EKONOMIKA LEŚNICTWA

Wykład I 21.02.2012
Metody, sposoby i zasady oceny efektywności gospodarowania.

Efektywność ekonomiczna = sprawność gospodarowania

Pod tym pojęciem rozumie się zdolność jednostki gospodarczej do wytwarzania

produktów i usług za pomocą posiadanych sił i środków w celu zaspokojenia potrzeb
odbiorców (konsumentów). Efektywność gospodarowania charakteryzuje się dwoma
nierozłącznymi cechami:

1) szybkością działania
2) celowością działania.
Ocenę efektywności gospodarowania można przeprowadzić za pomocą metod

bezpośrednich i metod pośrednich.

Metody bezpośrednie to takie, w których wylicza się odpowiednie wskaźniki

efektywności. Wskaźniki efektywności powstają z relacji efekt minus nakład i wtedy są to
bezwzględne wskaźniki efektywności bądź z relacji efekt podzielony przez nakład i wtedy
powstają względne wskaźniki efektywności:
E – N = Zysk
E/N = Efektywność ekonomiczna

Metody pośrednie to takie, w których wykorzystuje się odpowiednie zasady,

zależności czy prawa ekonomiczne oraz pewne wskaźnik, które nie są wskaźnikami
efektywności.

Ocenę efektywności gospodarowania w leśnictwie można przeprowadzić dla całych

jednostek gospodarczych (podmiotów: Nadleśnictwa, RDLP itd.) bądź też można oceniać
efektywność poszczególnych prac (czynności).

Schemat oceny efektywności gospodarowania

Ekonomiczna efektywność

gospodarowania w leśnictwie

Efektywność podmiotu gospodarczego

Efektywność zabiegów, czynności

(Nadleśnictwa, RDLP, itp.)

gospodarczych, maszyn, urządzeń

- ef. technologii odnowień i zalesień

- ef. cięć pielęgnacyjnych

- ef. zabiegów ochronnych

-ef. postępu technicznego

Efektywność
produkcji

Efektywność
pracy

Na
pniu

Przy
pniu

Na
pniu

Przy
pniu

b

b

pracy

V

C

E

E





Q

K

W

E

c

c

pracy

*



c

c

pracy

K

W

E



2

1

* k

k

Q 

2

2

1

k

k

Q





Bezpośrednie metody oceny efektywności

Przeprowadzając ocenę efektywności gospodarowania podmiotu (jednostki

gospodarczej) można ocenić efektywność pracy bądź efektywność produkcji. Pod
pojęciem efektywności pracy należy rozumieć stosunek efektu uzyskanego w procesie
pracy do wartości bieżących kosztów poniesionych na tą działalność:




gdzie:
E – efekt procesu pracy
C

b

– bieżące koszty materialne

V

b

– bieżące koszty niematerialne

Według powyższej formuły wskaźniki efektywności pracy oceniają ekonomiczne
wykorzystanie ponoszonych kosztów. W zależności od tego jaką kategorię dochodu
przyjmiemy za efekt procesu pracy, takie otrzymamy wskaźniki efektywności. Jeżeli
przyjmiemy, że efektem procesu pracy w leśnictwie jest wartość uzyskanych przychodów,
czyli wartość produkcji całkowitej to wskaźnik efektywności pracy przyjmie postać:



gdzie:
W

c

- wartość produkcji całkowitej

K

c

– koszty całkowite produkcji

Wskaźniki efektywności pracy nie pozwalają porównać wyliczonych wskaźników między
poszczególnymi jednostkami. W celu zapewnienia porównywalności wyliczonych
wskaźników efektywności pracy proponuje się stosować odpowiednie współczynniki
korygujące. Po uwzględnieniu współczynnika korygującego, wzór na efektywność pracy
przyjmie postać:

