1
A.02.2
Jerzy Czesław Ossowski
Katedra Ekonomii i Zarz dzania Przedsi biorstwem
Wydział Zarz dzania i Ekonomii
Politechnika Gda ska
Marcin Judycki
Dresdner Kleinwort Wasserstein - London
VII Seminarium Naukowe Katedry Ekonomii i Zarz dzania Przedsi biorstwem
Politechniki Gda skiej
nt.: „GOSPODARKA POLSKI W OKRESIE TRANSFORMACJI”,
Jastrz bia Góra, 20-22 wrzesie 2002 r.
NOMINALNY I REALNY KURS DOLARA
AMERYKA SKIEGO NA RYNKU POLSKIM W
LATACH 1993-2001
1. Nominalny i realny kurs walut – poj cia podstawowe
Ilo pieni dza jednego kraju, któr wymienia si za jednostk
pieni dza innego kraju nazywamy kursem walutowym. Kurs walutowy jest
wi c specyficzn cen .
1
. Mówi c o specyfice ceny, jak jest kurs walutowy,
mamy na my li fakt, i pieni dze - b d c dobrami ekonomicznymi - spełniaj w
poszczególnych krajach identyczne funkcje. S one bowiem w ka dym z krajów
prawnie usankcjonowanym i społecznie akceptowanym:
1
Paul Roth pisze: “Transakcja walutowa obejmuje zakup jednej waluty oraz
jednoczesn sprzeda innej na okre lon dat rozliczenia lub dostawy. Kurs walutowy
jest cen jednostki monetarnej jednej waluty, wyra onej w jednostkach monetarnych
innej waluty (por.: Roth P.: Rynki walutowe i pieni ne, Warszawa, Dom Wydawniczy
ABC 2000, s.22)”. Natomiast Mishkin podkre la, e „cena jednej waluty wyra ona w
innej nazywana jest kursem walutowym.” W dalszej cz ci pracy monograficznej
po wi conej pieni dzowi podkre la, e kurs walutowy jest cen jednego aktywa w
wyra eniu innego (por.: Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków
finansowych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, s.: 218 i 227)”.
2
• rodkiem rozrachunkowym (miernikiem warto ci rynkowej
wszystkich dóbr),
• rodkiem wymiany (cyrkulacji) pieni dza na inne mniej płynne
dobra ekonomiczne a tym samym wymiany innych dóbr mniej
płynnych na pieni dz,
• rodkiem płatniczym, a wi c rodkiem zwalniaj cym z
zobowi za finansowych wobec pa stwa i innych podmiotów
gospodarczych,
• rodkiem tezauryzacji, czyli rodkiem gromadzenia bogactwa.
Z poj ciem pieni dza nierozerwalnie zwi zana jest jego siła nabywcza.
O sile nabywczej pieni dza decyduje ilo dóbr, jak za jego jednostk mo na
naby . Zmiana siły nabywczej pieni dza jest pochodn inflacji lub deflacji.
Inflacja jest to wzrost przeci tnego poziomu cen. Z kolei deflacja jest to spadek
przeci tnego poziomu cen. Miernikami przeci tnego poziomu cen s ró nego
rodzaju indeksy cen dóbr i usług. W ród zbioru indeksów na szczególne
wyró nienie – z uwagi na pomiar siły nabywczej pieni dza - zasługuje indeks
cen dóbr i usług konsumpcyjnych (
ICK – CPI). Cz sto dla wi kszej wygody
indeks ten oznacza si du liter
P. Indeks cen dóbr konsumpcyjnych jest
stosunkiem warto ci ustalonego koszyka dóbr wyra onego w cenach danego
okresu do warto ci tego samego koszyka dóbr wyra onego w cenach okresu
bazowego. Wskazuje wi c on na poziom cen dóbr konsumpcyjnych w okresie
t
w relacji do poziomu cen tych dóbr w okresie bazowym. Wyra enie dotycz ce
poziomu cen zapiszemy to nast puj co:
====
i
0
*
i
0
i
0
*
ti
t
q
p
q
p
P
(1)
gdzie:
t = 1,2,...,n
- numer okresu,
i = 1,2,...,k
- numer dobra,
p
0i
- cena dobra i-tego w okresie bazowym 0,
q
0i
- ilo dobra i-tego nabywanego w okresie bazowym 0,
p
ti
- cena dobra i-tego w okresie t,
oi
*
i
0
q
p
- warto ustalonego koszyka dóbr w cenach z okresu
bazowego,
oi
*
ti
q
p
- warto ustalonego koszyka dóbr w cenach z okresu t,
W praktyce mog zaistnie nast puj ce trzy sytuacje:
A)
P
t
>1,
B)
P
t
<1,
C)
P
t
=1.
