EKONOMIKA LEŚNICTWA
Wykład I 21.02.2012
Metody, sposoby i zasady oceny efektywności gospodarowania.
Efektywność ekonomiczna = sprawność gospodarowania
Pod tym pojęciem rozumie się zdolność jednostki gospodarczej do wytwarzania
produktów i usług za pomocą posiadanych sił i środków w celu zaspokojenia potrzeb
odbiorców (konsumentów). Efektywność gospodarowania charakteryzuje się dwoma
nierozłącznymi cechami:
1) szybkością działania
2) celowością działania.
Ocenę efektywności gospodarowania można przeprowadzić za pomocą metod
bezpośrednich i metod pośrednich.
Metody bezpośrednie to takie, w których wylicza się odpowiednie wskaźniki
efektywności. Wskaźniki efektywności powstają z relacji efekt minus nakład i wtedy są to
bezwzględne wskaźniki efektywności bądź z relacji efekt podzielony przez nakład i wtedy
powstają względne wskaźniki efektywności:
E – N = Zysk
E/N = Efektywność ekonomiczna
Metody pośrednie to takie, w których wykorzystuje się odpowiednie zasady,
zależności czy prawa ekonomiczne oraz pewne wskaźnik, które nie są wskaźnikami
efektywności.
Ocenę efektywności gospodarowania w leśnictwie można przeprowadzić dla całych
jednostek gospodarczych (podmiotów: Nadleśnictwa, RDLP itd.) bądź też można oceniać
efektywność poszczególnych prac (czynności).
Schemat oceny efektywności gospodarowania
Ekonomiczna efektywność
gospodarowania w leśnictwie
Efektywność podmiotu gospodarczego
Efektywność zabiegów, czynności
(Nadleśnictwa, RDLP, itp.)
gospodarczych, maszyn, urządzeń
- ef. technologii odnowień i zalesień
- ef. cięć pielęgnacyjnych
- ef. zabiegów ochronnych
-ef. postępu technicznego
Efektywność
produkcji
Efektywność
pracy
Na
pniu
Przy
pniu
Na
pniu
Przy
pniu
b
b
pracy
V
C
E
E
Q
K
W
E
c
c
pracy
*
c
c
pracy
K
W
E
2
1
* k
k
Q
2
2
1
k
k
Q
Bezpośrednie metody oceny efektywności
Przeprowadzając ocenę efektywności gospodarowania podmiotu (jednostki
gospodarczej) można ocenić efektywność pracy bądź efektywność produkcji. Pod
pojęciem efektywności pracy należy rozumieć stosunek efektu uzyskanego w procesie
pracy do wartości bieżących kosztów poniesionych na tą działalność:
gdzie:
E – efekt procesu pracy
C
b
– bieżące koszty materialne
V
b
– bieżące koszty niematerialne
Według powyższej formuły wskaźniki efektywności pracy oceniają ekonomiczne
wykorzystanie ponoszonych kosztów. W zależności od tego jaką kategorię dochodu
przyjmiemy za efekt procesu pracy, takie otrzymamy wskaźniki efektywności. Jeżeli
przyjmiemy, że efektem procesu pracy w leśnictwie jest wartość uzyskanych przychodów,
czyli wartość produkcji całkowitej to wskaźnik efektywności pracy przyjmie postać:
gdzie:
W
c
- wartość produkcji całkowitej
K
c
– koszty całkowite produkcji
Wskaźniki efektywności pracy nie pozwalają porównać wyliczonych wskaźników między
poszczególnymi jednostkami. W celu zapewnienia porównywalności wyliczonych
wskaźników efektywności pracy proponuje się stosować odpowiednie współczynniki
korygujące. Po uwzględnieniu współczynnika korygującego, wzór na efektywność pracy
przyjmie postać:
gdzie:
Q – sumaryczny współczynnik korygujący efektywność pracy
W
c
- wartość produkcji całkowitej
K
c
– koszty całkowite produkcji
Przy konstruowaniu sumarycznego współczynnika korygującego Q przyjęto założenie, że
współczynnik ten powinien uwzględniać co najmniej dwa elementy produkcji leśnej, a
mianowicie zróżnicowaną strukturę pozyskiwanego drewna oraz zróżnicowanie
przyrodniczych warunków produkcji leśnej. Zatem Q może mieć postać iloczynu lub
średniej arytmetycznej z cząstkowych wskaźników:
p
p
k
k
k
2
z
z
k
k
k
1
gdzie:
k
1
– cząstkowy współczynnik korygujący z tytułu zróżnicowanych przyrodniczych
warunków produkcji leśnej
Przyrodnicze warunki produkcji leśnej najwyraźniej odbijają się w kosztach
zagospodarowania lasu.
