Przedszkole - znaczenie wczesnej edukacji

Autor: Siostra Teresita

15.09.2007.

Zmieniony 12.02.2009.

Artykuł pochodzi z pracy magisterskiej s. Teresity Owsiejko "Przedszkole Nniepubliczne - Anielinek -

prowadzone przez Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Misjonarek w Otwocku" Warszawa 2005

Na terenie Polski przedszkole jest pierwszym szczeblem w zorganizowanym systemie oświaty, gdzie w

sposób świadomy i zaplanowany oddziaływuje się na dziecko. Wychowanie i nauczanie odbywa się tu

według przyjętego programu, który przewiduje dla każdej grupy wiekowej specyficzne formy i sposoby

kształcenia z uwzględnieniem doświadczeń dzieci i poziomem ich ogólnego rozwoju psychicznego.

Wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym jest pierwszym etapem wychowania człowieka. Wczesna

edukacja dzieci stała się niejako autonomiczną wartością, a nie tylko potrzebą zaopiekowania się dziećmi,

które są tej opieki pozbawione. W rozważaniach nad wczesnym rozwojem dziecka dostrzega się dwie

dominujące tendencje. Pierwsza z nich jest reprezentowana przez różnych przedstawicieli instytucji

wychowujących dzieci i osoby, które zajmują się edukacją. Tendencja ta wyraża przekonanie, że gdyby

zastosowano wcześniej pewne formy wspierania rozwoju poszczególnych sfer a także wzbogacono

środowisko dziecka lub wprowadzono działania korygujące, to wówczas dałoby się uniknąć

zapowiadających się trudności i poważnych późniejszych problemów. Drugą natomiast tendencję

reprezentują rodzice chcący opóźnić moment, w którym dziecko musi sprostać oczekiwaniom dorosłych.

Rodzice boją się, że jest to zbyt wczesne obciążanie słabej struktury psychofizycznej ich dziecka

wymaganiami, które przekraczają aktualne jego możliwości” (Ciupa, 2000).Przedszkole stara się

wspomagać rodziców i ich dzieci poprzez różnorodne formy organizacyjne. Dla wielu jest to przede

wszystkim instytucja opiekuńcza, do której dziecko można posłać, wiedząc, że jest tam bezpieczne,

szczęśliwe i nakarmione. W obecnych czasach funkcje przedszkoli bardzo się rozszerzyły. Przyczyną tego

była między innymi presja wywierana przez samych rodziców, szkołę, przez oczekiwania cywilizacyjne.

Ponadto udowodniono ogromne znaczenie pierwszego etapu życia dziecka dla jego dalszego rozwoju.

Osoby będące w stałym kontakcie z dzieckiem mają świadomość wpływu wczesnego okresu dzieciństwa

na późniejszy jego rozwój fizyczny, umysłowy, społeczny i emocjonalny. Instytucje przedszkolne muszą

więc odpowiadać na zwiększające się wymagania zarówno dzieci, rodziców, jak i administracji oświatowej

(Karwowska-Struczyk, 2000).Przedszkole w dużej mierze uzupełnia wychowanie w rodzinie i zadaniem

jego nie ma być tylko kształcenie, ale także wychowywanie. Praca nauczyciela ma, zatem polegać na

udzielaniu pomocy dziecku w integralnym odkrywaniu wartości i rzeczywistości (Jan Paweł II, 1986).

Podejmując tematykę wychowania, warto postawić sobie pytanie: kto może wychowywać, czyli kto może

mieć prawo do oddziaływania w zamierzony sposób na drugiego człowieka, a także kształtować w nim w

zamierzony sposób określoną osobowość? Na pytanie to najczęściej odpowiada się, że są to rodzice,

wychowawcy, nauczyciele, duszpasterze, rówieśnicy, przyjaciele, koledzy, sąsiedzi, szeroko pojęte mass

media. Wszyscy niejako wychowują się nawzajem służąc sobie dobrym przykładem, tworząc zwyczaje,

itp. Obowiązek i prawo zamierzonego oddziaływania spoczywa przede wszystkim na rodzicach i rodzinie,

później na instytucjach i innych osobach, które pełnią pomocniczą funkcję wobec tych, którzy są

pierwszymi wychowawcami (Materski, 1997). Całe społeczne środowisko dziecka, w którym ono żyje, a

więc ludzie, wzajemnie panujące między nimi relacje i stosunki, a także wszystko to, co do dziecka

dociera w postaci słowa mówionego i pisanego, co w jakiś sposób trwale na nie oddziaływuje, tworzy

środowisko wychowawcze. W środowisku tym występują niezamierzone wpływy, przypadkowe, które nie

mają na celu doprowadzenie do jakichś stałych zmian w osobowości człowieka, chociaż zdarza się, że

mogą je przypadkowo wywołać. Razemz niezamierzonymi wpływami występują także wpływy

zamierzone, świadome, które skierowane są na realizację zamierzonych, celowych projektów osobowości

i to one właśnie składają się na wychowanie. Wychowaniem „nazywamy te trwałe wpływy

otaczającego świata, które są stwarzane przez cywilizację, głównie przez ludzi, ich postawy, idee,

działania, interesy oraz ich wytwory, a które łącznie w sposób świadomy wpływają na zmiany w ludzkiej

psychice. Stąd zależność wychowania od kultury i ideologii społeczeństwa, od jego świadomości,

Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..

http://www.anielinek.opoka.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 February, 2011, 00:29

oczekiwań i perspektyw” (Gurycka, 1979, s. 58). Informacyjny świat dziecka rozwijany jest przez

osoby mu bliskie i odpowiedzialne za jego rozwój, czyli rodziców, krewnych, znajomych i nauczycieli.