W sytuacji A powiemy e poziom cen w okresie t jest wy szy od poziomu cen z
okresu bazowego. W sytuacji B uznamy i poziom cen w okresie B jest ni szy
ni poziom cen z okresu bazowego. W sytuacji C poziomy cen w dany okresie
jest równy poziomowi cen z okresu bazowego. Oczywistym jest fakt, i indeks
3
cen w okresie bazowym zawsze jest równy jeden, jako e licznik indeksu równa
si mianownikowi. Wykorzystuj c indeksy cenowe definiujemy stop inflacji
(deflacji) w okresie
t w odniesieniu do dowolnego okresu (t-j). Stopa ta jest
równa:
%
100
]
1
)
P
/
P
[(
j
t
t
j
t
/
t
∗∗∗∗
−−−−
====
ππππ
−−−−
−−−−
(2)
Je li wyrazenie
ππππ
t/t-j
jest wi ksze od zera, stwierdzamy wyst pienie inflacji na
przestrzeni okresu
t i t-j. W przypadku gdy wyra enie ππππ
t/t-j
jest mniejsze od zera
mamy do czynienia z deflacj .
W kontek cie powy szych uwag zdefiniowa mo emy miernik
nominalnego i realnego kursu wymiany walut dwóch krajów. Nominalny kurs
waluty kraju X wzgl dem waluty kraju Y jest stosunkiem wymienionej ilo ci
waluty kraju Y do wymienionej ilo ci pieni dza kraju X. Zapiszemy to
nast puj co:
t
t
Y
t
QMX
QMY
KMX ====
(3)
gdzie:
KMX
t
Y
- kurs wymienny waluty X na walut Y (cena pieni dza
kraju X wyra ona w pieni dzu kraju Y) w okresie t,
QMY
t
- ilo pieni dza kraju Y wymieniona na pieni dze
kraju X w okresie t,
QMX
t
- ilo pieni dza kraju X wymieniona na pieni dze
kraju Y w
okresie t.
Na podstawie (3) powiemy, e w okresie t za jednostk waluty kraju X
otrzyma mo na było
KMX
t
Y
jednostek waluty kraju Y. Czyli jest to cena
jednostki pieni dza kraju X wyra ona w jednostkach pieni nych kraju Y w
okresie
t. Analiza porównawcza kursu walut w czasie wymaga zdefiniowania
poj cia realnego kursu waluty. W rezultacie musimy odwoła si do poj cia siły
nabywczej pieni dza w krajach X i Y. Zakładamy, e w obu krajach w
badanych okresach nast powały zmiany poziomów cen. Utrzymuj c
dotychczasowe oznaczenia realny kurs zdefiniujemy nast puj co:
)
1
(
)
1
(
KMX
PY
PX
KMX
PX
/
QMX
PY
/
QMY
RKMX
Y
j
t
/
t
X
j
t
/
t
Y
t
t
t
Y
t
t
t
t
t
Y
t
−−−−
−−−−
ππππ
++++
ππππ
++++
====
∗∗∗∗
====
====
(4)
gdzie:
PY
t
- indeks poziomu cen w kraju Y w okresie
t w stosunku
do okresu bazowego,
PX
t
- indeks poziomu cen w kraju X w okresie t w stosunku
do okresu bazowego,
QMY
t
/PY
t
- warto wymienionej waluty kraju Y na walut kraju
X w cenach okresu bazowego
,
4
QMX
t
/PX
t
- warto wymienionej waluty kraju X na walut kraju
Y w cenach okresu bazowego.
Jak wynika z (4) realny kurs wymienny waluty kraju Y na walut kraju X jest
równy iloczynowi nominalnego kursu walut pomno onemu przez stosunek
indeksów cen w obu krajach.
2. Teoria parytetu siły nabywczej
Z realnym kursem dolara zwi zana jest jedna z wa niejszych teorii
kursów walutowych. Jest to teoria
parytetu siły nabywczej (PSN) (ang.: PPP –
the purchasing power parity hypothesis). Jak pisze F.S.Mishkin w my l tej teorii
„kurs walutowy pomi dzy dwiema walutami dostosowuje si tak, aby
odzwierciedli zmiany poziomów cen w obydwu krajach.”
2
Z kolei R.J.Barro
podkre la, e zgodnie z teori parytetu siły nabywczej „siła nabywcza ka dej
waluty, w kategoriach zdolno ci do zakupu dóbr, jest jednakowa niezale nie od
tego, w którym kraju dokonuje si zakupu.”
3
W pracy monograficznej
po wi conej kursom walut P.Isard, podobnie jak R.J. Barro w swoim
podr czniku, wyró niaj absolutn i wzgl dn teori parytetu siły nabywczej.
4
Absolutna teoria PPP stanowi, e kurs walutowy dwóch krajów powinien
dostosowywa si w odpowiednich proporcjach do zmian zachodz cych w
stosunkach poziomów cen rozpatrywanych krajów. Wi ksze uznanie, zarówno
w ekonomii pozytywnej jak i normatywnej, znajduje wzgl dna teoria parytetu
siły nabywczej. Stanowi ona, e wzgl dna zmiana kursu walut dwóch krajów
powinna utrzyma stał proporcj w relacji do wzgl dnych zmian poziomów
cen obu krajów. Utrzymuj c przyj te wcze niej oznaczenia koncepcj teorii
PPP przedstawi mo na za pomoc zmodyfikowanej postaci (4). Wst pnie
przekształ my j w ten sposób, aby w charakterze zmiennej obja nianej
wyst piła nominalna cena walut. W rezultacie przekształcenia otrzymujemy:
t
t
Y
t
Y
t
PX
PY
RKMX
KMX
∗∗∗∗
====
.