gdzie:
Q – sumaryczny współczynnik korygujący efektywność pracy
W

c

- wartość produkcji całkowitej

K

c

– koszty całkowite produkcji

Przy konstruowaniu sumarycznego współczynnika korygującego Q przyjęto założenie, że
współczynnik ten powinien uwzględniać co najmniej dwa elementy produkcji leśnej, a
mianowicie zróżnicowaną strukturę pozyskiwanego drewna oraz zróżnicowanie
przyrodniczych warunków produkcji leśnej. Zatem Q może mieć postać iloczynu lub
średniej arytmetycznej z cząstkowych wskaźników:

p

p

k

k

k 

2

z

z

k

k

k 

1

gdzie:
k

1

– cząstkowy współczynnik korygujący z tytułu zróżnicowanych przyrodniczych

warunków produkcji leśnej

Przyrodnicze warunki produkcji leśnej najwyraźniej odbijają się w kosztach
zagospodarowania lasu.

k

z

– koszt zagospodarowania 1ha lasu w ocenianej jednostce (np. Nadleśnictwie)

z

k

- średni koszt zagospodarowania 1ha lasu w jednostce nadrzędnej

k

2

– cząstkowy współczynnik korygujący z tytułu zróżnicowanej struktury pozyskiwanego

drewna

Struktura pozyskiwanego drewna w sposób oczywisty odbija się w kosztach pozyskania
tego drewna.

k

p

– koszty pozyskania 1m

3

drewna w ocenianej jednostce

p

k

- średni koszt pozyskania 1m

3

drewna w jednostce nadrzędnej

Przy konstruowaniu współczynników k

1

i k

2

przyjęto założenie, że podwyższone koszty

pozyskania drewna czy zagospodarowania lasu wynikają z przyczyn obiektywnych a nie z
braku gospodarności.

Forma iloczynowa współczynnika korygującego Q = k

1

*k

2

jest tzw. współczynnikiem

preferencyjnym. Preferuje ten wskaźnik cząstkowy (k

1

, k

2

), który bardziej odbiega od

jedności (1).

Wskaźnik korygujący będący średnią arytmetyczną jest formą neutralną.

Wskaźniki efektywności pracy powinny być przedmiotem corocznej oceny nadleśnictw.

Na efektywność pracy w leśnictwie wpływa szereg elementów. Schemat czynników
wpływających na efektywność pracy jest następujący:

z

z

prod

V

C

E

E





L

O

T

W

W

E

l

c

prod









Efektywność pracy

Dochody

Koszty produkcji

Ceny produktów

gdzie:
A – determinanty ekonomiczne
B – determinanty techniczno – organizacyjne
C – determinanty przyrodnicze (pierwotne)

Efektywność produkcji

Pod pojęciem efektywności produkcji należy rozumieć stosunek efektu uzyskanego

w procesie produkcji do wartości zasobów produkcyjnych w tym procesie uczestniczących.
Zatem wskaźniki efektywności produkcji oceniają ekonomiczne wykorzystanie
posiadanych zasobów produkcyjnych. Postać formuły na efektywność produkcji:





gdzie:
E – efekt procesu produkcyjnego
C

z

– wartość zasobów materialnych

V

z

– wartość zasobów niematerialnych

Jeśli przyjmiemy, że efektem procesu produkcji jest wartość produkcji całkowitej, to
wskaźnik efektywności produkcji przyjmie postać:

podaż

popyt

nakład pracy

organizacja jednostki i

procesów produkcyjnych

wielkość i struktura

produkcji leśnej

przyrodnicze warunki

produkcji leśnej

A

B

C

gdzie:
W

c

– wartość całkowita produkcji

W

l

– wartość lasu

T – wartość środków trwałych
O – wartość środków obrotowych
L – zasoby ludzkie, pracy, zatrudnienia

Wykład 2 20.03.2012
Efektywność produkcji

Wskaźniki efektywności produkcji oceniają ekonomiczne wykorzystanie

posiadanych zasobów produkcyjnych. W mianowniku formuł umieszczona jest wartość
wszystkich zasobów produkcyjnych. Ogół czynników wpływających na efektywność
produkcji przedstawia schemat:

EFEKTYWNOŚĆ PRODUKCJI

Zasoby pieniężne

Dochody

Ceny produktów

Zasoby rzeczowe

Koszty produkcji

Nakłady pracy

Ludzie

Organizacja jednostki i

procesów produkcyjnych

Las

Wielkość i struktura produkcji leśnej

Przyrodnicze warunki produkcji leśnej

Wykres czytać od dołu!

