Technik_farmaceutyczny_322[10]_Z2_03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Klasyfikacja leków oraz mechanizmy ich działania

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Leki stosowane w zakażeniach i chorobach inwazyjnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Farmakologia układu nerwowego, leki działające na układ autonomiczny,

autakoidy

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Leki stosowane w schorzeniach narządów wewnętrznych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Leki przeciwzapalne, immunomodulujące, stosowane w chorobach

nowotworowych, leki wpływające na przemianę materii, środki cieniujące

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy teoretycznej oraz opanowaniu

umiejętności analizowania działania leków na organizm człowieka, a także w organizacji
procesu samokształcenia.

W poradniku zamieszczono:

−

wykaz niezbędnej wiedzy i umiejętności, które powinieneś posiadać przystępując do
opanowania nowych umiejętności zaplanowanych w programie jednostki modułowej
Analizowanie działania leków na organizm człowieka,

−

wykaz wiedzy i umiejętności, jakie ukształtujesz podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

−

materiał nauczania omawiający zagadnienia dotyczące analizowania działania leków na
organizm człowieka, pozwalający samodzielnie przygotować się do ćwiczeń,

−

pytania  sprawdzające  opanowanie  przez  Ciebie  podanych  treści;  pozytywne  odpowiedzi
utwierdzą  Cię  w  przekonaniu,  że  jesteś  odpowiednio  przygotowany  do  wykonywania
zaplanowanych  ćwiczeń,  odpowiedzi  negatywne  sugerują,  że  powinieneś  powtórnie
przeczytać i przeanalizować materiał nauczania,

−

ćwiczenia umożliwiające nabycie praktycznych umiejętności z wykorzystaniem zalecanych
metod nauczania i środków dydaktycznych,

−

sprawdzian postępów, który po zrealizowaniu podrozdziału pozwoli Ci ocenić stan
Twojej wiedzy oraz wskazać materiał nauczania, który nie został przez Ciebie w pełni
opanowany,

−

zestaw zadań testowych potwierdzający opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki modułowej. Rozwiązanie przykładowego testu, zgodnie z instrukcją będzie dla
ciebie formą treningu przed testem zaplanowanym przez nauczyciela.

−

wykaz literatury związany z tematyką jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[10].Z2

Środki lecznicze

322[10].Z2.01

Stosowanie związków chemicznych

w lecznictwie

322[10].Z2.02

Stosowanie surowców roślinnych

w profilaktyce i terapii

322[10].Z2.03

Analizowanie działania leków

na organizm człowieka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zasad ergonomii oraz regulaminu
pracowni,

−

współpracować w grupie,

−

korzystać z Farmakopei Polskiej,

−

poszukiwać informacji z różnych źródeł,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii i fizjologii,

−

wyjaśniać budowę i funkcje poszczególnych układów organizmu człowieka,

−

charakteryzować czynniki chorobotwórcze,

−

charakteryzować choroby dotyczące poszczególnych układów i narządów,

−

posługiwać się terminologią i interpretować podstawowe pojęcia chemiczne,

−

określać zasady klasyfikacji i nazewnictwa leków,

−

posługiwać się terminologią oraz nazewnictwem związków chemicznych,

−

wyjaśniać zagrożenia wynikające z przedawkowania leków,

−

wskazywać zależności między budową chemiczną substancji leczniczej a jej trwałością
i działaniem farmakodynamicznym,

−

prezentować efekty własnej pracy,

−

dokumentować obserwacje i podejmowane działania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

sklasyfikować leki pod względem właściwości farmakologicznych,

−

zastosować nazwy międzynarodowe i handlowe leków,

−

określić zasady profilaktyki i sposoby leczenia wybranych chorób,

−

określić właściwości farmakologiczne leków,

−

wyjaśnić podstawowe procesy kinetyczne leków w organizmie,

−

wyjaśnić działanie leków oraz uzasadnić ich zastosowanie w różnych jednostkach
chorobowych,

−

scharakteryzować drogi podawania oraz określić dawki leków,

−

scharakteryzować podstawowe grupy leków według działania farmakologicznego i postaci
w jakiej są wytwarzane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Klasyfikacja leków oraz mechanizmy ich działania

4.1.1. Materiał nauczania

Zasadniczą częścią procesu leczenia większości chorób jest stosowanie środków

leczniczych. Środki te możemy klasyfikować i analizować pod względem chemicznym,
działania farmakologicznego oraz zgodnie z systemem anatomiczno-terapeutyczno-
chemicznym.

Klasyfikacja anatomiczno-terapeutyczno-chemiczna ATC kontrolowana jest przez

Centrum  Współpracy  nad  Metodologią  Statystyczną  Leków  w  Norwegii,  podlegające  pod
Światową  Organizację  Zdrowia  (WHO).  Każdy  z  leków  zgodnie  z  zasadami  tej  klasyfikacji
posiada  siedmiopozycyjny  kod.  Pierwszy,  anatomiczny  poziom  określa  miejsce  działania
i oznaczony jest jedną literą wskazującą na jedną z czternastu głównych grup anatomicznych:

−

A przewód pokarmowy i metabolizm,

−

B krew i układ krwiotwórczy,

−

C układ sercowo naczyniowy,

−

D leki dermatologiczne,

−

G układ moczowo-płciowy i hormony płciowe,

−

H leki hormonalne działające ogólnie (bez hormonów płciowych),

−

leki przeciwzakaźne działające ogólnie,

−

leki przeciwnowotworowe i immunomodulujące,

−

M układ mięśniowo-szkieletowy,

−

N układ nerwowy,

−

leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty,

−

R układ oddechowy,

−

narządy zmysłów,

−

V różne (varia).
Drugi poziom (dwie cyfry) wskazuje podgrupę terapeutyczną. Trzeci poziom (jedna litera)

określa podgrupę farmakologiczną, czwarty poziom (jedna litera) podgrupę chemiczną, a
ostatni piąty poziom ( dwie cyfry) wskazuje substancję chemiczną, np.:

Adrenalina posiada kod C01CA24:

−

C- układ sercowo-naczyniowy,

−

C01 leki stosowane w chorobach serca,

−

C01C leki pobudzające układ sercowo-naczyniowy,

−

C01CA leki wpływające na receptory adrenergiczne i dopaminergiczne,

−

C01CA24 Epinefryna.
Działanie leku jest wynikiem jego wpływu na procesy biochemiczne, fizjologiczne lub

fizyczne zachodzące w żywym organizmie.

Wynik tego wpływu nazywamy efektem farmakologicznym (niezależnie czy będzie on

korzystny dla organizmu czy też nie) a sposób w jaki do niego dochodzi mechanizmem
działania leku.

Lek może działać:

−

przyczynowo – usuwa przyczynę choroby,

−

patogenetycznie – nie usuwa przyczyny ale poprawia stan chorego,

−

objawowo – zmniejsza lub znosi objawy choroby ale jej nie usuwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działanie leku może być odwracalne i nieodwracalne.
Cząsteczka leku ma określoną konformację. Atomy ułożone są w niej zawsze w ten sam

sposób  i  w  tych  samych  odległościach.  Minimalna  zmiana  może  spowodować  zwiększenie,
zmniejszenie  lub  całkowite  zniesienie  działania  leku.  Mechanizm  działania  większości  leków
związany  jest  z  wpływem  na  receptory.  Aby  lek  zadziałał  musi  połączyć  się  z  odpowiednimi
strukturami,  wybiórczo  reagującymi  z  lekiem,  znajdującymi  się  w  tkance,  komórce  lub  innej
części  biofazy.  Takie  miejsce  nazywamy  receptorem.  Lek  powinien  mieć  powinowactwo  do
receptora  i  wewnętrzną  aktywność,  tzn.  cząsteczka  leku  musi  być  dopasowana  do  receptora
i posiadać  zdolność  do  pobudzania  receptorów.  W  zależności  od  systemu  transmisji  sygnału
oraz podobieństwa ogólnej budowy wyróżniamy cztery typy receptorów:

−

receptory typu I (jonotropowe) przewodzące sygnał przy udziale kanałów jonowych,

−

receptory typu II (metabotropowe) przewodzące sygnał przy udziale białka G,

−

receptory typu III przewodzące sygnały przy udziale kinazy tyrozynowej,

−

receptory typu IV (steroidowe), w których transmisja sygnału zachodzi przy udziale
cytoplazmatycznych białek receptorowych.
Receptory I-III znajdują się w strukturach błon komórkowych i wiążą swoiste ligandy

zewnątrzkomórkowo. Receptory typu IV wiążą ligandy w cytoplazmie. W każdym z typów
receptorów wyróżnia się liczne podgrupy receptorów: cholinergiczne, adrenergiczne,
serotoninowe, insulinowe, steroidowe itd.

Teoria Clarka udoskonalona przez Ariënsa zakłada, że efekt działania jest proporcjonalny

do liczby zajętych receptorów i połączenia te są odwracalne (słabe wiązania chemiczne
jonowe, van der Waalsa, wodorowe itp.). Poza powinowactwem ligandów (związków

łączących się z receptorem) ich istotną cechą jest tzw. aktywność wewnętrzna. Przyjmuje się,

że  dla  naturalnego  neuroprzekaźnika  aktywność  wewnętrzna  wynosi  1  i  odpowiada
maksymalnemu  działaniu.  Związki,  dla  których  ten  współczynnik  jest  większy  lub  równy  1
nazywamy  agonistami  receptora  (mimetykami),  jeśli  współczynnik  jest  równy  0
a powinowactwo  do  receptora  duże,  to  ligandy  takie  blokują  działanie  naturalnych
neuroprzkaźników i nazywa się je antagonistami receptora. Ligandy o aktywności wewnętrznej
od  0,2  do  0,8  i  dużym  powinowactwie  do  receptora,  które  wprawdzie  hamują  działanie
naturalnych  neuroprzekaźników,  ale  nie  blokują  całkowicie  reakcji  z  receptorem  nazywa  się
agonistami  częściowymi  (parcjalnymi).  Leki  takie  są  mniej  toksyczne  niż  pełni  antagoniści.
Odwrotni  agoniści    albo  kontragoniści  to  takie  związki,  które  mają  duże  powinowactwo  do
receptora , ale wywołują odwrotne reakcje niż naturalne neuroprzekaźniki.

Niektóre leki mają jednak inny od receptorowego mechanizm działania. Mogą działać

bezpośrednio  na  aktywność  enzymatyczną  (np.  inhibitory  MAO,  konwertazy),  mogą  być
prekursorami  związków  o  małej  aktywności  biologicznej  (antywitaminy  K).  Mechanizm
o charakterze  fizykochemicznym  wykazują  leki  osmotycznie  czynne,  leki  chelatujące
stosowane  w  zatruciach  metalami  ciężkimi,  leki  zobojętniające  i  osłaniające  stosowane
w chorobie wrzodowej żołądka.

Aby przewidzieć działanie leku konieczne jest poznanie farmakodynamiki i losów leku

w ustroju (LADME), tj.:

−

uwalnianie leku – rozpad wprowadzonej do organizmu postaci leku, uwolnienie się z niej
cząsteczki związku oraz rozpuszczenie w płynach ustrojowych w miejscu podania (gdy lek
podamy w postaci roztworu to faza ta nie występuje),

−

wchłanianie leku – transport z miejsca wprowadzenia do krwi (dyfuzja bierna, dyfuzja
ułatwiona, transport czynny, filtracja),

−

dystrybucja – rozmieszczanie leku w tkankach i płynach ustrojowych,

−

metabolizm (biotransformacje) – modyfikacje chemiczne jakim lek podlega w ustroju,
najczęściej prowadzące do zmniejszenia lub utraty aktywności biologicznej,

−

eliminacja leku – usuwanie czynnego związku lub jego metabolitów z płynów
ustrojowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Procesy te występują równocześnie. Bezpośrednio po podaniu leku zasadniczy wpływ na

stężenie leku we krwi będzie miał proces wchłaniania, kiedy większość leku zostanie
wchłonięta decydujące znaczenie będzie miała eliminacja.

Najważniejszymi czynnikami w procesach farmakokinetycznych z biologicznego punktu

widzenia są: transport przez błony biologiczne i reakcje enzymatyczne.

Szybkość rozpadu postaci leku zależy od jego składu i procesów technologicznych.

Szybkość  rozpuszczania  się  związku  oprócz  technologii  przygotowania  (stopień
rozdrobnienia)  zależy  od  jego  właściwości  fizykochemicznych  i  odczynu  panującego
w środowisku.  Leki  kwaśne  rozpuszczają  się  szybciej w  środowisku  alkalicznym i odwrotnie.
Na  proces  wchłaniania  wpływa  szybkość przepływu  krwi w miejscu wprowadzenia, obecność
różnych  substancji  itp.  Różnice  technologiczne  sprawiają,  że  różne  preparaty  tego  samego
związku  różnią  się  siłą  działania.  Jako  bioekwiwalentne  uznaje  się  preparaty  o  identycznej
budowie chemicznej i zbliżonej biodostępności.

Droga, którą lek wprowadzany jest do organizmu ma zasadniczy wpływ na siłę i czas

działania  leku.  Leki  mogą  być  wprowadzane  przez  przewód  pokarmowy,  gdzie  wchłanianie
odbywa się przez nabłonek wyścielający odpowiednie odcinki przewodu pokarmowego (błona
śluzowa jamy ustnej, żołądka, jelit i odbytnicy). Na skuteczność działania leków podanych tą
drogą  wpływa  czas  podania  w  stosunku  do  posiłków,  rodzaj  diety,  wydzielanie  soków
trawiennych.  Wiele  leków  podawanych  po  posiłku  osiąga  we  krwi  stężenie  większe  niż  na
czczo.  Lek  wchłaniany  z  żołądka  i  jelit  dostaje  się  do  żyły  wrotnej.  W  wątrobie  wiele  leków
ulega  biotransformacji.  Wchłanianie  leków  z  odbytnicy  jest  stosunkowo  szybkie.  Lek  omija
żyłę wrotną.

Lek podany dożylnie nie musi pokonywać barier półprzepuszczalnych błon komórkowych,

lecz  bezpośrednio  wprowadzany  jest  do  łożyska  naczyniowego  i  dlatego  jego  działanie  jest
najszybsze.  Gwałtowne  działanie  może  jednak  prowadzić  do  wielu  działań  niepożądanych.
Wstrzyknięcie  domięśniowe  jest  pod  tym  względem  bezpieczniejsze od dożylnego, jednak lek
podany domięśniowo później osiąga określone stężenie we krwi niż lek podany dożylnie.