(5)
Teoria parytetu siły nabywczej stawia wymagania, aby realny kurs nie ulegał
zmianie, jako e nominalny kurs powinien dostosowywa si do zmieniaj cych
si poziomów cen w obu krajach. W rezultacie w miejsce wyra enia
RKMX
t
Y
wprowadzamy stał
K. Jest to stała proporcjonalno ci o której mówi P. Isard.
W konsekwencji przyj tego zało enia posta (5) zapiszemy nast puj co:
2
por.: Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych,
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, s.223
3
por.: Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, s.469.
4
por.: Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press
1999, s.58-59 , Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, s.469-470.
5
t
t
Y
t
PX
PY
K
KMX
∗∗∗∗
====
(6)
Obecnie powiemy, ze je li w kraju Y poziom cen wzro nie, a w kraju X poziom
cen nie ulegnie zmianie, to cena zakupu waluty kraju X za walut kraju Y
wzro nie. Zmiana ta b dzie proporcjonalna do stałej K. Z drugiej strony je li
poziom cen w kraju X wzro nie, a poziom cen w kraju Y nie ulegnie zmianie,
wówczas za walut kraju Y płaci si b dzie mniejsz ilo c jednostek waluty
kraju X. Innymi słowy, je li w Polsce poziom cen wzro nie, a poziom cen w
USA nie ulegnie zmianie, wówczas cena wyra ona w złotówkach za jednego
dolara wzro nie. W tej sytuacji powiemy, e na skutek inflacji w Polsce kurs
dolara wzrósł.
Je li wyra enie (6) jest prawdziwe dla dowolnego okresu
t, to jest
równie prawdziwe dla okresu
t-1. W konsekwencji (6) zapisa mo emy w
nast puj cej równowa nej postaci:
1
t
1
t
Y
1
t
PX
PY
K
KMX
−−−−
−−−−
−−−−
∗∗∗∗
====
.
(7)
Obecnie podzielmy stronami (6) przez (7). W rezultacie tego działania
otrzymujemy:
1
t
t
1
t
t
Y
1
t
Y
t
PX
/
PX
PY
/
PY
KMX
KMX
−−−−
−−−−
−−−−
====
.
(8)
Dla wi kszej czytelno ci powy szego zapisu zdefiniujmy indeksy dynamiki
oraz zwi zane z nimi stopy zmian kursu walut oraz cen. Zauwa my, e jedno-
okresowy indeks dynamiki kursu walut jest równy:
)
k
1
(
KMX
KMX
KMX
KMX
KMX
IKMX
Y
t
Y
1
t
Y
t
Y
1
t
Y
1
t
Y
t
Y
t
++++
====
∆∆∆∆
++++
====
====
−−−−
−−−−
−−−−
(9)
Wyra enie
k
t
y
nazwiemy stop wzrostu kursu waluty X w przeliczeniu na
walut Y. Stop t definiujemy nast puj co:
Y
1
t
Y
t
Y
t
KMX
KMX
k
−−−−
∆∆∆∆
====
,
(10)
gdzie:
Y
1
t
Y
t
Y
t
KMX
KMX
KMX
−−−−
−−−−
====
∆∆∆∆
(11)
jest jedno-okresowym przyrostem kursu waluty X.
Na analogiczne zasadzie zdefiniowa mo emy indeksy cen i zwi zane z
nimi stopy zmian cen. Dla kraju Y indeks cenowy jest równy:
6
)
1
(
PY
PY
PY
PY
PY
IPY
Y
t
1
t
t
1
t
1
t
t
t
ππππ
++++
====
∆∆∆∆
++++
====
====
−−−−
−−−−
−−−−
(12)
Wyra enie
ππππ
t
Y
jest jedno-okresow stop inflacji w kraju Y. W przypadku, gdy
t jest numerem kolejnego roku, wyra enie to nazwiemy
roczn stop inflacji.
Stop t definiujemy nast puj co:
1
t
t
Y
t
PY
PY
−−−−
∆∆∆∆
====
ππππ
(13)
gdzie:
1
t
t
t
PY
PY
PY
−−−−
−−−−
====
∆∆∆∆
(14)
jest jedno okresowym przyrostem poziomu cen w kraju Y.
Dla kraju X jedno-okresowy indeks cen, stopa wzrostu cen i przyrost
cen przedstawiaj si odpowiednio w nast puj cych postaciach:
)
1
(
PX
PX
PX
PX
PX
IPX
X
t
1
t
t
1
t
1
t
t
t
ππππ
++++
====
∆∆∆∆
++++
====
====
−−−−
−−−−
−−−−
,
(15)
1
t
t
X
t
PX
PX
−−−−
∆∆∆∆
====
ππππ
,
(16)
1
t
t
t
PX
PX
PX
−−−−
−−−−
====
∆∆∆∆
.