k
z
– koszt zagospodarowania 1ha lasu w ocenianej jednostce (np. Nadleśnictwie)
z
k
- średni koszt zagospodarowania 1ha lasu w jednostce nadrzędnej
k
2
– cząstkowy współczynnik korygujący z tytułu zróżnicowanej struktury pozyskiwanego
drewna
Struktura pozyskiwanego drewna w sposób oczywisty odbija się w kosztach pozyskania
tego drewna.
k
p
– koszty pozyskania 1m
3
drewna w ocenianej jednostce
p
k
- średni koszt pozyskania 1m
3
drewna w jednostce nadrzędnej
Przy konstruowaniu współczynników k
1
i k
2
przyjęto założenie, że podwyższone koszty
pozyskania drewna czy zagospodarowania lasu wynikają z przyczyn obiektywnych a nie z
braku gospodarności.
Forma iloczynowa współczynnika korygującego Q = k
1
*k
2
jest tzw. współczynnikiem
preferencyjnym. Preferuje ten wskaźnik cząstkowy (k
1
, k
2
), który bardziej odbiega od
jedności (1).
Wskaźnik korygujący będący średnią arytmetyczną jest formą neutralną.
Wskaźniki efektywności pracy powinny być przedmiotem corocznej oceny nadleśnictw.
Na efektywność pracy w leśnictwie wpływa szereg elementów. Schemat czynników
wpływających na efektywność pracy jest następujący:
z
z
prod
V
C
E
E
L
O
T
W
W
E
l
c
prod
Efektywność pracy
Dochody
Koszty produkcji
Ceny produktów
gdzie:
A – determinanty ekonomiczne
B – determinanty techniczno – organizacyjne
C – determinanty przyrodnicze (pierwotne)
Efektywność produkcji
Pod pojęciem efektywności produkcji należy rozumieć stosunek efektu uzyskanego
w procesie produkcji do wartości zasobów produkcyjnych w tym procesie uczestniczących.
Zatem wskaźniki efektywności produkcji oceniają ekonomiczne wykorzystanie
posiadanych zasobów produkcyjnych. Postać formuły na efektywność produkcji:
gdzie:
E – efekt procesu produkcyjnego
C
z
– wartość zasobów materialnych
V
z
– wartość zasobów niematerialnych
Jeśli przyjmiemy, że efektem procesu produkcji jest wartość produkcji całkowitej, to
wskaźnik efektywności produkcji przyjmie postać:
podaż
popyt
nakład pracy
organizacja jednostki i
procesów produkcyjnych
wielkość i struktura
produkcji leśnej
przyrodnicze warunki
produkcji leśnej
A
B
C
gdzie:
W
c
– wartość całkowita produkcji
W
l
– wartość lasu
T – wartość środków trwałych
O – wartość środków obrotowych
L – zasoby ludzkie, pracy, zatrudnienia
Wykład 2 20.03.2012
Efektywność produkcji
Wskaźniki efektywności produkcji oceniają ekonomiczne wykorzystanie
posiadanych zasobów produkcyjnych. W mianowniku formuł umieszczona jest wartość
wszystkich zasobów produkcyjnych. Ogół czynników wpływających na efektywność
produkcji przedstawia schemat:
EFEKTYWNOŚĆ PRODUKCJI
Zasoby pieniężne
Dochody
Ceny produktów
Zasoby rzeczowe
Koszty produkcji
Nakłady pracy
Ludzie
Organizacja jednostki i
procesów produkcyjnych
Las
Wielkość i struktura produkcji leśnej
Przyrodnicze warunki produkcji leśnej
Wykres czytać od dołu!