Proces selekcji tych informacji dokonuje się w środowisku społecznym dziecka: rodzinie, przedszkolu,

szkole i innych instytucjach i polega on na dostosowywaniu informacji do określonego wieku dziecka, do

tego, co ono powinno wiedzieć, a także, przed jakimi doświadczeniami i kiedy należałoby je chronić.

Efekty pracy dzieci w dużym stopniu zależą od współpracy placówki z rodzicami (opiekunami) dziecka.

Rodzice bowiem stanowią „katalizator”, który wspomaga instytucje w procesie edukacji i

rozwoju dziecka. Włączając się w działania instytucji, zdobywają oni cenną wiedzę o dziecku, o sposobach

stymulowania jego rozwoju, obserwowania go, a także o samych sobie. Uważa się, iż nabyte przez

rodziców umiejętności komunikowania się z personelem przedszkola wykorzystywane są w dalszych

latach nauki dziecka oraz w życiu społecznym (Karwowska-Struczyk, 2000).Na przestrzeni lat placówki

przedszkolne zmieniały się pod wpływem wielu różnych koncepcji psychologicznych i pedagogicznych.

Początkowo miały one charakter opiekuńczy, później poprzez stopniowe wprowadzanie obowiązującego

państwowego programu zyskały charakter placówek wychowawczo-opiekuńczych. Gdy włączono do

programu wychowania przedszkolnego elementarną naukę czytania i pisania wówczas zaczęto je określać

jako wychowawczo-dydaktyczne i opiekuńcze. Obraz edukacji przedszkolnej w Polsce ulega ciągłym

przemianom. Można go scharakteryzować w następujący sposób: „proces wychowania jest

celowym i planowym kierowaniem rozwojem dziecka nadającym wychowawcy rolę nadrzędną i

kontrolującą. Proces wychowania zmierza do wszechstronnego rozwoju dziecka i przygotowania do

szkoły. Ocena stopnia realizacji celów wychowania polega na odnoszeniu wyników wychowawczych do

wzoru”. Wyznacznikiem rozwoju stało się, więc ocenianie sprawności i wiadomości nabytych w

czasie zajęć organizowanych i kierowanych przez nauczyciela. Zajęcia te ograniczają bardzo często czas

własnej i spontanicznej aktywności dziecka. Obowiązkowe zajęcia przeprowadzane są z całą grupą, co

daje w pewnej mierze możliwość wyrównywania startu szkolnego, „ale nie uwzględnia trudności i

odmienności rozwojowych dzieci. W tych warunkach osiągnięciem wychowania może być osobowość

wszechstronnie rozwinięta w ramach określonego wzoru, funkcjonująca przede wszystkim w wymiarze

społecznym” (Lubomirska, 1997, s. 169). Wymiar społeczny gubi tu w człowieku wymiar

indywidualny, człowiek natomiast funkcjonuje przecież w obu tych wymiarach: indywidualnym i

społecznym. Socjalistyczny system wychowania zwracał uwagę przede wszystkim na rozwijanie

wspólnych i podobnych cech w członkach społeczeństwa. Nie liczyły się wówczas indywidualne cechy

jednostki, a przecież indywidualność to podstawowy mechanizm życia osoby (Szczepański, 1998).

Jednostka tworzy w sobie świat wewnętrzny, który musi umieć obronić się przed wszelkimi naciskami

świata zewnętrznego, a także wobec swoich własnych popędów psychicznych i biologicznych. Proces

wychowania rozumiany jest więc coraz częściej jako wspomaganie dziecka w jego indywidualnym

rozwoju, tworzeniu swojego wewnętrznego świata, czyli w podmiotowym traktowaniu zarówno

wychowawcy jak i wychowanka. „Dziecko traktowane jest jako podmiot (...) gdy istnieje względna

równowaga prawa do aktywności wychowawcy i dziecka. Wymaga to zmiany pozycji nauczyciela z

nadrzędnej na równorzędną,z akceptującej warunkowo na akceptującą bezwarunkowo, z kierowniczej i

kontrolującej na współdziałającą, z bezosobowej na osobową” (Lubomirska, 1997, s. 170).

W latach dziewięćdziesiątych pojawiały się różne postawy wobec przedszkoli. Postawa niechętna

traktująca przedszkole jako „przeżytek komunizmu” oraz postawa przychylna, która

wskazywała na „stymulujące znaczenie przedszkola dla rozwoju dziecka” (MEN o

przedszkolach, „Biblioteczka Reformy”, zeszyt nr 21/2000, s. 10).