(17)
Wykorzystuj c wyra enia zdefiniowane w (9), (12) i (15) posta (8) zapiszemy
nast puj co:
)
1
(
)
1
(
)
k
1
(
X
t
Y
t
Y
t
ππππ
++++
ππππ
++++
====
++++
.
(18)
Obecnie powiemy, e
w my l wzgl dnej teorii PPP tempo wzrostu kursu
waluty kraju X w kraju Y jest wprost proporcjonalne do tempa wzrostu
poziomu cen w kraju Y a odwrotnie proporcjonalne do tempa wzrostu
poziomu cen w kraju X. Na podstawie (18) przedstawi mo emy przybli on
zale no pomi dzy stopami wzrostu kursu waluta a stopami inflacji w kraju Y
i kraju X. Zale no ta przedstawia si nast puj co:
X
t
Y
t
Y
t
k
ππππ
−−−−
ππππ
≅≅≅≅
.
(19)
Na podstawie (19) powiemy, e
w my l teorii parytetu siły nabywczej stopa
wzrostu kursu waluty kraju X w kraju Y zale y od ró nicy pomi dzy stop
wzrostu cen w kraju Y a stop wzrostu cen w kraju X.
Rozwa my nast puj cy przykład. Załó my, e w kraju Y (Polska) w
roku t ceny wzrosły o 10% [tzn.
ππππ
t
Y
= 0,1 a tym samym (1+ππππ
t
Y
)=1,1] Uznajmy
jednocze nie, e w kraju X (USA) w tym samym roku roczna inflacja wyniosła
7
2,5% [tzn.
ππππ
t
X
= 0,025 a tym samym (1+ππππ
t
X
)=1,025]. W tych warunkach zgodnie
z (19) roczny indeks kursu dolara wzgl dem złotówki wyniesie:
(1+k
t
Y
) = (1+ππππ
t
Y
)/ (1+ππππ
t
X
)=1,1/1,025 = 1,0732.
W tej sytuacji powiemy, e zgodnie z teori parytetu siły nabywczej kurs dolara
wzgl dem złotówki winien wzrosn o 7,32%. Według przybli onej miary
sformułowanej w (19) wzrost ten oszacujemy na nast puj cym poziomie:
k
t
Y
= ππππ
t
Y
- ππππ
t
X
= 10% - 2,5% = 7,5%.
Porównuj c wykonane obliczenia stwierdzamy, e ró nice pomi dzy
wyliczeniami dokładnymi a wyliczeniami przybli onymi uzna mo na za mało
znacz ce.
W literaturze ekonomicznej teoria kursu walut oparta na parytecie siły
nabywczej pieni dza podlega ró norodnej krytyce
5
. Autorzy s jednak zgodni
co tego, i nie sprawdza si ona głównie w krótkich okresach. W długich
okresach daje si zauwa y do cisły zwi zek pomi dzy dynamik kursu
walut a inflacj
6
. Dla przetestowania słuszno ci teorii PPP proponuje si
rozwa enie modelu ekonometrycznego o postaci
7
:
ln KMX
t
Y
= b
0
+ b
1
lnPY
t
+ b
2
lnPX
t
+ u
t
(20)
3. Nominalny i realny kurs dolara ameryka skiego - poziom i dynamika
W latach 1993-2001 na polskim rynku walutowym obserwowali my
powa ne zmiany kursu dolara ameryka skiego (USD) wzgl dem złotówki.
Były to jednocze nie lata w których obowi zywał mechanizm ograniczaj cy
swobod w kształtowaniu si kursu walut na tym rynku. W kwietnia 2000 roku
rz d polski w uzgodnieniu z Rad Polityki Pieni nej dokonał upłynnienia
5
por.: Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych,
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, Isard P.: Exchange rate economics,
Cambridge, Cambridge University Press 1999, Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa:
PWE 1997, Burda M., Wyplosz Ch.: Makroekonomia. Podr cznik europejski, PWE,
Warszawa 1995
6
R.J. Barro przedstawia przykłady dotycz ce cisłego zwi zku pomi dzy rocznymi
stopami inflacji i stopami nominalnego kursu dolara w wybranych krajach o wysokiej
inflacji. Przykłady te dotycz okresów wieloletnich (obejmuj lata 1955-1990). Por.: .:
Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, s.484
7
Por: Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press
1999, s.65.
8
złotego. Do tego okresu na polskim rynku walutowym obowi zywały
ograniczenia polegaj ce na
8
:
• centralnie ustalanym miesi cznym tempie dewaluacji krocz cej złotego
wzgl dem
najwa niejszych
walut
europejskich
i
dolara
ameryka skiego,
• centralnie okre lonym przez rz d przedziale waha kursów walut wokół
kursu centralnego złotówki.
