1. Pojęcie „administracja” 

- wszelka zorganizowana działalność, służąca do osiągnięcia pewnych celów. 

Inaczej mówiąc administracja jest planową, celową i trwałą działalnością. Wyróżniamy adm.: 1) prywatną-
organizacja prowadzona przez jednostkę, w jej interesie lub interesie osób trzecich; 2) państwową- celowa, 
trwała działalność państwa do wyznaczonych celów; 3) publiczną- sprawowana przez organy państwowe 
jak i związki publicznoprawne (samorządowe) i inne podmioty administracji w interesie zbiorowym, 
publicznym. Pojęcie adm. publicznej obejmuje państwowe podmioty adm. jak również pozostałe, które 
spełniają funkcje tejże adm. W teorii wyróżniamy adm. w ujęciu a) podmiotowym- są to organy adm. oraz 
inne podmioty wykonujące określone funkcje z zakresu adm. publicznej, np. terenowe organy adm. 
rządowej, organy samorządu terytorialnego, b) przedmiotowym- jest to taka działalność państwa, której 
przedmiotem są sprawy administracji, a więc zadania i kompetencje z zakresu władzy wykonawczej, c) 
formalnym- jest to cała działalność wykonywana przez podmioty adm. bez względu na jej charakter. 
Rozróżnienie między administracją w ujęciu podmiotowym a przedmiotowym polega na przydzieleniu 
określonych działań państwa określonym organom państwowym (zasada podziału władzy). Zadania 
administracyjne wykonują także organy ustawodawcze oraz wymiaru sprawiedliwości (oprócz org. adm.), 
które są uprawnione do stanowienia prawa. Wg definicji negatywnej, administracją jest każda działalność 
państwowa nie będąca działalnością ustawodawczą i sądowniczą, a więc ustawodawstwo polega na 
stanowieniu norm prawnych (ustawa) a adm. na ich wykonywaniu. Definicja ta wywodzi się od zasady 
podziału władzy. Wg M. Kuleszy „Przez administrację publiczną rozumie się zespół działań, czynności i 
przedsięwzięć organizatorskich i wykonawczych, prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego 
przez różne podmioty, organy i instytucje, na podstawie ustawy i w określonych prawem formach”. 

2. Sposoby definiowania administracji publicznej 

Administrację publiczną można traktować jako pewną całość z 

punktu widzenia organizacyjnego, funkcjonalnego i prawnego. W teorii wyróżnia się administrację publiczną w ujęciu 
organizacyjnym (podmiotowym), materialnym (przedmiotowym) i formalnym.   Administrację publiczną w ujęciu 
organizacyjnym stanowi ogół podmiotów administracji, a więc organy administracji i inne podmioty wykonujące określone 
funkcje z zakresu administracji publicznej. Zaś w ujęciu materialnym jest taka działalność państwa, której przedmiotem są 
sprawy administracyjne albo inaczej zadania i kompetencje w zakresie władzy wykonawczej. Administracją publiczną w 
rozumieniu formalnym jest cała działalność wykonywana przez podmioty administracji bez względu na to, czy ma ona 
charakter administracyjny czy też nie ma tego charakteru.

   

Definicja administracji publicznej 

- jest sprawowana przez państwo w najszerszym tego słowa znaczeniu, a więc przez 

organy państwowe, jak i związki publicznoprawne (związki samorządowe) i inne podmioty administracji. A publ. można 
traktować jako pewną całość z punktu widzenia organizacyjnego, funkcjonalnego i prawnego. Jest to działalność  o  charakterze: 
*władczym – korzystanie z instytucji władztwa administracyjnego; *ciągłym i trwałym– działania o charakterze powtarzalnym, a 
nie jednorazowym, której realizacja się nie ciągnie; * regulującym – kształtuje rzeczywistość poprzez wprowadzenie regulacji 
(aktów generalnych); *organizatorskim – organizacja życia społecznego; *kierowniczym – wykonuje z autorytetu państwa 
jednostronne organizowanie; *swoistym – posiada wszystkie w.w. cechy, którymi nie mogą charakteryzować się inne działania. 
A. nie zawsze działa władczo.

               

4.Cechy administracji publicznej. 

Możliwe jest ustalenie typowych cech administracji takich, które nie 

muszą występować stale, lecz pojawiają się regularnie i w skutek tego są istotne dla samej istoty 
administracji. 
1.Administracja jest zjawiskiem społecznym. Przedmiotem administracji jest współżycie społeczne. 
Administracja musi zajmować się sprawami wspólnoty i członkami tej wspólnoty. Z faktu tego wynika 
ukierunkowanie administracji na interes publiczny. Interes publiczny nie jest ustalony raz na zawsze, lecz 
jest zmienny w czasie, a nawet w danym czasie jest rozumiany niejednolicie. Interes publiczny może się 
całkowicie lub częściowo pokrywać z interesami indywidualnymi, ale może też się im przeciwstawiać. 
Przy ustaleniu interesu publicznego  należy uwzględnić interesy poszczególnych jednostek, zważywszy, że 
istnieją określone zasadnicze prawa człowieka. 
2.Administrację cechują aktywność, inicjatywa, działalność ukierunkowana na przyszłość. Ta cech 
występuje wyraźnie, gdy administracja wykonuje ustawy. To, co ustawodawca określa generalnie i 
abstrakcyjnie, administracja ma przekształcić w rzeczywistość. Administracja nie ogranicza się tylko do 
wykonywania ustaw, lecz wykonuje wiele zadań, które nie są ustalone w drodze ustaw, ale wynikają 
ogólnie z jej zadań, np. budowa dróg publicznych. W tym zakresie administracja może rozwijać swoją 
inicjatywę i podejmować działania według własnych wyobrażeń. Cała działalność administracji publicznej 
jest poddana kontroli.  Ta cecha odróżnia administrację od wymiaru sprawiedliwości. Niezawisły sędzia 
rozpoznaje sprawy ale ich nie kreuje. Natomiast administracja realizuje określone cele państwa bądź 
związków publicznoprawnych; kształtuje przez to przyszłość. Jest to zasadnicza cecha administracji, która 
odróżnia ją od wymiaru sprawiedliwości. Konieczność kształtowania przyszłości wymaga jednolitego 
kierownictwa. 

3.Administracja podejmuje konkretne środki do uregulowania spraw jednostkowych i urzeczywistnienia 
określonych przedsięwzięć. Ta cecha odróżnia administrację od ustawodawstwa, które ukierunkowane jest 
na wydawanie generalnych i abstrakcyjnych uregulowań i przez to obejmuje wielość przypadków. 