Proces wychowania w przedszkolu to celowe i rozważne działania wychowawców, dzieci i

rodziców. Aby można było osiągnąć cel pewnych działań, trzeba poznać najpierw istniejący stan rzeczy,

warunki związane z realizacją jego zamierzenia, a także dobrać odpowiednie środki, które umożliwią

podejmowanie decyzji i realizację czynów. Realizację celów działania w pedagogice określa się i wiąże

przede wszystkim z potrzebami i motywami człowieka. „Do podstawowych potrzeb człowieka

zalicza się potrzebę sympatii, uznania, przynależności do grupy, wolności i niezależności oraz osiągnięć i

twórczości (Wilgocka – Okoń, 1994, s. 14). Łatwiej jest dobierać środki i warunki wychowania, gdy

celem nauczania dzieci są rzeczy wymierne jak na przykład czytanie i pisanie, niestety o wiele trudniej,

gdy chcemy zaspokajać podstawowe potrzeby dzieci. Działalność placówki przedszkolnej nie jest

nastawiona jedynie na osiąganie wymiernych efektów edukacyjnych. Nie ma tu stopni, jak w przypadku

szkoły, ani żadnych standardów wymagań, które dotyczą umiejętności dziecka, jakie mają one osiągnąć.

Praca w przedszkolu nastawiona jest bowiem na stwarzanie dziecku warunków do jego rozwoju, postęp w

tym rozwoju, a nie na osiągniecie jakichś określonych wyników. Trzeba umieć zachowywać dystans i

Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..

http://www.anielinek.opoka.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 February, 2011, 00:29

równowagę oceniając wiedzę, umiejętności i osiągnięcia dzieci (Zahorska, 2003). Wiek przedszkolny

określany jest jako okres krytyczny dla rozwoju wielu możliwości osobowościowych i intelektualnych

dziecka.Osoby zajmujące się wychowaniem „małego” człowieka - według ratyfikowanej

Konwencji o Prawach Dziecka - powinny przede wszystkim respektować jego prawa do najwyższego

poziomu rozwoju zdrowia, odpowiedzialnego wychowania zarówno w rodzinie jak i poza nią, do szacunku,

ochrony przed zaniedbywaniem, złym traktowaniem (w tym także przed wyzyskiem seksualnym i

przemocą), oraz prawa do współdecydowania i partycypowania poprzez swobodne wypowiadanie się,

zabieranie głosu i reprezentowanie własnych interesów.

Dziecko będąc jednością bio-psycho-społeczną posiada potrzeby, pragnienia i poglądy takie same,

jak każdy człowiek, uniwersalne w każdej epoce i w każdej kulturze. Wychowanie przedszkolne ma, więc

na celu zaspokajanie potrzeb pierwotnych dziecka uwarunkowanych biologicznie, czyli: potrzeby miłości,

przynależności, bezpieczeństwa, ruchu, interaktywnej zabawy, aktywnego uczenia się, poznawania

środowiska, jak również potrzeby mowy i uczenia się jej, stymulacji słownej, komunikowania się ze

stałym opiekunem oraz rozwoju tożsamości. Realizacja tych potrzeb winna przebiegać poprzez

„aktywne przyswajanie środowiska osobowego, materialnego, kulturalnego, symbolicznego,

głównie poprzez zabawę i ruch” (Kopczyńska-Sikorska, 2000, s. 451).Przedszkole w okresie

ciągłych przemian przekształciło się z instytucji typowo opiekuńczej w instytucję „wczesnej

edukacji” dziecka. Jest ono „samodzielną instytucją opiekuńczo-wychowawczą dla dzieci w

wieku od lat trzech do rozpoczęcia obowiązku szkolnego wspierającą wychowanie rodzinne”

(Wilgocka – Okoń, 1993, s. 636). Jak każda instytucja ma ono swoje ściśle określone cele i

zadania, zakres spraw, którymi się zajmuje.

„Przez zadania wyznaczone celami instytucji rozumie się czynności, które ma spełniać, a przez

funkcje – skutki wywołane jej działalnością, czyli inaczej mówiąc rezultaty, efekty, wyniki tej

działalności” (Kwiatowska, 1988, s. 22).W socjologii dokonuje się podziału instytucji ze względu

na ich rodzaj, cele, zadania i funkcje. J. Szczepański (1972) wyodrębnia spośród wielu instytucji,

instytucje wychowawcze i kulturalne, które służą wychowaniu młodego człowieka, jego socjalizacji,

przekazywaniu i rozwijaniu dorobku kultury. Zakres i treść przekazywanych instytucjonalnie informacji

