obnóża używając w tym celu wialni,
5)  przeprowadzić degustację tego produktu i opisać walory smakowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

różne rodzaje poławiaczy obnóży pyłkowych (wylotowe, dennicowe, powałkowe),

−

rodziny pszczele osadzone w ulach korpusowych i leżakach,

−

podstawowy sprzęt pasieczny oraz odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cel produkcji miodu sekcyjnego i plastrowego?



2) zastosować różne rodzaje ramek do produkcji miodu sekcyjnego?



3) określić warunki pożytkowe w jakich należy produkować miód

sekcyjny i plastrowy?



4) wybrać

rodziny

pszczele

produkcji

miodu

sekcyjnego

i plastrowego?



5) rozpoznać różne rodzaje poławiaczy obnóży pyłkowych?



6) zastosować różne rodzaje poławiaczy obnóży pyłkowych w różnych

typach uli?



7) wymienić wady i zalety różnych rodzajów poławiaczy obnóży

pyłkowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Pozyskiwanie jadu, kitu, wosku i mleczka pszczelego

4.2.1. Materiał nauczania

Pozyskiwanie jadu

Dawniej pozyskiwanie jadu pszczelego odbywało się ręcznie przez pobieranie jadu

od pojedynczych  pszczół.  Pszczoła  uchwycona  za  skrzydła  wysuwała  żądło  i  wypuszczała
kropelkę  jadu.  W  ten  sposób  można  pozyskać  bardzo  czysty  jad,  ale  jest  to  bardzo
pracochłonne.  Obecnie  do  pozyskiwania  jadu  stosowane  są  bodźce  elektryczne  (rys.  8).
Drażnią  one  pszczoły,  pobudzając  je  do  żądlenia  i  wydzielania  jadu  na  szybę  szklaną
stanowiącą podłoże.

Rys. 8.

Schemat  ramki  jadowej:  zbudowana  z  dwóch  beleczek  z  twardego  drewna  (1,2)  oraz
aluminiowej płyty nośnej (3). Wokół beleczek oraz płyty nośnej nawinięte są przewody
(6)  pełniące  rolę  elektrod  zakończonych  zaciskami  (7).  Pod  elektrodami  umieszczone
są  szyby  (4)  w  sposób  umożliwiający  ich  wysuwanie.  Odległość  między  elektrodami
powinna  wynosić  4,5 – 5 mm,  a  odstęp  miedzy  szyną  a  elektrodami  2 mm.  Elektrody
stanowi  drut  mosiężny  lub  mosiężno-niklowy  o przekroju  0,4-0,5 mm.

[

Marcinkowski

]

Metoda ta pozwala na uzyskanie stosunkowo czystego i skondensowanego jadu, przy

stosunkowo  małym  nakładzie  czasu  i  pracy.  Jad  po  zaschnięciu  na  szybie  zeskrobuje  się
i przechowuje  w  hermetycznie  zamkniętym  naczyniu.  Od  jednej  rodziny  pszczelej  w  sezonie
można  pozyskać  800 mg  jadu,  a  przy  bardzo  intensywnym  użytkowaniu  nawet  2–3  gramy.
Ramkę jadową – ramy z rozpiętym drutem pomiędzy, które wsuwa się szybę szklaną na której
zasycha jad można umieszczać w różnych miejscach gniazda pszczelego bądź też przy wylocie.

Można zastosować korpus do pozyskiwania jadu z kilkoma ramkami jadowymi,

nastawiany na powałkę rodziny pszczelej bądź na korpus ula stojaka. Jad pozyskuje się z tych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

samych rodzin co 2–3 tygodnie. Drut rozpięty na ramce jadowej jest podłączany do urządzenia
wytwarzającego  impulsy  elektryczne  o  częstotliwości  impulsów  około  l kHz  i napięciu  około
25 V.  Czas  trwania  impulsów  wynosi  l  sekundę,  a  przerwa  między  impulsami  2  sekundy.
Według badań prowadzonych w Oddziale Pszczelnictwa ISK zabiegi pozyskiwania jadu można
przeprowadzać  od  czerwca  do  sierpnia.  Najlepiej  pozyskiwać  jad  wcześnie  rano,  przed
rozpoczęciem  lotu  pszczół.  Wówczas  czas  pozyskiwania  powinien  wynosić  około  jednej
godziny. W przypadku pozyskiwania jadu w porze lotu pszczół, czas ten dobrze jest wydłużyć
do 2 godzin.

Pozyskiwanie kitu

Kit jest najczęściej pozyskiwany przez oskrobywanie miejsc styku ramek z ulem, samych

ramek,  beleczek  odstępnikowych  lub  powałek.  Dużą  część  tego  surowca  można  pozyskać
w czasie  jesiennego  brakowania  plastrów.  Produkcję  kitu  można  nieco  zwiększyć  stosując
większe odstępy między beleczkami i ścianami ula oraz pozostawiając szpary i wolne miejsca.
Z  jednego  ula  można  pozyskać  około  50  gramów  czystego  kitu.  Można  używać  poławiacza
kitu,  który  zastępuje  inne  sposoby  zmuszania  pszczół  do  intensywnego  kitowania.  Prostym
poławiaczem  kitu  może  być  siatka  plastykowa  o oczkach  nie większych  niż 3,5 x 3,5 mm  lub
poławiacze  kitu  wykonane  z  płytek  polietylenowych  z  wyciętymi  trapezowatymi  szczelinami.
Szerokość  szczelin  od  strony  dostępu  pszczół  wynosi  około  4,5 mm,  a  w  górnej  części
2,3 mm.  Do  uli  korpusowych  produkowane  są  specjalne  powałki  z  okrągłymi  otworami,
w których umieszcza się okrągłe poławiacze kitu o średnicy 85 mm.

Zakitowane płytki – poławiacze przenosi się w niskie temperatury (na przykład

do zamrażarki) co sprawia, że łatwo jest wykruszyć propolis z elastycznego materiału.
Przy poławianiu propolisu nie powinno się jednak przesadzać, gdyż nadmierne zmuszanie
pszczół do kitowania prowadzić może do pogorszenia jakości uzyskiwanego propolisu.

Najwięcej kitu pszczoły gromadzą w okresie jesieni, a rasy pszczół najsilniej kitujące

gniazda to kaukaska i środkowoeuropejska.

Pozyskiwanie wosku

W życiu rodziny istnieje okres intensywnego wypacania wosku, jest on związany

w występowaniem  pożytków.  Jeżeli  wówczas  pszczoły  nie  będą  miały  gdzie  odłożyć  wosku,
pszczelarz nie stworzy im warunków ku temu, rodzina pszczela marnuje znaczne ilości wosku,
który  w  formie  płytek  woskowych  spada  na  dno  ula.  Aby  rodzina  pszczela  efektywnie
produkowała  wosk,  muszą  być  spełnione  następujące  warunki:  obecność  czerwiącej  matki
pszczelej,  obecność  pszczół  woszczarek,  stały  przypływ  pokarmu  węglowodanowego
(naturalny  pożytek  nektarowy  bądź  podkarmianie  syropem  cukrowym)  oraz  miejsce
do budowy plastrów, np. ramki z węzą albo ramki pracy.