5. Podstawowe zasady administracji publicznej 

Cztery podstawowe zasady A Publ. dotyczące 

funkcjonowania A w państwach praworządnych:- działanie A na podstawie przepisów praw 
obowiązujących w danym państwie

 

A nie może działać, gdy przepisy prawne na to nie pozwalają 

(Współczesna zasada

),

 

- działalność A. ma charakter wykonawczy. A wpisuje się w trójpodział władzy (3-

wykonawczą)

, 

- cała działalność ma być podobna niezawisłości sądu (musi istnieć system, który zapewni 

możliwość tego działania)

,

 

- zasada odpowiedzialności prawnej organów i osób, które wykonują działania 

A (ponoszenie odpowiedzialności cywilnej, karnej, prawnej, dyscyplinarnej osób pełniących funkcje 
publiczne. 

6. Administracja publiczna a administracja prywatna 

A. Prywatna: - cele wąskie dotyczące jakichś 

jednostkowych spraw, - zadania wewn., działa wewnątrz określonego podmiotu, realizacja celów wewnątrz 
podmiotów, - motywem działania jest ochrona interesu indywidualnego, jednostkowego, - cele działania 
wyznacza rynek (jak będzie wygodna), - podstawa prawa działania opiera się na prawie prywatnym 
(handlowym, cywilnym), prowadzona w imieniu właściciela, ma charakter przejściowy, związana z bytem 
spółki; A. publ.: -szerokie cele, - zadania zewn., np. organ wydający prawo jazdy, działa wobec podmiotów 
innych, - motywem działania jest ochrona interesu publ., ogólnego, cele działania wyznacza państwo 
poprzez odpowiednie normy prawne, - podstawa prawa działania opiera się na prawie adm., publ., działa 
zawsze w imieniu państwa czy innych związków, np. samorządu, ma charakter trwały (cel musi być 
zrealizowany do końca, zadanie przyjmuje inny organ)

7. Władztwo administracyjne 

Działalność jednostki lub grupy jednostek (kolegium) jest uważana za 

działalność państwa tylko wówczas, gdy istnieje norma prawna nakazująca traktować oznaczoną 
działalność jako działalność państwa. Działalność państwa jest częścią porządku prawnego. Aktom 
prawnym wydanym przez organy państwowe przysługuje moc obowiązująca, zaś możność użycia 
zorganizowanego przymusu państwowego jest sankcją tej mocy. Jednostka czy grupa jednostek działająca 
jako organ państwa ma możność przeprowadzić swoje zarządzenia w drodze przymusu państwowego. Z tej 
przyczyny można stwierdzić, iż organy państwa posiadają władztwo. Należy podkreślić, iż nie chodzi tutaj 
tylko o przymus pośredni, bowiem każda jednostka pokrzywdzona, która uzyskała wyrok sądowy na swoją korzyść ma prawo do 
tego, aby organy państwowe przeprowadziły egzekucję jej praw. W przypadku administracji publicznej chodzi o to, że organy 
administracyjne mogą same, bez ingerencji sądów, stosować przymus dla przeprowadzenia swoich zarządzeń. 
Administracja publiczna dysponuje więc środkiem, który nie przysługuje innym rodzajom administracji (np. administracji 
przedsiębiorstw prywatnych, organizacji społecznych): możnością użycia bezpośrednio przymusu, będącą wynikiem 
posiadania przez państwo monopolu używania siły fizycznej, możnością stosowania władztwa Państwo może udzielać władztwa - 
w zakresie przez siebie ustalonym -innym podmiotom sprawującym w oznaczonym zakresie administrację publiczną. Chodzi tutaj 
o samorządy różnego typu (terytorialny, gospodarczy, zawodowy itd.), czy inne podmioty pełniące funkcje administracji 
publicznej w zleconym im zakresie. Również rozstrzygnięcia tych podmiotów, oczywiście w oznaczonym ustawowo zakresie, 
korzystają z przywileju egzekwowania ich przy użyciu przymusu państwowego wprost bez potrzeby zwracania się do sądu. Podkreślić 
należy, że chodzi tu o rozstrzygnięcia podejmowane tylko w zakresie powierzonych lub zleconych im przez państwo funkcji 
administracji publicznej.Władztwo to nazywa się władztwem administracyjnym (imperium). Pod tym określeniem rozumieć 
należy prawo użycia przymusu bezpośredniego przez organy administracyjne dla zrealizowania ich jednostronnych zarządzeń 
(rozstrzygnięć). Widzimy, że objawy woli organów państwowych różnią się od objawów woli osób fizycznych i innych 
podmiotów prywatnych tym, że za nimi stoi możność użycia bezpośrednio przymusu. Dodajmy, że objawy woli organów 
administracyjnych, a zwłaszcza akty administracyjne, korzystają z domniemania ważności. Podmiot, którego akt dotyczy, jest 
zobowiązany dostosować się do niego, a jedynie inny organ państwowy, z reguły organ wyższego stopnia, posiadający 
odpowiednie kompetencje, może taki akt znieść albo zastąpić innym aktem, zwalniając w ten sposób adresata aktu od 
obowiązku zastosowania się do aktu poprzedniego. Należy jednak zaznaczyć, że administracja publiczna może działać rów-
nież przy pomocy środków dostępnych osobom fizycznym, mimo iż czyni to w celu realizacji swoich zadań ustalonych 
przepisami prawa. I tak, np.: 1. państwo może nabyć przez zawarcie stosownej umowy, nieruchomość niezbędną pod budowę 
autostrady, bądź   2. państwo nabywa nieruchomość pod budowę wspomnianej autostrady w drodze wywłaszczenia, a więc z 
mocy decyzji (aktu administracyjnego) o wywłaszczeniuW obu przypadkach państwo wykonuje czynności z zakresu 
administracji publicznej; w pierwszym przypadku przez zastosowanie czynności cywilnoprawnej, a w drugim - przez wydanie 
aktu administracyjnego (czynność administracyjnoprawną). Przykłady takie można mnożyć. Czynności cywilnoprawne 
dostępne są osobom fizycznym i innym podmiotom nie będącym organami administracji publicznej

8. Postacie administracji publicznej 

– 

klasyfikacja i rodzaje:- klasyfikacja oparta o podział terytorialny 

kraju: *centralna (ogólnopaństwowa) – A, która obszarem swojego zainteresowania obejmuje obszar 

całego państwa; *terytorialna (terenowa czy regionalna) – ma węższy zasięg oddziaływania, jej 
funkcjonowanie ogranicza się do określonej jednostki podziału terytorialnego kraju, np. województwa, 
powiaty, gminy; 

-

 klasyfikacja z zakresu zadań administracji: *ogólna – A, która wykonuje całość lub 

większość zadań publicznych na danym terenie; *specjalna – A, którą charakteryzuje wąsko określony 
zakres zadań publ., np. A wojskowa, morska, górnicza, inspekcje ochrony środowiska; 

-

 klasyfikacja z 

punktu widzenia charakteru jej zadań: *A władcza – A reglamentacyjna czyli klasyczna. Wykonuje zadania 
dystrybucyjne i reglamentacyjne, korzystająca z władczych form działania (reglamentacja – ograniczenie, 
np. wykonywania zawodów); A świadcząca (niewładcza, zawiadowcza) – A, która ma zapewniać 
obywatelom pewnych korzyści, świadczeń, zaspakajanie potrzeb jednostek, np. pomoc społeczna, oświata. 
Wcześniej A niewładcza, gdyż nie stosowano przymusu. Teraz patrzymy na charakter, działania, które 
przynoszą korzyści, np. przyznanie dodatku mieszkaniowego. Wzajemne uzupełnianie się A władczej i 
świadczącej – nie ma takiego państwa, w którym działałaby A wł. I św. 