Szybkość transportu leku z krwi do tkanek zależy od wiązania leku z białkami krwi. Im

więcej leku zwiąże się z białkami, tym słabsze jest jego działanie, ale też tym wolniej jest on
wydalany. Silne wiązanie z białkami wykorzystywane jest do przedłużenia działania leku.

Bariera krew – mózg utrudnia dostęp wielu związków chemicznych do ośrodkowego

układu nerwowego. Rolę bariery pełni najczęściej tkanka glejowa. Przenikanie zależy od
lipofilności związku. Dodatkową przeszkodą mogą być enzymy rozkładające niektóre związki.
Przez barierę krew – mózg nie przechodzą leki zwiotczające, niektóre inhibitory
acetylocholinesterazy, adrenalina, noradrenalina.

Bariera łożyskowa nie różni się zasadniczo od innych barier nabłonkowych. Przenikane

leków odbywa się wolniej, ale większość z nich dostaje się do płodu. Czas potrzebny na
wyrównanie stężenia leku we krwi matki ze stężeniem u płodu wynosi około 40 minut.

Najważniejszym miejscem biotransformacji leku jest wątroba, a najważniejszym narządem

wydalniczym  nerki.  Lek  może  opuszczać  organizm  wieloma  drogami  np.  anestetyki
chirurgiczne (eter, halotan) wydalane są przez płuca, pewne ilości leków wydalane są z potem,
śliną,  łzami,  niektóre  gromadzą  się  w  zrogowaciałym  naskórku  i  złuszczają  się razem z nim.
Nerka  wydala  leki  za  pośrednictwem  przesączania  kłębuszkowego  i  sekrecji  kanalikowej.
Niektóre leki wydalane są przez wątrobę do jelit i usuwane z kałem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest klasyfikacja ATC?
2.  Co oznacza kod klasyfikacji ATC?
3.  Jakie znasz mechanizmy działania leków?
4.  Co to jest receptor i jaką pełni rolę w mechanizmie działania leków?
5.  Co to jest LADME?
6.  Jaki wpływ mają różne czynniki na procesy, którym podlega lek w organizmie?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj wpływ czynników fizykochemicznych na losy leku w ustroju.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać i przygotować literaturę niezbędną do analizowania wpływu czynników

fizykochemicznych na losy leku w ustroju,

2) określić na podstawie literatury podstawowe pojęcia dotyczące LADME,
3) wymienić i scharakteryzować zjawiska fizykochemiczne wpływające na efekt

terapeutyczny leku,

4) zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
5) brać czynny udział w dyskusji na powyższy temat.

Wyposażenie stanowiska pracy:

poradnik dla ucznia,

zeszyt i przybory do pisania,

piśmiennictwo zawodowe, poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma,

programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, co to jest klasyfikacja ATC?



2) rozszyfrować kod klasyfikacji ATC?



3) określić mechanizmy działania leków?



4) określić, co to jest receptor i jaką pełni rolę w mechanizmie działania

leków?



5) określić co to jest LADME?



6) określić wpływ różnych czynników na procesy, którym podlega lek w

organizmie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Leki stosowane w zakażeniach i chorobach inwazyjnych

4.2.1. Materiał nauczania

Leki chemioterapeutyczne są lekami działającymi przyczynowo, których zasadniczą cechą

jest zdolność niszczenia lub uszkadzania bakterii. Niektóre z nich działają przeciwgrzybiczo,
przeciwpierwotniakowo, rzadziej przeciwwirusowo.

Sulfonamidy działają bakteriostatycznie. Mają szerokie spektrum działania, działają

zarówno  na  bakterie  Gram-  dodatnie  jak  i  Gram-ujemne.  Mechanizm  ich  działania  polega  na
antagonizmie  wobec  kwasu  para-aminobenzoesowego  (PABA),  który  jest  nieodzowny  do
syntezy kwasu foliowego potrzebnego do wzrostu i rozmnażania się bakterii. Wywołują wiele
działań  niepożądanych:  reakcje  alergiczne  skóry,  obrzęk  węzłów  chłonnych  i  stawów,
uszkodzenia nerek i szpiku kostnego. Szersze zastosowanie jako leki przeciwbakteryjne mają:
a)  Sulfakarbamidum (Urenil tabl. 0,5),
b)  Sulfafurazol,
c)  Sulfasalazyna,
d)  Ko-trimoksazol  jest  preparatem  złożonym  z  sulfametoksazolu  i  trimetoprimu  (Bactrim,

Biseptol, Duo-septol, Groseptol, Septrim).

e)  Sulfatiazol – tylko do użytku zewnętrznego ( Sulfarinol – krople do nosa),
f)  Sulfacetamid – krople do oczu

Antybiotyki
1)  Antybiotyki  β-laktamowe  działają  bakteriobójczo  poprzez  hamowanie  aktywności

enzymów  biorących  udział  w  syntezie  mureiny  (podstawa  szkieletu  ściany  komórki
bakteryjnej)  oraz  zwiększenie  aktywności wewnątrzkomórkowych  hydrolaz, co prowadzi
do  zwiększenia  procesów  autolitycznych.  Do  tej  grupy  antybiotyków  należą  penicyliny,
cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy.

Penicyliny pochodzenia naturalnego i półsyntetycznego. Podstawowym
elementem

ich

budowy

jest

kwas

6-aminopenicylanowy,

złożony

z pięcioczłonowego  pierścienia  tiazolidynowego  i  czteroczłonowego  pierścienia
laktamowego.  Poprzez  wprowadzenie  różnych  podstawników  do  grupy
karboksylowej  i  amidowej  otrzymuje  się  wiele  pochodnych  różniących  się
właściwościami  farmakokinetycznymi,  zakresem  działania  oraz  wrażliwością  na
działanie β-laktamaz. Charakteryzują się małą toksycznością.

Benzylopenicylina  szczególnie  aktywna  jest  wobec  paciorkowców  tlenowych
(z wyjątkiem  enterokoków),  gronkowców  nie  wytwarzających  penicylinazy,
laseczek beztlenowych, dwoinek zapalenia płuc, maczugowców błonicy, listerii,
a  z  bakterii  Gram-ujemnych  wobec  dwoinek  zapalenia  opon  mózgowo-
rdzeniowych i rzeżączki. Podaje się ją wyłącznie pozajelitowo (jest nietrwała w
środowisku  kwaśnym).  Ma  krótki  biologiczny  okres  półtrwania  stąd
konieczność podawania co 4-6 h. Stosuje się połączenia z prokainą

(penicylina  prokainowa),  dibenzyloetylenodiaminą  (penicylina  benzatynowa).
Połączenia  takie  są  trudno  rozpuszczalne  w  wodzie  i  stosowane  w  większych
odstępach  czasowych  niż  benzylopenicylina.  Stosuje  się  również  połączenia
penicyliny  benzylowej  z  np.  penicyliną  prokainową  (Polbicillinum)  co  pozwala
na szybkie osiągnięcie dużych stężeń leczniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fenoksymetylopenicylina jest niewrażliwa na działanie kwasu solnego, dlatego
może być stosowana doustnie. Słabiej od benzylopenicyliny działa na niektóre
beztlenowce i bakterie Gram-ujemne (Ospen, V-cylina, Megacillin, Taropen).

Penicyliny półsyntetyczne o wąskim spektrum działania (I generacji) są znacznie
bardziej  aktywne  w  stosunku  do  gronkowców  niż  innych  bakterii,  stąd  ich
nazwa  penicyliny  przeciwgronkowcowe  (oksacylina,  kloksacylina  /Syntarpen/,
dikloksacylina,  flukloksacylina).  Trwałe  są  w  środowisku  kwaśnym,  ich
wchłanianie  hamuje  treść  pokarmowa,  wadą  jest  silne  wiązanie  się  z  białkami
surowicy, przez co uzyskanie skutecznych stężeń wymaga dużych dawek.

Penicyliny  półsyntetyczne  o  szerokim  zakresie  działania (II  generacji)-nazwane
tak  ze  względu  na  poszerzony  zakres  działania.  Dzieli  się  je  na  amino-,
karboksyl-,  ureido-,  i amidynopenicyliny.  Przedstawicielem  aminopenicylin  jest
ampicylina,  amoksycylina  (Duomox,  amotaks).  Do  antybiotyków  z  grupy
karboksypenicylin

należy

karbenicylina,

tikarcylina,

sulbenicylina.

Ureidopenicyliny są antybiotykami o zakresie działania na Gram-dodatnie,
gram-ujemne, tlenowce i beztlenowce. Do tej grupy zaliczamy azlocylinę,
mezlocylinę, piperacylinę.

Cefalosporyny

budową

chemiczną

zbliżone

są

penicylin,

zamiast

pięcioczłonowego

układu

tiazolidynowego

mają

sześcioczłonowy

układ

dihydrotiazyny.

Wiązanie

β-laktamowe jest trwalsze od występującego

w penicylinach. W zależności od aktywności przeciwbakteryjnej w stosunku do
drobnoustrojów

Gram-dodatnich

Gram-ujemnych,

szczepów

Proteus,

Pseudomonas  i  beztlenowców  Gram-ujemnych  oraz  wrażliwości  na  β-laktamazy
cefalosporyny dzieli się na 4 generacje. Są antybiotykami mało toksycznymi i dobrze
tolerowanymi.  Niektóre  z  nich  (cefoperazon,  cefamandol)  wchodzą  w interakcje  z
alkoholem  i dlatego  podczas  ich  stosowania  obowiązuje  całkowita  abstynencja
alkoholowa.

Cefalosporyny I generacji silnie działają na drobnoustroje Gram-dodatnie, nieco
słabiej na Gram-ujemne, a praktycznie nie działają na bakterie z rodzaju Proteus
i Pseudomonas  oraz  na  beztlenowce.  Wykazują  dużą  aktywność  wobec
pałeczek  zapalenia  płuc.  Do  tej  grupy  zaliczamy  cefalotynę,  cefazolinę,
cefradynę,  cefaleksynę,  cefadroksyl,  cefacetryl,  cefazedon,  cefalorydynę
i cefapirynę.

Cefalosporyny  II  generacji  stanowią  cefamandol,  cefaklor,  cefuroksym,
cefonicyd, ceforanid,, cefotiam. W porównaniu z cefalosporynami I generacji są
bardziej  oporne  na  działanie  β-laktamaz,  szczególnie  silnie  bakteriobójczo
działają na bakterie Gram-ujemne z wyjątkiem cefamandolu, który działa z taką
samą  siłą  na  bakterie  Gram-dodatnie  i Gram-ujemne.  Stosowane  w leczeniu
zakażeń  dróg  oddechowych,  moczowych,  żółciowych,  rodnych,  zakażeń
pooperacyjnych, w zapaleniu wsierdzia i stanach zapalnych kości.

Cefalosporyny  III  generacji  obejmują  takie  antybiotyki  jak:  cefoperazon,
cefotaksim,  ceftazidim,  cefmenoksym,  cefodizim,  cefpodoksim,  cefetamet.
Działają  na  bakterie  Gram-dodatnie i  Gram-ujemne, ich aktywność w stosunku
do pierwszych jest nieco mniejsza w porównaniu z cefalosporynami I generacji.
Stosunkowo  dobrze  przenikają  do  płynu  mózgowo-rdzeniowego,  są  bardzo
oporne  na  działanie  β-laktamaz,  zwłaszcza  tych  wytwarzanych  przez  bakterie
Gram-ujemne.  Wskazaniami  do  ich  stosowania  oprócz  zakażeń  różnych
układów  są:  zapalenie  opon  mózgowo-rdzeniowych,  skóry,  stawów,  kości,
zakażenia szpitalne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cefalosporyny IV generacji – przedstawicielem tej grupy jest cefepim skuteczny
w leczeniu ciężkich zakażeń wywołanych przez bakterie oporne na inne
antybiotyki.

Monobaktamy są związkami zawierającymi jeden układ pierścieniowy w cząsteczce.
Działają  silniej  bakteriobójczo  od  innych  antybiotyków  β-laktamowych  na  bakterie
Gram-ujemne,  nie  działają  na  bakterie  Gram-dodatnie  i beztlenowce.  Są  oporne  na
większość  β-laktamaz.  Przedstawicielem  tej  grupy  jest  aztreonam  stosowany  w
ciężkich  zakażeniach  układu  oddechowego,  moczowego,  dróg  rodnych,  stawów  i
kości,  rzeżączki.  Na  ogół  jest  dobrze  tolerowany,  może  jednak  wywoływać
zaburzenia  żołądkowo  jelitowe,  odczyny  alergiczne  i  zapalenie  żył  w  miejscu
podania.

Karbapenemy  są  antybiotykami  wykazującymi  najszerszy  zakres  działania  spośród
wszystkich znanych antybiotyków. Na ich działanie oporne są tylko niektóre szczepy
gronkowców  meticylinoopornych.  Ze  względu  na  swą  siłę  działania  powinny  być
stosowane  w  ostateczności,  gdy  nie  ma  możliwości  zastosowania  innego
antybiotyku.  Wskazaniami  do  ich  stosowania  są  bardzo  ciężkie  posocznice,  oraz
zakażenia  przewodu  pokarmowego,  oddechowego,  moczowego,  tkanek  miękkich,
stawów,  kości.  Do  tej  grupy  antybiotyków  należą:  imipenem,  meropenem  i
biapenem.  Są  one  pochodnymi  tienamycyny  nie  stosowanej  w  lecznictwie  ze
względu

wyjątkową

niestabilność

związku.

Wykazują

synergizm

z fluorochinolonami

antybiotykami

aminoglikozydowymi,

rifampicyną

i etambutolem.

Inhibitory  β-laktamaz  (kwas  klawulanowy,  sulbactam  i  tazobactam)  stosowane  są
w połączeniach  z  innymi  antybiotykami,  gdyż  hamując  aktywność  β-laktamaz
wzmagają ich działanie. Kwas klawulanowy najczęściej występuje w połączeniach z
amoksycyliną  i tikarcyliną.  Sulbaktam  z  ampicyliną,  a  tazobaktam  z  piperacyliną.
Połączenia  te  chociaż  na  ogół  dobrze  tolerowane  mogą  wywoływać  po  podaniu
doustnym biegunki, a po podaniu pozajelitowym miejscowe objawy drażniące.

