Legionella pneumophila 

 

 

cienka pleomorficzna pałeczka Gram ujemna 

 

względnie wewnątrzkomórkowa 

 

urzęsiona, ruchliwa 

 

wysokie  wymagania  –  hodowla  niezwykle  trudna  i  tylko  z  próbek  tkankowych,  na  wyciągu  z  drożdży 

z węglem aktywowanym i cysteiną 

 

charakterystyczne dla środowiska wodnego (np. źródła wody, klimatyzacja itd.) 

 

zakażenie drogą oddechową 

 

CZYNNIKI ZJADLIWOŚCI: 

o  białka adhezyjne – umożliwiają penetrację do wnętrza makrofagów 

o  toksyna białkowa – hamuje wybuch tlenowy 

o  katalaza – chroni przed osłabionym wybuchem tlenowym 

o  nieznany czynnik – chroniący przed lizą w fagolizosomie 

o  osłabienie ekspresji MHC – ochrona przed odpowiedzią immunologiczną 

o  egzotoksyny – słabo poznane 

 

wywołuje: 

o  CHOROBĘ  LEGIONISTÓW  –  pęcherzykowe  zapalenie  płuc,  zlokalizowane  lub  rozsiane,  z  gorączką, 

bólem głowy, suchym lub śluzowym kaszlem, biegunką lub dezorientacją 

o  GORĄCZKĘ  PONTIAC  –  grypopodobna  infekcja  bez  zajęcia  płuc,  ustępuje  samoistnie  i  jest  raczej 

niegroźna – choć silnie zakaźna 

 

DIAGNOSTYKA:  

o  wysrebrzanie albo immunofluorescencja plwociny/tkanki 

o  hodowla – jest piekielnie trudna 

o  testy serologiczne – ale za długo się na nie czeka, mogą być użyteczne do sprawdzenia, czy ktoś był 

zarażony, ale nie do wczesnej diagnostyki 

 

LECZENIE: makrolidy lub doksycyklina 

 

PROFILAKTYKA: zwalczanie ognisk zakażonej wody 

 

Inny drobnoustrój z tej rodziny: Legionella micdadei – też wywołuje zapalenie płuc 

Mycoplasmatacae 

 

należą tu rodzaje Mycoplasma i Ureoplasma 

 

najmniejsze wolno żyjące bakterie 

 

nie posiadają ściany komórkowej 

 

bardzo wymagające w hodowli 

 

względnie beztlenowe (poza tlenową M. pneumoniae) 

Mycoplasma pneumoniae 

 

tlenowa 

 

często zakaża w dużych skupiskach ludzi – dzieci szkolne, żołnierze itd. 

 

przenoszenie drogą kropelkową 

 

częstsze w ciepłym klimacie 

 

CZYNNIKI  ZJADLIWOŚCI:  białka  adhezyjne  uszkadzające  rzęski  i  komórki  błony  śluzowej,  odkładanie 

kompleksów immunologicznych 

 

wywołuje atypowe zapalenie płuc: 

o  długi okres inkubacji (do 25 dni) 

o  objawy grypopodobne, a potem zapalenie płuc, oskrzeli, tchawicy, gardła lub ucha środkowego 

o  suchy kaszel i zacienienia w RTG płuc – łagodna choroba 

o  częste reinfekcje 

o  może  być  powikłane  zakażeniem  OUN,  mięśnia  sercowego,  stawów  (kompleksy  immunologiczne) 

i krwi (hemoliza) 

 

DIAGNOSTYKA: tylko serologia: 

o  wykrywanie  zimnych  aglutynin  –  przeciwciała  przeciwko  glikolipidom  M.  pneumoniae  krzyżowo 

wywołują  hemaglutynację  przez  antygeny  I  erytrocytów  ludzkich  –  ale  ten  test  nie  jest  w  pełni 
swoisty (np. jest dodatni też w mononukleozie i zakażeniu adenowirusami) 

o  odczyn wiązania dopełniacza – wykrywanie swoistych przeciwciał 

 

LECZENIE: tetracykliny albo erytromycyna 

 

Inne Mycoplasmataceae 

Zaliczamy tu Mycoplasma hominis i Ureoplasma urealyticum – mają wiele serotypów i są izolowane w przypadkach 
bezobjawowych  z  okolicy  moczowo-płciowej.  Zakażają  noworodki  podczas  porodu  albo  dorosłych  drogą  płciową. 
W leczeniu stosuje się tetracykliny albo fluorochinolony. 