A – determinanty ekonomiczne
B – determinanty techniczno – organizacyjne
C – determinanty przyrodnicze

O wszystkim decyduje przyroda!

2. Pośrednie metody określania efektywności

Metody pośrednie to takie, w których wylicza się inne wskaźniki, które nie są

wskaźnikami efektywności, lecz na ich podstawie oraz w oparciu o pewne zasady i prawa
ekonomiczne efektywność gospodarowania można określić.
Do metod pośrednich zaliczamy:
- wskaźniki nakładochłonności
- metody indeksowe

Z

as

oby

pr

odukc

yj

ne

podaż
popyt

ilość i jakość
drzewostanów

A

B
A

C
B

s

s

k

w

k

P 

n

n

o

o

cv

V

C

V

C

I







- metodę diagramu przełomu

1) Wskaźniki nakładochłonności, które powstają z relacji nakład do efektu (

E

N

), zatem im

wyższe wskaźniki nakładochłonności, tym niższa efektywność. Przykładowym
wskaźnikiem jest wskaźnik poziomu (udziału) kosztów P

k

.

gdzie:
k

s

– koszty sprzedaży rozumiane, jako koszty całkowite powiększone o koszty związane ze

sprzedażą produktów (np. promocja, reklama)
w

s

– wartość sprzedaży rozumiana, jako suma wpływów (przychodów) uzyskanych ze

sprzedaży produktów

P

k

jest stosowane jako miernik działalności Nadleśnictw i RDLP

2) Metody indeksowe

Odwrócony indeks kosztów:



gdzie:
I

cv

– indeks kosztów

C

o

– koszty materialne w okresie lub w jednostce przyjętej za podstawę

V

o

– koszty niematerialne w okresie lub w jednostce przyjętej za podstawę

n – okres badany

* Indeksami nazywa się wskaźniki, w których licznik i mianownik ma te same miana.
Odwrócony indeks musi być w tym przypadku, ponieważ efektywność oceniamy na
podstawie kosztów, a ponieważ między kosztami a efektywnością zachodzi odwrócona
współzależność stąd indeks kosztów też musi być odwrócony.

3) Metoda diagramu przełomu

Metoda ta wykorzystuje prostą zależność, jaka zachodzi między wielkością

produkcji a kosztami. Metoda wykorzystuje specyficzny podział kosztów, tj. podział
kosztów na koszty stałe i zmienne.
- koszty stałe – nie zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji; są również
nazywane kosztami istnienia, np. koszty administracyjne, amortyzacja
- koszty zmienne – (proporcjonalne) zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji np.
płace robotników, koszty zszytych paliw itp.

Metoda ta może być wykorzystywana do oceny efektywności dwóch technologii,

dwóch maszyn, dwóch Nadleśnictw, itp.,

w których koszty stałe są różne

! Całkowity koszt

wykonania produkcji można zapisać równaniem liniowym o postaci:

czyli stosunek kosztów
całkowitych do
przychodów całkowitych

bx

a

y





bx

a

y





x

b

a

y









bx

a

y





x

b

a

y









b

b

a

a

x











gdzie:
y – sumaryczny (całkowity) koszt wytworzenia produkcji
a – koszt stały
b – koszt zmienny
x – wielkość wytworzonej produkcji

Jeżeli sumaryczny koszt wytworzenia produkcji, za pomocą pierwszej metody zapiszemy
równaniem:


a sumaryczny koszt wytworzenia, za pomocą drugiej metody zapiszemy:


to poprzez rozwiązanie tego układu równań można wyliczyć wielkość produkcji, przy
której koszty obu metod będą sobie równe.
Wyliczona wielkość produkcji x jest punktem przełomu, który oznacza, że jedna z metod
jest bardziej efektywna ponieważ ma niższe koszty a po przekroczeniu tego punktu staje
się metodą mniej efektywną niż ta druga ponieważ ma wyższe koszty.
Graficzna interpretacja:












P – koszty obu metod są sobie równe

x obliczamy a nie wykreślamy!