Surowcem do pozyskania wosku mogą być wycofane z gniazda plastry nienadające się do

wychowu  czerwiu  ze  względu  na  ich  ciemny kolor i zmniejszenie  światła  komórek  na  skutek
wychowu  wielu  pokoleń  pszczół.  Wosk  uzyskany  z  takich  plastrów  ma  jednak  niższą  jakość
i ciemną  barwę.  Najlepszy  jakościowo  wosk  uzyskuje  się  z tzw.  ramek  pracy,  umieszczanych
w ulu  właśnie  w  celu  ich  zabudowywania  przez  pszczoły.  Z  ramek  pracy  co  pewien  czas
wycina  się  plastry  i  wytapia  wosk.  Równie  dobrą  jakość  ma  wosk  wytopiony  z  zasklepów
zebranych przy odsklepianiu plastrów z miodem lub wosk pozyskany z dzikiej zabudowy.

Wytapianie wosku można prowadzić na sucho w topiarce słonecznej i elektrycznej lub na

mokro  przez  działanie  na  susz  wrzącą  wodą  lub  parą  wodną.  Im  wyższą  temperaturą
i ciśnieniem  działamy  na  woszczynę,  tym  więcej  wytopimy  wosku.  Do  wytapiania  wosku
z plastrów służą  topiarki, mogą być one zasilane prądem elektrycznym, jednak przy obecnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

cenach wosku ta metoda jest dość kosztowna. Jedną z popularniejszych topiarek stosowanych
w Polsce jest topiarka „Tomer”.
Jest to prasa, w której zarówno podstawa, jak i przykrywa posiadają grzałki elektryczne.
Suche plastry kruszy się i ubija w aluminiowej formie, po czym owija gazą lub płótnem
i umieszcza w topiarce. W procesie topienia nie używa się wody. Zaletą topiarki jest mała ilość
wosku pozostająca w zboinach (z reguły nie przekracza 20% masy zboin). Wadę stanowi mała
wydajność. Znacznie bardziej wydajną jest topiarka z płaszczem olejowym. Topiarka ta mieści
około 20–30 plastrów Dadanta, które jednak wcześniej należy rozgotować w wodzie.

Tańsze w eksploatacji są proste topiarki skrzynkowe, do których doprowadza się parę

wodną (na przykład z parnika) lub też takie, w których bezpośrednio podgrzewa się wodę
w jej dolnej części, np. palnikiem gazowym. Spływające z ramek plastry odsącza się z wosku
na siatce. Dla poprawy efektu wytapiania, zboiny można jeszcze wycisnąć na gorąco w zwykłej
prasie.

Do topienia plastrów dziewiczych (na przykład z ramek pracy) lub jasnych plastrów

(na przykład  z  połamanych  plastrów),  a  nawet  ciemnych  plastrów  można  stosować  topiarkę
słoneczną.  Jest  to  najtańszy  sposób  wytopu  wosku,  gdyż  wykorzystuje  się  tu  energię
słoneczną.  Dodatkową  zaletą  tej  metody  jest  wybielanie  wosku.  Woszczyna  z  jasnych
plastrów,  z  ramek  pracy  oraz  zasklepów  nie  wymaga  wytapiania,  wystarczy  ją  tylko
rozgotować w wodzie i pozostawić do sklarowania.

Wszystkie topiarki do wosku, a właściwie te ich części, które mają kontakt z woskiem

pszczelim, powinny być wykonane z odpowiednich materiałów. Nie mogą to być części
żelazne, niewskazane są też materiały ocynkowane. Najlepiej gdy topiarki wykonane są
z blachy kwasoodpornej, mogą też być to odlewy aluminiowe.

Wosk po wytopieniu należy poddać klarowaniu czyli powolnemu stygnięciu, w czasie

którego zanieczyszczenia cięższe od wosku opadają na dno naczynia, a lżejsze wypływają na
powierzchnię. Aby przedłużyć okres klarowania można naczynie z rozgrzanym woskiem
zaizolować. Do klarowania wosku można używać naczyń emaliowanych.

Pozyskiwanie mleczka pszczelego

Rodziny do pozyskiwania mleczka powinny być silne, 7–8 plastrów z czerwiem. Mleczko

zaczynamy  poławiać  około  25  maja,  po  wychowaniu  przynajmniej jednego  pokolenia pszczół
po  wymianie  pszczół  zimowych.  Wybór  rodzin  i tworzenie  rodzin do odbioru mleczka zależy
od wielkości zapotrzebowania. Przyjmuje się, że rodzina może średnio dostarczyć 150 gramów
mleczka w ciągu 6 tygodni. Na wyprodukowanie 1 kg potrzeba więc 7 rodzin. Należy przyjąć
zasadę,  że  gdy  nie  ma  dziennego  dopływu  minimum  0,25 kg  nektaru,  rodziny  należy
podkarmiać  dawkami  0,5  litra  syropu  1:1.  Jeszcze  lepsze  efekty  daje  podkarmianie  sytą.
Rodziny  powinny  posiadać  stały  zapas  pokarmu  5–6 kg.  Okolica  powinna  także  obfitować
w pożytek pyłkowy. Odbiór mleczka należy zakończyć 10–15 lipca.

Mleczko pszczele można pozyskiwać w rodzinach bez matki. Jednak takich rodzin nie

można  wykorzystywać  dłużej  niż  3–4  tygodnie,  gdyż  w  rodzinie  nie  przybywa  młodych
pszczół,  pojawiają  się  także  trutówki,  które  utrudniają  przyjęcie  matki.  Z  tych  względów
ekonomicznych  w  pasiekach  profesjonalnie  zajmujących  się  pozyskiwaniem  mleczka,
wykorzystuje  się  do  jego  produkcji  silne  rodziny  produkcyjne.  Aby  produkować  mleczko
trzeba  też  dysponować  ulami,  które  mają  możliwość  przedzielenia  na  dwie  części  kratą
odgrodową.  Produkcja  ta  bowiem  ma  sens  ekonomiczny  jedynie  wówczas,  gdy  odbywać  się
będzie  w obecności  matki,  a więc bez  uszczerbku w rozwoju rodziny. W ulach korpusowych
w górnym korpusie (miodni), najlepiej między plastrami z czerwiem wstawia się jedną lub dwie
ramki z przełożonymi jednodniowymi larwami. Ule leżaki dzieli się pionową kratą odgrodową
na  dwie  części.  W  jednej  części  znajduje  się  gniazdo  z  matką,  a  w  drugiej  prowadzona  jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

produkcja  mleczka.  Po  3–4  dniach  (najlepiej  3,  5  dnia)  zabiera  się  ramki  z mleczkiem,  w
zamian  poddając  nowe,  ze  świeżo  przełożonymi  młodymi  (12–24  godzinnymi)  larwami.  W
ulach  korpusowych  co  pewien  czas  plastry  z  czerwiem  z  gniazda  przewiesza  się  do  górnego
korpusu,  a  w  ulach  leżakach  za  kratę  odgrodową  do  części,  w której  prowadzona  jest
produkcja mleczka.