 

Mycoplasma hominis: 

o  wywołuje  gorączkę  połogową,  nierzeżączkowe  zapalenie  cewki  moczowej,  odmiedniczkowe 

zapalenie nerek i zapalenie narządów miednicy u kobiet 

o  może wywoływać zakażenie ogólne u noworodków 

 

Ureoplasma urealyticum 

o  wywołuje gorączkę połogową i nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej 

o  wydziela ureazę (cecha różnicująca z resztą Mycoplasmataceae) 

 

 

 

Bakterie wewnątrzkomórkowe 

Zaliczamy tutaj: 

1.  Chlamydiae 

2.  Rickettsiaceae 

3.  Bartonellaceae – jako jedyne z tych trzech, mogą być hodowane na pożywkach 

Chlamydiae 

 

trzy gatunki: C. trachomatis, C. psittaci, C. pneumoniae 

 

bezwzględnie wewnątrzkomórkowe – nie mogą syntetyzować własnego ATP 

 

mają ścianę komórkową, ale bez peptydoglikanu 

 

nie rosną w podłożach sztucznych – tylko na hodowlach komórkowych 

 

wysoce zakaźne 

 

CZYNNIKI ZJADLIWOŚCI: namnażanie wewnątrzkomórkowe + toksyny – ale słabo poznane 

 

skomplikowany cykl życiowy składający się z kolejnych stadiów: 

o  ciałko  elementarne  –  postać  zakaźna,  zewnątrzkomórkowa  –  przyczepia  się  do  komórek 

i ulega fagocytozie 

o  ciałko  siatkowate  –  replikacyjna  forma  wewnątrzkomórkowa,  w  cytoplazmie  znajduje  się 

w specjalnych  wodniczkach  zwanych  ciałkami  wtrętowymi  –  lokalizują  się  one  w  pobliżu  jądra 
komórki gospodarza (jedno ciałko u C. trachomatis, liczne ciałka u pozostałych) 

o  ciałko pośrednie – efekt skupienia ciałek siatkowatych, „wygląda jak oko byka” (ja nie wiem skąd oni 

biorą  te  porównania,  wszyscy  jak  jeden  pojebani...)  –  potem  z  kolei  skupiają  się  dalej  i  tworzą 
ciałka elementarne, które opuszczają komórkę (zabijając ją przy okazji) 

 

 

Chlamydia trachomatis 

 

najważniejszy gatunek spośród Chlamydiae 

 

15 różnych serotypów: 

o  A, B, B

a

 i C – jaglica 

o  D  do  K  –  niegonokokowe  zapalenie  cewki  moczowej,  śluzowo-ropne  zapalenie  szyjki  macicy, 

u noworodków: zapalenie spojówek i płuc 

o  L

1

, L

2

, L

3

 – ziarniniak weneryczny 

 

rezerwuar: bezobjawowi nosiciele ludzcy 

 

droga przenoszenia: kontakt, płciowa albo przy porodzie 

 

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ: 

o  JAGLICA – przewlekłe pęcherzykowe zapalenie rogówki, często wiąże się z niską higieną, przenosi się 

przez  kontakt  –  zaczyna  się  zapaleniem  spojówki,  które  nieleczone  prowadzi  do  rewaskularyzacji 
rogówki z wytworzeniem blizny (łuszczki) i ślepoty. 

  najważniejsza przyczyna ślepoty na świecie 

  nawrotowy charakter 

  leczenie: sulfonamidy i tetracykliny 

o  ZIARNINIAK WENERYCZNY – przenoszony drogą płciową, 3 okresy choroby: 

  pierwszy  okres:  mała,  grudkowo-pęcherzykowa  zmiana  w  okolicy  płciowej  (ustępuje 

samoistnie) + zapalenie cewki moczowej 

  drugi  okres:  bolesne  powiększenie  węzłów  chłonnych  pachwinowych,  powyżej  i  poniżej 

więzadła 

pachwinowego 

(„objaw 

rowka”) 

– 

mogą 

tworzyć 

przetoki 

(dymienice ziarniniakowe) 

  trzeci  okres:  bliznowacenie  prowadzi  do  zwężenia  cewki  moczowej  i  odbytnicy,  a  także 

naczyń  chłonnych  –  prowadzi  to  po  wielu  latach  do  słoniowacizny  krocza,  prącia,  warg 
sromowych (zespół odbytniczo-płciowy) 

o  NIEGONOKOKOWE ZAPALENIE CEWKI MOCZOWEJ – przenoszone drogą płciową: 

  skąpa wydzielina, mogą, ale nie muszą, wystąpić zaburzenia oddawania moczu 

  często występuje jednocześnie z Neisseria gonorrheae 

  kryteria rozróżnienia zapalenia gonokokowego i niegonokokowego: 