(Kościół, przedszkole, szkoła) określone są przez koncepcje programowe, które mają za zadanie

uwzględniać pewne kryteria percepcji informacji to jest: specyfikę rozwoju, wiek, tradycję i kulturę. Cele

instytucji przedszkolnej określone są w Podstawie Programowej wychowania przedszkolnego (2002),

która stwierdza, iż „wychowanie przedszkolne obejmuje wspomaganie rozwoju i wczesną

edukację dzieci od trzeciego roku życia do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej sześcioletniej szkoły

podstawowej”. Zadaniem placówek przedszkolnych jest między innymi zapewnienie opieki,

wychowanie dzieci i „uczenie się w atmosferze akceptacji

i bezpieczeństwa”. Placówki te mają stwarzać „warunki umożliwiające dziecku osiągnięcie

gotowości szkolnej”.„Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i

ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi

w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym”. Wynikające z tak

sformułowanego celu zadania są dostosowane do potrzeb dziecka i jego możliwości rozwojowych. Cele te

„nauczyciel realizuje w ramach określonych obszarów edukacyjnych”. Podstawa

Programowa (2002) określa cztery takie obszary i zadania do ich realizacji:

I. Poznawanie i rozumienie siebie i świataObszar ten zawiera: budzenie w dziecku zaciekawienia

otaczającym światem, organizowanie sytuacji, które pozwalają poznać możliwości swoje i innych,

tworzenie sytuacji, w których może dostrzegać różnice, podobieństwa, doskonalić pamięć, poznawać

przeznaczenie rzeczy, interesować się tekstem, tworzyć symbole, znaki, doświadczenia językowe,

poznawać zdrowy styl życia i rzeczywistość.

II. Nabywanie umiejętności poprzez działanieZadania wypływające z tego obszaru dotyczą:

wspierania samodzielności i działań twórczych dziecka, umożliwiania dokonywania wyborów, przeżywania

efektów swoich działań, dostrzeganie problemów, zadań i sposobów ich rozwiązywania, dbanie o swoje

bezpieczeństwo.

III. Odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocieW obszarze tym można

wyróżnić następujące zadania: nawiązywanie kontaktu z innymi, pomoc w budowaniu własnego obrazu

„ja”, nazywanie stanów emocjonalnych i radzenie sobie z nimi, wprowadzenie w kulturę

bycia, pełnienie ról społecznych, tworzenie okazji do wymiany informacji i akceptacji potrzeb innych ludzi.

IV. Budowanie systemu wartościDotyczy on: wprowadzenia dziecka w świat wartości, poznawania

Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..

http://www.anielinek.opoka.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 February, 2011, 00:29

różnych postaw i umiejętność ich oceniania, uzasadnianie swojego zdania, próby podejmowania swojej

samooceny i ocenianie zachowań innych osób, dokonywanie wyborów, podejmowanie ich konsekwencji i

odpowiedzialności, szacunku do pracy swojej i innych osób. Głównymi celami programu wychowania,

który jest wyznacznikiem pracy przedszkola są:

Ø „wielostronny rozwój dziecka;

Ø monitorowanie, stymulowanie rozwoju psychicznego, emocjonalnego, społecznego, umysłowego;

Ø kształcenie uniwersalnych umiejętności odpowiednio do fazy rozwoju dziecka;

Ø udział w promowaniu opieki zdrowotnej uwzględniającej wczesne wykrywanie grup ryzyka

zdrowotnego i społecznego;

Ø konstruktywna współpraca miedzy przedszkolem i rodziną (jedność celów i zadań);

Ø spontaniczne i zorganizowane wychowanie dziecka realizowane przy współpracy z rówieśnikami i

dorosłymi;

Ø zabawa jako główna forma aktywności dziecka przedszkolnego – jej niezależny i twórczy

charakter;

Ø pomoc dzieciom w stwarzaniu przez nie pozytywnego obrazu samego siebie (w tym szacunku dla

siebie i innych) oraz w zrozumieniu i szanowaniu tych, którzy różnią się rasą, kulturą, sytuacją

ekonomiczną” (Kopczyńska–Sikora, 2000, s. 453).

W wychowaniu przedszkolnym można dostrzec pewne funkcje, które są pomocne przy wspieraniu

rozwoju „małego” człowieka. Spełnia ono przede wszystkim zadania opiekuńcze,

wychowawcze, wyrównawcze i społeczne. Z tych właśnie zadań wynika działalność placówki przedszkolnej

wobec rodziny i społeczeństwa. Współczesne przedszkola realizują te zadania w mniejszym lub większym

zakresie, poszerzając je lub różnicując w zależności od postępu wiedzy o rozwoju małego dziecka, jak i

potrzeb społecznych. Dla potrzeb pracy wyodrębniłam następujące funkcje: opiekuńczą, pedagogiczną,

wychowawczą, dydaktyczną, socjalizacyjną, wyrównawczą, profilaktyczną. Wymienione funkcje

przedszkola nie wyczerpują jednak całej bogatej „oferty” oddziaływań na dziecko i

wspierania jego rozwoju, gdyż wiele z nich wzajemnie się przenika i uzupełnia. Przedszkole sprawuje

funkcję opiekuńczą poprzez zaspakajanie codziennych potrzeb dziecka i opiekę nad nim w zastępstwie

rodziny. Czynności opiekuńcze są niejako włączone w proces wychowania dzieci i obejmują różne

sytuacje związane z zabawami, zajęciami, trybem ich życia; wyrażają się w stosunku nauczycieli do