Sprzęt do pozyskiwania mlecza jest zbliżony lub identyczny do tego, jakiego używa się

przy wychowie matek pszczelich. Są to miseczki matecznikowe oraz ramki i beleczki, do
których te miseczki się przykleja.

Poza tym niezbędnym narzędziem jest łyżeczka do przekładania larw. Łyżeczka taka może

być wykonana z metalu, nasady pióra ptaka lub z tworzywa sztucznego. Do wyrzucania larw z
mateczników  (przed  wybieraniem  mleczka)  można  używać  pęsety  bądź  łyżeczki.  Wybieranie
mleczka odbywa się za pomocą płaskiej łyżeczki wykonanej z metalu lub drewna, która mieści
się  luźno  w  mateczniku.  Jednak  wybieranie  mleczka  ręcznie  przy  pomocy  łyżeczki  jest
zajęciem  bardzo  żmudnym  i  pracochłonnym.  Przy  większej  produkcji  trzeba  posłużyć  się
pompą  ssącą,  ostatecznie  może  to  być  odkurzacz.  Trzeba  mieć  jednak  do  tego  naczynie  ze
szczelnym korkiem i dwiema rurkami – jedną wysysa się powietrze z naczynia (krótsza), drugą
zaś wysysa mleczko z mateczników (dłuższa) (rys. 9).

Rys. 9.

Schemat butelki do pozyskiwania mleczka: 1 – rurka szklana do wysysania
mleczka z matecznika, 2 – rurka podłączona do pompy, 3 – skalowana
butelka na mleczko. [wg Prabuckiego]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są rodzaje surowca woskowego?
2.  Jakie są sposoby wytopu wosku?
3.  Jak  należy  przygotować  surowiec  woskowy  do  wytopu  w  zależności  od  wybranego

sposobu wytopu?

4.  Jak należy przygotować ramkę do pozyskiwania mleczka?
5.  Jakie kryteria powinny spełniać rodziny przeznaczone do produkcji mleczka?
6.  Jak  należy  przygotować  rodziny  pszczele  osadzone  w  różnych  typach  uli  do  produkcji

mleczka?

7. Jak należy przygotować rodziny pszczele do produkcji mleczka w zależności od wybranej

metody (w obecności matki, bez matki)?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pozyskiwanie, przechowywanie i przetwarzanie surowca woskowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyciąć plastry z ramek i rozdrobnić je,
2)  wytopić wosk przy pomocy topiarki typu „Tomer”,
3)  rozgotować  rozdrobnione  plastry  w  naczyniu  z  wodą  i  wytopić  wosk  przy  pomocy

kociołka Ritschego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plastry pszczele do przetopienia,

−

nóż do wycinania plastrów,

−

naczynie na rozdrobnione plastry,

−

topiarka typu „Tomer”,

−

naczynie do rozgotowania rozdrobnionych plastrów w wodzie,

−

palnik gazowy,

−

kociołek Ritschego,

−

naczynie na wytopiony wosk,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 2.

Przygotowanie rodziny pszczelej do produkcji mleczka pszczelego.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować ramki do produkcji mleczka (czyszczenie ramek, przyklejanie miseczek),
2)  wybrać rodziny pszczele do produkcji mleczka,
3)  przygotować  rodziny  do  produkcji mleczka w zależności od typu ula (korpusowy, leżak)

i wybranej metody (w obecności matki, bez matki).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ramki do pozyskiwania mleczka,

−

miseczki matecznikowe z tworzywa sztucznego,

−

rodziny pszczele osadzone w różnych typach uli,

−

kraty odgrodowe,

−

podstawowy sprzęt pasieczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać rodzaje surowca woskowego?



2) scharakteryzować sposoby wytopu wosku?



3) przygotować surowiec woskowy do wytopu?



4) przygotować ramkę do pozyskiwania mleczka pszczelego?



5) wytypować rodziny do produkcji mleczka?



6) przygotować rodziny pszczele osadzone w różnych typach uli do

produkcji mleczka?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Ekologiczna gospodarka pasieczna

4.3.1. Materiał nauczania

Lokalizacja rodzin pszczelich

Jeśli miejscem rozstawienia rodzin jest pole uprawne, musi ono być zagospodarowane

ekologicznie. Miejsce ustawienia pszczół powinno być tak dobrane, aby w promieniu 3 km od
uli nie było żadnych znaczących rolniczych lub nierolniczych źródeł zanieczyszczenia, ujemnie
wpływających  na  produkty  pszczele.  Jeśli  istnieje  podejrzenie  zanieczyszczeń  ze  strony
otoczenia,  produkty  należy  przebadać.  W  razie  potwierdzenia  podejrzeń  należy  pasieczysko
opuścić. W jednym miejscu powinno stać tylko tyle rodzin, by każda z nich miała zapewnione
dostateczne  zaopatrzenie  w  pyłek,  nektar  i  wodę.  Dopuszcza  się  wykorzystanie  pożytków
z roślin  uprawnych,  w  miarę  możliwości  jednak  jako  źródło  pożytków  należy  w pierwszej
kolejności  wykorzystywać  tereny  zagospodarowane  w  sposób  ekologiczny.  Pszczelarz
powinien  możliwie  rzadko  zmieniać  miejsce  stacjonowania  pasieki.  Celowe  przewożenie
rodzin do sadów owocowych w celu ich wykorzystania jako źródła nektaru lub zapylania jest
niedozwolone.  Miejsca  ustawienia  pasiek  należy  umieścić  w  rocznym  planie  wędrówek,
zawierającym dokładne dane na temat okresu i miejsca przebywania (łan, działka itp.), rodzaju
pożytku  i  liczby  rodzin.  Jeśli  rodziny  pszczele  pozostają  na  terenach,  które  urzędy  kontrolne
uznały  za  nienadające  się  dla  pszczelarstwa  ekologicznego,  ich  produkty  nie  powinny  być
sprzedawane (znakowane) jako pochodzące z ekologicznej produkcji.