–

 

klasyfikacja ze względu na 

kryterium funkcji, którą A pełni w interesie publ.: *władcza (porządkowa, reglamentacyjna); *świadcząca; 
*A wykonująca uprawnienia właścicielskie – A nie wykonuje wyłącznie władzy, ale działa jak właściciel, 
np. w imieniu Skarbu Państwa lub jednostki Samorządu Teryt: droga gminna jest własnością gminy. 

– 

Klasyfikacja oparta o przepisy prawa materialnego.

9. Pojęcie prawa administracyjnego. 

Podmiotowe określ. Prawa adm.: jest to zespół norm, które regulują 

administracyjną działalność państwa. Jako punkt wyjścia przy tym określeniu bierze się treść działania- 
administrowania. Podmiotowe określenie: Prawo adm. jest to zespół norm prawnych, regulujących te 
stosunki społeczne, które wynikają w toku działalności organów administracyjnych. Ogólnie można 
powiedzieć, że prawo adm. jest gałąź prawa, która reguluje działalność organów państwowych, 
podejmowanych w celu wykonywania ustalonych prawem zadań organizatorskich, wypełnianych w 
swoistych formach działania. Prawo adm. reguluje przede wszystkim stosunki między administracją a 
obywatelami i tworzy prawa i obowiązki obywateli ale zawsze wobec adm. Normy prawa 
administracyjnego dzielimy na: 1) ze względu na regulowaną tematykę: a) normy bezpośrednio dotyczące 
aparatu adm. tworzą ustrojowe prawo adm.; b) normy bezpośrednio dotyczące toku działania organów 
adm.- tworzą procedurę adm.; c) normy, które dotyczą konkretnych działów adm. publicznej- materialne 
pr. adm., normy te tworzą szczegółową część pr. adm., np. prawo budowlane; 2) ze względu na charakter 
stosunku łączącego organ stosujący normę z adresatem: a) normy regulujące stosunki ze sfery zewnętrznej 
tj. między organem adm. i innymi podmiotami adm. z jednej strony a obywatelami i osobami prawnymi z 
drugiej; b) normy regulujące stosunki wewnątrz systemu organizacji adm. publicznej- stosunki te zachodzą 
między organami a instytucjami państwowymi wzajemnie.  
           

10. Podział prawa administracyjnego

: - oparty o kryterium przedmiotu regulacji norm: *prawo ustrojowe 

(kto działa?) – normy związane z regulacją kwestii organizacyjnych aparatu ustrojowego, jakie organy (np. 
wojewoda), jednostki pomocnicze, relacje między strukturami; *formalne (procesowe, proceduralne-jak 
działa?)-trzy elementy pr.A formalnego: /regulacja wydawania kodeksów rozstrzygnięć, /regulacja przy 
przymusowym wykonywaniu obowiązku (egzekucja), /postępowanie sądowo-administracyjne – zbadanie 
legalności czynności; *materialne (merytoryczne) co jest przedmiotem działania? Szczegółowa część 
prawa adm. – normy określają treść prawa i obowiązków, sposób zachowania adresatów tego związku. 
Najbardziej rozbudowana część.- z punktu widzenia kryterium relacji między organem działającym i 
adresatem działania. *prawo adm. sfery zewn. – normy, które regulują stosunki między podmiotami, które 
nie są sobie organizacyjnie poddane(podporządkowane), *prawo adm. sfery wewn.- regulują stosunki 
między organami i wewnątrz organów

 11. 

Prawo administracyjne a inne gałęzie prawa 

Trudności w rozgraniczeniu pojawiają się wówczas, gdy 

istnieją bliższe związki między prawem administracyjnym a inną gałęzią prawa. Dotyczy to przede 
wszystkim prawa konstytucyjnego i prawa cywilnego. Prawo administracyjne i prawo konstytucyjne należą 
do dziedzin prawa publicznego, która dotyczy ustroju i działań organów państwa podejmowanych w 
interesie publicznym. Z tego faktu można wyprowadzić wniosek- „pod względem teoretycznoprawnym 
prawo konstytucyjne i administracyjne stanowią jedność, bowiem posługują się tymi samymi 
konstrukcjami, metodami i regułami. Konstytucja jest głównym normatywnym źródłem ustroju i działań 
administracji, a także prawną podstawą nieustannego procesu wyważania interesów ogólnych i 
indywidualnych, co jest jurydyczną treścią zadań wykonywanych przez administrację”. Można stwierdzić, 
że normy prawa konstytucyjnego stanowią punkt wyjścia dla norm prawa administracyjnego; dotyczy to 
zwłaszcza regulacji prawnej dotyczącej ustroju administracji, np. prawo konstytucyjne zajmuje się Radą 
Ministrów z punktu widzenia jej pozycji w systemie organów państwa, natomiast prawo administracyjne- 
pozycją tego organu w systemie organów administracji i jego rolą w procesie administrowania. 
Przeważającą większość norm prawa administracyjnego, zwłaszcza prawa materialnego i procesowego nie 

wykazuje tak ścisłych związków z prawem konstytucyjnym i dlatego do tej grupy norm nie należy odnosić 
sformułowania, iż stanowi ona skonkretyzowane prawo konstytucyjne. Najtrudniej jest odgraniczyć prawo 
administracyjne od prawa cywilnego. Problem ten w doktrynie niemieckiej jest ujmowany jako 
rozgraniczenie prawa publicznego od prawa prywatnego. W doktrynie niemieckiej podkreśla się, że ani 
nauka, ani praktyka nie wyjaśniły różnic między prawem publicznym a prawem prywatnym w sposób 
wystarczający. Pojawiło się wiele różnych teorii w sprawie podziału prawa na publiczne i prywatne, można 
je ująć w trzech grupach: 1.teoria interesu- wywodząca się z prawa rzymskiego, prawo publiczne służy 
interesowi publicznemu, natomiast prawo prywatne urzeczywistnia interesy prywatne. 2.teoria 
podporządkowania- jako kryterium rozgraniczenia przyjmuje charakter stosunku prawnego. Gdy występuje 
stosunek prawnej nadrzędności państwa i podporządkowania obywatela, to wtedy mamy do czynienia z 
prawem publicznym, a gdy zaś pozycja stron stosunku prawnego jest równa- to wtedy chodzi o prawo 
prywatne. 3.teoria podmiotu (teoria praw specjalnych)- do prawa publicznego należą te normy prawne, 
które uprawniają lub zobowiązują podmioty dysponujące władztwem państwowym; zaś normy prawne, 
które mogą uprawniać lub zobowiązywać każdego należą do prawa prywatnego. Żadna z tych teorii nie jest 
zadawalająca, co do każdej zgłaszane są zastrzeżenia.Za uzasadnione należy uznać stanowisko, że trzon 
prawa administracyjnego stanowią te przepisy, które mogą stanowić podstawę powstania stosunku 
administracyjnoprawnego .Według J. Łętowskiego „nie istnieje żadna materialna nieprzekraczalna granica 
między prawem cywilnym a administracyjnym, a o każdorazowej kwalifikacji konkretnego stosunku 
prawnego powinna decydować analiza jego treści i przyjętej przez ustawodawcę metody rozwiązywania 
powstających na jego tle konfliktów. Trzeba odrzucić przekonanie, że stosunek prawny zawsze musi być 
albo prywatno- albo publicznoprawny, nie może być natomiast nigdy publiczno- i prywatnoprawny 
łącznie”. 
  