A – determinanty ekonomiczne
B – determinanty techniczno – organizacyjne
C – determinanty przyrodnicze
O wszystkim decyduje przyroda!
2. Pośrednie metody określania efektywności
Metody pośrednie to takie, w których wylicza się inne wskaźniki, które nie są
wskaźnikami efektywności, lecz na ich podstawie oraz w oparciu o pewne zasady i prawa
ekonomiczne efektywność gospodarowania można określić.
Do metod pośrednich zaliczamy:
- wskaźniki nakładochłonności
- metody indeksowe
Z
as
oby
pr
odukc
yj
ne
podaż
popyt
ilość i jakość
drzewostanów
A
B
A
C
B
s
s
k
w
k
P
n
n
o
o
cv
V
C
V
C
I
- metodę diagramu przełomu
1) Wskaźniki nakładochłonności, które powstają z relacji nakład do efektu (
E
N
), zatem im
wyższe wskaźniki nakładochłonności, tym niższa efektywność. Przykładowym
wskaźnikiem jest wskaźnik poziomu (udziału) kosztów P
k
.
gdzie:
k
s
– koszty sprzedaży rozumiane, jako koszty całkowite powiększone o koszty związane ze
sprzedażą produktów (np. promocja, reklama)
w
s
– wartość sprzedaży rozumiana, jako suma wpływów (przychodów) uzyskanych ze
sprzedaży produktów
P
k
jest stosowane jako miernik działalności Nadleśnictw i RDLP
2) Metody indeksowe
Odwrócony indeks kosztów:
gdzie:
I
cv
– indeks kosztów
C
o
– koszty materialne w okresie lub w jednostce przyjętej za podstawę
V
o
– koszty niematerialne w okresie lub w jednostce przyjętej za podstawę
n – okres badany
* Indeksami nazywa się wskaźniki, w których licznik i mianownik ma te same miana.
Odwrócony indeks musi być w tym przypadku, ponieważ efektywność oceniamy na
podstawie kosztów, a ponieważ między kosztami a efektywnością zachodzi odwrócona
współzależność stąd indeks kosztów też musi być odwrócony.
3) Metoda diagramu przełomu
Metoda ta wykorzystuje prostą zależność, jaka zachodzi między wielkością
produkcji a kosztami. Metoda wykorzystuje specyficzny podział kosztów, tj. podział
kosztów na koszty stałe i zmienne.
- koszty stałe – nie zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji; są również
nazywane kosztami istnienia, np. koszty administracyjne, amortyzacja
- koszty zmienne – (proporcjonalne) zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji np.
płace robotników, koszty zszytych paliw itp.
Metoda ta może być wykorzystywana do oceny efektywności dwóch technologii,
dwóch maszyn, dwóch Nadleśnictw, itp.,
w których koszty stałe są różne
! Całkowity koszt
wykonania produkcji można zapisać równaniem liniowym o postaci:
czyli stosunek kosztów
całkowitych do
przychodów całkowitych
bx
a
y
bx
a
y
x
b
a
y
bx
a
y
x
b
a
y
b
b
a
a
x
gdzie:
y – sumaryczny (całkowity) koszt wytworzenia produkcji
a – koszt stały
b – koszt zmienny
x – wielkość wytworzonej produkcji
Jeżeli sumaryczny koszt wytworzenia produkcji, za pomocą pierwszej metody zapiszemy
równaniem:
a sumaryczny koszt wytworzenia, za pomocą drugiej metody zapiszemy:
to poprzez rozwiązanie tego układu równań można wyliczyć wielkość produkcji, przy
której koszty obu metod będą sobie równe.
Wyliczona wielkość produkcji x jest punktem przełomu, który oznacza, że jedna z metod
jest bardziej efektywna ponieważ ma niższe koszty a po przekroczeniu tego punktu staje
się metodą mniej efektywną niż ta druga ponieważ ma wyższe koszty.