dzieci. Funkcja opiekuńcza placówki polega na wytwarzaniu w dzieciach poczucia bezpieczeństwa, które

warunkuje efekty wychowania, kształcenia i wpływa na dobre samopoczucie dziecka, pogłębia

emocjonalną więź pomiędzy nauczycielem a dzieckiem. Spełniając funkcję opiekuńczą nauczycielka

wytwarza w dzieciach poczucie bezpieczeństwa także poprzez okazywanie gotowości pomocy, gdy czują

się one bezradne i natrafiają na przeszkody, z którymi nie umieją sobie poradzić. Dzięki bliskiej i ciepłej

atmosferze dziecko nabiera większej chęci działania i podejmowania wysiłków. Małe dziecko potrzebuje

głębokiego poczucia bezpieczeństwa, głównie emocjonalnego. Wyraża się ono jako komfort psychiczny,

świadomość więzi i przywiązania do osób dorosłych. Dziecko chce czuć się kochanym, chcianym i

ważnym. Poczucie bliskiej więzi z drugą osobą lub osobami jest wynikiem „postrzegania przez

dziecko, że innych naprawdę obchodzi to, co ono robi, bądź, czego nie robi (...). Poczucie bezpieczeństwa

wyrasta z ufności, że ludzie reagują życzliwie, w sposób autentyczny, zaangażowany i szczery”

(Katz, 2000, s. 10). Proces wychowania ma dostarczać dziecku bodźców i treści, które będą wyzwalały w

nim aktywność, potrzebę ruchu i wiarę we własne możliwości.

Funkcja pedagogiczna przedszkola ma na uwadze przede wszystkim „wszechstronne

wychowanie dzieci i przygotowanie do szkoły, polega na pobudzaniu i kierowaniu aktywnością dzieci, na

dostarczaniu bodźców wyzwalających własną aktywność” (Lubomirska, 1997, s. 136).

Funkcja dydaktyczna przedszkola „przejawia się w procesie kierowania uczeniem się

przez dzieci w różnych sytuacjach i okolicznościach, z uwzględnieniem ukierunkowanej pracy nad

przygotowaniem wychowanków do podjęcia systematycznej nauki w szkole” (Program wychowania

w przedszkolu, 1981, s. 6).Zdaniem L.S. Wygotskiego w wieku poprzedzającym okres przedszkolny

Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..

http://www.anielinek.opoka.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 February, 2011, 00:29

dziecko uczy się spontanicznie, mimowolnie, przypadkowo, naturalnie, w oparciu o swój własny niejako

program. Poziom efektywności tego uczenia zależy w znacznym stopniu od biologicznej dojrzałości

organizmu i podatności na wpływy zewnętrzne. Nabywa ono w tym czasie szereg umiejętności

manipulacyjnych, lokomocyjnych, percepcyjnych, które wiążą się z opanowaniem przez dziecko

przestrzeni fizycznej i społecznej. Pierwsze spontaniczne ruchy dziecka określane są jako aktywność

sensoryczno-motoryczna, a podstawowa funkcja psychiczna to spostrzeganie (Brzezińska, Burtowy,

1985). W tym okresie rola dorosłego polega na organizowaniu dziecku warunków do działania, stwarzania

mu okazji, dostarczania bodźców i zachęcania do podejmowania przez nie różnorodnych form aktywności.

Wiek przedszkolny jest okresem przejściowym od spontanicznego uczenia się do uczenia reaktywnego

pod kierunkiem dorosłego (Bonna, 2003). Zadaniem nauczyciela w tym czasie jest kierowanie dzieckiem,

by opanowywanie nowych wiadomości i złożonych umiejętności przebiegało według programu stymulacji

rozwoju dziecka opartego jednocześnie na jego wewnętrznym programie (Wilgocka-Okoń, 1999). Dzieci

uczą się działać na przedmiotach rzeczywistych, w późniejszym czasie na ich symbolicznych

zastępnikach, którym odpowiadają wyobrażenia. „Dorosły powinien więc stwarzać dzieciom

warunki do działań, które przyniosą wyniki poznawcze. Musi natomiast powstrzymywać się przed

organizowaniem uczenia jako procesu przekazywania informacji” (Kielar-Turska, 1992, s.

25).Okres rozwoju dziecka zmienia się poprzez nabywane doświadczenia, naukę. Dostrzec można

podejmowane co chwilę przez dziecko nowe rodzaje działań, czynności, które stają się dominujące i

charakterystyczne dla danego wieku. Rozwijanie różnego rodzaju umiejętności dziecka w wieku

przedszkolnym wymaga znajomości specyfiki faz rozwojowych, co wpływa na zmianę sposobów

wychowania oraz treści nauczania w kolejnych etapach rozwoju (Adamek, 1998).

Poznawanie świata, orientacja w przestrzeni i w otoczeniu wzrasta stopniowo u dzieci w wieku

przedszkolnym w miarę poznawania zjawisk rzeczywistości i zakresu różnych przedmiotów.