12. Pojęcie stosunku prawnego i administracyjno prawnego

  Pojęcie stosunku prawnego wyjaśnia teoria prawa. Termin 

„stosunek prawny" odnoszonyjest do różnego rodzaju stosunków między jakimiś podmiotami, powstających ze względu na 
obowiązujące normy prawne. Ogólnie można powiedzieć, że „termin ten odnoszonyjest do wszelkich takich stosunków, w 
których wyznaczona przez normy prawne sytuacja prawna jakiegoś podmiotu jest połączona w taki czy inny sposób z sytuacją 
prawną drugiego"

1

.Gdy podmiot administracji występuje wobec innego podmiotu, np. wobec obywatela, gdy żąda od niego 

jakiegoś świadczenia bądź nakłada nań obowiązek albo na coś mu zezwala, to wtedy nawiązuje z tym podmiotem stosunek 
prawny. Stosunki między państwem i działającymi w jego imieniu podmiotami administracji publicznej a obywatelami i 
innymi podmiotami oparte są na normach prawa administraqjnego i dlatego te stosunki nazywaj się 
stosunkami administracjjnoprawnymi.  Stosunek administracyjnoprawny różni się od stosunku cywilnopraw-j 
nego tym, że administracja działa władczo, że może jednostronnie zadecydować o treści danego stosunku. 
Oczywiście, obywatel czy inny podmiot nie jest j pozbawiony prawa zaskarżania nakazów i zakazów 
administracji; może skorzystać z przysługujących mu środków prawnych (odwoławczych). Cechą charak-
terystyczną tego stosunku, różniącą go od stosunku cywilnoprawnego, jest nierównorzędność pozycji 
podmiotów tego stosunku, możność decydowania o treści tego stosunku przez podmiot 
administrujący.Warto zaznaczyć, że nie wszyscy teoretycy uznają przydatność instytucji stosunku 
administracyjnoprawnego i jej znaczenie poznawcze

2

. Sądzę, że instytucja stosunku administracyjnoprawnego 

ma znaczenie nie tylko teoretyczne, ale również jest przydatna dla praktyki, zwłaszcza dla orzecznictwa admini-
stracyjnego i sądu administracyjnego.  Dla pełniejszej charakterystyki stosunku administracyjnoprawnego na-
leży wskazać na przedmiot tego stosunku, jego podmioty oraz obowiązki  1uprawnienia. Przedmiot 
stosunku administracyjnoprawnego leży zawsze w sferze prawem określonych zadań administracji 
publicznej. Jest on objęty kompetencją jednego z podmiotów administracji. Podmiotami stosunku 
administracyjnoprawnego są: 1) zawsze organ (podmiot) administracji upoważniony do żądania 
określonego zachowania się albo świadczenia i   2)podmiot (osoba fizyczna lub prawna, jednostka 
organizacyjna), do którego skierowany jest nakaz lub zakaz albo który żąda określonego zachowania się od 
organu administracji. Podkreślić należy, że podmiotowości prawnej w zakresie prawa administracyjnego nie należy 
utożsamiać z osobowością cywilnoprawną. Podmiotowość w sferze stosunków administracyjnoprawnych jest wynikiem 
regulacji normami prawa administracyjnego. Dlatego podmiotem stosunku admini-stracyjnoprawnego może być np. komitet 
założycielski stowarzyszenia, mimo iż nie jest osobą prawną. W stosunku Administracyjnoprawnym jeden z podmiotów tego 
stosunku reprezentuje władztwo państwowe. Dlatego stosunek, o którym mowa, charakteryzuje się nierównorzędnością 
pozycji podmiotów tego stosunku. Ta „nierównorzędność podmiotów stosunku administracyjnoprawnego wynika stąd, iż 
prawo przyznaje jednemu z uczestników tego stosunku (organowi administracyjnemu) prawo orzekania, przesądzania o 
sprawie w sposób wiążący innych uczestników stosunku. W ten sposób organ administracyjny w pewnej mierze orzeka i «w 
swojej sprawie*. Ta sytuacja nie zachodzi w stosunku cywilnoprawnym"

3

. Tak kształtuje się sytuacja, gdy chodzi o stosunki 

administracyjnopraw-ne zaliczane do sfery zewnętrznej. Natomiast w sferze wewnętrznej pozycja poszczególnych 
uczestników stosunku administracyjnoprawnego może być różna, poczynając od wzajemnej podległości jednego uczestnika 
drugiemu aż do równorzędności podmiotów, np. w przypadku porozumienia zawartego przez niepodporządkowane sobie 
organy. Obowiązki i uprawnienia, będące treścią stosunku administracyjnoprawnego, mogą polegać na działaniu, znoszeniu 

lub zaniechaniu. O tym, jakie obowiązki mogą być nałożone i jakie uprawnienia mogą być przyznane, przesądzają przepisy 
prawa materialnego; nie może być tu dowolności. Obowiązki i uprawnienia wynikające ze stosunków administracyjno 
prawnych mają w zasadzie charakter osobisty i nie mogą być przenoszone na inne osoby, wygasają z chwilą śmierci osoby 
obowiązanej lub uprawnionej. Dlatego np. umowa między osobą obowiązaną a osobą trzecią w sprawie wypełnienia przez nią 
obowiązku wynikającego ze stosunku administracyjno prawnego - o ile jest w ogóle prawnie możliwa - wywiera skutki 
prawne wyłącznie w sferze prawa cywilnego. Umowa taka nie ma wpływu na stosunek admini-stracyjno-prawny; w 
postępowaniu egzekucyjnym zobowiązany nie może podnosić zarzutu, że obowiązek prawny - na mocy umowy - miała 
wykonać inna osoba, która jednak tego nie uczyniła. Ważnym wyjątkiem od tej reguły są podatki i roszczenia 
odszkodowawcze wobec państwa, które mogą przechodzić na następców prawnych.