2) Antybiotyki aminoglikozydowe działają bakteriobójczo poprzez zahamowanie syntezy

białek  bakteryjnych  i  uszkodzenia  struktury  błon  cytoplazmatycznych.  Praktycznie  nie
działają  na  beztlenowce,  silnie  natomiast  na  bakterie  tlenowe,  głównie  gram-ujemne.  Nie
działają na paciorkowce. Ich stosowanie jest ograniczone ze względu na dużą toksyczność
i  szybkie  narastanie  oporności  drobnoustrojów.  Najpoważniejszym  działaniem  ubocznym
jest  uszkodzenie  słuchu  i  czynności  nerek.  Głównymi  wskazaniami  do  stosowania  są
posocznice  i  zakażenia  dróg  moczowych  wywołane  przez  Pseudomonas,  Proteus,
Klebsiella.  Mogą  być pochodzenia naturalnego: streptomycyna, kanamycyna, neomycyna,
tobramycyna, gentamycyna, lub półsyntetycznego: amikacyna, netilmicyna.

3) Tetracykliny są antybiotykami o działaniu bakteriostatycznym. Grupa ta obejmuje

tetracykliny naturalne: tetracyklina, chlorotetracyklina i oksytetracyklina, oraz tetracykliny
modyfikowane:  metacyklina  i  doksycyklina.  Mechanizm  działania  związany  jest  z
hamowaniem biosyntezy białek. Tetracykliny uszkadzają zawiązki zębów i hamują wzrost
kości.  Pokarm  zmniejsza  wchłanianie  tetracyklin.  Przeciwwskazane  jest  opalanie  się
podczas  przyjmowania  tetracyklin  (rumień  skóry  i  brązowe  zabarwienie  paznokci).Nie
należy ich  podawać z przetworami mlecznymi i lekami zawierającymi jony wapnia, glinu,
magnezu  i  żelaza  gdyż  ulegają  chelatacji.  Nie  należy  ich  podawać  kobietom  w  ciąży
i dzieciom do 12 roku życia.

4) Makrolidy są związkami o swoistej budowie chemicznej- dużej cząsteczce, której aglikon

stanowi 14 lub 16 członowy makrocykliczny pierścień laktozowy z grupami ketonowymi.
Wyjątek stanowi azitromycyna. Lekami starszej generacji są: erytromycyna, karbomycyna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spiromycyna.  Nowszą  generację  tworzą:  azitromycyna  (sumamed),  klaritromycyna
(klacid),  roksitromycyna  (rulid).  Zakres  działania  zbliżony  jest  do  benzylopenicyliny  ale
poszerzony  o drobnoustroje  atypowe.  Wchodzą  w  interakcje  z takimi  lekami  jak:
warfaryna, nowsze leki przeciwhistaminowe, teofilina.

5) Linkozamidy są pochodnymi kwasu propylohigrynowego, działaniem zbliżone do

makrolidów.  Zalicza  się  do  nich  linkomycynę  (liwcocin)  i  klindamycynę  (dalacin).
Antybiotyki  te  działają  bakteriostatycznie,  głównie  na  Gram-dodatnie  ziarenkowce
tlenowe  oraz  na  większość  beztlenowców.  Działanie  przeciwbakteryjne  związane  jest
z hamowaniem syntezy białka bakteryjnego.

6) Chloramfenikol jest jednym z pierwszych antybiotyków wprowadzonych do lecznictwa.

Działa bakteriostatycznie. Ma szerokie spektrum działania. Stosowany jest w leczeniu
zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, duru brzusznego, plamistego i paradurów. Działa
toksycznie na szpik. U noworodków może wywołać tzw. zespół szary. Potęguje działanie
pochodnych sulfonylomocznika, leków przeciwzakrzepowych pochodnych kumaryny.
Obecnie stosowany do użytku zewnętrznego.

7) Kwas fusydowy jest steroidowym antybiotykiem o wąskim zakresie działania. stosowanym

jako lek rezerwowy w ciężkich zakażeniach gronkowcowych opornych na antybiotyki β-
laktamowe i klindamycynę.

8) Chinolony i fluorochinolony działaja bakteriobójczo, hamując aktywność gyrazy

(topoizomerazy),  co  prowadzi  do  dezintegracji  replikującego  się  DNA.  Chinolony
stosowane  są  wyłącznie  w  zakażeniach  dróg  moczowych,  fluorowe  pochodne  wykazują
szerszy  zakres  działania  i  stosowania.  Enoksacyna  i  norfloksacyna  ma  zastosowanie
w leczeniu  zakażeń  dróg  moczowych.    Pozostałe  m.in.  ciprofloksacyna,  ofloksacyna,
pefloksacyna  mają  szerokie  zastosowanie:  zakażenia  dróg  oddechowych,  dróg  moczowo
płciowych, przewodu pokarmowego, zakażenia w obrębie jamy brzusznej, kości i stawów,
skóry  i  tkanek  miękkich,  zapalenie  opon  mózgowo-rdzeniowych.  Nie  powinny  być
stosowane  u  dzieci  i  młodzieży  ze  względu  na  toksyczne  działanie  na  chondrocyty.
Wykazują  synergizm  działania  z  antybiotykami  β-laktamowymi,  aminoglikozydami,
i tetracyklinami  z  zakażeniach wywołanych m.in. Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae.
Ich działanie nasilają niesteroidowe leki przeciwzapalne. Leki zobojętniające i narkotyczne
przeciwbólowe  osłabiają ich działanie.

9) Rifamycyny stosowane są w leczeniu wszystkich postaci gruźlicy. Działają na prątki

kwasooporne, większość bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych. Mechanizm działania
bakteriobójczego polega na hamowaniu w komórce bakteryjnej polimerazy RNA zależnej
od DNA.

10) Antybiotyki peptydowe i glikopeptydowe. Peptydowe ze względu na dużą toksyczność

stosowane  są  głównie  miejscowo.  Glikopeptydowe-  wankomycyna  i teikoplanina
stosowane są w rzekomobłoniastym zapaleniu jelita grubego oraz w ciężkich zakażeniach
gronkowcowych i paciorkowcowych opornych na działanie antybiotyków β-laktamowych.
Stosowane  są  głównie  w  połączeniu  z antybiotykami  aminoglikozydowymi. Teikoplanina
działa  silniej  i  dłużej  od  wankomycyny.  Wykazuje  też  słabsze  działanie  neurotoksyczne  i
miejscowo drażniące.

Leki przeciwgruźlicze

Prątki gruźlicy są bezwzględnymi tlenowcami o wolnym metabolizmie i podziale

(dzielą  się  średnio  raz  na  20  h).  stosowane  w  gruźlicy  leki  dzieli  się  na  leki  podstawowe
(izoniazyd,  etambutol,  rifampicyna,  pyrazinamid)  i  leki  zastępcze  wprowadzane
w przypadku  oporności  prątków  na  leki  podstawowe.  Do  leków  zastępczych  należą:
etionamid,  kwas  p-aminosalicylowy  PAS,  cykloseryna,  kanamycyna,  amikacyna.  W  leczeniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gruźlicy kojarzymy zazwyczaj kilka leków tuberkulostatycznych, ponieważ zmniejsza się w ten
sposób oporność prątków. Leczenie skojarzone prowadzone jest 2-3 lekami podstawowymi
przez min. 3 miesiące, aż do uzyskania co najmniej 3 kolejnych ujemnych wyników badań
mikrobiologicznych. Następnie podaje się dwa leki 1-2 razy w tygodniu przez 6-9 miesięcy.

Leki przeciwgrzybiczne

Leki stosowane w leczeniu grzybicy dzielimy na:

Antybiotyki polienowe – amfoterycyna B, nystatyna, natamycyna, kandicidyna-

otrzymywane  z  różnych  gatunków  promieniowców.  Amfoterycyna  B  jest  lekiem  bardzo
toksycznym  stąd  znalazła  zastosowanie  tylko  w  wyjątkowo  głębokich  zakażeniach
grzybiczych.  Wyrtatyna  nie  wchłonie  się  do  przewodu  pokarmowego.  Stosowana
w leczeniu zakażeń grzybiczych pochwy, jamy ustnej i przewodu pokarmowego.

Antybiotyki o budowie spiranowej-gryzeofulwina- stosowana w zakażeniach wywołanych

przez grzyby skórne, w grzybicach paznokci, skóry, włosów. Zmniejsza wchłanianie i
działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, znosi działanie hormonalnych
środków antykoncepcyjnych, potęguje działanie alkoholu. Jej działanie znoszone jest przez
barbiturany.

Syntetyczne leki przeciwgrzybiczne (pochodne imidazolu-klotrimazol, ketokonazol;

pochodne triazolowe- flukonazol; pochodne alliloaminy - terbinafina).
Leki przeciwwirusowe są skuteczne gdy podajemy je profilaktycznie lub w początkowej

fazie zakażenia ponieważ hamują replikację wirusa. Dzielimy je na:

−

Leki hamujące wnikanie wirusów do komórek- amantadyna, posiadająca także działanie
dopaminergiczne. Jej mechanizm działania przeciwwirusowego nie jest do końca znany.

−

Leki hamujące transkrypcję genomu wirusowego (inhibitory polimerazy DNA-aciklowir,
ganciklowir, ribawiryna; inhibitory odwrotnej transkryptazy-lamiwudyna, zidowudyna;
inhibitory proteazy- ritonawir).

−

Leki „antysensowne” (fomiwirsen) stosowany w leczeniu wirusowego zapalenia
siatkówki.

−

Interferony są glikoproteinami wytwarzanymi przez komórki zakażone wirusami.

−

Leki

oddziałujące

układ

immunologiczny

(przeciwciała

monoklinalne,

immunoglobuliny).
Leki przeciwpierwotniakowe stosowane są w leczeniu rzęsistkowicy, chorób tropikalnych

(malarii i pełzakowicy), toksoplazmozie. W leczeniu rzęsistkowicy wywołanej rzęsistkiem
pochwowym lekami z wyboru są pochodne nitroimidazolu (metronidazol, tinidazol),
chlorchinaldol.

Leki przeciwrobacze:

−

Zakażenia wywołane glistą ludzką i owsikiem (pyrantel i pyrwinium).

−

Zakażenia wywołane robakami płaskimi (niklozamid w zwalczaniu tasiemczyc, metrifonat
w zakażeniach przywrami).
Leki przeciwpasożytnicze (leki stosowane w zwalczaniu pasożytów skóry – świerzbu

i wszawicy). W leczeniu wszawicy stosuje się lindan, nalewkę z ostróżki polnej z ziela piołunu
i wrotycza. Leki przeciwświerzbowe stosuje się jako środki odkażające lub złuszczające w celu
zniszczenia roztoczy drążących korytarze w warstwie rogowej skóry (benzoesan benzylu,
krotamiton, preparaty zawierające siarkę, lindan).

Działanie odkażające (dezynfekcja) polega na niszczeniu środkami chemicznymi

i fizycznymi drobnoustrojów chorobotwórczych i ich form przetrwalnikowych. Działanie
antyseptyczne (gr. anti-przeciw, sepsis – gnicie, dosłownie przeciw gniciu) postępowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

polegające na uniemożliwieniu namnażania się bakterii, poprzez niszczenie lub zahamowanie
ich wzrostu:

−

Kwasy i zasady mają zdolność denaturacji białka i dzięki temu niszczą wszystkie komórki,
działają więc odkażająco (kwas octowy, mlekowy, borowy, benzoesowy, salicylowy).

−

Środki utleniające (tlen atomowy, ozon, nadtlenek wodoru, nadmanganian potasu).

−

Chlorowce i ich pochodne (jod, jodyna, jodofory, chlor, chlorofory).

−

Alkohole (alkohol etylowy 70%, izopropylowy).

−

Aldehydy (mrówkowy, glutarowy).

−

Fenole.

−

Metale ciężkie i ich sole (srebro, azotan srebra, organiczne związki srebra).

−

Detergenty (chlorek benzalkoniowy).

−

Barwniki (fiolet krystaliczny).

−

Chlorheksydyna.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie leki określamy mianem chemioterapeutyków?
2.  Co to są antybiotyki i jak możemy je podzielić?
3.  Jakie znasz działanie leków przeciwgrzybicznych?
4.  Jakie znasz leki przeciwwirusowe?
5.  Jakie leki stosowane są w terapii zakażeń pierwotniakami, robakami i pasożytami skóry?
6.  Na czym polega różnica między działaniem odkażającym a antyseptycznym?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Udziel porady na temat stosowania substancji antyseptycznych i dezynfekujących do

użytku zewnętrznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować literaturę niezbędną do charakteryzowania i opisywania substancji

antyseptycznych i dezynfekujących do użytku zewnętrznego,

2) przeczytać wiadomości na dany temat z literatury uzupełniającej,
3) zdefiniować podstawowe pojęcia takie jak: działanie odkażające, antyseptyczne, środki

odkażające i antyseptyczne, itp.

4)  określić mechanizmy działania odkażającego i antyseptycznego,
5)  określić siłę działania środków odkażających i antyseptycznych,
6)  wymienić i scharakteryzować wybrane środki antyseptyczne i odkażające do użytku zewnętrznego,
7)  określić sposób stosowania wybranych środków,
8)  wykorzystać poznane wiadomości w praktyce,
9)  wybrać  i  rozpoznać  spośród  różnych  preparatów  i  leków  przygotowanych  przez

nauczyciela, środki antyseptyczne i odkażające do użytku zewnętrznego,

10)  zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
11)  brać czynny udział w dyskusji dydaktycznej,
12)  opisać ćwiczenie w zeszycie ćwiczeniowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

poradnik dla ucznia,

zeszyt i przybory do pisania,

piśmiennictwo zawodowe, poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma,

programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jakie leki określamy mianem chemioterapeutyków?



2) określić co to są antybiotyki i jak możemy je podzielić?



3) scharakteryzować działanie leków przeciwgrzybicznych?



4) wymienić leki przeciwwirusowe?



5) scharakteryzować leki stosowane w terapii zakażeń pierwotniakami,

robakami i pasożytami skóry?



6) określić różnice między działaniem odkażającym a antyseptycznym?



7) udzielać porad na temat stosowania substancji antyseptycznych

i dezynfekujących do użytku zewnętrznego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Farmakologia układu nerwowego, leki działające na układ

autonomiczny, autakoidy

4.3.1. Materiał nauczania

Podstawową jednostką układu nerwowego jest komórka składająca się z ciała

komórkowego  i  wypustek zwana neuronem. Jak każda komórka jest spolaryzowana (wnętrze
jest  elektroujemne  w  stosunku  do  otoczenia).  Czynność  fizjologiczna  polega  na  przesyłaniu
impulsów  nerwowych  do  drugiego  neuronu  lub  do  narządów  obwodowych.  Istnieją  dwa
mechanizmy  zapoczątkowujące  impuls  nerwowy:  pobudzenie  zakończenia  nerwowego  na
obwodzie  (np.  bodziec  termiczny  na  skórze,  świetlny  w  siatkówce)  i  znacznie  ważniejszy
z punktu  widzenia  farmakologii  proces  zwany  przekaźnictwem  synaptycznym.  Synapsą
nazywamy połączenie zakończenia aksonu (wypustki przeznaczonej do przesyłania impulsu od
komórki  na  zewnątrz)  komórki  nerwowej  z  drugą  komórką  nerwową  lub  komórką  narządu
wykonawczego.  Działanie  leków  może  polegać  na  wpływie  na  przewodnictwo(na  przebieg
impulsu  we  włóknach  nerwowych),  oraz  na  przekaźnictwo  (przekazywanie  impulsów  przez
synapsę).