Zdrowotność pszczół

Dopuszczone jest stosowanie jedynie metod biotechnicznych i biofizycznych. Wyjątkiem

jest  zwalczanie  roztocza  Varroa  destructor – w tym wypadku dodatkowo można zastosować
kwasy  organiczne  (mlekowy,  mrówkowy,  szczawiowy,  cytrynowy)  w  dawkach  zgodnych
z przepisami  UE  dotyczącymi  ekologicznego  utrzymania  zwierząt.  Stosowanie  tych  środków
w trakcie pożytku jest niedozwolone. Wszystkie zabiegi lecznicze należy zanotować w książce
zabiegów leczniczych.

Budowa ula

Ule mogą być budowane z drewna, słomy lub gliny. Wyjątkiem są okucia, pokrycia

dachowe,  osiatkowane  dennice  i  podkarmiaczki.  Do  budowy  uli  należy  stosować  możliwie
wolne od szkodliwych substancji kleje i powłoki malarskie (np. naturalne farby z oleju lnianego
lub na bazie żywicy drzewnej). Zabronione jest używanie farb syntetycznych lub zawierających
biocydy.  Do  zabezpieczania  uli  od  wewnątrz  nie  wolno  używać  żadnych  substancji  poza
woskiem,  propolisem  i  olejami  roślinnymi.  Czyszczenie  i  dezynfekcję  można  przeprowadzać
tylko  za  pomocą  wysokiej  temperatury  (płomień,  ukrop)  lub  mechanicznie.  Przy  ostrych
zakażeniach  dozwolone  jest  stosowanie  roztworu  NaOH (sody  kaustycznej), pod  warunkiem
jej  późniejszej  neutralizacji  za  pomocą  kwasów  organicznych.  Stosowanie  innych  środków
chemicznych jest niedopuszczalne.

Wosk i plastry

W okresie czerwienia należy zapewnić rodzinom pszczelim możliwość naturalnej budowy

na  wielu  plastrach.  Węza  powinna  być  wykonana  tylko  z  wosku  pszczelego,  który  został
pozyskany  w  pasiekach  zrzeszenia  Bioland  z  naturalnej  zabudowy  lub  odsklepin.  Zaleca  się
zamknięty  obrót  wosku  w obrębie  danego zrzeszenia. Dozwolone jest wprowadzanie obcego
wosku  w  ilości  do  30%  zapotrzebowania,  ale  pod  kontrolą.  Plastikowa  węza  jest  zakazana.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wosk nie powinien mieć styczności z rozpuszczalnikami, wybielaczami ani innymi szkodliwymi
substancjami. Sprzęty i pojemniki do przerobu wosku mogą być wykonane tylko z materiałów
nieutleniających się.

Higiena plastrów

W wosku pszczelim nie powinny znajdować się wykrywalne pozostałości po

chemioterapeutykach, które wskazują na stosowanie niedozwolonych metod zwalczania
warrozy lub motylicy. Do dezynfekcji plastrów można wykorzystywać tylko metody
termiczne, kwas octowy lub biopreparaty na bazie bakterii Bacillus thuringiensis.

Poskramianie, przeganianie pszczół i inne zabiegi

Do poskramiania i przeganiania pszczół nie wolno używać żadnych syntetycznych

chemikaliów. Przycinanie pszczołom skrzydeł i inne formy okaleczania są zakazane. Czerw
trutowy może być usuwany jedynie przy zwalczaniu warrozy. Wszystkie rodziny pszczele mają
być swoiście, nie do zmylenia oznakowane i wpisane do książki inwentarzowej.

Zbiór miodu

Tylko miód dojrzewający w rodzinie pszczelej może być pozyskiwany. Plastry, z których

pozyskuje  się  miód,  nie  powinny  zawierać czerwiu. Stosowanie repelentów chemicznych,  jak
również  uśmiercanie  pszczół  w  trakcie  odbioru  miodu  jest  zakazane.  Wszystkie  zabiegi
wykonane  podczas  odbioru  miodu  należy  odnotować  w  pasiecznej  książce  inwentarzowej
wraz z możliwie dokładnymi danymi dotyczącymi wydajności.

Obróbka miodu

Podgrzewanie miodu powinno być możliwie delikatne (najwyżej do 40°C). Miód rozlewa

się przed pierwszą krystalizacją. W celu oddzielenia zanieczyszczeń (drobinek wosku)
powinien zostać przecedzony przez sito (średnica oczek nie mniejsza niż 0,2 mm). Filtracja
pod ciśnieniem jest niedopuszczalna. Sprzęt i naczynia używane do obróbki miodu muszą być
wykonane z materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, a opakowania metalowe –
ze stali kwasoodpornej.

Magazynowanie i oznakowanie miodu

W celu ochrony naturalnych składników miód musi być przechowywany w chłodnym

i ciemnym miejscu, najlepiej w niewielkich partiach. Wszystkie partie towaru znajdujące się w
magazynie  i  przeznaczone  do  sprzedaży  powinny  być  oznakowane.  Między  ustawowo
określonymi  oznaczeniami  wpisuje  się  numer  pasieki  danego  zrzeszenia  i  numer  świadectwa
zgodności  (certyfikatu).  Na  słoikach  z  miodem  winna  znajdować  się  następująca  informacja:
"Z  powodu  dużego  zasięgu  lotów  pszczoły  nie  należy  oczekiwać,  że  oblatuje  ona  tylko  lub
przeważnie ekologicznie zagospodarowane obszary" (lub podobnej treści).

Kryteria jakościowe miodu

Do obowiązkowo oznaczanych kryteriów należą m.in.: zawartość wody (maks. 18%;

miód  wrzosowy  21,5%),  zawartość  HMF  w  mg/kg  (maks.  10),  liczba  inwertazowa  (min.
10 jednostek;  7  dla  miodów  akacjowego  i  lipowego)  –  wg  analiz  zgodnych  z  AOAC
(Association  of  Official  Agricultural  Chemists).  Miód,  który  nie  spełnia  wymagań  pod
względem  zawartości  HMF,  enzymów  i  wody,  może  być  sprzedawany  z  wykorzystaniem
znaku towarowego  zrzeszenia ekologicznego jedynie jako miód przemysłowy. W miodzie nie
mogą znajdować żadne wykrywalne pozostałości chemioterapeutyków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dokarmianie pszczół

Dokarmianie pszczół jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy jest niezbędne do zdrowego

rozwoju  rodzin  pszczelich.  W  miarę  możliwości  należy  do  niego  wykorzystywać  miód
z własnej  pasieki.  Skarmianie  cukru  jest  uzależnione  od  aprobaty  urzędu  kontrolnego;
zazwyczaj  jest  dopuszczalne  tylko  podczas  zimowania  i  karmienia  odkładów.  Zafałszowania
miodu  syropem  cukrowym  pochodzącym  z  zapasów  zimowych  można  uniknąć,  zabierając
plastry  z  pozostałym  zapasem  przed  rozpoczęciem  pierwszego  pożytku.  W  przerwach
międzypożytkowych  można  stosować  podkarmianie  jedynie  z  użyciem  miodu  pochodzącego
z pasiek  ekologicznych  (najczęściej  danego  zrzeszenia).  Podawanie  namiastek  pyłku  jest
niedopuszczalne.  Do  karmienia  można  stosować  jedynie  ekologicznie  pozyskiwane  pasze
(cukier).