13. Elementy stosunku administracyjno prawnego 

Zawiera 3 elementy: 1) przedmiotami są tylko te sprawy, 

które należą do kompetencji organów adm., których uregulowanie jest dopuszczalne w trybie nakazów i 
zakazów np. wydanie koncesji, odbycie służby wojskowej, poddanie się szczepieniom ochronnym; 2) 
podmiotami są: organy administracji upoważnione do żądania odpowiedniego zachowania się lub 
świadczenia oraz podmiot (osoba fizyczna lub prawna) do którego skierowany jest nakaz lub zakaz, który 
żąda określonego zachowania się od organu administracji. Organ adm. ma pozycję nadrzędną bo dysponuje 
władztwem adm.; 3) treścią stosunku adm. prawnego są uprawnienia i obowiązki polegające na działaniu, 
znoszeniu lub zaniechaniu. O obowiązkach i uprawnieniach przesądzają przepisy prawa materialnego. 
Mają one charakter osobisty i nie mogą być przenoszone na inne osoby (wygasają z chwilą śmierci osoby 
uprawnionej). Wyjątkiem są podatki i roszczenia odszkodowawcze wobec państwa, które mogą 
przechodzić na następców prawnych.

  

   
14. Sposoby nawiązania stosunku administracyjno prawnego  

Stosunki administracyjno prawne mogą 

powstać tylko na podstawie ustawowej, najczęściej jednak sama ustawa nie wystarczy, gdyż konieczna jest 
konkretyzacja w drodze aktu administracyjnego bądź przez zawarcie umowy administracyjnej. Ogólnie 
można powiedzieć, że stosunek administarcyjnoprawny może być nawiązany: 1.z mocy samej ustawy- 
powstają prawa i obowiązki w sferze podatkowej, obowiązku szkolnego, uczestników ruchu drogowego, 
użytkowników urządzeń publicznych itd.; 2)na podstawie aktu administracyjnego (na podstawie decyzji)- 
można odroczyć obowiązek szkolny bądź też wyrazić zgodę na wcześniejsze przyjęcie dziecka do szkoły.;
2a) na podstawie ugody administracyjnej- po jej zatwierdzeniu przez organ administracyjny- wywiera takie 
same skutki jak decyzja administracyjna; 3) na skutek działania faktycznego, np. gdy przez sam fakt 
dopuszczenia do korzystania z gminnego urządzenia publicznego powstaje stosunek prawny z 
uprawnieniami i obowiązkami gminy oraz osoby korzystającej 

15. Rodzaje stosunków administracyjno prawnych

 1. Stosunek administarcyjnoprawny wywołujący skutki 

na podstawie norm prawa materialnego. 2. Stosunek administracyjno prawny związany z postępowaniem 
administracyjnym. 3. Stosunek administarcyjnoprawny związany z postępowaniem przed sądem 
administracyjnym. Proceduralny stosunek administarcyjnoprawny, ma charakter stosunku czasowego, 
przejściowego. Podstawą prawną tego stosunku są normy proceduralne (przepisy o postępowaniu 
administracyjnym). Stosunek ten nawiązany zostaje z chwilą wszczęcia postępowania administracyjnego, a 
wygasa z momentem wydania ostatecznej decyzji administracyjnej. Proceduralny stosunek 
spornoadministracyjny. Podstawą prawną tego stosunku są przepisy prawa dopuszczające zaskarżanie 
aktów administracyjnych do sądu administracyjnego. Stosunek ten trwa od chwili zaskarżenia aktu 
administracyjnego do czasu wydania orzeczenia (wyroku, postanowienia) przez sąd. Dla stosunku 
spornoadministracyjnego charakterystyczna jest zrównanie pozycji podmiotów stosunku 
administracyjnoprawnego.  Z innego punktu widzenia można wyróżnić stosunki administracyjno prawne ad 
hoc i stosunki trwałe. 1. Ad hoc- odnoszą się do konkretnego, jednorazowego działania, jak np. okazanie 
dokumentu, dopuszczenie do przeprowadzenia kontroli obiektu budowlanego, czy zakładu pracy. 2. 
Trwałe- mają w praktyce większe znaczenie prawne. Mogą być związane z: -prawami osobistymi, jak np. z 
obowiązkiem szkolnym, obowiązkiem zasadniczej służby wojskowej bądź służby zastępczej, ze 
stosunkiem służbowym urzędnika itp.; -prawami majątkowymi, jak np. ze stałymi świadczeniami pomocy 
społecznej, obowiązkiem podatkowym itp.; -korzystaniem z zakładów użyteczności publicznej. Nie jest to 
podział ostry, gdyż taki nie jest możliwy. Dodać należy, że w związku ze sprawowaniem nadzoru 
występują, między organem nadzoru a podmiotem nadzorowanym, stosunki nadzoru, a w toku 
przymusowego wykonywania obowiązków administracyjnoprawnych- stosunki egzekucyjne, nawiązane 
między organem egzekucyjnym a zobowiązanym i wierzycielem.

          

16. Stosunek administracyjnoprawny a stosunek cywilnoprawny 

Stosunek adm. prawny różni się od 

stosunku cywilnoprawnego tym, że adm. działa władczo i że może jednostronnie zadecydować o treści 
danego stosunku, charakteryzuje się nierównorzędnością pozycji stron (podmiotów), a w stosunkach 

cywilnoprawnych występuje równorzędność stron. Stosunek adm.-prawny może powstać wbrew woli 
stron, a stosunek cywilnoprawny tylko w skutek zgodnej woli stron. Innym kryterium jest- gdy wystąpi 
spór w stosunku adm.-prawnym, jest on rozstrzygany przez jednego z uczestników stosunku prawnego. 
Jedna ze stron jest sędzią we własnej sprawie, ta sytuacja nie zachodzi w stosunku cywilnoprawnym- trzeba 
odwołać się do sądu.

    

II. Źródła prawa administracyjnego

17. Pojęcie źródeł prawa administracyjnego 

Źródłami poznania prawa są organy publikacyjne w których 

ogłaszane są akty normatywne, u nas są to dzienniki urzędowe, o których wydawaniu stanowi ustawa z 20 
lipca 2000r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych aktów prawnych. Źródła prawa w znaczeniu 
materialnym to wszystko co pośrednio lub bezpośrednio wpływa na treść prawa (stosunki społeczne, 
gospodarcze, panująca ideologia, zwyczaje). W znaczeniu formalnym – akt kompetentnego organu 
państwowego wydany w odpowiedniej formie i trybie. W każdym państwie istnieje więcej niż jeden rodzaj 
źródeł prawa. Dlatego wyłania się problem hierarchii źródeł prawa i ich systematyzacji. Przez system 
źródeł prawa danego państwa rozumie się całokształt jego źródeł we wzajemnym powiązaniu. Źródłami 
powszechnie obowiązującego prawa RP są Konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, 
ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa 
RP są na obszarze działania organów, które je ustanowiły akty prawa miejscowego. 