W literaturze przedmiotu podkre la si , i w latach obowi zuj cego
mechanizmu koryguj cego kurs złotówki wzgl dem walut wymienialnych,
bank centralny zachowywał si biernie. Faktycznie zaj ł pozycj pilnego
obserwatora. Na rynku walutowy interweniował zaledwie jeden raz. Miało to
miejsce w sierpniu 1998, czyli w okresie tzw. kryzysu rosyjskiego. Interwencja
ta polegała na zasileniu rynku cz ci rezerw walutowych. Mimo i cz
zasilaj ca nie przekroczyła 5% warto ci rezerw, kurs walut wzgl dem złotówki
ustabilizował si w krótki okresie. Warto zauwa y , e ograniczenia na polskim
rynku walutowym wynikały miedzy innymi, ze stosunkowo wysokiego
poziomu inflacji, jaka miała miejsce w Polsce w pierwszych latach
analizowanego okresu. Na tym tle rodzi si pytanie dotycz ce zmiany realnego
kursu walut obcych wzgl dem złotówki. W rozwa aniach naszych
skoncentrujemy si na kursie dolara ameryka skiego.
W wietle uwag poczynionych w cz ci teoretycznej artykułu powiemy,
e o realnym kursie dolara ameryka skiego na rynku polskim decyduje:
• nominalny kurs wymienny złotówek na dolary
• poziom inflacji w Polsce,
• poziom inflacji w USA.
Rozwa my informacje zawarte w tabeli 1 ujmuj cej nominalny i realny
kurs dolara ameryka skiego wyra ony w złotówkach oraz indeksy cen dóbr
konsumpcyjnych w Polsce i w USA w uj ciu kwartalnym w okresie od 1993
roku do 2001 roku. Zauwa my, e w analizowanych latach nominalny kurs
dolara wzrósł z poziomu 1,63 PLN/USD w kwartale pierwszym 1993 roku do
najwy szego poziomu wynosz cego 4,5 PLN/USD w kwartale IV 2000 roku.
W roku 2001 kurs ten uległ spadkowi. Graficznie sytuacje t przedstawiono na
rysunku 1.
8
Por.: Ossowski J.Cz.: Ekonometryczna analiza kursu dolara w Polsce w latach 1993-
2000, w: Gospodarka Polski w okresie transformacji, red. naukowa Dominiak P.,
Gda sk, Wydawnictwo Wydziału Zarz dzania i Ekonomii, Politechnika Gda ska, s. 93-
98.
9
Tabele 1. Nominalny i realny kurs dolara ameryka skiego (USD)
w złotówkach oraz indeksy cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce i USA
OKRES KUSD
ICK
ICKUS ICK01
ICKUS01
RKUSD
RKUSD1
1993Q1
1,6283
1,0000
1,0000
0,2794
0,8061
4,6975
5,8277
1993Q2
1,6903
1,0598
1,0070
0,2961
0,8117
4,6334
5,7082
1993Q3
1,8716
1,1149
1,0120
0,3115
0,8158
4,9012
6,0081
1993Q4
2,0627
1,2124
1,0201
0,3388
0,8223
5,0070
6,0891
1994Q1
2,1836
1,3081
1,0256
0,3655
0,8267
4,9391
5,9744
1994Q2
2,2498
1,3957
1,0310
0,3900
0,8310
4,7944
5,7692
1994Q3
2,2846
1,4850
1,0409
0,4149
0,8390
4,6198
5,5061
1994Q4
2,3707
1,6113
1,0469
0,4502
0,8439
4,4436
5,2658
1995Q1
2,4231
1,7401
1,0547
0,4862
0,8502
4,2371
4,9838
1995Q2
2,3771
1,8393
1,0629
0,5139
0,8567
3,9628
4,6255
1995Q3
2,4222
1,8669
1,0686
0,5216
0,8614
3,9998
4,6436
1995Q4
2,4748
1,9658
1,0749
0,5493
0,8664
3,9037
4,5057
1996Q1
2,5437
2,0986
1,0841
0,5864
0,8738
3,7907
4,3381
1996Q2
2,6692
2,2022
1,0929
0,6153
0,8809
3,8215
4,3380
1996Q3
2,7406
2,2436
1,0996
0,6269
0,8863
3,8749
4,3718
1996Q4
2,8309
2,3413
1,1091
0,6542
0,8940
3,8687
4,3274
1997Q1
3,0115
2,4596
1,1162
0,6872
0,8997
3,9427
4,3821
1997Q2
3,1770
2,5347
1,1183
0,7082
0,9014
4,0436
4,4859
1997Q3
3,4449
2,5644
1,1238
0,7165
0,9059
4,3552
4,8079
1997Q4
3,4837
2,6504
1,1300
0,7405
0,9109
4,2850
4,7043
1998Q1
3,5098
2,8015
1,1330
0,7828
0,9133
4,0949
4,4839
1998Q2
3,4390
2,8667
1,1360
0,8010
0,9157
3,9314
4,2935
1998Q3
3,5503
2,8516
1,1415
0,7968
0,9201
4,1000
4,4559
1998Q4
3,4770
2,8942
1,1470
0,8087
0,9246
3,9754
4,2997
1999Q1
3,7587
2,9752
1,1518
0,8313
0,9285