„Umożliwia to stawianie przed dzieckiem nowych zadań i wymagań, kształtowanie nowych, w

stosunku do poprzedniego okresu celów i motywów działania, rozwijanie w toku działalności dziecka

takich cech, jak samodzielność, odporność na trudności, wytrwałość w pokonywaniu przeszkód

pojawiających się na drodze do osiągnięcia celu” (Przetacznikowa, Włodarski, 1986, s. 513).

Rozwój człowieka przebiega przez całe życie, jednak najwięcej i najintensywniej uczy się on w wieku

dziecięcym.S. Szuman (1947) dzieli wiek przedszkolny na dwie fazy, które świadczą o kształtującym się

podejściu dziecka do otaczającego świata. Fazy te traktuje umownie:

I faza – dzieci trzy-czteroletnie, które w swojej postawie wobec rzeczywistości mają podejście

„iluzyjno – zabawowe i fikcyjno – fantazjujące”;

II faza – dzieci pięcio - sześcioletnie, które zaczynają już „myśleć i postępować coraz

bardziej rzeczowo”.

Czas zabawy jest aktywnością, która przy odpowiednim stosunku dorosłego zmienia się, rozwija i bogaci.

W trakcie aktywności zabawowej dziecko gromadzi wiele doświadczeń umysłowych, społecznych i

emocjonalnych, które pozwalają na pełniejsze poznawanie świata i zmieniania aktywności dziecka w

kierunku działań coraz bardziej świadomych i rozumnych. Jak twierdzi S. Szuman od zabawowej

działalności dziecka bierze początek późniejsza działalność każdego człowieka, rozwijana na fundamencie

doświadczeń zdobytych w wieku dziecięcym. Dziecko coraz częściej zaczyna uświadamiać sobie cel,

skutki i sposób swoich działań. Rozwój dziecka postępuje poprzez gromadzone doświadczenia w toku

trzech rodzajów aktywności: zabawy, naśladownictwa, stawiania pytań. „W zabawie inspiracja

wychodzi od dziecka, naśladownictwo ma charakter czynności inspirowanych” (Lubomirska, 1997,

s. 107). Wysiłek umysłowy dziecko podejmuje zbliżając się do wzoru poprzez działanie odkrywcze

i kształcące, a zadając pytania doskonali swoja mowę, szuka wyjaśnień, wiedzy. W tych trzech

aktywnościach (zabawa, naśladownictwo, pytania) uczestniczy wychowawca, który słowem i czynem tak

kieruje dziećmi, ucząc je, pomagając w obserwacji i badaniu różnych zjawisk, ażeby miały one poczucie

sprawstwa. Organizowane przez nauczyciela otoczenie ma pobudzać dziecko do gromadzenia

samorzutnych doświadczeń i okolicznościowego uczenia się.Według J. Piageta dziecko przedszkolne

znajduje się w stadium inteligencji przedoperacyjnej i konkretno – operacyjnej. Stadium

inteligencji przedoperacyjnej trwa od około 2 do 6/7 roku życia. Obserwuje się tutaj przechodzenie od

czynności ruchowych wykonywanych na przedmiotach do czynności tak zwanych wewnętrznych, które

zachodzą w umyśle dziecka (Galloway, 1988).Stadium inteligencji konkretno – operacyjnej

zachodzi u dzieci około 6/7 roku życia, coraz częściej staje się możliwe myślenie logiczne, dokonywanie

Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..

http://www.anielinek.opoka.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 February, 2011, 00:29

operacji odwracalnych pod nieobecność konkretnych zdarzeń czy przedmiotów. Zaczynają rozwijać się

proste operacje logiczne, takie jak: dodawanie, klasyfikowanie, szeregowanie (Przetacznikowa, 1973).

Dzieci zaczynają przyswajać sobie elementarne pojęcia liczby, wielkości, kształtu, kierunku, odległości a

także stosunków czasowych (Landy, Kwiatowska, Topińska, 1970).

Oprócz zmian dokonujących się w sferze poznawczej istotnym zakresem przemian w wieku

przedszkolnym jest funkcja socjalizacyjna, jaką pełni tu przedszkole, czyli stosunek dziecka do samego

siebie i innych ludzi. Kontakty społeczne dziecka rozszerzają się początkowo na osoby dorosłe, później na

rówieśników, przyczyniając się do opanowywania różnego rodzaju „umiejętności

społecznych”. Związane są one ze współdziałaniem, nawiązywaniem, podtrzymywaniem

kontaktów z ludźmi, a także z umiejętnością uwzględniania we własnych działaniach punktu widzenia

innej osoby. Powstaje także w dziecku pragnienie dążenia do społecznej niezależności od innych ludzi

(Brzezińska, Burtowy, 1985). „Socjalizacja jest złożonym, wielostronnym procesem uczenia się,

dzięki któremu człowiek, jako istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego

społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jaki chce nas mieć

nasze otoczenie społeczne”.W ramach tego procesu socjalizacji człowiek przyswaja sobie i

poznaje:

Ø „umiejętności, które leżą u podstaw wszelkich interakcji społecznych, takie jak znajomość

społecznie konstruowanych systemów znaczeń, zdolność rozumienia znaków, w tym języka oraz symboli;

także umiejętność posługiwania się nimi oraz poznanie procedur interpretacyjnych zachowań innych ludzi;

Ø normy i wzory zachowań; zarówno społecznie akceptowane i kulturowo określane wzory

zaspokajania biologicznych potrzeb i popędów, jak i wzory reakcji emocjonalnych. Uczy się jak

zachowywać się w określonych sytuacjach i jak te sytuacje rozpoznawać;

Ø wartości;

Ø umiejętność posługiwania się rozmaitymi przedmiotami, która jest konieczna do sprawnego

funkcjonowania w danej cywilizacji” (Szacka, 2003, s. 137-138).