18.Podział źródeł prawa administracyjnego 

Źródła prawa administracyjnego możemy podzielić wg różnych 

kryteriów. Przyjmując jako kryterium podziału pozycję organu stanowiącego prawo wyróżniamy: a) źródła 
prawa stanowione przez centralne organy państwa- to organy władzy ustawodawczej (Sejm i Senat) oraz 
wykonawcze- Prezydent RP, RM, ministrowie; b) źródła prawa stanowione przez organy terenowe- to 
rządowe organy administracji ogólnej oraz organy samorządu terytorialnego. Z innego punktu widzenia 
źródła prawa można podzielić na: a)źródła prawa powszechnie obowiązującego (Konstytucja, ustawy, 
ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia). Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego 
zaliczyć trzeba akty zawierające generalne i abstrakcyjne normy, które tworzą zmieniają lub uchylają 
prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych; b) źródła prawa wewnętrznego (uchwały RM oraz 
zarządzenia Prezesa RM i ministrów), źródła prawa wewnętrznego regulują stosunki wewnątrz aparatu 
adm. publicznej. 

19. Cechy charakterystyczne źródeł prawa administracyjnego 

Termin źródło prawa nie jest jednoznaczny. 

Nadaje mu się różne znaczenia. Źródła prawa stanowią czynnik porządkujący normy prawne, ich 
wielką liczbę i wzajemny stosunek. W każdym państwie istnieje więcej niż jeden rodzaj źródeł prawa. 
Przez system źródeł prawa danego państwa rozumie się całokształt jego źródeł w ich wzajemnym powiązaniu, 
ujmowanym z punktu widzenia tego, co jest im wspólne i co je różnicuje. Źródła prawa adm. w znaczeniu 
prawniczym nie są inne niż źródła prawa wielu innych gałęzi prawa. Niektóre ze źródeł prawa - dotyczy to 
właściwie większości źródeł - pochodzą od organów adm. publ.; ich stanowienie stanowi istotny fragment 
działalności tych organów.

 

20. Konstytucja jako źródło prawa administracyjnego 

Według art.8 Konstytucji Konstytucja jest 

najwyższym prawem RP, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. 
Konstytucja jako źródło prawa powszechnie obowiązującego wiąże wszystkie organy władzy publicznej i 
wszystkich obywateli, a więc również organy administracji publicznej oraz inne podmioty administracji. 
Normy Konstytucji mają nadrzędne znaczenie zarówno dla kształtowania ustroju adm. publicznej jak i 
działalności adm., podstaw prawnych jej funkcjonowania oraz kontroli jej działań. Konstytucja określa, że 
ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, sądowniczej i wykonawczej. Istotne 
znaczenie dla prawa adm. mają przepisy Konstytucji RP zawarte w rozdziałach: -Ustrój państwa, 
-Wolność, prawa i obowiązki człowieka i obywatela, -Źródła prawa, -Rada Ministrów i administracja 
rządowa, -Samorząd terytorialny oraz –Organy ochrony państwowej i ochrony prawa. Konstytucja stanowi, 
że RP jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej, 
organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Konstytucja określa kompetencje 
Prezydenta RP, RM, Prezesa RM oraz ustala pozycję ministrów i innych członków rządu, wojewodów i 
samorządu terytorialnego; przesądza o istnieniu samorządu terytorialnego. Konstytucja stanowi iż 
podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina ,a inne jednostki samorządu regionalnego albo 
lokalnego i regionalnego określa ustawa. W drodze ustawy mogą być tworzone samorządy zawodowe.

21. Rola ustawy w procesie administrowania

 Ustawa zajmuje szczególne miejsce w procesie 

administrowania. Art.7 Konstytucji mówi, że „organy władzy publicznej działają na podstawie i w 
granicach prawa”. Adm. publiczna może legalnie działać, gdy działanie jej znajduje podstawy w 

obowiązujących ustawach. Dla adm. wynikają dwie ważne zasady: 1) zasada nadrzędności ustaw w 
systemie prawa, zgodnie z którą wszystkie inne źródła prawa muszą być zgodne z ustawami oraz 
materialnie powinny służyć ich wykonywaniu; 2) zasada wyłączności ustaw (wyłącznej materii 
ustawowej), zgodnie z którą najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów oraz dla życia 
obywateli sprawy powinny być rozstrzygane w drodze ustawowej. Realizacji tych podstawowych zasad 
służy teoria stopniowej budowy prawa. Cała budowa prawa jest budową stopniową. Na czele znajduje się 
Konstytucja, która normuje prawne warunki tworzenia ustaw i innych aktów prawnych. Konstytucję należy 
traktować jako akt nadrzędny. Ustawy wykonywane są przez rozporządzenia, decyzje, wyroki i umowy. 
Rozporządzenia i statuty mają charakter dwoisty- są zarówno aktami wykonawczymi jak i 
normotwórczymi. Hierarchiczna budowa porządku prawnego zakłada że akt niższej rangi nie może być 
sprzeczny z aktem wyższej rangi. Badaniem konstytucyjności ustaw oraz zgodności aktów niższej rangi z 
aktami wyższej oraz z ustawą zajmują się sądy konstytucyjne (u nas TK). 

                     

22. Akty normatywne z mocą ustawy.

 Obecnie Konstytucja z 1997r. przewiduje wydawanie rozporządzeń z 

mocą ustawy tylko w stanie nadzwyczajnym, tj. w czasie stanu wojennego. Jeżeli Sejm nie może zebrać się 
na posiedzenie Prezydent RP na wniosek RM wydaje rozporządzenie z mocą ustawy. Mogą one dotyczyć 
zasad działania organów władzy publicznej, ograniczenia wolności, praw człowieka i obywatela oraz 
podstaw, zakresu i trybu wyrównywania strat majątkowych wynikających z tych ograniczeń. Ograniczenia 
te muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia. Rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta 
RP podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Rozporządzenia te mają charakter 
powszechnie obowiązującego prawa. 
 

23. Umowa międzynarodowa

 jako źródła prawa administracyjnego. Konstytucja od 1997r. reguluje 

zagadnienie norm prawa międzynarodowego w polskim prawie wewnętrznym i administracyjnym. 
Ratyfikowane umowy międzynarodowe zaliczane są do źródeł prawa powszechnie obowiązującego, a po 
ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP stanowi część krajowego (wewnętrznego) porządku prawnego i jest 
bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Tylko umowy 
ratyfikowane są źródłami prawa powszechnie obowiązującego i częścią krajowego porządku prawnego. 
Ratyfikacja umów należy do Prezydenta RP. Niektóre umowy wymagają zgody wyrażonej w ustawie, np. 
umowy międzynarodowe dotyczące pokoju, sojuszy układów politycznych i wojskowych, wolności, prawa 
lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, członkostwa RP w organizacji 
międzynarodowej, znacznego obciążenia finansowego państwa. Umowa ratyfikowana za zgodą wyrażoną 
w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Istnieją umowy 
zatwierdzane przez RM i umowy resortowe, które nie wymagają ratyfikacji. Konstytucja dopuszcza 
przekazanie organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy 
państwowej w niektórych sprawach. Nastąpić to może na podstawie umowy międzynarodowej, której 
ratyfikacja wymaga szczególnego trybu. Umowy ratyfikowane przed wejściem Konstytucji z 1997r. uznaje 
się za umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. 