4,1980
4,5215
1999Q2
3,9605
3,0502
1,1595
0,8523
0,9346
4,3433
4,6471
1999Q3
3,9712
3,0570
1,1681
0,8542
0,9415
4,3774
4,6493
1999Q4
4,1772
3,1605
1,1773
0,8831
0,9490
4,4890
4,7303
2000Q1
4,1119
3,2816
1,1896
0,9169
0,9589
4,3000
4,4845
2000Q2
4,3776
3,3552
1,1979
0,9375
0,9656
4,5088
4,6696
2000Q3
4,3907
3,3872
1,2088
0,9464
0,9744
4,5205
4,6394
2000Q4
4,5034
3,4513
1,2174
0,9643
0,9813
4,5825
4,6700
2001Q1
4,0876
3,5015
1,2301
0,9784
0,9915
4,1426
4,1781
2001Q2
3,9895
3,5766
1,2389
0,9993
0,9986
3,9866
3,9922
2001Q3
4,2168
3,5532
1,2414
0,9928
1,0006
4,2502
4,2474
2001Q4
4,0806
3,5790
1,2406
1,0000
1,0000
4,0805
4,0806
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych z roczników statystycznych GUS i danych z DataStream
Gdzie:
KUSD - nominalny kurs dolara ameryka skiego w złotych w NBP,
ICK - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce w latach 1993-2001 (poziom cen w I kwartale 1993r równa
si 1,00) ,
ICKUS - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w USA w latach 1993-2001 (poziom cen w I kwartale 1993r
równa si 1,00),
ICK01 - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce w latach 1993-2001 (poziom cen w IV kwartale 2001r
równa si 1,00) ,
ICKUS01- Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w USA w latach 1993-2001 (poziom cen w I kwartale 2001r
równa si 1,00),
RUSKD- Urealniony kurs dolara ameryka skiego w oparciu o ceny w Polsce i USA,
RUSKD01 – Urealniony kurs dolara ameryka skiego w oparciu o ceny w Polsce
W rezultacie powy szych uwag oraz uwzgl dniaj c wzór (4) realny kurs dolara
zdefiniujemy zgodnie z uzgodnionymi zasadami nast puj co:
10
Zauwa my, e realny kurs dolara, uwzgl dniaj c poziom cen w Polsce i
Stanach Zjednoczonych Ameryki oraz nominalny kurs dolara, zgodnie z (4),
obliczamy w nast puj cy sposób:
t
t
t
t
ICK
ICKUS
KUSD
RKUSD ====
,
(21)
gdzie:
t
- numer okresu,
KUSD
t
- nominalny kurs dolara w złotówkach w okresie t,
ICKUS
t
- Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w USA w okresie t,
ICK
t
- Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce w okr. t.
Rysunek 1
ródło: opracowanie własne na podstawie danych z roczników statystycznych GUS i danych z
DataStream
Gdzie: KUSD – nominalny kurs dolara ameryka skiego w złotych
Analizuj c dane zawarte w tabeli 1 zauwa amy, e poziom cen dóbr
konsumpcyjnych w Polsce (
ICK) wzrósł z wysoko ci 1,0 w kwartale I 1993
roku do wysoko ci 3,579 w kwartale IV 2001 roku. Oznacza to, e siła
nabywcza złotówki z kwartału I 1993 roku była równa sile nabywczej 3.58
złotego w kwartale IV 2001 roku. Tym samym jedna złotówka z kwartału IV
2001 roku miała sił nabywcza 28 groszy z kwartału I 1993 roku (kolumna:
ICK01 w tabeli 1). Z drugiej strony stwierdzamy, i na skutek zmian poziomu
cen siła nabywcza 1 dolara ameryka skiego z kwartału I 1993 roku była równa
1,24 dolara w kwartale IV 2001 roku. Oznacza to, e 1 dolar z kwartału IV
2001 roku miał moc nabywcz około 81 centów w kwartale I 1993 roku
(kolumna: ICKUS01 w tabeli 1). Dziel c nominalny kurs dolara przez poziom
Nominalny kurs USD wyra ony w PLN
w okresie od I kwartału 1993 r. do IV kwartału 2001 r.
1,6000
2,1000
2,6000
3,1000
3,6000
4,1000
4,6000
19
93
Q1
19
93
Q3
19
94
Q1
19
94
Q3
19
95
Q1
19
95
Q3
19
96
Q1
19
96
Q3
19
97
Q1
19
97
Q3
19
98
Q1
19
98
Q3
19
99
Q1
19
99
Q3
20
00
Q1
20
00
Q3
20
01
Q1
20
01
Q3
KUSD
11
cen okre lony przez ICK01 wyznaczamy kurs dolara wyra ony w cenach
krajowych z kwartału IV 2001 roku (kolumna:
RKUSD1 w tabeli 1).