Graficzna interpretacja:
P – koszty obu metod są sobie równe
x obliczamy a nie wykreślamy!
Wykład 3 27.03.2012
Ocena efektywności postępu technicznego
Wyróżnia się dwa rodzaje postępu technicznego:
1) materiałooszczędny typ postępu technicznego
2) pracooszczędny typ postępu technicznego
W leśnictwie preferuje się typ pracooszczędny, a związane jest to z tym, że w leśnictwie w
procesach produkcyjnych małe znaczenie mają materiały, surowce i paliwa.
P
x
K
os
zt
y
pr
odukc
ji
Wielkość produkcji
różnica kosztów stałych
odwrócona różnica
kosztów zmiennych
100
*
R
R
M
m
r
100
*
T
T
M
m
r
P
P
M
m
p
z
ok
P
K
K
R
*
)
(
2
1
Wyróżnia się 3 grupy definicji postępu technicznego:
1 grupa – duży nacisk kładzie na techniczne aspekty postępu technicznego
2 grupa – to definicje wskazujące na ekonomiczną stronę postępu technicznego
3 grupa – to definicje najbardziej szerokie, które łączą w sobie zarówno aspekty
techniczne jak i ekonomiczne postępu technicznego.
! Definicja wg prof. Podgórskiego (3 grupa)
Pod pojęciem postępu technicznego należy rozumieć wdrażanie innowacji
technicznych, technologicznych i organizacyjnych mających na celu poprawę
efektywności produkcji i pracy w gospodarstwie leśnym.
Zmiany w postępie technicznym można określać na podstawie:
a) wskaźników mechanicznych
b) wskaźników opartych na rachunku kosztów (wskaźników kosztowych)
Ad. a)
Wyróżnia się dwie odmiany wskaźników mechanizacji pracy:
wskaźniki mechanizacji pracy
obliczyć je można z następujących formuł:
lub
gdzie:
R
m
– liczba pracowników pracujących ze sprzętem mechanicznym (m)
R – ogólna liczba pracowników
T
m
– czas pracy za pomocą urządzeń mechanicznych
T – całkowity czas pracy
Formuła
R
R
M
m
r
daje wyniki zniekształcone, ponieważ np. pilarze część pracy
wykonują bez pilarki.
wskaźnik efektywności produkcji (mechanizacji produkcji)
gdzie:
P
m
– wielkość wytworzonej produkcji za pomocą urządzeń mechanicznych
P – ogólna wielkość produkcji
Ad. b)
wskaźnik rocznej oszczędności kosztów
K
2
< K
1
)
(
*
)
(
2
1
A
t
N
P
K
K
P
n
z
m
z
i
zn
P
K
K
N
O
*
)
(
2
1
i
z
zn
o
N
P
K
K
O
q
*
)
(
1
2
1
gdzie:
K
1
– koszt jednostkowy za (1m
3
) przed wprowadzeniem innowacji
K
2
– koszt jednostkowy po wprowadzeniu innowacji
P
z
– wielkość produkcji po wprowadzeniu innowacji
wskaźnik rocznego przyrostu akumulacji
gdzie:
N
n
– nakłady nieinwestycyjne związane z wdrażaniem postępu technicznego
t – okres lat, na które te nakłady są rozłożone
!A – roczny przyrost amortyzacji (roczne zużycie środka trwałego) z tytułu
wprowadzania postępu
[nakłady nieinwestycyjne czyli przeszkolenie personelu żeby umiał pracować
na odpowiednim sprzęcie; zapewnienie serwisu, garażowanie – są to ogólnie
koszty związane z maszyną którą chcemy wprowadzić]
wskaźnik okresu zwrotu nakładów
gdzie:
N
i
– nakłady inwestycyjne, czyli koszt zakupu maszyny, technologii, koszt
wybudowania budynku
wskaźnik efektywności postępu technicznego
Odwrócony indeks zwrotu nakładów
Interpretacja: ile rocznie zaoszczędzimy z tytułu wydania np. 1000zł