24. Pojęcie, charakter prawny i funkcje rozporządzenia. 

Rozporządzenia są aktami normatywnymi 

wydawanymi na podstawie upoważnień ustawowych przez organy władzy wykonawczej. Rozporządzenie 
jest źródłem prawa oraz formą działania adm. W hierarchii źródeł prawa zajmują pozycje niższą niż 
ustawa, chociaż też zawierają normy prawne powszechnie obowiązujące. Upoważnienie dla władzy 
wykonawczej ma na celu, odciążenie ustawodawcy parlamentarnego. Rozporządzenie nie może zastępować 
ustawy, lecz ją odciążać od szczegółów technicznych, uregulowań zmiennych w czasie. Rozsądne 
zastosowanie instytucji rozporządzeń nie prowadzi do utraty władzy przez parlament lecz przez jego 
odciążenie pozwala mu poświęcić więcej uwagi na rozstrzygnięcia o większej wadze politycznej. Na jedną 
ustawę przypada średnio ponad 7 rozporządzeń.       
  

25. Rozporządzenia (podmioty uprawnione do wydawania).

 Rozporządzenia są wydawane przez organy 

wskazane w Konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie, są to: Prezydent, 
RM, Prezes RM, ministrowie kierujący działami administracji rządowej, KRRiT, przewodniczący 
Komitetów: Badań Naukowych i Integracji Europejskiej, wojewodowie.  

26. Rozporządzenia (podstawa prawna wydawania).

 Rozporządzenia są wydawane na podstawie 

upoważnienia szczegółowego zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno 
określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz 
wytyczne dotyczące treści aktu. Organ upoważniony do wydawania rozporządzeń nie może przekazać 
swoich kompetencji innemu organowi. Wyróżniamy upoważnienia obligatoryjne i fakultatywne do 
wydawania rozporządzeń. Upoważnienia obligatoryjne stosuje się gdy organ upoważniony ma być 

zobowiązany do wydania- bez rozporządzenia nie byłoby możliwe wykonanie ustawy. Upoważnienie 
fakultatywne można zastosować gdy podmiotowi upoważnionemu zapewnia się swobodę korzystania z 
upoważnienia do wydawania rozporządzeń. można udzielić upoważnienia do wydawania rozporządzeń 
przez dwa lub więcej organów. Ustawa upoważniająca może przewidywać przy wydawaniu rozporządzeń 
współdziałanie innych podmiotów, polegające na udzieleniu zgody bądź zajęciu negatywnego stanowiska. 
 

27. Rozporządzenia (materia normowana).

 Rozporządzenie jest źródłem prawa będącym jednocześnie 

formą działania adm. Im niższa jest pozycja organu stanowiącego ten akt w systemie organów adm., tym 
bardziej bezpośrednio służy on wykonywaniu zadań adm. Rozporządzenie jest przydatne wówczas, gdy 
adm. w celu wykonania ustawy musi lub może regulować nie tylko indywidualne sprawy, ale znaczną 
liczbę równorzędnych przypadków. Rozporządzenie jest właściwa formą stanowienia prawa powszechnie 
obowiązującego. Obecnie instytucja rozporządzenia z mocą ustawy może pojawić się tylko w stanie 
nadzwyczajnym, tj. w czasie stanu wojennego. Rozporządzenia te mogą dotyczyć zasad działania organów 
władzy publicznej, ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela oraz podstaw, zakresu i trybu 
wyrównywania strat majątkowych wynikających z tych ograniczeń. Rozporządzenia (przygotowanie i 
publikacja). Rozporządzenia przygotowują te organy, które są upoważnione do ich wydawania. Warunkiem 
wejścia w życie rozporządzenia jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. W tekście ogłaszanego aktu 
należy podać podstawę prawną jego wydania, tj. należy powołać się na upoważnienie ustawowe. Jest to 
niezbędny element rozporządzenia, bez którego ogłoszenie i wejście w życie rozporządzenia nie jest 
możliwe. Rozporządzenie wchodzi w życie 14 dni po jego ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw o ile samo nie 
określa innej daty wejścia w życie.          
                 

28. Rozporządzenia (utrata mocy obowiązującej).

 Utrata mocy obowiązującej rozporządzenia nie nasuwa 

żadnych wątpliwości jeżeli rozporządzenia zostało wydane na czas określony lub w wyraźny sposób 
zostanie uchylone. Rozporządzenie traci moc obowiązującą, gdy przestaje obowiązywać ustawa 
zawierająca upoważnienie do jego wydania. Nowa ustawa może przewidywać, że „stare” dotychczasowe 
przepisy wykonawcze pozostają nadal w mocy tak długo dopóki nie zostaną wydane rozporządzenia do 
nowej ustawy albo do określonej daty, bądź przez pewien czas, np. przez okres 6 miesięcy od daty wejścia 
w życie nowej ustawy.

29. Rozporządzenia (kontrola legalności).

 Rozporządzenia poddawane są kontroli 

wewnątrzadministracyjnej i sądowej. Kontrole wewnątrzadm sprawuje RM, która na wniosek Prezesa RM 
może uchylić rozporządzenie ministra. Chodzi o kontrole legalności i celowości rozporządzeń. Kontrola 
wewnątrzadm dotyczy rozporządzeń stanowionych przez niektóre organy. Natomiast wszystkie 
rozporządzenia mogą być poddane kontroli abstrakcyjnej TK, który orzeka m.in. w sprawach zgodności 
przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe, a więc rozporządzeń z Konstytucją, 
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. Orzeczenia TK mają moc powszechnie 
obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia Trybunału w sprawach rozporządzeń ogłaszane są w Dzienniku 
Ustaw RP. Uruchomienie kontroli TK w stosunku do rozporządzeń może nastąpić przez wniesienie skargi 
konstytucyjnej. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach 
określonych w ustawie, wnieść skargę do TK w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu 
normatywnego, na którego podstawie są lub inny organ adm. publicznej orzekł ostatecznie o jego 
wolnościach lub prawach, albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.   Rozporządzenia 
Prezydenta RP o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego. Stan wojenny może wprowadzić 
Prezydent RP na wniosek RM w razie zagrożenia zewnętrznego państwa, zbrojnej napaści na terytorium 
RP, lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. 
Może go wprowadzić na części lub na całym terytorium RP, może też ogłosić częściową lub powszechną 
mobilizację. Ponadto w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub 
porządku publicznego, Prezydent może na wniosek RM wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 
dni stan wyjątkowy na części lub całym terytorium RP. Może także za zgoda Sejmu przedłużyć trwanie 
stanu wyjątkowego jeden raz i na okres nie przekraczający 60 dni. Nowa Konstytucja wprowadza trzy 
ważne ograniczenia dotyczące okresów trwania stanów nadzwyczajnych: 1) Prezydent ma konstytucyjny 
zakaz skrócenia kadencji Sejmu w tym czasie i w czasie 90 dni po jego zakończeniu, 2) nie może być w 
tym czasie przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, 3) nie mogą być w tym czasie przeprowadzone 
wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta. Rozporządzenie o 
wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent RP przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin 
od podpisania rozporządzenia. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, 
Prezydent na wniosek RM wydaje rozporządzenia z mocą ustawy. Rozporządzenia te podlegają 
zatwierdzeniu przez sejm na najbliższym posiedzeniu, mają one także charakter źródeł powszechnie 
obowiązującego prawa. Organem doradczym Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego 

bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. 