Zauwa my, e w tak ustalonych cenach kurs dolara w kwartale I 1993 roku
wyniósł 5,83 złotych. Analizuj c rysunek 2 zauwa amy, e urealniony w ten
sposób kurs wykazywał gwałtowny spadek w latach 1993-1995 oraz
stosunkowo du stabilizacj w latach 1996-2000. W 2001 roku tak obliczony
kurs ponownie wykazał znaczny spadek. Celem wyznaczenia realnego kursu
dolara wielko ci
RKUSD1 zostały skorygowane o zmian poziomu cen w
USA. W rezultacie, zgodnie z wzorem 21, wyznaczono realny kurs dolara
skorygowany zmian siły nabywczej złotówki w Polsce i zmian siły
nabywczej dolara w USA. Wielko ci te zamieszczono w kolumnie
RKUSD w
tabeli 1. Zrozumiałym wydaje si , i uwzgl dnienie inflacji ameryka skiej
zmniejszyło dynamik zmian realnego kursu dolara. Analizuj c dane dotycz ce
dynamiki rocznej kursu dolara oraz poziomu cen w Polsce i USA stwierdzamy,
e na dynamik kursu dolara główny wpływ miała dynamika zmian cen w
Polsce. Dynamika zmian cen w USA wpłyn ła jedynie na obni enie si
dynamiki zmian realnego kursu, co dodatkowo odczyta mo emy z rysunku 2.
Rysunek 2
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych z roczników GUS oraz DataStream
Gdzie: RKUSD1 – kurs dolara urealniony poziomem cen w Polsce,
RKUSD - kurs dolara urealniony poziomem cen w Polsce i USA.
Zmiany dynamiki realnego kursu dolara miały charakter
nierównomierny. Przekona si o tym mo emy analizuj c roczne dynamiki
nominalnego i realnego kursu dolara, zmiany cen dóbr konsumpcyjnych w
Polsce i w USA, które zawarte zostały w tabelach 2, 3, 4 i 5. Z tabeli 5 wynika,
e roczna dynamika realnego kursu dolara w 1994 roku była równa 2.3%.
Zauwa my, e w roku 1994 w porównaniu z rokiem 1993 kurs nominalny
Urealnine kursy USD wyra one w PLN
w cenach z IV kwartału 2001 roku
3,7000
4,2000
4,7000
5,2000
5,7000
6,2000
19
93
Q1
19
93
Q3
19
94
Q1
19
94
Q3
19
95
Q1
19
95
Q3
19
96
Q1
19
96
Q3
19
97
Q1
19
97
Q3
19
98
Q1
19
98
Q3
19
99
Q1
19
99
Q3
20
00
Q1
20
00
Q3
20
01
Q1
20
01
Q3
RKUSD
RKUSD1
12
rednio wzrósł o 25,79%. Zmianie tej towarzyszył 32,15% wzrost poziomu cen
w Polsce oraz 2,6% wzrost poziomu cen w USA. W rezultacie realny kurs
zmalał (patrz tabela 5). Najwi kszy spadek realnego kursu dolara
obserwowali my w 1995 roku. Wówczas to realny kurs zmalał o 14,3%.
Nast piła, wi c szczególnie wysoka aprecjacja złotówki wzgl dem dolara
ameryka skiego. Na aprecjacj t zło ył si stosunkowo niski (6,7%) wzrost
nominalnego kursu dolara przy wysokim poziomie inflacji w Polsce (28%) i
małej inflacji w USA (2,8%). Aprecjacj złotówki wzgl dem dolara
zaobserwowali my równie w 1996 roku. Wówczas to realny kurs dolara
zmalał o około 4,5%. W roku 1997 nast piła 8,2% deprecjacja złotówki
wzgl dem dolara. Kurs nominalny wówczas wzrósł a o 21,5%, natomiast
inflacja w Polsce wyniosła 14,9% oraz 2,3% w USA. W latach nast pnym
najwi ksza deprecjacja złotówki miała miejsce w 2001 roku. Realny kurs dolara
zmalał wówczas o około 8,1%. Na fakt ten zło yły si ponad 5% spadek kursu
nominalnego oraz zaledwie 5,5% wzrost poziomu cen w Polsce przy 2,9%
wzro cie poziomu cen w USA. Potwierdza to wnioski, które formułowali my w
oparciu o rysunek 2 dotycz cy urealnionego kursu dolara ameryka skiego w
złotówkach w cenach z kwartału IV 2001 roku.