Leki psychotropowe dzielimy na leki anksjolityczne (przeciwlękowe), neuroleptyczne

i przeciwdepresyjne (tymoleptyczne).

Leki anksjolityczne hamują wzmożone napięcie psychiczne z objawami lęku i niepokoju,

mogą być stosowane krótkotrwale lub długotrwale.

W krótkotrwałej terapii stosuje się leki w celu doraźnego zniesienia lęku, niepokoju

i napięcia  emocjonalnego.  Działanie  takie  wykazują  pochodne  benzodiazepiny  (alprazolam,
bromazepam,  chlordiazepoksyd,  diazepam,  estazolam,  klonazepam,  lorazepam,  medazepam,
oksazolam,  oksazepam,  tetrazepam)  , neuroleptyki (chlorprotiksen, tioridazyna, prometazyna)
oraz hydroksyzyna.

Benzodiazepiny charakteryzują się dużą lipofilnością oraz dużym stopniem wiązania się

z białkami  surowicy  krwi,  większość  metabolizowana  jest  w  wątrobie.  Stosowane  są
w leczeniu  lęku  uogólnionego,  napadowego,  towarzyszącego  schorzeniom  somatycznym
i zabiegom diagnostycznym, w reakcjach na ciężki stres oraz zespół abstynencyjny w chorobie
alkoholowej.  Leczenie  nie  powinno  trwać  dłużej  niż  4  tygodnie  a  maksymalny  okres  ich
stosowania nie powinien przekraczać 4 miesięcy. Nie należy stosować równocześnie więcej niż
jednego leku z tej grupy. Podczas stosowania nie wolno pić alkoholu i zażywać innych leków
działających  depresyjnie  na  OUN.  Benzodiazepiny  wydłużają  czas  reakcji,  upośledzają
orientację  i  zaburzają  pamięć  epizodyczną.  Długotrwałe  stosowanie  może  doprowadzić  do
tolerancji i uzależnienia. Łatwo przenikają przez barierę łożyskową i do mleka matki, wykazują
działanie  teratogenne.  Metabolizm  benzodiazepin  ulega  spowolnieniu  pod  wpływem
cimetydyny,  omeprazolu  i  doustnych  leków  antykoncepcyjnych;  przyspieszeniu pod wpływem
nikotyny.  Benzodiazepiny  nasilają  działanie  digoksyny,  środków  zwiotczających  mięśnie
szkieletowe,  leków  hipotensyjnych,  neuroleptyków;  osłabiają  działanie  lewodopy.  Nasilenie
działania  benzodiazepin  następuje  przy  równoczesnym  stosowaniu  fluoksetyny,  alkoholu,
narkotycznych leków przeciwbólowych, barbituranów, klonidyny, leków przeciwdepresyjnych;
osłabienie działania powodują karbamazepina, rifampicyna i teofilina.

Prometazyna jest pochodną fenotiazyny stosowaną jako lek pomocniczy w stanach

niepokoju, bezsenności, psychozach z lękiem oraz w chorobie lokomocyjnej i odczynach
uczuleniowych.

Hydroksyzyna jest pochodną difenylometanu. Stosowana jest jako lek uspokajający

i przeciwwymiotny oraz wspomagający leczenie chorób alergicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W długotrwałym leczeniu lęku uogólnionego, zespołów natręctw i zapobieganiu

nawrotom stanów lękowych stosowane są pochodne azaspironu (buspiron) oraz leki
przeciwdepresyjne, głównie selektywne inhibitory wychwytu serotoniny oraz klomipramina,
amitriptylina.

Neuroleptyki stosowane są najczęściej w leczeniu psychoz schizofrenicznych i stanów

maniakalnych oraz w znoszeniu stanów pobudzenia i agresji. Dzielimy je na :

−

neuroleptyki o budowie dwupierścieniowej (risperidon),

−

neuroleptyki o budowie trójpierścieniowej:
a) pochodne fenotiazyny (alifatyczne- chloropromazyna, promazyna; piperydynowe-

tiordazyna; piperazynowe- flufenazyna, perayna),

b) pochodne tioksantenu (chlorprotiksen, tiotiksen, flupentiksol),
c) pochodne azepiny (klozapina, klotiapina) i riepiny (zotepina).

−

neuroleptyki o innej budowie wielopierścieniowej:
a)  pochodne butyrofenonu (droperidol, haloperidol),
b)  pochodne difenylobutyloaminy (amperozyd, pimozyd),
c)  pochodne benzamidu (sulpiryd, aminosulpiryd),
d)  pochodne indolu (bardzo rzadko stosowane).
Leki  przeciwdepresyjne  działają  pobudzająco  na  nastrój.  Pod  względem  mechanizmu

działania leki przeciwdepresyjne dzielimy na :

−

leki hamujące nieselektywnie wychwyt doneuronalny monoamin:
a)

trójpierścieniowe

leki

przeciwdepresyjne

(pochodne

dibenzoazepiny-

imipramina, opipramol; pochodne dibenzodiazepiny- dibenzepina; pochodne
dibenzocykloheptadienu-

amitriptylina,

nortriptylina;

pochodne

dibenzocykloheptatrienu- protriptylina; pochodne dibenzooksepiny-
doksepina;

pochodne

dibenzooksazepiny-

amoksapina;

pochodne

dibenzotiepiny- dotiepina),

o innej budowie: maprotylina, wenlafaksyna,

−

leki hamujące selektywnie wychwyt doneuronalny serotoniny:
a)

o budowie jednopierścieniowej (fluwoksamina),

o budowie dwupierścieniowej (fluoksetyna),

o budowie wielopierścieniowej (citalopram, paroksetyna, sertralina),

−

inhibitory oksydazy monoaminowej tzw. inhibitory MAO (nieselektywne pochodne
hydrazydowe- iproniazyd, feniprazyna; niehydrazynowe- pargilina; selektywne: drugiej
generacji

nieodwracalne

(krolgilina,

selegilina),

trzeciej

generacji

odwracalne

(moklobemid, lamzabemid),

−

leki przeciwdepresyjne o innych mechanizmach działania (miansecyna, tianeptyna),

−

leki stosowane w terapii i zapobieganiu nawrotom chorób afektywnych (sole litu,
karbamazepin, kwas walproinowy).
Leki nasenne nie prowadzą do usunięcia zaburzeń snu i mają charakter czysto objawowy,

a uzyskany sen nie jest pełnowartościowy. Działają one depresyjnie na OUN, upośledzając
wszystkie jego czynności. Działanie uspokajające, nasenne, znieczulenie chirurgiczne i śpiączka
powodowane przez leki uspokajająco nasenne są efektem tego samego mechanizmu działania a
różnica wynika tylko z dawki. Najczęściej stosowaną grupą są pochodne kwasu barbiturowego
(fenobarbital, cyklobarbital, tiopental, tiobutabarbital, heksobarbital), oraz benzodiazepiny
(artzolam, temazepam, midozolam).

Do leków stosowanych wyłącznie jako leki uspokajające należą związki bromu i roślinne

leki uspokajające (z męczennicy lekarskiej, głogu, kozłka lekarskiego, melisy, chmielu,
dziurawca).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Leki stosowane w leczeniu padaczki hamują wzmożoną pobudliwość komórek

nerwowych i rozprzestrzenianie się nieprawidłowych pobudzeń. W zależności od rodzaju
napadu padaczkowego stosuje się różne skojarzenia leków. Pod względem mechanizmu
działania leki przeciwpadaczkowe dzielimy na:

−

leki wpływające na przekaźnictwo GABA-ergiczne (pochodne benzodiazepiny - diazepam;
pochodne GABA (gabapentyna, tiagabina, wigabatryna; pochodne kwasu barbiturowego i
primidon),

−

leki wpływające na przewodnictwo jonowe (fenytoina, karbamazepina, kwas
walproinowy, lamotrigina).
Choroba Parkinsona polega na upośledzeniu czynności układu pozapiramidowego,

odpowiedzialnego za regulację koordynacji ruchów i napięcia mięśniowego i związanym z tym
postępującym zaburzeniem ruchowym. Leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona
dzielimy na :

−

leki pobudzające przekaźnictwo dopaminergiczne:
a)  lewodopa i inhibitory dekarboksylazy DOPA (benserazyd, karbidopa)
b)  inhibitory MAO typu B (selegilina)
c)  leki pobudzające receptory dopaminergiczne (bromokryptyna, lizurid, pergoli)
d)  leki zwiększające uwalnianie dopaminy (amantadyna).
Narkotyczne leki przeciwbólowe: dzielimy na

−

leki o działaniu agonistycznym
a) fenantrenowe alkaloidy opium (morfina, kodeina, tebaina) i ich półsyntetyczne

pochodne (dionina, hydromorfon, oksymorfon i heroina, która nie jest jednak
stosowana jako lek przeciwbólowy ze względu na bardzo silne właściwości
uzależniające)

b) syntetyczne leki przeciwbólowe (metadon, leworfanol, fentanyl, sufentanyl, petydyna)

−

leki o działaniu agonistyczno-antagonistycznym (buprenorfina, pentazocyna, tramadol).
W leczeniu przedawkowania opioidów stosowane są leki o działaniu antagonistycznym na

receptory opioidowe (nalorfina, nalokson).

Środki znieczulenia ogólnego (anestetyki) hamują czynność ośrodkowego układu

nerwowego. Stosowane są w celu bezbolesnego przeprowadzenia zabiegów chirurgicznych.

W celu uzyskania znieczulenia ogólnego stosuje się :

−

anestetyki  dożylne  (tiopental,  metoheksital,  etomidat,  ketamina,  midazolam,  propofol)  są
środkami  silnie  i  szybko  działającymi,  stosowanymi  do  wprowadzenia  do  znieczulenia
wziewnego,  do  podtrzymywania  znieczulenia ogólnego oraz  krótkotrwałego  znieczulenia
dożylnego.  Działaniem  niepożądanym  może  być  hipotensja,  zaburzenia  pracy  serca  oraz
depresja OUN,

−

anestetyki wziewne są gazami lub lotnymi cieczami stosowanymi do wprowadzenia
i kontynuacji znieczulenia, mogą być stosowane samodzielnie jak również w połączeniu ze
środkami dożylnymi, lekami zwiotczającymi i opioidowymi lekami przeciwbólowymi
(enfluran, eter dietylowy, halotan, izofluran, podtlenek azotu),

−

opioidowe leki przeciwbólowe (alfentanyl, fentanyl, sufentanyl, butorfanol) stosowane
podczas analgezji śródoperacyjnej pozwalają na zmniejszenie dawek anestetyków,

−

środki zwiotczające:
a) niedepolaryzujące

(alkuronium,

atrakurium,

pankuronium,

pipekuronium,

tubokuraryna, werkuronium) stosowane są w celu zwiotczenia mięśni ułatwiającego
intubację, prowadzenie oddechu kontrolowanego,

b) depolaryzujące – suksametonium- działa natychmiast i bardzo krótko, działanie

zwiotczające ustępuje samoczynnie po rozłożeniu przez cholinoesterazę osoczową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki znieczulające miejscowo działają na zakończenia i włókna nerwów czuciowych.

Następuje przemijające porażenie zakończeń czuciowych oraz zniesienie przewodnictwa
pomiędzy receptorem czucia bólu a korzeniem grzbietowym rdzenia kręgowego. Znieczulenie
może być powierzchniowe, nasiękowe, przewodowe i rdzeniowe. Środki miejscowo
znieczulające dzielimy na:

−

pochodzenia naturalnego (kokaina),

−

syntetyczne:
a) estry aminoalkilowe kwasu benzoesowego (izobukaina, meprilkaina),
b) estry alkilowe i alkiloaminowe kwasu p-aminobenzoesowego (benzokaina, prokaina,

tetrakaina),

c)  estry kwasu m-aminobenzoesowego (metabutoksykaina, proksymetakaina),
d)  pochodne N-alkilooksyksylidyny (bupiwakaina, lidokaina),
e)  środki o innej budowie (fenakaina, nepaina, pramokaina).
Leki  psychostymulujące  pobudzają  czynności  psychiczne,  znosząc  senność  i  zmęczenie,

polepszając  nastrój  i  poprawiając  koncentrację,  czasami  wprowadzając  nawet  w  stan
euforii.Przy  dłuższym  stosowaniu  wywołują silne  uzależnienie o  charakterze  psychicznym.  Są
skutecznymi  środkami  stosowanymi  w  terapii  otyłości,  jednak  w  związku  z  działaniem
uzależniającym  ich  stosowanie  jest  ograniczone.  Podstawową  grupę  stanowią  amfetaminy
(amfetamina, efedryna, fenfluramina) i pochodne imidazoliny (mazindol).

Leki nootropowe aktywizują procesy metaboliczne w komórkach neuronalnych.

poprawiają koncentrację, zwiększają aktywność psychoruchową, aktywują procesy uczenia się
i pamięci. Działanie takie wykazują deanol, meklofenoksat, nicergolina, piracetam, pyritinol.