Hodowla

Celem hodowli jest dopasowanie gatunku pszczół do warunków pożytkowych. Pszczoły

powinny  być  odporne  na  warrozę.  Naturalne  działania  hodowlane  i  reprodukcyjne  oparte  na
naturalnym  nastroju  rojowym  są  stawiane  na  pierwszym  miejscu.  Inseminacja  może  być
stosowana  (w  pasiekach  hodowlanych)  tylko  sporadycznie,  za  szczególnym  pozwoleniem
danego zrzeszenia.

Zakupy

Zakup rojów lub matek pszczelich dopuszczalny jest jedynie z pasiek danego zrzeszenia.

Jeśli tam nie są dostępne, to z pasiek organizacji uznawanych przez dane zrzeszenie, jeśli i tam
są  niedostępne,  to  z  pasiek,  które  gospodarują  zgodnie  z  Dyrektywą  2092/91  UE.  W razie
niemożności  zakupu  rodzin  pszczelich  z  wymienionych  pasiek  ekologicznych  dozwolony  jest
zakup  "konwencjonalnych"  rodzin,  jeśli  będą  one  natychmiast  poddane  zabiegowi  sztucznej
rójki. Jednak stosowanie znaku towarowego danego zrzeszenia dla produktów pochodzących
z  tych  rodzin  będzie  możliwe  najwcześniej  po  upływie  roku  od  zakupu.  Łapanie  obcych
"konwencjonalnych" rojów jest dopuszczalne, dopóki ich liczba nie przekroczy 10% rocznego
pogłowia  w  danej  pasiece.  To  uregulowanie  dotyczy  też  zakupu  matek  hodowlanych
"konwencjonalnego" pochodzenia. Podkreśla się jednak, że ekologiczna gospodarka pasieczna
nie powinna się opierać na ciągłych zakupach pszczół z intensywnie prowadzonych pasiek.

Przestawianie pasieki

W okresie przystosowania ule, ramki i plastry winny być dostosowane do zaleceń.

Powinny  też  zostać  odpowiednio  oznakowane.  Ule  drewniane,  zaopatrzone  w  niebudzące
zastrzeżeń  powłoki  malarskie  traktuje  się  jako  zgodne  z  zaleceniami.  Następnie  w  okresie
przejściowym  należy  poświęcić  uwagę  zamkniętemu  obiegowi  wosku  w  obrębie  zrzeszenia.
Stosowanie  znaku  towarowego  zrzeszenia  dla  produktów  pszczelich  pochodzących  od
przestawianych  rodzin  jest  dozwolone  najwcześniej  po  roku  gospodarowania  ekologicznego.
Przestawiane  rodziny  i  produkty  od  nich  uzyskane  winny  być  oznaczone  w  sposób
niepozostawiający  wątpliwości.  Dopóki  wosk  z  zamkniętego  obiegu  nie  jest  osiągalny
w wymaganych ilościach, dopuszcza się w okresie przestawiania – także przy używaniu znaku
towarowego  dla  tego  pnia  pszczelego  –  zakup  potwierdzonego,  nieskażonego  wosku
z odsklepin i  naturalnej zabudowy do wyrobu węzy i impregnacji uli. Przestawianie winno się
zakończyć  w  ciągu  pięciu  lat.  Okres  ten  może  być  jednak  wydłużony  przez  organ  kontrolny
(zrzeszenie) na wniosek właściciela pasieki. Produkty pszczele mogą być znakowane znakiem
towarowym zrzeszenia Bioland, tylko jeśli przestawienie rodzin się powiedzie.

Pozostałe dwie dyrektywy (zrzeszeń Naturland i Demeter) są w głównych punktach

zbliżone do przedstawionej. Różnią się jedynie tym, że jednym zagadnieniom poświęca się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w nich więcej uwagi, a inne traktuje bardziej pobieżnie. Na zakończenie warto podkreślić, że
wytyczne dla pszczelarstwa ekologicznego w Niemczech należą do bardziej restrykcyjnych.
W innych krajach UE obowiązują przeważnie bardziej liberalne zalecenia.

Wychów trzmieli i pszczół samotnic dla potrzeb zapylania roślin

Spadek liczebności dzikich pszczół i problemy z zapylaniem upraw zmusiły naukowców

do zajęcia się chowem pszczół samotnych i trzmieli. Prace te prowadzone są w wielu krajach,
dają także znaczne korzyści materialne.

Wychów trzmieli

Jeden ze sposobów założenia wychowu trzmieli polega na wystawianiu ulików wczesną

wiosną  w  środowiskach  naturalnych  w  celu  zachęcania  samic,  poszukujących  w  tym  czasie
odpowiednich  miejsc  do  założenia  gniazd.  Wnętrze  ulików  wypełnia  się  do  1/3  wysokości
miękkim i suchym materiałem, np. mchem, bawełną, pakułami, watoliną lub watą celulozową.
Umieszcza się je na powierzchni ziemi lub po dodatkowej adaptacji w ziemi oraz zawiesza na
pewnej  wysokości  na  budynkach  lub  drzewach.  Pomimo  niskiej  jej  wydajności,  szczególnie
w przypadku  zapotrzebowania  na  większą  liczbę  rodzin  dla  zapylania  upraw  nasiennych,
ułatwia  ona  jednak  zakładanie  gniazd,  co  ma  zasadnicze  znaczenie  wobec  ustawicznego
zmniejszania się naturalnych środowisk ostojowych.

Drugi sposób zasiedlania ulików trzmielami, to zmuszanie schwytanych wiosną lub też

sztucznie  przezimowanych  samic  do  zakładania  gniazd  w  ulikach.  Polega  to  na  zamykaniu
samic  w  specjalnie  do  tego  celu  przystosowanych  ulikach,  wyposażonych  w  dodatkowe
pomieszczenia  tzw.  karmniki,  w  których  podaje  się pożywienie  w  postaci  syropu  cukrowego
lub  miodu  pszczelego.  Z  chwilą  kiedy  samice  przystępują  do  budowy  gniazda,  umożliwia się
im wylot na otwartą przestrzeń. Można też wpuszczać odłowione samice do dużych wolier lub
szklarni,  w  których  ustawia  się  uliki  i  wazony  z  kwiatami.  Stosuje  się  również  zamykanie
samic  w  ulikach  znajdujących  się  na  wolnej  przestrzeni  bez  dodatkowych  karmników,  ale
zaopatrzonych  w  podkarmiaczki  z  syropem  cukrowym  lub  ciastem  miodowo-pyłkowym.
Warunkiem skuteczności  nakłonienia  samic do  zagnieżdżania  się w ulikach  jest  ich  gotowość
poszukiwania  naturalnych  kryjówek  gniazdowych.  Użycie  osobników  niemających
dostatecznie  rozbudzonego  instynktu  zakładania gniazd lub  samic,  które  założyły już gniazdo
jest  bezcelowe.  Duże  znaczenie  ma  również  prawidłowa  konstrukcja  ulików.  Skuteczność
zasiedlania wzrasta, kiedy w uliku znajduje się długi i wąski korytarzyk prowadzący od otworu
wlotowego do komory gniazdowej, na wzór gniazd naturalnych.