W toku socjalizacji człowieka i interakcji społecznych kształtuje się także jego osobowość i krystalizuje

tożsamość, która nie jest czymś trwałym. Poczucie własnej tożsamości budujemy poprzez to, jak widzą

nas inni i jakiego oczekują od nas zachowania. Obraz samych siebie kształtuje się w nas poprzez

kontakty z innymi i ich stosunek do nas samych. Socjalizacja i kształtowanie tożsamości jest zatem

rezultatem wpływów tych zamierzonych, określanych mianem „wychowania”, jak i

niezamierzonych. Na człowieka bowiem wpływają różnego rodzaju „instytucje, które wychowanie

stawiają sobie za jeden ze swych celów – rodzina, szkoła, Kościół – oraz wszystkie inne, z

którymi człowiek ma do czynienia w ciągu swojego życia, a także wszystko to, z czym się styka w swoim

otoczeniu” (Szacka, 2003, s. 137).

Postawy społeczne i moralne dziecka są wynikiem wychowania, szczególnie społecznego, które

zdobywane jest przede wszystkim w trakcie zabawy grupowej prowadzonej pod opieką osoby dorosłej. To

właśnie w przedszkolu podczas zabawy dziecko ma możliwość uczenia się wielu różnorodnych zachowań

społecznych. Poprzez zabawę dziecko nabywa wiele umiejętności współżycia w grupie i właściwego

zachowywania się w miejscach publicznych. Interakcje społeczne, w które wchodzi dziecko są przede

wszystkim podstawą jego dalszej socjalizacji i kształtowania osobowości, gdzie styka się z

obowiązującymi normami i regułami postępowania, których musi w grupie przestrzegać, przez co między

innymi wystrzega się egocentryzmu i kształtuje w sobie postawy i role społeczne (Przetacznikowa,

Włodarski, 1986).Charakterystyczną cechą wieku przedszkolnego jest egocentryzm. Zaznacza się tu

wyraźna dominacja przeżyć emocjonalnych nad procesami intelektualnymi dziecka. Jednak w trakcie

zdobywania doświadczeń, a także rozwoju dziecka zauważa się coraz więcej umiejętności rozróżniania, co

słuszne i dobre, od tego, co niewłaściwe i złe. Początkowo dziecko w wieku przedszkolnym postępuje od

dostosowania się do nakazów i zakazów do zachowywania się zgodnego z przyjętymi normami

społecznymi. To podporządkowanie się normom, zasadom narzuconym dziecku przez dorosłych nazywa

się moralnością heteronomiczną (Harwas-Napierała, Trempała, 2001).Istotną rolę w procesie socjalizacji

Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..

http://www.anielinek.opoka.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 February, 2011, 00:29

odgrywa także tendencja do naśladownictwa

i jednocześnie identyfikacja z osobami czy grupami, które są bliskie dziecku. Uczy się ono wówczas

określonych zachowań (Domaniewska, 1988).Proces krystalizowania się obrazu współczesnego

przedszkola i jego funkcji jest efektem rozwoju myśli psychologicznej i pedagogicznej. Olbrzymią rolę w

tworzeniu psychologii dziecka odegrał w Polsce S. Szuman (1985). Według niego psychika dziecka

rozwija się przede wszystkim dzięki zdobywanemu poprzez aktywność własną doświadczeniu. Aktywność

ta jest spontaniczna, samorzutna i osiągana własnym wysiłkiem. Kierowanie i pobudzanie rozwoju

przedszkolaka wymaga od nauczycieli dobrej orientacji w możliwościach indywidualnych dziecka.

Funkcje: wyrównawcza i kompensacyjna przedszkola wynikają z niejednolitego rozwoju człowieka, a więc

z indywidualnych różnic pomiędzy dziećmi. Poprzez wyrównywanie braków przedszkole stara się zapewnić

pomyślny start w szkole wszystkim dzieciom. Kompensacja, wyrównywanie „polega na

uzupełnianiu bodźców, których brak jest w środowisku (Kwiatowska, 1988).