 

obecność dwoinek Gram dodatnich w rozmazie – tak/nie 

 

czas wystąpienia objawów: mniej niż 4 dni w gonokokowym 

 

samoistne  ropne  upławy  w  gonokokowym  –  brak  upławów  lub  śluzowe 

w niegonokokowym 

  powikłania: 

 

zapalenie najądrzy – może prowadzić do bezpłodności 

 

zespół Reitera – późna (po 1-4 tygodni) reakcja nadwrażliwości, objawy: 

o  zapalenie stawów 

o  zapalenie spojówek lub jagodówki 

o  zmiany śluzówkowo-skórne 

o  ŚLUZOWO-ROPNE ZAPALENIE SZYJKI MACICY – przenoszone drogą płciową 

  objawy: 

 

śluzowo-ropne upławy 

 

zapalenie szyjki macicy 

 

>30 leukocytów wielojądrzastych w rozmazie wysięku 

 

nie są do końca swoiste (gonokoki, Herpes simplex, Trichomonas vaginalis) 

  powikłania: zapalenie narządów miednicy małej 

o  ZAKAŻENIA NOWORODKÓW: 

  bezobjawowe (kolonizacja jamy nosowo-gardłowej) 

  wtrętowe zapalenie spojówek – zabieg Credégo jest nieskuteczny! 

  zapalenie płuc – najczęstsza przyczyna zapaleń płuc u noworodków 

 

DIAGNOSTYKA: 

o  hodowla i izolacja – na hodowlach komórkowych: drogie, długo trwa i trudno dostępne 

o  serologia: 

  immunofluorescencja bezpośrednia – wymaga doświadczonego personelu 

  testy immunoenzymatyczne – wysoka czułość i swoistość 

o  hybrydyzacja DNA – najszerzej stosowany szybki test, wysoka czułość i swoistość 

o  PCR – dopiero wprowadzany 

 

LECZENIE: w przenoszonych drogą płciową: doksycyklina, azytromycyna (pojedyncza dawka), cefalosporyny, 

erytromycyna (u noworodków) 

 

PROFILAKTYKA:  powstrzymywanie  się  osób  zakażonych  od  współżycia  seksualnego,  badanie  i  leczenie 

partnerów seksualnych, likwidowanie zakażeń bezobjawowych 

 

Chlamydia psittaci 

 

zakażenie odzwierzęce – ptaki, zwłaszcza papugi i gołębie 

 

zakażenie poprzez wdychanie unoszących się w powietrzu cząstek (odchody, pierze) 

 

wywołuje chorobę ptasią (ornitozę, papuzicę): 

o  wylęganie przez 1-2 tygodnie 

o  objawy zapalenia płuc: kaszel, gorączka, ból głowy, złe samopoczucie i jadłowstręt 

o  czasami: plamisto-grudkowa wysypka odropodobna 

o  gorączka z obniżonym tętnem – ważna cecha różnicująca! 

o  limfadenopatia, hepatosplenomegalia 

 

DIAGNOSTYKA: na podstawie objawów i wywiadu (kontakt z ptakami) + odczyn wiązania dopełniacza 

 

LECZENIE: tetracykliny 

 

Chlamydia pneumoniae 

 

wywołuje przede wszystkim zakażenia bezobjawowe 

 

przenoszenie z człowieka na człowieka 

 

wywołuje  łagodne  odoskrzelowe  zapalenie  płuc,  może  być  też  poprzedzone  infekcją  górnych 

dróg oddechowych 

 

może mieć związek z chorobami układu krążenia i astmą 

 

DIAGNOSTYKA: na podstawie objawów + serologia 

 

LECZENIE: tetracykliny 

 

 

Rickettsiaceae 

 

zaliczamy tu: Rickettsia, Coxiella, Ehrlichia 

 

niewielkie pałeczki, słabo barwiące się Gram ujemnie 

 

bezwzględne pasożyty wewnątrzkomórkowe (wymagają czynników: ATP, acetylo-CoA, NAD...) 

 

nie rosną na sztucznych podłożach 

 

przenoszone  przez  stawonogi  (kleszcze,  wszy,  pchły,  roztocza)  –  wszystkie  poza  Coxiella,  która  może 

występować poza organizmem w formie spor, które zakażają oddechowo 

 

ogólny schemat patogenezy: 

o  ukąszenie  rozpoczyna  miejscowy  okres  wylęgania  (namnażanie  w  komórkach  śródbłonka). 