Na uwagę zasługuje oryginalna, polska metoda Bilińskiego z Oddziału Pszczelnictwa ISiK

w  Puławach.  Do  chowu  tą  metodą  konieczne  jest  założenie  poletek  z  rośliną  pokarmową,
przygotowanie  izolatorów  i  ulików.  Na  roślinę  pokarmową  wybrano  jasnotę  białą  (Lamium
album)  (rys.  29),  której  kłącza  wysadza  się  na  poletkach  o  powierzchni  1 m

(1 m x 1 m)

najlepiej jesienią.
Izolator  o  wymiarach  1 m x 1 m x 1 m  wykonany  z  siatki  plastykowej  ma  wszyty  zamek
błyskawiczny.  Ulik  składa  się  z  drewnianej  skrzynki  o  wymiarach  wewnętrznych
17 cm  x  24 cm  i  13 cm  głębokości  oraz  szczelnego daszka. Wnętrze ulika wypełnia się suchą
trawą przetartą w dłoniach. Tuż przed zakwitnięciem jasnoty (koniec kwietnia początek maja)
na poletkach ustawia się izolatory i uliki.

Ulik ustawia się na paliku o wysokości 40 cm. Otwór wylotowy powinien być skierowany

na południe. Z chwilą zakwitania jasnoty do każdego ulika wkłada się po jednej matce
trzmiela. Po 3-4 tygodniach pod izolatorami pojawiają się robotnice, co świadczy o założeniu
przez matkę rodzinki. Uliki takie można wyjąc z izolatora i ustawić w innym miejscu w pobliżu
roślin pokarmowych, a gdy robotnic będzie więcej wywieźć na plantacje nasienne lub do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

szklarni. Przy tej metodzie około 80% matek zakłada rodzinki.

Opisane sposoby tworzenia rodzin trzmieli za pomocą wiosennych odłowów samic,

przezimowanych  w  warunkach  naturalnych  są  czasochłonne,  zwłaszcza  po  mokrych  latach
i zimach,  kiedy  liczebność  trzmieli  spada,  a  ponadto  powodują  one  zmniejszanie  zasobów
naturalnych  tych  owadów.  Dlatego  racjonalna  gospodarka  trzmielami  powinna  opierać  się  na
hodowli  wolierowej  młodych  samic  i  stworzeniu  im  warunków  dobrej  hibernacji  (diapałzy).
Holendrzy  opracowali  metodę  tworzenia  rodzin,  czysto  komercyjną,  chronioną  patentem  dla
producentów pomidorów szklarniowych, przy użyciu wyhodowanych samic trzmiela ziemnego
z  pominięciem  diapauzy.  Polega  ona  na  tym,  że do  samicy  zamkniętej w  uliku zaopatrzonym
w syrop  cukrowy  i  pyłek,  dodaje  się  świeżo  wygryzione  robotnice  pszczoły  miodnej.  Samice
rozpoczynają czerwienie i powstają w ten sposób nowe rodziny, których liczebność jest jednak
mniejsza,  a  żywotność  krótsza.  Hodowle  takie  co  pewien  czas  muszą  być  odświeżane
samicami  po  pełnej  diapauzie.  Dlatego  hodowla  wolierowa  samic  w  okresie  ich  wylęgów
i kojarzenia się  z  samcami  oraz przechodzenia w diapauzę ma swoje biologiczne uzasadnienie
i musi  się  odbywać  w  warunkach  kontrolowanych.  Rodziny,  u których  rozpoczyna  się  wylęg
samców  i  samic,  umieszcza  się  w  zamkniętych  pomieszczeniach,  wolierach,  izolatorach  itp.,
dla  przeprowadzenia  kontrolowanej  kopulacji,  która  jest  ważnym  etapem  na  drodze
do pełnego  udomowienia  tych  owadów.  Proces  kojarzenia  się  samców  i samic  jest  łatwiejszy
do  zaobserwowania,  aniżeli  u  pszczół  miodnych,  ponieważ  trzmiele  kopulują  także
w ograniczonej  przestrzeni,  a  nawet  w  gnieździe  i  dlatego  jest  bardzo  prawdopodobne,
że chów  krewniaczy  jest  u  nich  częstym  zjawiskiem.  Kopulacja  przypada  w  lipcu i sierpniu.
W tym  czasie  należy  samiczki  intensywnie  odżywiać  miodem  i  pyłkiem  pszczelim,  a  także
dostarczać im do wolier świeże kwiaty w wazonach. Samice kojarzą się wielokrotnie, czasem
z jednymi  i  tymi  samymi  samcami.  Proponuje  się  dla  zwiększenia  żywotności  trzmieli
wstawianie  do  jednej  woliery  dwóch  rodzin  tego  samego  gatunku,  pochodzących  jednak
z oddalonych  od  siebie  miejscowości.  Po  upływie  kilku  tygodni  samce  giną,  a  młode,
unasienione  samice  stają  się  ociężałe  i  mało  ruchliwe  –  fizjologicznie  przygotowując  się  do
około  7  miesięcy  trwającej  diapauzy.  Do  wolier  wstawia  się  skrzynki  wypełnione  mieszanką
dezynfekowanej  kompostowej  ziemi  i  torfu  ogrodniczego,  przykryte  warstwą  mchu  lub
suchych  liści,  w  których  zagrzebują  się  samice,  by  spędzić  okres  jesieni  i zimy  w  głębokim
odrętwieniu.  Aż  do  wiosennego  przebudzenia  się  samic,  skrzynki  pozostawia  się
w nieogrzewanych  szklarniach  lub  w  chłodnych  pomieszczeniach.  Samice  można  również
przezimować  w  warunkach  laboratoryjnych  w  chłodziarce.  W  tym  celu  odrętwiałe  samice
wyjmuje  się  ze  skrzynek  z  torfem  i  przekłada  do  małych  pojemników,  wypełnionych
„terralitem”  –  lekkim,  porowatym  tworzywem,  dobrze  chroniącym  od  wilgoci  i znoszącym
wysoką  temperaturę  przy  sterylizacji  i  wysuszaniu.  Pojemniki  z  samicami  przetrzymuje  się
w chłodziarce w temperaturze od -1°C do + 1°C.