Do jednej z głównych funkcji przedszkola należy także zapobieganie wszelkim

nieprawidłowościom rozwojowym dziecka, chronienie go przed fizycznymi i psychicznymi zagrożeniami

(Lubomirska, 1997) i pomoc we wczesnym ich wykrywaniu. Przedszkole podejmuje więc różnego rodzaju

działania profilaktyczne.Z istoty wychowania przedszkolnego wynika, że wszystkie jego funkcje są ze

sobą powiązane integralnie. „Jedna warunkuje drugą i wszystkie razem składają się na efekty

działalności przedszkola” (Kwiatowska, 1988, s. 23).Wyróżnianie poszczególnych funkcji ma

charakter ściśle teoretyczny i „wyraża się w różnych formach pracy z dziećmi takich jak: zabawa,

zajęcia, kontakty okolicznościowe, czynności samoobsługowe, prace użyteczne” (Lubomirska,

1997, s. 136). Każda z tych form pracy z dzieckiem stwarza sytuacje, w których opieka łączy się z

wychowaniem i nauczaniem. Wszystkie funkcje przedszkola zazębiają się i oddziaływują przede

wszystkim na dziecko jak

i jego środowisko przyczyniając się między innymi do poszerzania kultury, wiedzy i zainteresowań

pedagogicznych rodziców.Przedstawione funkcje umożliwiają realizację celów, jakie stawia sobie

wychowanie przedszkolne. „Cele i treści działalności pedagogicznej w przedszkolu

podporządkowane są naczelnym celom wychowania, a te związane są z systemem wartości”

(Lubomirska, 1997, s. 137). Osobiste wartości człowieka, jak i wartości ogólnoludzkie, nadają sens

społecznym wartościom, które wyznaczają „naczelne cele wychowania”. „Do tych

celów w najogólniejszym ujęciu należy kształtowanie wielostronnie rozwiniętej osobowości człowieka,

umożliwianie mu samorealizacji i czynnego udziału w życiu społecznym” (Kwiatowska, 1988, s.

53). Celem wychowania jest pomoc rozwijającemu się dziecku w jego rozwoju i wychowaniu,

wprowadzanie go w kulturę, a także w tworzeniu jego własnej niepowtarzalnej indywidualności.W obecnie

obowiązującym programie celom wychowania podporządkowane są określone zadania, które mogą być

realizowane i dotyczą one: Ø „Wychowania zdrowotnego - polegającego na kształceniu

czynnych podstaw wobec zdrowia, bezpieczeństwa własnego i innych, kształtowaniu nawyków

higienicznych, rozwijaniu sprawności ruchowej, odporności, prawidłowej postawy ciała.Ø

Wychowania społeczno-moralnego - obejmującego kształtowanie właściwej postawy dziecka jako członka

rodziny i zbiorowości przedszkolnej, przygotowanie do życia w społeczeństwie i w przyjaźni z innymi

przez wdrażanie do przestrzegania zasad w grupie i szacunku do pracy;Ø Wychowania

umysłowego - aktywizującego czynności poznawcze dziecka, rozwijanie mowy i myślenia, przyswajanie

pojęć matematycznych, wiedzy o otoczeniu społecznym, przyrodniczym oraz przyswajanie elementarnej

wiedzy o środowisku społecznym, materialnym i przyrodniczym. Zadaniem wychowania umysłowego jest

kształtowanie gotowości dziecka do nauki pisania i czytania;Ø Wychowania estetycznego -

rozwijającego wyobraźnię, zainteresowania, umiejętności konstrukcyjne, wrażliwość i przeżycia

estetyczne dziecka w obcowaniu z przyrodą, sztuką i techniką, kształtowanie czynnej postawy dziecka w

dziedzinie kultury życia codziennego oraz kierowanie rozwojem własnej twórczości dziecka przewijającej

się w różnych formach;Ø Wychowania technicznego - rozwijającego zainteresowania i

umiejętności konstrukcyjne dzieci, uczenie posługiwania się narzędziami codziennego użytku, prostymi

urządzeniami, uczenie dobrej roboty i zaznajomienie z rolą techniki

w zaspokojeniu potrzeb człowieka” (Lubomirska, 1997 s. 137-138).

Zadaniem wychowawców jest analizowanie wszystkich tych znaczących i wpływających na rozwój

dziecka czynników (zwłaszcza tych, których zauważenie jest trudne i wymaga większej czujności i uwagi)

a także ujmowanie ich w planowych i podejmowanych programach. W Polsce rozpoczął się już proces

odchodzenia od „produktywnego modelu przedszkola (nastawionego przede wszystkim na

kształtowanie umiejętności i sprawności instrumentalnych) w kierunku modelu ekspresyjnego

Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..

http://www.anielinek.opoka.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 February, 2011, 00:29

(nastawionego m.in. na rozwijanie pozytywnego obrazu siebie, budowanie świata wewnętrznego dziecka i

jego wyrażania przynoszącego w konsekwencji możliwość kierowania sobą)” (Lubomirska, 1997,

s. 170). Odpowiada to potrzebie własnej aktywności dziecka, tzn. aktywności, którą podejmuje z

własnego wyboru, wykonuje samodzielnie i samodzielnie ją ocenia. Takie doświadczenia dziecka sprzyjają

budowaniu jego własnego, indywidualnego świata wewnętrznego, dają mu poczucie osobistej

przyczynowości, dzięki której samo dziecko staje się niejako własnym wychowawcą.

Przedszkole Niepubliczne ..::ANIELINEK::..

http://www.anielinek.opoka.net.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 February, 2011, 00:29