Tabela 2
Roczna dynamika wzrostu nominalnego kurs dolara w latach 1993-2001
Okres
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Kwartał I
1,3410 1,1097 1,0498
1,1839
1,1655 1,0709
1,0940
0,9941
Kwartał II
1,3310 1,0566 1,1229
1,1902
1,0825 1,1516
1,1053
0,9113
Kwartał III 1,2207 1,0602 1,1315
1,2570
1,0306 1,1186
1,1056
0,9604
Kwartał IV 1,1493 1,0439 1,1439
1,2306
0,9981 1,2014
1,0781
0,9061
rednia
1,2579 1,0673 1,1114 1,2151
1,0673 1,1346 1,0957
0,9423
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1
Tabela 3
Roczna dynamika wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych
w Polsce latach 1993-2001
Okres
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Kwartał I
1,3081 1,3302 1,2060
1,1720
1,1390 1,0620
1,1030
1,0670
Kwartał II
1,3169 1,3178 1,1973
1,1510
1,1310 1,0640
1,1000
1,0660
Kwartał III 1,3320 1,2572 1,2018
1,1430
1,1120 1,0720
1,1080
1,0490
Kwartał IV 1,3290 1,2200 1,1910
1,1320
1,0920 1,0920
1,0920
1,0370
rednia
1,3215 1,2805 1,1990 1,1494
1,1184 1,0724 1,1007
1,0547
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1
13
Tabela 4
Roczna dynamika wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych
w USA w latach 1993-2001
Okres
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Kwartał I
1,0256 1,0284 1,0278
1,0296
1,0150 1,0166
1,0327 1,0341
Kwartał II
1,0238 1,0309 1,0283
1,0232
1,0158 1,0207
1,0331 1,0342
Kwartał III 1,0285 1,0266 1,0290
1,0220
1,0158 1,0233
1,0349 1,0270
Kwartał IV 1,0263 1,0267 1,0318
1,0189
1,0150 1,0264
1,0340 1,0191
rednia
1,0260 1,0281 1,0292 1,0234
1,0154 1,0217
1,0337 1,0286
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1
Tabela 5
Roczna dynamika wzrostu realnego kursu dolara
w Polsce w latach 1993-2001
Okres
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Kwartał I
1,0514 0,8579 0,8947
1,0401
1,0386 1,0252
1,0243 0,9634
Kwartał II
1,0347 0,8266 0,9643
1,0581
0,9722 1,1048
1,0381 0,8842
Kwartał III 0,9426 0,8658 0,9688
1,1240
0,9414 1,0677
1,0327 0,9402
Kwartał IV 0,8875 0,8785 0,9910
1,1076
0,9278 1,1292
1,0208 0,8905
rednia
0,9767 0,8570 0,9540 1,0819
0,9691 1,0810
1,0290 0,9190
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1
Z danych zawartych w Tabeli 1 wynika, e na przestrzeni
analizowanych lat nominalny kurs dolara wzrósł z poziomu 1,6283 PLN do
poziomu 4,0806 PLN, co oznaczało wzrost o 150,6%. W tych samych latach
poziom cen w Polsce wzrósł o 257,9% a wzrost poziomu cen w Stanach
Zjednoczonych wyniósł 24,06%. Wykorzystuj c wzór (19) stwierdzamy, e
zgodnie z teori parytetu siły nabywczej pieni dza kurs dolara powinien
wzrosn w przybli eniu o:
257,9% - 24,06% = 233,84%.
Z powy szego wynika, e w latach 1993-2001 nast piła aprecjacja złotówki
wzgl dem dolara ameryka skiego o około:
233,84% - 150,6% = 83,24%
Oznacza to, e wymieniaj c na dolary w roku 2001 waloryzowane o poziom
inflacji w Polsce złotówki z 1993 roku, w roku 2001 mo na było naby na
rynku ameryka skim o 83,24% wi cej towarów, ani eli przy wymianie tych
złotówek w 1993 roku.
4. Wnioski ko cowe
Z przeprowadzonej w artykule analizy zmiany kursu dolara
ameryka skiego na walutowym rynku polskim okresie od I kwartału 1993 roku
14
do IV kwartału 2001 roku wynika,
e hipoteza parytetu siły nabywczej nie
potwierdziła si w przypadku kursu wymiennego dolara na złotówki.
Oznacza to, i
tempo wzrostu nominalnego kursu dolara było przeci tnie
wolniejsze od tempa wzrostu poziomu cen w Polsce skorygowanego o
tempo wzrostu cen w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Nale y
wi c uzna , e o kursie dolara w Polsce, obok takich czynników jak poziom
cen, musiały decydowa inne czynniki.
BIBLIOGRAFIA
[1] Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997.
[2] Begg D., Fisher S., Dornbusch R.: Ekonomia t.2, PWE, Warszawa 1992
[3] Burda M., Wyplosz Ch.: Makroekonomia. Podr cznik europejski, PWE,
Warszawa 1995.
[4] Dornbusch R., Fischer S., Sparks G.R.: Macroeconomics, Third Canadian Edition,
McGraw-Hill Ryerson Limited, Toronto 1989.
[5] Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press 1999.
[6] Hall R. E., Taylor J.B.: Makroekonomia - teoria, funkcjonowanie i polityka, PWN,
Warszawa 1995
[7] Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych,
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002.
[8] Ossowski J.Cz.: Ekonometryczna analiza kursu dolara w Polsce w latach 1993-
2000, w: Gospodarka Polski w okresie transformacji, red. naukowa Dominiak P.,
Wydawnictwo Wydziału Zarz dzania i Ekonomii, Politechnika Gda ska, Gda sk
2000.
[9] Pietrzak B., Pola ski Z.: System finansowy w Polsce, lata dziewi dziesi te,
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 1999.
[10] Roth P.: Rynki walutowe i pieni ne, Warszawa, Dom Wydawniczy ABC 2000.