Dość trudny etap w hodowli trzmieli obejmuje okres od założenia gniazd przez samice

do wylęgu  pierwszego  pokolenia  robotnic.  Część  samic  ginie  z  głodu,  jeżeli  w  najbliższym
sąsiedztwie  gniazd  nie  znajdują  pożywienia  lub  długotrwałe  niesprzyjające  warunki
atmosferyczne  uniemożliwiają  im  wyloty. Zaleca  się  umieszczenie  ulików  w  pobliżu  wcześnie
kwitnących  wierzb  i  innych  roślin  pożytkowych.  Bardzo  dobre  efekty  daje  podkarmianie
syropem cukrowym,  roztworem  wodnym miodu pszczelego lub ciastem miodowo-pyłkowym.
Następną przyczyną strat mogą być ucieczki samic z ulików, a czasem błądzenie. Najczęstszym
powodem opuszczenia gniazd przez samice, zwłaszcza w okresie przed wylęgiem pierwszych
robotnic,  jest  ich  niepokojenie  przez  zbyt  częste  przeprowadzanie  kontroli  zasiedleń  ulików.
Po  wylęgu  pierwszego  pokolenia  robotnic,  przywiązanie  samicy  do gniazda  jest  tak  duże,  że
można  w  nim  dokonywać  spokojnie  i  bez  obawy  różnych  zabiegów  pielęgnacyjnych.  Gdy
matki wychowają pierwsze robotnice, przenosi się je do ulików, a gdy siła rodziny przekracza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60 robotnic, można wykorzystać je w szklarni.

Wychów pszczół samotnic dla potrzeb zapylania roślin

Spośród pszczół samotnic na szerszą skalę do potrzeb zapylania wykorzystywane są dwa

gatunki  z  rodziny  miesierkowatych  (Megachilidae):  miesiarka  lucernówka  (Megachile
rotundata  F.)  i  murarka  ogrodowa  (Osmia  rufa  L.).  Murarka  ogrodowa  jest  pszczołą
wiosenną.  Rozpoczyna  loty  już  w  pierwszej  połowie  kwietnia,  a  kończy  w  czerwcu.  Jest
wykorzystywana  do  zapylania  roślin  sadowniczych  i  roślin  pod  osłonami  (szklarnie  i  tunele).
Miesiarka  lucernówka  jest  pszczołą  letnią  wykorzystywaną  do  zapylania  upraw  nasiennych
lucerny.  Aby  założyć  wychów murarki ogrodowej należy zdobyć kokony (murarka ogrodowa
zimuje  (przechodzi  diapauzę)  w  stadium  owada  dorosłego  w kokonie, bądź znaleźć naturalne
miejsca  jej  gniazdowania.  W  tym  miejscu  umieszczamy  sztuczne  gniazda  zwane  gniazdami
pułapkowymi  wykonane  z  suchych  źdźbeł  trzciny  pociętych  na  kawałki,  bądź  plastikowych
rurek. W naturze najchętniej gnieżdżą się w pustych łodygach roślin baldaszkowatych, trzcinie
pospolitej,  a  także  różnego  rodzaju  otworach  wygryzionych  przez  inne  owady  lub  szkodniki
drewna.  Najłatwiejszym  sposobem  przygotowania  gniazd  dla  murarki  jest  pocięcie  łodyg
trzciny pospolitej na około 15 centymetrowe odcinki, tak aby jeden koniec rurki był zamknięty
przez

kolanko

(rys.

10).

Wewnętrzna

średnica

trzciny

powinna

wynosić

6–8  milimetrów.  Tak  przygotowany  materiał  gniazdowy  najlepiej  umieścić  w  drewnianej
skrzyneczce  przykrytej  daszkiem  zabezpieczającym  rurki  przed  zamoknięciem.  Pszczoły
zakładają  tam  komory  lęgowe  (rozmieszczamy w  marcu zanim pszczoły zaczną latać, miejsce
suche, nasłonecznione). Mogą to być specjalnie w tym celu wykonane zadaszenia.

Ostatnim, jednak bardzo ważnym, etapem przygotowania gniazd dla murarki jest

zabezpieczenie  rurek  przed  ptakami.  W  tym  celu  najlepiej  jest  osłonić  skrzyneczkę  od  frontu
delikatną  siatką  o  3–4  centymetrowych  oczkach.  Zasiedlone  pułapki  gniazdowe  (rys.  11)
pozostawiamy  do  pierwszych  jesiennych  chłodów,  gdy  temperatura  spadnie  poniżej  0

Następnie gniazda przechowujemy w chłodnym i bezpiecznym miejscu (myszy, ptaki).
Rozłupuje się rurki, wyjmuje i segreguje kokony, a następnie przechowuje je w temperaturze
2 – 4

C. Wiosną kokony umieszcza się w pojemniku z otworami (zabezpieczenie przed

ptakami) w miejscach uprawy w ciepłym i słonecznym miejscu obok gniazd pułapkowych.
Przez utrzymywanie kokonów w określonej temperaturze możliwa jest w zależności od
potrzeb regulacja terminu wygryzania się pszczół.

Rys. 10. Cięcie źdźbeł trzciny w celu przygotowania gniazd pułapkowych do

wychowu pszczoły samotnej murarki ogrodowej. [wg Bilińskiego]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W czasie zakładania komór gniazdowych pszczoły samotne wymagają ciągłości taśmy

pokarmowej (ciągłego występowania kwitnących roślin pożytkowych).

Rys. 11. Rurki ze źdźbeł trzciny zasiedlone przez pszczołę samotną murarkę ogrodową [wg

Wilkanieckiego]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega wychów trzmieli metodą Bilińskiego?
2.  Jak należy przygotować do zasiedlania przez matkę trzmiela uliki?
3.  Jak należy ustawić izolator na poletku i umieścić ulik pod izolatorem?
4.  Na czym polega wychów pszczoły murarki ogrodowej?
5.  Jak należy pozyskać kokony pszczoły murarki ogrodowej?
6.  Jak należy przygotować gniazda pułapkowe?
7.  Jakich  zasad  należy  przestrzegać  przy  wykładaniu  gniazd  pułapkowych  i  kokonów

pszczoły murarki ogrodowej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Urządzanie siedlisk dla trzmieli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozstawić izolatory na przygotowanych jesienią poletkach z rośliną pokarmową,
2)  przygotować uliki,
3)  wstawić uliki pod izolatory,
4)  umieścić matki trzmiela w ulikach.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

izolatory z siatki,

−

paliki do ustawiania izolatorów,

−

paliki do zawieszenia ulików,

−

uliki,

−

matki trzmieli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Urządzanie siedlisk dla pszczół samotnic.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyłuskać kokony z rurek trzcinowych,
2)  przygotować gniazda pułapkowe,
3)  wyłożyć gniada pułapkowe i kokony we wcześniej przygotowanym miejscu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gniazda pułapkowe zasiedlone przez murarkę ogrodową w poprzednim roku – kokony,

−

suche źdźbła trzciny,

−

nóż,

−

pojemniki na rurki trzcinowe,

−

pojemnik na wyłuskane kokony.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować wychów trzmieli metodą Bilińskiego?