Leki wpływające na autonomiczny układ nerwowy. Układ autonomiczny zwany również

wegetatywnym ma za zadanie przystosowanie wszystkich narządów do zmieniających się
warunków zewnętrznych. Dzielimy go na dwie części o przeciwstawnym działaniu:

−

układ przywspółczulny (parasympatyczny) odgrywa główną rolę w czynności przewodu
pokarmowego, a jego aktywność wzrasta w warunkach spoczynku,

−

układ współczulny (sympatyczny) dominuje w układzie krążenia a jego pobudzenie
wzrasta w warunkach nasilonej aktywności organizmu.
Pobudzenie układu przywspółczulnego charakteryzuje się: zwiększeniem wydzielania

gruczołów, nasileniem czynności skurczowej mięśniówki trzewnej, rozkurczem mięśni naczyń,
zwolnieniem czynności serca, ujemnym działaniem na pozostałe tropizmy serca, zwężeniem
źrenicy i spadkiem ciśnienia śródocznego. Leki pobudzające układ przywspółczulny stosowane
są w atoniach pooperacyjnych jelit i pęcherza moczowego, w jaskrze, a także w niektórych
postaciach częstoskurczu serca. Dzielimy je na :

−

leki pobudzające receptor muskarynowy (pilokarpina),

−

leki

hamujące

rozkład

substancji

przekaźnikowej:

odwracalne

inhibitory

acetylocholnesterazy (fizostygmina i neostygmina) oraz nieodwracalne inhibitory
acetylocholinesterazy stosowane w rolnictwie jako pestycydy, wywołujące zatrucia.
Leki porażające układ przywspółczulny znoszą objawy pobudzenia tego układu. Głównym

przedstawicielem  jest  atropina,  blokująca  receptory  muskarynowe.  Jest  ona  konkurencyjnym
antagonistą  acetylocholiny.  Hamuje  wydzielanie  gruczołów,  działa  rozkurczowo  na  mięśnie
gładkie  przewodu  pokarmowego,  słabo  na  mięśnie  oskrzeli  i  wcale  nie  działa  na  mięśnie
macicy,  stąd  błędem  jest  stosowanie  leków  o  działaniu  atropinowym  w bolesnych
miesiączkach.  Lekko  przyspiesza  czynność  serca.  Na  mięśnie  naczyń  praktycznie  nie  działa.
Rozszerza  źrenicę  i  poraża  akomodację  oka.  Stosowane  są  również  syntetyczne  leki
cholinolityczne,  pozbawione  wad  atropiny;  nieselektywne  cholinolityki  (homatropina,  bromek
butyloskopolaminy, oksyfenonium).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Efektem pobudzenia układu współczulnego jest rozszerzenie źrenicy, wzrost ciśnienia

śródgałkowego, przyspieszenie rytmu serca, zwężenie tętniczek w skórze i błonach śluzowych,
rozszerzenie tętniczek wieńcowych,, rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, zmniejszenie
perystaltyki żołądka i jelit, zmniejszenie wydzielania insuliny. Leki pobudzające układ
współczulny dzielimy na:

−

leki o bezpośrednim działaniu sympatykomimetycznym:
a) pobudzające głównie receptory α-adrenergiczne (noradrenalina, fenylefryna,

etylefryna, ksylometazolina, oksymetazolina),

b) pobudzające

głównie

receptory β-adrenergiczne (izoprenalina, dobutamina,

salbutamol, fenoterol, formoterol),

c) pobudzające receptory α- i β-adrenergiczne (epinefryna, dopomina, efedryna,

pseudoefedryna).

Do leków hamujących układ współczulny (symaptykomimetyków) zalicza się:

−

leki adrenolityczne działające bezpośrednio przez blokowanie receptora adrenergicznego
a) antagoniści receptora α- adrenergicznego (tolazolina, prazosyna, alkaloidy sporyszu),
b) antagoniści receptora β- adrenergicznego (karwedilol, pindolol, propranolol, sotalol,

atenolol, bisoprolol, metoprolol),

c) leki blokujące receptory α- i β-adrenergiczne (labetalol),

−

sympatykolityki, leki hamujące czynność presynaptycznych struktur w zakończeniach
nerwów współczulnych (klonidyna, apraklonidyna, guanetydyna, rezerpina, metyldopa).
Histamina jest aminą biogenną występującą w największych stężeniach w płucach, skórze,

błonie śluzowej nosa i żołądka. Uwalnianie histaminy z komórek tucznych następuje w wyniku
reakcji antygen-przeciwciało. Pod jej wpływem ciśnienie krwi obniża się, zwiększa się częstość
pracy  serca,  następuje  skurcz  mięśni  gładkich  oskrzeli,  przewodu  pokarmowego  i macicy.
Histamina  stosowana  jest  w  diagnostyce  chorób  alergicznych.  Leki  przeciwhistaminowe
stosowane  są  w  celu  hamowania  objawów  reakcji  alergicznych,  poprzez  zniesienie
oddziaływania histaminy jako mediatora reakcji zapalnej i immunologicznej.

Leki przeciwhistaminowe I generacji:

a)  pochodne etanoloaminy (difenhydramina, klemastyna),
b)  pochodne etylenodiaminy (antazolina),
c)  pochodne alkiloaminy (dimetinden, feniramina),
d)  pochodne piperazyny (hydroksyzyna, meklozyna, cinnarizina, flunarizina),
e)  pochodne fenotiazyny (prometazyna),
f)  leki o innej budowie (ketotifen).

Leki przeciwhistaminowe II generacji nie stanowią jednolitej grupy pod względem

chemicznym. Do grupy tej należą akriwastyna, astemizol, cetirizyna, loratadyna.

Leki hamujące degranulację komórek tucznych i uwalnianie mediatorów reakcji

alergicznej (kromony).

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak dzieli się leki psychotropowe i czym się one charakteryzują?
2.  Które leki należą do neuroleptyków?
3.  Co to są leki przeciwdepresyjne?
4.  Czym charakteryzują się leki nasenne i uspokajające?
5.  Jakie leki stosowane są w leczeniu padaczki?
6.  Jakie leki stosowane są w leczeniu choroby Parkinsona?
7.  Jak dzieli się leki przeciwbólowe i czym się one chrakteryzują?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8.  Co to są neuroleptyki, i które leki zaliczamy do tej grupy?
9.  Czym charakteryzują się leki znieczulające miejscowo?
10.  Jakie leki zaliczamy do psychostymulujących a jakie do nootropowych?
11.  Co to jest histamina i jakie leki określamy mianem przeciwhistaminowych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj sposoby zapobiegania uzależnieniom.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać i przygotować literaturę niezbędną do wykonania ćwiczenia,
2)  określić na podstawie literatury typy uzależnień,
3)  określić metody leczenia uzależnień,
4)  omówić sposoby zapobiegania uzależnieniom,
5)  zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
6)  brać czynny udział w dyskusji na temat sposobów zapobiegania uzależnieniom,
7)  opisać zebrane wiadomości i wnioski w zeszycie ćwiczeniowym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

piśmiennictwo zawodowe, poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma,

−

programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

Ćwiczenie 2

Określ wpływ najczęściej stosowanych leków psychotropowych na sprawność

psychomotoryczną oraz przeciwwskazania do stosowania leków psychotropowych
u kierowców.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać i przygotować literaturę niezbędną do wykonania ćwiczenia,
2) zdefiniować i dokonać podziału leków psychotropowych na podstawie wykładu

informacyjnego i dostępnej literatury,

3) wymienić i scharakteryzować najważniejsze i najczęściej stosowane grupy leków

psychotropowych,

4) wymienić działania niepożądane wybranych leków psychotropowych z uwzględnieniem

wpływu na sprawność psychomotoryczną,

5)  dokonać analizy przeciwwskazań do stosowania leków psychotropowych u kierowców,
6)  wnioski zapisać w zeszycie ćwiczeniowym,
7)  zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
8)  brać czynny udział w dyskusji dydaktycznej na dany temat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

piśmiennictwo zawodowe, poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma,

−

programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

Ćwiczenie 3

Określ wpływ leków na sprawność psychofizyczną kierowców, ciążę i proces laktacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać i przygotować literaturę niezbędną do charakteryzowania i opisywania wpływu

leków na sprawność psychofizyczną kierowców, ciążę i proces laktacji,

2) określić na podstawie zebranej literatury, jakie działania leków mogą mieć niekorzystny

wpływ na kierowanie pojazdami mechanicznymi,

3) scharakteryzować wpływ i konsekwencje stosowania leków w czasie ciąży i w okresie

karmienia piersią (wyjaśnić pojęcie teratogenezy),

4)  zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
5)  zapisać przedstawione wiadomości i wnioski w zeszycie,
6)  brać  czynny  udział  w  dyskusji  na  temat  wpływu  leków  na  sprawność  psychofizyczną

kierowców, ciążę i proces laktacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

piśmiennictwo zawodowe, poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma,

−

programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać podziału i scharakteryzować leki psychotropowe?



2) wymienić leki należące do neuroleptyków?



3) scharakteryzować leki przeciwdepresyjne?



4) scharakteryzować leki nasenne i uspokajające?



5) wymienić leki stosowane w leczeniu padaczki?



6) wymienić leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona?



7) dokonać podziału leków przeciwbólowych i scharakteryzować je?



8) określić co to są neuroleptyki i jakie leki zaliczamy do tej grupy?



9) omówić leki znieczulające miejscowo?



10) wymienić leki zaliczane do psychostymulujących i nootropowych?



11) określić z jakich części składa się układ autonomiczny?



12) określić, co to jest histamina i jakie leki określamy mianem

przeciwhistaminowych?



13) określić wpływ leków na sprawność psychofizyczną kierowców, ciążę

i proces laktacji?



14) określić sposoby zapobiegania uzależnieniom?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Leki stosowane w schorzeniach narządów wewnętrznych

4.4.1. Materiał nauczania

Leki przeciwarytmiczne stosowane są w celu normalizacji rytmu pracy serca

z nadpobudliwości. Zaburzenia rytmu serca mogą wynikać z nadpobudliwości, ze zmniejszenia
pobudliwości, ze zmniejszenia przewodnictwa, lub mogą mieć charakter rytmów zastępczych.

Leki antyarytmiczne dzielą się na cztery grupy:

1. Leki blokujące kanały sodowe:

a)  grupy I A (chinidyna, prokainamid, dizopyramid)
b)  grupy I B (lidokaina, meksyletyna, tokainid, fenytoina)
c)  grupy I C (propafenon, ajmalina, prajmalina)

2. Leki blokujące receptory β-adrenergiczne (propranolol, nadolol, atenolol, metoprolol,

bisoprolol),

3. Leki blokujące kanały potasowe (amiodaron, bretylium, sotalol),
4. Leki blokujące kanały wapniowe (werapamil, diltiazem).

Leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego. W niewydolności mięśnia sercowego

podstawową  zmianą  jest  zmniejszenie objętości wyrzutowej. Leki  nasercowe  zwiększając  siłę
skurczu  i  poprawiają  pojemność  wyrzutową.  Podstawową  grupą  leków  stosowanych
w leczeniu  wszystkich  postaci  niewydolności  krążeniowej  pochodzenia  sercowego  są
glikozydy nasercowe.

Grupa I- krótko działające niekumulujące się glikozydy z konwalii, miłka wiosennego,

cebuli morskiej, strofantusa.

Grupa II- glikozydy o średnim czasie działania i średniej zdolności kumulacji: lanatozyd C,

digoksyna.

Grupa III- glikozydy długo działające, silnie kumulujące się: lanatozyd A,

acetylodigitoksyna, digitoksyna.
Kurczliwość mięśnia sercowego zwiększają glukagon, dopamina i dobutamina.

Leki zwiększające przepływ wieńcowy. Istnieje współzależność pomiędzy pracą serca

a jego ukrwieniem. Szczególne znaczenie dla ukrwienia serca ma różnica ciśnień między aortą
a  prawym  przedsionkiem,  średnica  naczyń  wieńcowych,  zmiany  napięcia  ścian  mięśnia
sercowego  w  czasie  skurczu  i  rozkurczu.  Farmakoterapia  choroby  wieńcowej  polega  na
zmniejszeniu  oporu  obwodowych  naczyń  krwionośnych,  zwolnieniu  czynności  i  zmniejszeniu
siły  skurczu  serca,  zmniejszeniu  oporów  naczyniowych  w  krążeniu  wieńcowym.  Lekami
stosowanymi w chorobie wieńcowej są:

−

azotany i azotyny (nitrogliceryna, azotyn amylu, diazotan izosorbitolu),

−

leki blokujące receptory adrenergiczne β (propranolol, sotalol, oksprenolol, atenolol,
acebutol,metoprolol),

−

leki blokujące kanały wapniowe (werapamil, diltiazem, nifedypina),

−

leki otwierające kanały potasowe, zależne od ATP występujące zarówno w mięśniu
sercowym przedsionków i komór, jak i w układzie naczyniowym (nikorandil), pomocniczo
stosuje się leki przeciwagregacyjne i przeciwzakrzepowe,

−

pochodne sydnoniminy (Molsidomina).

Leki wpływające na naczynia krwionośne działają na ośrodek sercowy, naczynioruchowy,

odruchy neurohumoralne (aminy katecholowe, wazopresyna, angiotensyna), miejscowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mechanizmy regulujące, przez co mają zastosowanie w leczeniu nadciśnienia tętniczego oraz w
zaburzeniach ukrwienia obwodowego, wpływają na stan czynnościowy tętniczek i minutową
objętość wyrzutową serca.

Leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego zależą od rodzaju nadciśnienia

(nadciśnienie zależne od ciśnienia rozkurczowego, zależne od szybkości powstawania
i tendencji utrzymywania się oraz przyczyn powstawania). Leczenie polega na usunięciu
przyczyny (nadciśnienie wtórne) lub leczeniu objawowym (nadciśnienie pierwotne).

Do leków stosowanych w nadciśnieniu zalicza się:
a) Leki moczopędne (hydrochlorotiazyd, chlortalidon, klopamid, indapamid), działające

rozkurczająco na mięśnie naczyń oraz zmniejszające objętość płynów krążących,
w początkowej fazie nadciśnienia stosowane są samodzielnie, w późniejszych
w połączeniu z innymi lekami.

b) Leki blokujące receptor beta-adrenergiczny (atenolol, acebutolol, metoprolol,

bisoprolol) najskuteczniejsze są w leczeniu nadciśnienia łagodnego połączonego
z chorobą niedokrwienną lub zaburzeniami rytmu serca u osób młodych.

c) Inhibitory konwertazy angiotensyny I (kaptopril, lizynopril, enalapril, perindopril,

ramipril) i antagoniści receptora angiotensyny I (losartan, kandensartan, walsartan).

d)  Leki blokujące kanały wapniowe (diltiazem, nifedipina i jej pochodne, flunaryzyna).
e)  Leki o ośrodkowym działaniu hipotensyjnym ( klonidina,metyldopa, rezerpina).
f)  Leki  hipotensyjne  o  obwodowym  działaniu  sympatykolitycznym  (pochodne

guanidyny).

g) Leki działające poprzez blokowanie zwojów autonomicznych (heksametonium).
h) Leki działające poprzez blokowanie receptorów α-adrenergicznych (prazosyna,

doksazosyna, urapidil).

Leki

rozszerzające

mięśnie

gładkie

naczyń

krwionośnych

(pochodne

hydrazynoftalazyny, nitroprusydek sodu),

Leki aktywujące kanały potasowe (minoksidyl, diazoksyd, pinacidil).