Wykład 3 27.03.2012
Ocena efektywności postępu technicznego

Wyróżnia się dwa rodzaje postępu technicznego:

1) materiałooszczędny typ postępu technicznego
2) pracooszczędny typ postępu technicznego

W leśnictwie preferuje się typ pracooszczędny, a związane jest to z tym, że w leśnictwie w
procesach produkcyjnych małe znaczenie mają materiały, surowce i paliwa.

P

x

K

os

zt

y

pr

odukc

ji

Wielkość produkcji

różnica kosztów stałych

odwrócona różnica
kosztów zmiennych

100

*

R

R

M

m

r



100

*

T

T

M

m

r



P

P

M

m

p



z

ok

P

K

K

R

*

)

(

2

1





Wyróżnia się 3 grupy definicji postępu technicznego:
 1 grupa – duży nacisk kładzie na techniczne aspekty postępu technicznego
 2 grupa – to definicje wskazujące na ekonomiczną stronę postępu technicznego
 3 grupa – to definicje najbardziej szerokie, które łączą w sobie zarówno aspekty
techniczne jak i ekonomiczne postępu technicznego.

! Definicja wg prof. Podgórskiego (3 grupa)

Pod pojęciem postępu technicznego należy rozumieć wdrażanie innowacji

technicznych, technologicznych i organizacyjnych mających na celu poprawę
efektywności produkcji i pracy w gospodarstwie leśnym.

Zmiany w postępie technicznym można określać na podstawie:

a) wskaźników mechanicznych

b) wskaźników opartych na rachunku kosztów (wskaźników kosztowych)

Ad. a)
Wyróżnia się dwie odmiany wskaźników mechanizacji pracy:

 wskaźniki mechanizacji pracy

obliczyć je można z następujących formuł:

lub

gdzie:
R

m

– liczba pracowników pracujących ze sprzętem mechanicznym (m)

R – ogólna liczba pracowników
T

m

– czas pracy za pomocą urządzeń mechanicznych

T – całkowity czas pracy

Formuła

R

R

M

m

r



daje wyniki zniekształcone, ponieważ np. pilarze część pracy

wykonują bez pilarki.



wskaźnik efektywności produkcji (mechanizacji produkcji)

gdzie:
P

m

– wielkość wytworzonej produkcji za pomocą urządzeń mechanicznych

P – ogólna wielkość produkcji

Ad. b)

 wskaźnik rocznej oszczędności kosztów

K

2

< K

1

)

(

*

)

(

2

1

A

t

N

P

K

K

P

n

z

m









z

i

zn

P

K

K

N

O

*

)

(

2

1





i

z

zn

o

N

P

K

K

O

q

*

)

(

1

2

1







gdzie:
K

1

– koszt jednostkowy za (1m

3

) przed wprowadzeniem innowacji

K

2

– koszt jednostkowy po wprowadzeniu innowacji

P

z

– wielkość produkcji po wprowadzeniu innowacji

 wskaźnik rocznego przyrostu akumulacji

gdzie:
N

n

– nakłady nieinwestycyjne związane z wdrażaniem postępu technicznego

t – okres lat, na które te nakłady są rozłożone
!A – roczny przyrost amortyzacji (roczne zużycie środka trwałego) z tytułu
wprowadzania postępu
[nakłady nieinwestycyjne czyli przeszkolenie personelu żeby umiał pracować
na odpowiednim sprzęcie; zapewnienie serwisu, garażowanie – są to ogólnie
koszty związane z maszyną którą chcemy wprowadzić]

 wskaźnik okresu zwrotu nakładów

gdzie:
N

i

– nakłady inwestycyjne, czyli koszt zakupu maszyny, technologii, koszt

wybudowania budynku

 wskaźnik efektywności postępu technicznego

Odwrócony indeks zwrotu nakładów
Interpretacja: ile rocznie zaoszczędzimy z tytułu wydania np. 1000zł