2) przygotować uliki do zasiedlania przez matkę trzmiela?



3) ustawić izolator na poletku i umieścić ulik pod izolatorem?



4) scharakteryzować wychów pszczoły murarki ogrodowej?



5) pozyskać

kokony

pszczoły

murarki

ogrodowej

gniazd

pułapkowych?



6) przygotować gniazda pułapkowe?



7) odpowiednio wyłożyć gniazda pułapkowe i kokony pszczoły murarki

ogrodowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwe  odpowiedzi.  Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia nie
będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Celem produkcji miodu sekcyjnego jest

a)  zwiększenie wydajności pasieki.
b)  intensyfikacja produkcji pasiecznej i zwiększanie asortymentu produktów.
c)  lepsze wykorzystanie pożytków.
d)  ułatwienie miodobrania.

2. Ze względu na szybką krystalizację produkcji miodu sekcyjnego i plastrowego należy

unikać pożytku
a)  gryczanego.
b)  lipowego.
c)  z roślin krzyżowych.
d)  malinowego.

3. W celu uzyskania miodu sekcyjnego rodziny pszczele można podkarmiać

a)  miodem.
b)  syropem cukrowym.
c)  inwertem.
d)  syropem skrobiowym.

4. Optymalna średnica otworów w płytce strącającej obnóża pyłkowe wynosi

a)  4 mm.
b)  5 mm.
c)  6 mm.
d)  7 mm.

5. Zamieszczona niżej fotografia przedstawia

a)  wylotowy poławiacz pyłku.
b)  powałkowy poławiacz pyłku.
c)  dennicowy poławiacz pyłku.
d)  żaden z wymienionych.

6. W każdym typie ula istnieje możliwość zastosowania poławiaczy

a)  powałkowych i dennicowych.
b)  powałkowych.
c)  dennicowych.
d)  wylotowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Poławiacze dennicowe można zastosować w ulach

a)  kombinowanych.
b)  leżakach.
c)  leżakach i kombinowanych.
d)  z odejmowana dennicą.

8. Metodą pozyskiwania stosunkowo czystego jadu pszczelego, przy stosunkowa małym

nakładzie czasu i pracy jest
a)  usypianie pszczół eterem.
b)  metoda bodźców elektrycznych.
c)  ręczne łapanie pszczół.
d)  usypianie pszczół chloroformem.

9. Pozyskiwanie jadu metodą bodźców elektrycznych najlepiej jest przeprowadzać

a)  w południe.
b)  wieczorem po ustaniu lotu pszczół.
c)  wcześnie rano, przed rozpoczęciem lotu pszczół.
d)  przy tej metodzie pora pozyskiwanie jadu jest bez znaczenia.

10. Woszczyna pozyskana z ramek pracy

a)  nie wymaga wytapiania w topiarkach, wystarczy ją rozgotować w wodzie.
b)  wymaga wytapiania w topiarce typu „Tomer”.
c)  wymaga wytapiania w kociołku Ritschego.
d)  wymaga wytapiania w topiarkach ciśnieniowych.

11. Wosk wysokiej jakości uzyskuje się z wytopu

a)  plastrów wyciętych z ramek pracy.
b)  dzikiej zabudowy.
c)  zasklepów.
d)  wszystkie odpowiedzi są poprawne.

12. Poniższa fotografia przedstawia

a)  plaster gniazdowy.
b)  ramkę pracy z odbudowanym plastrem.
c)  plaster osłonowy.
d)  wszystkie odpowiedzi są poprawne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Rodziny przeznaczone do produkcji mleczka pszczelego powinny posiadać

a)  7–8 plastrów czerwiu.
b)  4–6 plastrów czerwiu.
c)  3–5 plastrów czerwiu.
d)  przynajmniej 2 plastry z czerwiem.

14. Do pasiek ekologicznych na terenie Polski poleca się pszczoły następujących ras

a)  kaukaskiej i środkowoeuropejskiej.
b)  włoskiej i środkowoeuropejskiej.
c)  kraińskiej i środkowoeuropejskiej.
d)  kraińskiej i kaukaskiej.

15. W pasiece ekologicznej wirowanie plastrów z czerwiem w celu pozyskania miodu jest

a)  zabronione.
b)  dopuszczone.
c)  zalecane.
d)  jak dotąd kwestia ta nie jest uregulowana.

16. Rośliną pokarmową wykorzystywaną przy wychowie trzmieli jest

a)  koniczyna czerwona.
b)  koniczyna biała.
c)  jasnota purpurowa.
d)  jasnota biała

17. Racjonalny wychów trzmieli bez szkody dla środowiska naturalnego powinien opierać się

na
a) wyłapywaniu wiosną samic, które przezimowały w warunkach naturalnych.
b) wyszukiwaniu gniazd założonych w warunkach naturalnych i przenoszeniu ich

do szklarki.

c) wyszukiwaniu gniazd założonych w warunkach naturalnych i przenoszeniu ich do

szklarki.

d) wychowie wolierowym.

18. Pszczoła murarka ogrodowa zimuje w stadium

a)  poczwarki.
b)  owada doskonałego w kokonie.
c)  larwy.
d)  jaja.

19. Spośród licznych gatunków pszczół samotnych na szerszą skalę do celów zapylania upraw

nasiennych, roślin sadowniczych oraz upraw pod osłonami wykorzystywana jest
a)  murarka ogrodowa.
b)  kornutka koniczynowa.
c)  miesiarka ryżówka.
d)  spójnica lucernowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Prowadzenie różnych kierunków produkcji pasiecznej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Bornus L. (red): Encyklopedia pszczelarska. PWRiL, Warszawa 1989
2.  Dylewska M.: Nasze trzmiele, Ośrodek Doradztwa Rolniczego. APW, Karniowice
3.  Ostrowska W.: Gospodarka pasieczna. Wyd. V. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz 1998
4.  Prabucki J. (red): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998
5.  Rybak  M.,  Skubida  P.,  Marcinkowski  J.,  Muszyńska  J.:  Pozyskiwanie  jadu  pszczelego.

Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Skierniewice 1996

6. Typiański Cz.: Pszczoły. Pasieka towarowa. PWRiL, Poznań 1998
7. Praca zbiorowa: Hodowla pszczół. PWRiL, Warszawa 1996

Czasopisma:
—

Pasieka

—

Przegląd Pszczelarski Polska, Europa, Świat

—

Pszczelarstwo

—

Pszczelarz Polski