−

Leki stosowane w zaburzeniach ukrwienia obwodowego:
a) Analogi prostacykliny (iloprost).
b) Pochodne kwasu nikotynowego rozszerzają naczynia krwionośne a dużych dawkach

działają przeciwmiażdżycowo.

c) Metyloksantyny (pentoksyfilina)
d) Inne (buflomedil).

−

Leki  stosowane  w  chorobach  naczyń  mózgu,  zwiększające  ukrwienie  ośrodkowego
układu nerowowego poprzez:
a)  blokowanie receptora α-adrenergicznego (nicergolinum),
b)  blokowanie działania serotoniny (bencyklan),
c)  niewybiórcze blokowanie kanałów wapniowych (flunarizina, cinnarizina),
d)  rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych (winpocetina, naftidrofuryl).

−

Analogi prostaglandyn rozszerzające naczynia krwionośne (alprostadil).

−

Leki stosowane w leczeniu migreny:
a)  alkaloidy sporyszu (ergotamina, dihydroergotamina),
b)  leki pobudzające receptory serotoninowe (sumatriptan),
c)  leki hamujące receptory serotoninowe (pizotifen, iprazochrom).

−

Leki stosowane w przewlekłej niewydolności żylnych naczyń kończyn dolnych
(escyna, kumaryny, eskulina, trokserutyna, diosmina z hesperydyną).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Leki wpływające na układ krwiotwórczy
Leki stosowane w niedokrwistości z niedoboru żelaza. Leczenie tego typu niedokrwistości

polega na usunięciu przyczyny wywołującej niedokrwistość i podawaniu preparatów żelaza,
głównie dwuwartościowego drogą doustną, a przypadku utrudnionego wchłaniania drogą
pozajelitową.

Leki stosowane w niedokrwistościach megaloblastycznych (witamina B

,kwas foliowy).

Rekombinowane czynniki (otrzymywane na drodze rekombinacji genetycznej)

pobudzające wzrost kolonii komórek układu krwiotwórczego (epoetyna, filgrastim,
interleukiny).

Leki wpływające na układ krzepnięcia krwi. Krzepnięcie krwi jest mechanizmem

obronnym organizmu w przypadku uszkodzenia naczyń, zapobiegającym utracie krwi. Jest to
skomplikowany proces enzymatyczny.

−

Antykoagulanty (leki hamujące krzepliwość):
a)  antytrombina III,
b)  heparyna i jej pochodne (heparyna, heparyny drobnocząsteczkowe, heparynoidy),
c)  antagoniści witaminy K (dikumarol, acenokumarol, warfaryna),
d)  leki trombolityczne (streptokinaza, antistreplaza, alteplaza),
e)  leki  przeciwagregacyjne,  hamujące  czynność  płytek  krwi  (kwas  acetylosalicylowy,

abciksimab, tiklopidyna, klopidogrel).

−

Leki zwiększające krzepliwość krwi:
a)  stosowane w niedoborze czynników krzepnięcia krwi czynnik VII a, VIII, IX ),
b)  leki hamujące fibrynolizę (kwas ε-aminokapronowy, kwas traneksamowy, aprotinina),
c)  inne (etamsylat, trombina).

Leki  regulujące  zaburzenia  gospodarki  wodno  elektrolitowej  to  najczęściej  roztwory

elektrolitów i 5% glukozy (krystaloidy), które także stosowane są w celu nawodnienia chorego
lub  odżywiania  pozajelitowego.  W  nagłych  przypadkach  mogą  być  stosowane  jako  krótko
działający  lek  zastępczy  osocza.  Straty  krwi  do  20%  objętości  krwi  krążącej  są  możliwe  do
wyrównania  roztworami  krystaloidów.  Zbyt  duże  ilości  przetaczanych  płynów  mogą
doprowadzić  do  obrzęków,  szczególnie  groźnym  jest  obrzęk  płuc.  Do  podstawowych
roztworów  elektrolitowych  należą  0,9%  roztwór  chlorku  sodowego  (sól  fizjologiczna),
roztwór Ringera, roztwory Elkintona, roztwory glukozy.

Leki układu oddechowego to leki przeciwkaszlowe, wykrztuśne a także leki stosowane

w astmie oskrzelowej.

−

Leki przeciwkaszlowe, hamujące odruch kaszlu:
a) o działaniu ośrodkowym, działające hamująco na ośrodek kaszlu znajdujący się

w rdzeniu

przedłużonym

(kodeina,

morfina,

metadon,

dekstrometorfan,

pentoksyweryna, butamirat),

b) działające obwodowo (benzonatat, śluzy roślinne).

−

Leki wykrztuśne stosuje się w celu ułatwienia usunięcie wydzieliny zalegającej
w oskrzelach:
a) o drażniącym mechanizmie działania (olejki eteryczne, pochodne gwajakolu, alkaloidy

wymiotnicy, benzoesan sodu, saponiny),

b) solne środki wykrztuśne (jodek potasu, wodorowęglan sodu, chlorek amonu),
c) leki o działaniu mukolitycznym (acetylocysteina, karbocyteina, mesna, ambroksol,

bromheksyna).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Leki stosowane w leczeniu dychawicy oskrzelowej (nagłe zwężenie oskrzeli):
a) rozszerzające oskrzela (bambuterol, fenoterol, orciprenalina, salbutamol, teofilina,

ipratropium),

b) przeciwzapalne i zapobiegające reakcji alergicznej (budesonid, beklometazon,

prednizon, deksametazon, kromoglikan disodowy, ketotifen),

c) leki stosowane pomocniczo (leki wykrztuśne, chemioterapeutyki).

Leki wpływające na czynność układu pokarmowego

−

Leki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej, celem stosowania tych leków jest
zlikwidowanie uszkodzenia nabłonka oraz zapobieganie nawrotom i powikłaniom:
a) zmniejszające wytwarzanie kwasu solnego (cymetydyna, ranitydyna, famotydyna,

omeprazol, lanzoprazol, pantoprazol, mizoprostol),

b) środki zobojętniające (związki glinu, magnezu, węglan wapnia i wodorowęglan sodu),
c) leki okrywające powierzchnię wrzodu trawiennego (koloidalne związki bizmutu,

sukralfat),

d) leki stosowane do eliminacji Helicobacter pylori, do eradykacji stosuje się kombinacje

leków:

−

omeprazol, amoksycylina, metronidazol,

−

omeprazol, klarytromycyna, metronidazol,

−

omeprazol, amoksycylina, klarytromycyna,

−

związki bizmutu, tetracyklina, metronidazol.

Środki zwiększające wydzielanie soku żołądkowego niezbędnego do prawidłowego

działania  trawiącego  pepsyny  lub  zwiększające  jego  kwaśność  zapobiegając  zakażeniom
bakteryjnym.  Niedobór  kwasu  solnego  powoduje  powstawanie  nieżytów  błony  śluzowej
żołądka  oraz  jest  jedną  z  przyczyn  braku  łaknienia.  Zwiększenie  wydzielania  soku
żołądkowego  następuje  pod  wpływem  substancji  gorzkich  występujących  w  surowcach
roślinnych, aromatycznych występujących w przyprawach i ziołach kuchennych, używki- kawa
(kofeina) i alkohol etylowy w stężeniu poniżej 15% (powyżej tego stężenia hamuje wydzielanie
soku żołądkowego).

Leki przeciwwymiotne. Wymioty są odruchem obronnym organizmu, polegają na

gwałtownym opróżnianiu górnych odcinków przewodu pokarmowego po pobudzeniu ośrodka
wymiotnego, przy udziale silnych skurczów mięśni ścian żołądka, przepony i brzucha. Wybór
leku zależy od przyczyny wymiotów. Leki przeciwwymiotne mają różne mechanizmy działania:
a) działające antagonistycznie w stosunku do receptorów H

, stosowane m.in. w chorobie

lokomocyjnej (chlorpyramina, meklozyna, hydroksyzyna, cinnarizyna),

b) działające antagonistycznie w stosunku do receptorów muskarynowych (hioscyna),
c) działające antagonistycznie w stosunku do receptorów serotoninergicznych 5-HT

(ondansetron, granisetron),

d) działające antagonistycznie w stosunku do receptorów dopaminergicznych D

(chlorpromazyna, haloperidol, droperidol, metoklopramid, domperidon).

Leki pobudzające lub normalizujące motorykę przewodu pokarmowego

(metoklopramid, domperidon, cizapirid- nasilający motorykę górnej części przewodu
pokarmowego, trimebutyna- normalizująca motorykę przewodu pokarmowego).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Leki przeczyszczające stosuje się w przypadku zaparć, gdy wrażliwość mięśniówki jest

zmniejszona, ilość mas kałowych zbyt mała lub gdy w przewodzie pokarmowym występują
zaburzenia:
a) leki pęczniejące, chłonące wodę dzięki czemu zwiększa się objętość mas kałowych (otręby

pszenne i żytnie, agar, karagen, alginiany, śluzy roślinne, metyloceluloza),

b) leki osmotyczne ( siarczan sodu, siarczan magnezu, fosforan sodu, laktuloza), dzięki

zatrzymywaniu wody utrzymują zwiększoną objętość płynów w jelitach,

c) leki zmiękczające kał (środki poślizgowe)- parafina ciekła, glicerol, dokuzan sodowy,
d) leki drażniące (olej rycynowy, glikozydy antrachinowe, bisakodyl).

Leki przeciwbiegunkowe. Najistotniejsze znaczenie przy leczeniu biegunek ma utrzymanie

równowagi wodno-elektrolotowej. Do leków łagodzących objawy biegunki należą: leki
hamujące perystaltykę (kodeina, loperamid), środki adsorbujące (węgiel leczniczy,
glinokrzemian), środki ściągające (tanina).

Leki stosowane w przewlekłych stanach zapalnych jelit (wrzodziejące zapalenie okrężnicy,

choroba Leśniowskiego-Crohna). W leczeniu tych schorzeń stosuje się glikokortykosteroidy,
sulfasalazynę, mesalazynę.

Leki zwiększające wydzielanie żółci, to leki żółciotwórcze (kwasy żółciowe) i żółciopędne

(hymekromon, osalmid, związki terpenowe) mają za zadanie zmniejszać zastój żółci, zwiększać
wypłukiwanie cholesterolu, utrudniać tworzenie się złogów i kamieni żółciowych oraz usuwać
zakażoną żółć.

Leki działające spazmolitycznie na przewód pokarmowy stosuje się w stanach

skurczowych dróg żółciowych, kamicy żółciowej, nerkowej oraz w zespole podrażnienia jelita
(papaweryna, drotaweryna, mebeweryna, alweryna).

Leki stosowane w uszkodzeniu miąższu wątroby wpływają na upośledzony przebieg

przemian metabolicznych (kwas glutaminowy, ornityna, sylimaryna, timonacik).

Leki stosowane w niewydolności wewnątrzwydzielniczej trzustki, kiedy to dochodzi do

zaburzenia trawienia białek i tłuszczów. Zastosowanie znalazła pankreatyna, która jest
wyciągiem z trzustek wieprzowych lub wołowych, wykazująca aktywność amylazy, proteaz,
lipazy.

Leki działające przeciwko wzdęciom przewodu pokarmowego to wiatropędne surowce

roślinne

oraz

dimetikon

simetikon,

działające

poprzez

zmniejszanie

napięcia

powierzchniowego  między  treścią  pokarmową  a  pęcherzykami  gazu,  które  to  pęcherzyki
pękają  a  uwolnione  gazy  resorbowane  są  przez  ściany  jelita  lub  usuwane  w  wyniku
perystaltyki.  Podstawą  leczenie  jest  zmniejszenie  spożywanych  węglowodanów  i  zwalczanie
zaparć.

Hormony i ich antagoniści to substancje wytwarzane przez gruczoły wydzielania

wewnętrznego,  przenoszone  przez  krew  i  działające  na  określone  narządy,  tkanki  lub
działające  ogólnoustrojowo.  Ze  względu  na  budowę  możemy  podzielić  je  na  hormony
peptydowe(hormony  podwzgórzowe  przysadki,  aparatu  wyspowego  trzustki),  steroidowe
(hormony  kory  nadnerczy,  płciowe),  pochodne  tyrozyny  (hormony  tarczycy).  Zarówno
naturalne  hormony,  ich  analogi  jak  i  antagoniści  wykorzystywane  są  w  diagnostyce,
substytucyjnie i leczniczo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hormony przedniego płata przysadki:

a) hormon somatotropowy (STH, hormon wzrostu), którego niedobór powoduje

karłowatość, a nadmierne wydzielanie w zależności od okresu rozwoju powoduje
olbrzymi wzrost lub akromegalię. Zastosowanie ma wyłącznie hormon ludzki. Wydzielanie
hormonu hamowane jest przez somatostatynę,

b) hormon tyreotropowy (TSH) pobudza czynność tarczycy, zwiększa wychwytywanie jodu

oraz syntezę hormonów tarczycowych. Nadmierne wydzielanie prowadzi do nadczynności
tarczycy,

c) hormon adrenokortykotropowy (ACTH) pobudza korę nadnerczy do syntezy

glikokortykosteroidów i steroidów płciowych,

d) hormon luteotropowy (LTH, prolaktyna) stosowana w diagnostyce,
e) gonadotropiny (FSH i LH) stosowane są w leczeniu niedoczynności gruczołów płciowych

męskich i żeńskich oraz w diagnostyce. Danazol hamuje wydzielanie gonadotropin.
Hormony tylnego płata przysadki syntetyzowane są w podwzgórzu a magazynowane

w przysadce.

a) wazopresyna znalazła zastosowanie w leczeniu moczówki prostej,
b) oksytocyna stosowana jest w prowokacjo porodu (silnie kurczy mięśnie gładkie) lub

w celu nasilenia skurczów macicy w czasie porodu.

Hormony tarczycy to tyroksyna T

i trójjodotyronina T

. Zawierają jod, stąd brak jodu

w pokarmie  ogranicza  wytwarzanie  hormonów  tarczycy,  a  to  prowadzi  do  zmniejszenia
przemiany  materii  i  zaburzeń  psychicznych.  Ich  wydzielanie  pobudzane  jest  przez  hormon
tyreotropowy  TSH.  Stosowane  są  substytucyjnie  w  leczeniu  niedoczynności  tarczycy.
W nadczynności  tarczycy  stosowane  są  inhibitory  biosyntezy  hormonów  tarczycy  (pochodne
tiouracylu i merkaptoimidazolu.