Bez objawów, ewentualnie miejscowa reakcja nadwrażliwości na wektor albo powiększenie węzłów 

o  rozsiew drogą naczyń chłonnych, fagocytoza niezopsonizowanych patogenów (czyli nie dochodzi do 

aktywacji makrofaga i drobnoustrój nie ginie w środku, tylko się namnaża) – limfadenopatia 

o  rozsiew  drogą  krwionośną  –  zapalenie  naczyń,  objawy  ogólne,  wysypka  plamisto-grudkowa, 

zakrzepica i niedokrwienie 

o  uszkodzenie  naczyń,  zwiększenie  przepuszczalności  i  krwotoki  (=  wstrząs  hipowolemiczny),  DIC, 

niewydolność serca 

 

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ: 

o  R. rickettsiae – gorączka plamista Gór Skalistych: 

  zwłaszcza u mężczyzn poniżej 19 roku życia 

  po 7-10 dniach wylęgania: 

 

gorączka 

 

bóle mięśniowe 

 

silny ból głowy 

 

kilka dni później: odropodobna wysypka, rozprzestrzenia się z obwodu dośrodkowo 

  poważna choroba, 35% śmiertelności 

o  R. prowazekii – dur plamisty epidemiczny: 

  najcięższa riketsjoza 

  objawy: 

 

gorączka 

 

ból głowy 

 

złe samopoczucie 

 

zajęcie OUN i mięśnia sercowego 

  10-60% śmiertelności 

  choroba Brilla – nawrót choroby u ozdrowieńców, nawet po wielu latach 

 

 

o  Coxiella burnetti – gorączka Q: 

  zakażenie drogą oddechową – różni się od reszty Rickettsiaceae!  

  rezerwuary zwierzęce mogą być przyczyną zakażeń zawodowych 

  objawy: 

 

objawy grypopodobne z gorączką 

 

nie ma wysypki! 

 

paradoksalnie wolne tętno 

 

czasami odoskrzelowe zapalenie płuc 

 

rzadziej: bakteriemia z zapaleniem wątroby, wsierdzia lub opon/mózgu 

o  Ehrlichia chaffensis – ehrlichioza: 

  tropizm do monocytów 

  gorączka z leuko- i trombocytopenią oraz zwiększonym ALT/AST 

  czasami – wysypka 

 

DIAGNOSTYKA: 

o  hodowla i izolacja – do dupy, poza tym bardzo zakaźne 

o  PCR – w ehrlichiozie 

o  serologia – w epidemiologii, ale przy diagnostyce nie ma czasu czekać na wzrost miana przeciwciał 

  immunofluorescencja  bezpośrednia  –  trudno  dostępna,  bardzo  swoista,  średnio  czuła  – 

jedyny test pozwalający na potwierdzenie rozpoznania klinicznego 

  fluorescencja pośrednia – niezła, ale zdarzają się fałszywie ujemne wyniki 

  test Weila-Felixa – krzyżowa reakcja z antygenami Proteus OX-19 i OX-2 (R. prowazekii tylko 

z OX-19) – riketsje i Proteus mają pewne antygeny wspólne 

  OWD – do dupy 

 

LECZENIE: doksycyklina, chloramfenikol – ważne jest wczesne wdrożenie leczenia i stosowanie przez 4-6 dni 

po ustąpieniu gorączki 

 

Bartonellaceae 

 

podobne do Rickettsiaceae 

 

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ: 

o  B. bacilliformis – bartoneloza (gorączka Oroya, choroba Carriona) – gorączka z anemią hemolityczną 

o  B. henselae – choroba kociego pazura, po zadrapaniu albo ukąszeniu przez owada, objawy: 

  limfadenopatia – miejscowa lub uogólniona, z gorączką i złym samopoczuciem 

  może  być  uogólnione  zakażenie:  wysypka,  splenomegalia,  bóle  stawów,  czasami  objawy 

neurologiczne lub zaburzenia widzenia 

 

o  B.  henselae/B.  quintana  –  naczyniakowatość  bakteryjna  i  plamica  wątrobowa  –  u  osób 

z upośledzoną odpornością, objawy: 

  grudkowe, fioletowawe zmiany skórne (naczyniakowatość) 

  uporczywa bakteriemia gorączkowa z hepatosplenomegalią (plamica) 

 

DIAGNOSTYKA: 

o  można hodować z krwi na specjalnych podłożach 

o  badanie histopatologiczne z barwnikami srebrowymi 

o  testy serologiczne 

 

LECZENIE: ryfampicyna, doksycyklina, cyprofloksacyna, erytromycyna