Hormon przytarczyc reguluje gospodarkę wapniową, nasila wchłanianie wapnia

z przewodu  pokarmowego  i  zwiększa  jego  stężenie  w  surowicy,  zwany  jest  parathormonem.
Stężenie  wapnia  w  surowicy  reguluje  się  witaminą  D  i  preparatami  wapnia.  Kalcytonina  jest
hormonem  wytwarzanym  przez  komórki  C  przytarczyc  i  także  wpływającym  na  gospodarkę
wapniową organizmu. Zmniejsza stężenia wapnia i fosforu w surowicy krwi i nasila tworzenie
tkanki kostnej. Stosowana jest w leczeniu ciężkiej hiperkalcemii, przy osteoporozie i zapaleniu
trzustki gdyż hamuje egzogenną czynność wydzielnicza trzustki.

Hormony trzustki to dwa przeciwstawnie działające na gospodarkę węglowodanową

hormony: insulina i glukagon. Glukagon powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi
i stosowany jest w leczeniu groźnej dla życia hipoglikemii. Insulina zmniejsza stężenie glukozy
we krwi, nasila syntezę białek i tłuszczów.

Niedobór tego hormonu powoduje cukrzycę. Preparaty insulinowe dzieli się na preparaty

pochodzenia zwierzęcego (konwencjonalne, oczyszczone chromatograficznie i wysoko
oczyszczone) i ludzkie, które są preparatami wysoko oczyszczonymi o sekwencji
aminokwasów identycznej jak w insulinie ludzkiej.

Insuliny dzielimy na krótko działające oraz o przedłużonym działaniu (o średnim czasie

działania i długo działające). Wśród doustnych leków przeciwcukrzycowych wyróżniamy
pochodne biguanidu (metformina), pochodne sulfonylomocznika (glibenklamid, glimepirid,
gliklazyd), inhibitory α-glukozydazy (akarboza), glitazony, inhibitory reduktazy aldozy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym charakteryzują się leki przeciwarytmiczne?
2.  Na czym polega działanie leków zwiększających kurczliwość mięśnia sercowego?
3.  Jakie leki zwiększają przepływ wieńcowy?
4.  Czym charakteryzuje się sposób działania leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym?
5.  Jak działają leki stosowane w leczeniu niedokrwistości?
6.  Jakie leki wpływają na układ krzepnięcia?
7.  Co to jest gospodarka wodno-elektrolitowa i które leki ją regulują?
8.  Jak  działają  i  czym  charakteryzują  się  leki  stosowane  w  leczeniu  chorób  układu

oddechowego?

9.  Jakie leki mają zastosowanie w leczeniu choroby wrzodowej żołądka?
10.  Jakie leki zwiększają wydzielanie soku żołądkowego?
11.  Które leki działają przeciwwymiotnie?
12.  Czym charakteryzują się leki działające przeczyszczająco?
13.  Jakie leki działają przeciwbiegunkowo?
14.  Czym charakteryzują się leki zwiększające wydzielanie żółci, stosowane w leczeniu chorób

wątroby i trzustki?

15. Co to są leki spazmolityczne?
16. Co to są hormony, jaką pełnią funkcję i jakie mają zastosowanie w lecznictwie?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj przyczyny, objawy i sposoby leczenia choroby wrzodowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować literaturę niezbędną do analizowania przyczyn, objawów i sposobów

leczenia choroby wrzodowej,

2) określić czynniki wpływające na powstawanie choroby wrzodowej na podstawie dostępnej

literatury,

3)  scharakteryzować i opisać objawy choroby wrzodowej,
4)  określić sposoby leczenia choroby wrzodowej,
5)  wymienić leki i preparaty stosowane w terapii choroby wrzodowej,
6)  wybrać  spośród różnych leków  przygotowanych przez nauczyciela, preparaty stosowane

w terapii i profilaktyce choroby wrzodowej,

7) zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
8) brać czynny udział w dyskusji dydaktycznej na temat przyczyn, objawów i sposobów

leczenia choroby wrzodowej,

9) opisać zebrane wiadomości i wnioski w zeszycie ćwiczeniowym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

poradnik dla ucznia,

zeszyt i przybory do pisania,

piśmiennictwo zawodowe (poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma),

programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ objawy nadużywania i skutków niepożądanego działania leków anabolicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać i przygotować literaturę niezbędną do charakteryzowania i opisywania preparatów

anabolicznych,

2)  scharakteryzować leki anaboliczne,
3)  określić działanie i zastosowanie anabolików,
4)  określić objawy nadużywania wybranych leków anabolicznych,
5)  określić skutki niepożądanego działania leków anabolicznych,
6)  wybrać spośród różnych leków przygotowanych przez nauczyciela, preparaty anaboliczne,
7)  zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
8)  brać  czynny  udział  w  dyskusji  na  temat objawów nadużywania  i  skutków niepożądanego

działania leków anabolicznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

poradnik dla ucznia,

zeszyt i przybory do pisania,

piśmiennictwo zawodowe (poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma),

programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj fałszerstwa recept na leki anaboliczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić prawidłowy zapis i wygląd recepty na leki anaboliczne,
2) przeanalizować recepty na leki anaboliczne przygotowane przez nauczyciela

uwzględniając możliwości ich sfałszowania,

3) omówić najczęstsze przypadki fałszowania recept, (fałszywa pieczęć świadczeniodawcy,

nieprawidłowy PESEL pacjenta, fałszywa pieczątka lekarza, brak podpisu lekarza,
kserokopia recepty, naniesiona poprawka na recepcie bez podpisu i pieczątki lekarza,
dopisanie leku anabolicznego do „zwykłej” recepty, itp.),

4)  zapisać wnioski w zeszycie ćwiczeniowym,
5)  zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
6)  brać czynny udział w dyskusji na temat fałszerstwa recept na leki anaboliczne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

poradnik dla ucznia,

zeszyt i przybory do pisania,

recepty lekarskie,

piśmiennictwo zawodowe, poradniki, encyklopedie, czasopisma,

programy komputerowe (edukacyjne, komercyjne).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować leki przeciwarytmiczne?



2) określić działanie leków zwiększających kurczliwość mięśnia

sercowego?



3) określić jakie leki zwiększają przepływ wieńcowy?



4) dokonać podziału i scharakteryzować sposób działania leków

stosowanych w nadciśnieniu tętniczym?



5) określić jak działają leki stosowane w leczeniu niedokrwistości?



6) wymienić leki wpływające na układ krzepnięcia?



7) określić, co to jest gospodarka wodno-elektrolitowa, i które leki ją

regulują?



8) dokonać podziału i scharakteryzować leki stosowane w leczeniu

chorób układu oddechowego?



9) określić, jakie leki mają zastosowanie w leczeniu choroby wrzodowej

żołądka?



10) scharakteryzować leki zwiększające wydzielanie soku żołądkowego?



11) wymienić leki działające przeciwwymiotnie?



12) scharakteryzować leki działające przeczyszczająco?



13) scharakteryzować leki działające przeciwbiegunkowo?



14) scharakteryzować leki zwiększające wydzielanie żółci, stosowane

w leczeniu chorób wątroby i trzustki?



15) scharakteryzować leki spazmolityczne?



16) określić co to są hormony, jaką pełnią funkcję i jakie mają

zastosowanie w lecznictwie?



17) określić objawy nadużywania i skutki niepożądanego działania leków

anabolicznych?



18) rozpoznać fałszerstwa recept na leki anaboliczne?



19) określić przyczyny, objawy i sposoby leczenia choroby wrzodowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Leki

przeciwzapalne,

immunomodulujące,

stosowane

w chorobach

nowotworowych,

leki

wpływające

przemianę materii , środki cieniujące

4.5.1. Materiał nauczania

Leki przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwgorączkowe stosowane są

w układowych chorobach tkanki łącznej, chorobach zwyrodnieniowych stawów, zespołach
reumatycznych, chorobach metabolicznych, nowotworach.

NLPZ (niesterydowe leki przeciwzapalne) nie powodują przyzwyczajenia i stosowane

nawet  w  dużych  dawkach  nie  wywierają  działania  narkotycznego.  Wykazują  wiele  działań
niepożądanych  m.in.  zaburzają  czynność  przewodu  pokarmowego,  nerek,  OUN,  uszkadzają
układ  krwiotwórczy,  wykazują  działanie  alergizujące.  Pod  względem chemicznym  dzielimy  je
na:

−

pochodne kwasu salicylowego (kwas acetylosalicylowy, salicylamid, salicylan sodu),

−

pochodne kwasu fenylooctowego (diklofenak),

−

pochodne kwasu fenylopropionowego (naproksen, ibuprofen, ketoprofen,),

−

pochodne kwasu fenamowego (kwas mefenamowy),

−

pochodne kwasu piranokarboksylowego (etodolak),

−

pirolopirole (ketorolak),

−

indole (indometacyna),

−

pochodne pirazolonu (fenylbutazon, azapropazon),

−

ksykamy (piroksykam, meloksykam),

−

pochodne naftylobutanonu (nabumeton),

−

kosiby są nową grupą leków przeciwzapalnych, które wykazują wybiórcze powinowactwo
do COX-2 (celekoksib).
Leki przeciwreumatyczne mają różnorodną budowę chemiczną i w większości

niecałkowicie znany mechanizm działania (z wyjątkiem NLPZ). Zazwyczaj hamują odczyny
immunologiczne.

Leki stosowane w reumatoidalnym zapaleniu stawów
a) leki pierwszego rzutu (NLPZ),
b) leki drugiego rzutu (sulfasalazyna, sole złota, penicylamina, lewamizol, metotreksat,

chlorochina),

c) leki

trzeciego

rzutu

glikokortykosteroidy,

leki

immunosupresyjne

i immunomodulujące.

Leki przeciwgorączkowe hamują syntezę prostaglandyn w OUN. Obniżają podwyższoną

temperaturę

spowodowaną

pobudzeniem

ośrodka

termoregulacji.

Lekami

przeciwgorączkowymi są pochodne kwasu salicylowego(kwas acetylosalicylowy),

p-aminofenolu (paracetamol, fenacetyna) i pirazolonu (aminofenazon, propyfenazon,

metamizol, fenazon).

Leki stosowane w leczeniu chorób nowotworowych to leki cytotoksyczne zarówno

pochodzenia naturalnego jak i syntetyczne, do których zalicza się:

−

leki alkilujące, uszkadzają biologiczną aktywność DNA. Stosowane są zarówno
w monoterapii jak i terapii skojarzonej. Wykazują działania uboczne w postaci uszkodzeń
szpiku, układu chłonnego, komórek rozrodczych (chlorambucil,cyklofosfamid, ifosfamid,
melfalan, lomustyna, busulfan, cisplatyna, dakarbazyna, karboplatyna),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

antymetabolity hamują podział komórki w fazie S (cytarabina, fluorouracyl,
merkaptopuryna, metotreksat),

−

antybiotyki przeciwnowotworowe działają na fazę G

(bleomycyna, doksorubicyna,

epirubicyna, mitomycyna),

−

roślinne leki przeciwnowotworowe to alkaloidy (winblastyna, winkrystyna, winorelbina),
ligandy (etopozyd) i taksoidy (docetaksel, paclitaksel),

−

inne leki przeciwnowotworowe (asparaginaza, hydroksykarbamid, prokarbazyna).

W  leczeniu  nowotworów  oprócz  wspomnianej  wyżej  chemioterapii  stosuje  się  metodę
chirurgiczną  i  radioterapię  oraz  hormonoterapię,  immunoterapię  polegającą  na  pobudzeniu
układu  immunologicznego,  którego  osłabienie  sprzyja  rozwojowi  nowotworów  i  terapię
genową polegającą na modyfikowaniu fenotypu komórek nowotworowych.

Leki immunotropowe – działające na układ odpornościowy. Układ immunologiczny

odpowiedzialny  jest  za  walkę  z  obcymi  antygenami  dostającymi  się  do  organizmu  wraz
z bakteriami,  wirusami,  komórkami  nowotworowymi  itp.  Układ  ten  ma  zdolność
zapamiętywania  reakcji  obronnych.  Jeśli  dojdzie do powstania odporności na dany antygen to
dane  tego  antygenu  są  zapamiętywane  i  przy  kolejnym  kontakcie  uruchamiana  jest
automatycznie reakcja odpornościowa.

Leki pobudzające układ immunologiczny to :szczepionki swoiste mające działanie

profilaktyczne  (przeciw  grypie,  WZW),  szczepionki  nieswoiste  (Broncho-Vaxom,  Delbeta),
interferon  (substancja  naturalna  uwalniana  z  pobudzonych  limfocytów  i  komórek  zakażonych
działa  przeciwwirusowo,  immunostymulująco  i  przeciwnowotworowo),  hormony  grasicy,
biostymina  (wyciąg  z  aloesu),  immunoglobuliny  (gotowe  przeciwciała),  lewamizol,
izoprinozyna.

Leki immunosupresyjne (hamujące procesy immunologiczne) to: glikokortykosterydy,

cyklosporyna, antybiotyki makrolodowe, cytostatyki.

Leki wpływające na przemianę materii.

Nieodzownymi  w  procesach  przemiany  materii  są  m.in.  witaminy-  substancje  organiczne,
biologicznie  czynne,  przyspieszające  wiele  reakcji  zachodzących  w  organizmie.  W  przypadku
ich  braku  występują  awitaminozy,  w  przypadku  ich  niedoboru  mówimy  o  hipowitaminozie.
Zdrowy, właściwie odżywiający się człowiek otrzymuje dostateczną ilość witamin w stosunku
do zapotrzebowania. Modne są preparaty wielowitaminowe z mikro- i makroelementami, które
stosowane w sposób niekontrolowany mogą doprowadzić do przedawkowania witamin.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:

a) witamina A występująca w maśle, wątrobie, śmietanie, tłustych serach, jajach, marchwi,

pomidorach, kapuście włoskiej, jej niedobór powoduje tzw. kurzą ślepotę, spowalnia
procesy gojenia się ran, zmniejsza nieodporność organizmu na zakażenia,

b) witamina D zwana potocznie przeciwkrzywiczą (istnieje kilka witamin D), występuje

w tkankach  zwierzęcych  i  roślinnych  jako  prowitamina,  która  pod  wpływem  promieni
nadfioletowych  przechodzi  w  witaminę;  reguluje  przemianę  wapnia  i  fosforu;  jest
niezbędna  do  prawidłowego  funkcjonowania  przytarczyc,  reguluje  nerkowe  wydalanie
jonów  wapniowych  i  fosforanów.  Niedobór  powoduje  krzywicę  u  dzieci  i  rozmiękanie
kości u dorosłych,

c) witaminy E występują m.in. w kiełkach pszenicy, otrębach ryżowych, sałacie, orzechach,

mleku, mięsie i jajach. Stosowana jest w leczeniu chorób tkanki łącznej, mięśni, zmianach
skórnych, zaburzeniach gruczołów płciowych, niektórych chorobach wątroby,

d) witamina F jest kompleksem nienasyconych kwasów tłuszczowych występujących

w olejach roślinnych (kwas linolowy, linolenowy, arachidonowy), których niedobór może

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powodować niektóre choroby skóry, stosowana jest w łojotoku, czyraczności,
wypryskowym zapaleniu skóry, zaburzeniach metabolizmu lipidów,

e) witaminy K zwane przeciwkrwotocznymi występują w kapuście, szpinaku, ziemniakach,

wątrobie, poza tym syntetyzowane są przez bakterie w przewodzie pokarmowym,
niedobór upośledza procesy krzepnięcia krwi,

Witaminy rozpuszczalne w wodzie:

a) witamina B

występuje w drożdżach, warzywach strączkowych, orzeszkach ziemnych,

wątrobie mleku, żółtku jaj; jest niezbędna w metabolizmie węglowodanów, prawidłowej
czynności układu nerwowego, mięśni i serca,

b) witamina B

występuje w drożdżach, mleku, maśle, zielonych liściach jarzyn; jest

niezbędna w procesach utleniania i redukcji, w przemianach białek, węglowodanów.
żelaza; jej brak powoduje obrzmienia, pękanie błon śluzowych, zmiany w narządzie
wzroku, układzie nerwowym,

c) witamina B

bierze udział w wielu procesach, hipowitaminoza jest przyczyną zmian

zapalnych błon śluzowych, nadmiernej pobudliwości, niedokrwistości; występuje
w drożdżach, otrębach, jajach, wątrobie,

d) witamina B

w dużych ilościach znajduje się w kiełkach pszenicy, wątrobie drożdżach,

otrębach, sałacie, mięsie i rybach; jest niezbędna w przemianie białek, w procesach
odpornościowych i krwiotwórczych,

e) witamina B

, której naturalnym źródłem są: wątroba, mleko, żółtko jaj, ryby, grzyby,

syntetyzowana jest także przez bakterie w przewodzie pokarmowym, bierze udział
w przemianie białek, syntezie krwinek czerwonych, w przemianie węglowodanów
i tłuszczów,

f) kwas foliowy ma wpływ na prawidłową funkcję szpiku, stosowany jest w leczeniu

niedokrwistości spowodowanej jego niedoborem, w stanach wyniszczenia,

g) witamina PP występuje w chudym mięsie, rybach, drobiu, razowym chlebie i działa

wielokierunkowo, stosowana jest w chorobach skóry, stanach skurczowych naczyń
krwionośnych,

h) witamina P (rutyna) hamuje utlenianie witaminy C, z którą występuje w wielu roślinach;

zmniejsza przepuszczalność i łamliwość naczyń krwionośnych,

witamina H występuje w drożdżach, wątrobie, większych liściach oraz syntetyzowana jest
przez bakterie w przewodzie pokarmowym, jej niedobór jest przyczyną łojotokowego
zapalenia skóry, senności, nerwobóli, wypadania włosów,

witamina  C  występuje  w  wielu  owocach,  jarzynach  i  ziołach,  gotowanie  produktów
zawierających  witaminę  C  niszczy  ją,  bierze  udział  w  procesach  odpornościowych,
w przemianie żelaza, utlenianiu tkanki łącznej.
Stany  chorobowe  wynikające  z  niedożywienia,  złych  nawyków  żywieniowych,

utrudnionego  wchłaniania  i  innych  powodują  zazwyczaj  niedobór  wielu  witamin  a  także
makro-  i  mikroelementów.  Na  rynku  farmaceutycznym  istnieje  wiele  preparatów
wielowitaminowych,  których  niekontrolowane  przez  lekarza  przyjmowanie,  może  przynieść
więcej szkód niż pożytku. Pierwiastkami o znaczeniu biologicznym są: makroelementy (wapń,
fosfor,  magnez,  sód,  potas)  i  mikroelementy  (żelazo,  miedź,  jod,  cynk,  kobalt,  selen,  fluor,
mangan,  chrom).  Mają  one  znaczenie  w  leczeniu  wielu  chorób:  układu  krążenia,
niedokrwistości,  krzywicy,  stanów  alergicznych,  a  także  synergicznie  z  wieloma  lekami.  Do
leków  wpływających  na  przemianę  materii  zalicza  się  związki  stosowane  w  zaburzeniach
gospodarki  lipidowej  (kolestyramina,  acipimoks,  statyny,  kofibrat,  fenofibrat)  oraz  leki
wpływające na przemianę puryn (kolchicyna, allopurinol, probenecid).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki cieniujące stosowane są w diagnostyce wielu chorób w celu radiologicznego

uwidocznienia narządów, dzięki różnicy w pochłanianiu promieni rentgenowskich między
środkiem cieniującym a sąsiednią tkanką lub narządem. Dzielimy je na:

−

negatywne, pochłaniające w mniejszym stopniu promieniowanie niż otoczenie badanego
narządu,

−

pozytywne, znacznie silniej pochłaniające promieniowanie.

Dobór środka cieniującego zależy od rodzaju badanego narządu.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to są NLPZ?
2.  Jak można sklasyfikować sposoby działania NLPZ?
3.  Czym charakteryzują się leki stosowane w leczeniu chorób nowotworowych?
4.  Które leki zaliczamy do leków wpływających na układ odpornościowy?
5.  Jakie zastosowanie mają witaminy?
6.  Co to są środki cieniujące?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj skład leków wielowitaminowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać i przygotować literaturę niezbędną do charakteryzowania i opisywania preparatów

wielowitaminowych,

2) określić definicję, podział i zastosowanie witamin,
3) scharakteryzować poszczególne witaminy pod względem źródła występowania, znaczenia

i zapotrzebowania dobowego,

4)  określić objawy niedoboru poszczególnych witamin,
5)  wyjaśnić pojęcia awitaminozy, hipowitaminozy,
6)  zapoznać się z preparatami wielowitaminowymi,
7)  przeanalizować składy poszczególnych preparatów wielowitaminowych,
8)  zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
9)  brać  czynny  udział  w  dyskusji  na  temat  składu  i  stosowania  preparatów

wielowitaminowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

poradnik dla ucznia,

zeszyt i przybory do pisania,

atrapy leków,

piśmiennictwo zawodowe, poradniki, encyklopedie, czasopisma,

programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj błędy w stosowaniu glikokortykosteroidów w leczeniu dermatologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać i przygotować literaturę niezbędną do wykonania ćwiczenia,
2)  zdefiniować i scharakteryzować glikokortykosteroidy na podstawie dostępnej literatury,
3)  określić działanie i zastosowanie glikokortykosteroidów,
4)  wymienić powikłania po terapii glikokortykosteroidowej,
5)  wymienić przeciwwskazania do stosowania omawianych związków,
6)  dokonać analizy zasadności stosowania glikokortykosteroidów w dermatologii,
7)  opisać ćwiczenie i wnioski w zeszycie ćwiczeniowym,
8)  zaprezentować na forum grupy zebrane wiadomości,
9)  brać  czynny  udział  w  dyskusji  na  temat  błędów  w  stosowaniu  glikokortykosteroidów

w leczeniu dermatologicznym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

zeszyt i przybory do pisania,

–

piśmiennictwo zawodowe, poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma,

–

programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić co to są NLPZ?



2) scharakteryzować leki działające przeciwbiegunkowo?



3) wymienić leki wpływające na układ odpornościowy?



4) określić jakie zastosowanie mają witaminy?



5) określić skład leków wielowitaminowych?



6) określić błędy w stosowaniu glikokortykosteroidów w leczeniu

dermatologicznym?



7) określić co to są środki cieniujące?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Test zawiera 20 zadań, do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi i tylko

jedna odpowiedź jest prawidłowa.

4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

5. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

6. Po zakończeniu rozwiązywania zadań, sprawdź w KARCIE ODPOWIEDZI, czy dla

wszystkich zadań zaznaczyłeś odpowiedzi.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wchłanianie jest to

a)  proces uwalniania leku z danej jego postaci.
b)  transport leku z miejsca podania do krwi.
c)  proces rozmieszczania leku w organizmie.
d)  proces prowadzący do zakończenia działania leku.

2. Synonimem leków analeptycznych są leki

a)  nasenne.
b)  znieczulające.
c)  cucące.
d)  przeciwpadaczkowe.

3. Leki fibrynolityczne

a) przyspieszają rozpad wytworzonego wewnątrz naczynia zakrzepu, utrudniającego

przepływ krwi.

b) zapobiegają rozpadowi wytworzonego wewnątrz naczynia zakrzepu, utrudniającego

przepływ krwi.

c) aktywują proces wytwarzania czynników krzepnięcia w wątrobie.
d) przyspieszają wytwarzanie trombocytów przez szpik.

4. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach to

a)  witamina A i B.
b)  witamina D i C.
c)  witamina H i PP.
d)  witamina F i K.

5. Przenoszenie związków przy udziale specyficznych nośników od stężenia mniejszego do

większego nazywamy
a)  transportem czynnym.
b)  dyfuzją ułatwioną.
c)  dyfuzją bierną.
d)  filtracją.

6. Do leków przeciwgrzybiczych można zaliczyć

a)  bacitracynę, ampicylinę.
b)  cefuroksym, streptomycynę.
c)  chloramfenikol, gentamycynę.
d)  nystatynę, gryzeofulwinę.

7. Działanie hepatotoksyczne polega na uszkodzeniu

a)  nerek.
b)  wątroby.
c)  płuc.
d)  szpiku kostnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Mechanizm działania większości stosowanych leków przeciwnowotworowych polega na

a)  uszkodzeniu syntezy DNA, RNA i białek.
b)  działaniu wybiórczym wyłącznie na komórki nowotworowe.
c)  hamowaniu przekaźnictwa nerwowo – mięśniowego.
d)  działaniu na komórki nieproliferujące.

9. Leki mukolityczne

a)  upłynniają wydzielinę w drogach oddechowych przez jej zakwaszenie.
b)  działają bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe.
c)  drażnią błonę śluzową żołądka i odruchowo zwiększają wydzielanie gruczołów błony

śluzowej oskrzeli.

d) upłynniają śluz oskrzelowy i zmniejszają lepkość wydzieliny przez zmianę jej składu.

10. Nazwa chemiczna witaminy C to

a)  kwas salicylowy.
b)  kwas acetylosalicylowy.
c)  kwas askorbowy.
d)  kwas foliowy.

11. Preparaty takie jak: Losec, Polprazol, Prazol stosowane są w schorzeniach

a)  neurologicznych.
b)  dróg moczowych.
c)  dermatologicznych.
d)  przewodu pokarmowego.

12. Ilość środka odurzającego zapisywanego na jednej recepcie nie może przekraczać

a)  2 jednorazowych dawek maksymalnych.
b)  10 jednorazowych dawek maksymalnych.
c)  5 jednorazowych dawek maksymalnych.
d)  20 jednorazowych dawek maksymalnych.

13. Do antybiotyków beta – laktamowych zalicza się

a)  polimyksyny, bacytracynę.
b)  penicyliny, cefalosporyny.
c)  doksycyklinę, metacyklinę.
d)  wankomycynę, neomycynę.

14. Przestrzeń, w której lek porusza się swobodnie w przeciwieństwie do otoczenia, które jest

dostępne dopiero po pokonaniu bariery nazywa się

a)  biofarmacją.
b)  farmakokinetyką.
c)  dystrybucją.
d)  kompartmentem.

15. Objawami niedoboru żelaza są najczęściej:

a)  senność, duszność, bóle głowy.
b)  wzrost stężenia kwasu moczowego, wymioty.
c)  nerwowość, drgawki, bóle stawowe.
d)  brak łaknienia, pobudzenie, bezsenność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Czas działania leku jest to

a) czas od chwili podania leku, do chwili osiągnięcia minimalnego stężenia.
b) czas od chwili uzyskania minimalnego stężenia skutecznego, do chwili spadku poniżej

tego stężenia.

c) czas od chwili podania leku do chwili rozpoczęcia eliminacji.
d) czas od chwili podania leku, do chwili pojawienia się pierwszych cząstek leku we

krwi.

17. Hormony tylnego płata przysadki to

a)  tyroksyna i trijodotyronina.
b)  wazopresyna i oksytocyna.
c)  somatotropina i prolaktyna.
d)  kortykotropina i kalcytonina.

18. Opioidami nazywa się

a)  narkotyczne leki przeciwbólowe.
b)  nienarkotyczne leki przeciwbólowe.
c)  sterydowe leki przeciwzapalne.
d)  niesterydowe leki przeciwzapalne.

19. Działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe związane jest z

a)  hamowaniem czynności ośrodkowego układu nerwowego.
b)  wpływem na układ GABA – ergiczny.
c)  nasileniem syntezy prostaglandyn.
d)  hamowaniem syntezy prostaglandyn.

20. Beta-adrenomimetyki są podstawową grupą leków w leczeniu

a)  astmy oskrzelowej.
b)  zaparć.
c)  chorób skóry.
d)  przeciwbiegunkowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Analizowanie działania leków na organizm człowieka

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Danek A. (red.): Leksykon farmacji. PZWL, Warszawa 1990
2.  Farmakopea Polska IV. PZWL, Warszawa 1970
3.  Farmakopea Polska V. PTFarm., Warszawa 1995–1999
4.  Farmakopea Polska. VI, PTFarm., Warszawa 2002
5.  Farmakopea Polska VII. PTFarm, Warszawa 2006
6.  Janiec W.: Kompedium farmakologii. PZWL, Warszawa 2001
7.  Janiec W., Krupińska J.: Farmakodynamika. PZWL, Warszawa 2002
8.  Kostka-Trąbka  E.,  Wroń  J.:  Interakcje  leków  w  praktyce  klinicznej.  PZWL,  Warszawa

2006

9.  Kostkowski W., Herman Z. (red.): Farmakologia. PZWL, Warszawa 2005
10.  Meszaros J., Gajewska-Meszaros S.: Podstawy farmakologii. PZWL, Warszawa 1999
11.  Patrick G.: Chemia leków. Krótkie wykłady. PWN, Warszawa 2004
12.  Podlewski  J.,  Chwalibogowska  –  Podlewska  A.:  Leki  współczesnej  terapii.  PZWL,

Warszawa 2007

13. Zając M.,Pawełczyk E.: Chemia leków. Akademia Medyczna w Poznaniu, Poznań 2002
14. Zejc A., Gorczyca M. (red.): Chemia leków. PZWL, Warszawa 2002