               

     

30. Charakter prawny uchwał organów centralnych 

Konstytucja z 1997 r. przesądziła o charakterze uchwał 

Rady Ministrów oraz zarządzeń Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Akty te mają „charakter 
wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podlegające organowi wydającemu te akty" (art. 93 
ust. 1). Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustaw. Ze względu na ich wewnętrzny charakter nie 
mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów (art. 93 ust. 
2). Dodać jednak należy, że uchwały i zarządzenia normatywne mogą pochodzić nie tylko od 
konstytucyjnych organów państwa, ale również od innych organów administracji publicznej. Oczywistą 
rzeczą jest, że uchwały podejmują organy kolegialne (rady, komitety, komisje itp.), zaś zarządzenia wydają 
organy monokratyczne.

   

31. Uchwały organów centralnych 

Należą do aktów normatywnych mających charakter wewnętrzny i 

obowiązujący tylko jednostki organizacyjne podlegające organowi wydającemu dany akt prawny. Ze 
względu na ich wewnętrzny charakter nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób 
prawnych i innych podmiotów. Wydawane są one przez organy kolegialne gdyż uchwałę mogą podjąć 
organy kolegialne a nie monokratyczne. Uchwałami organów centralnych są uchwały RM i są one 
ogłaszane w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”. Kwestia wydawania uchwał przez RM jest 
uregulowana w przepisach konstytucyjnych i mogą mieć one charakter uchwał, wewnętrznych aktów 
normatywnych jak również aktów indywidualnych, rozstrzygających kwestie określonej sprawy i 
określonego adresata. Uchwała jest formą wydanego aktu prawnego a nie jego budowy. Rada Polityki 
Pieniężnej i Zarząd NBP podejmują uchwały.  Uchwały organów centralnych (publikacja). Nadanie aktowi 
normatywnemu formy zarządzenia lub uchwały ma wpływ na publikację danego aktu. Ustawa o 
ogłaszaniu, aktów normatywnych stanowi, że uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezydenta RP i 
Prezesa RM wydane na podstawie ustawy podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor 
Polski”. Akty normatywne ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz kierowników 
urzędów centralnych ogłasza się w dzienniku tych organów.
       

32. Zarządzenia organów centralnych.

. Akty normatywne są wydawane zarówno przez centralne 

konstytucyjne organy państwa, jak i inne organy państwowe nie wymienione w Konstytucji. Akty 
normatywne mogą regulować tylko stosunki między organami a podległymi im jednostkami oraz stosunki 
między przełożonymi a podwładnymi, pod warunkiem, że nie naruszają przepisów prawa powszechnie 
obowiązującego. Uchwały podejmują rady kolegialne zaś zarządzenia wydają organy monokratyczne. Do 
organów wydających zarządzenia należy:1) Prezydent RP- wydaje te akty na zasadach określonych w art.
93 Konstytucji. Zarządzenia Prezydenta mają charakter wewnętrzny, mogą być wydawane tylko na 
podstawie ustawy i podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem. 
Zarządzenia Prezydenta wydawane na zasadach określonych w art.93 Konstytucji nie wymagają 
kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. W zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji Prezydent 
wydaje postanowienia. 2) Prezes Rady Ministrów- poza rozporządzeniami wydaje również zarządzenia, 
które mogą mieć charakter aktów normatywnych bądź aktów indywidualnych. Do zarządzeń 
normatywnych Prezesa Rady Ministrów odnosi się art.93 Konstytucji. Akty indywidualne Prezesa Rady 
Ministrów dotyczą konkretnej sprawy i mają indywidualnie oznaczonego adresata. 3) Ministrowie 
kierujący działem administracji rządowej i przewodniczący komitetów- ich sytuacja jest podobna do 
sytuacji Prezesa Rady Ministrów. Różnica polega na tym, że Prezes Rady Ministrów ma prawo zgłosić 
wniosek do rady Ministrów o uchylenie zarządzenia ministra bądź odpowiednio przewodniczącego 
komitetu. 4) Prezes NBP wydaje zarządzenia. Zarządzenie nie może pozostawać w sprzeczności z aktem 
wyższego stopnia, na podstawie którego zostało wydane, ale również z innymi aktami wyższego stopnia. 
Zarządzenie nie może przekroczyć upoważnienia ustawowego, jeśli jest wydane na podstawie 
szczegółowego upoważnienia ustawowego, ani też przepisów kompetencyjnych, jeśli one stanowią 
podstawę wydania zarządzenia.  

33. Porównanie cech rozporządzeń uchwał i zarządzeń 

Rozporządzenie(cechy). -Rozporządzenie jest 

zawsze aktem normatywnym, ogólnym, źródłem prawa powszechnie obowiązującego. -Rozporządzenia 
wydawane są na podstawie szczegółowych upoważnień ustawowych. -Upoważnienie do wydawania 
rozporządzenia może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny. - akt normatywny wydany przez 
naczelne organy państwa na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie, wydawane przez Prezydenta 
RP, Prezesa RM, RM i ministrów -Rozporządzenie musi pozostać w granicach udzielonego upoważnienia 
ustawowego. Treść i cel rozporządzenia są zdeterminowane przez cel ustawy, którą rozporządzenie ma 
wykonać. -Rozporządzenie nie może być sprzeczne z Konstytucją i aktami ustawodawczymi. 
-Rozporządzenie musi powoływać się na upoważnienie ustawowe. -Warunkiem wejścia w życie 

rozporządzenia jest jego ogłoszenie w sposób prawem przewidziany. Rozporządzenia centralnych organów 
państwowych podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP. Uchwała- akt woli ciała kolegialnego organu 
państwowego, samorządowego, organizacji społecznej i zawodowej. Zarządzenie- akt normatywny 
wydawany przez organ adm. na podstawie ustawy i w celu jej wykonania, regulują sprawy nie wymagające 
wydania rozporządzenia, wydają je: Prezydent, Prezes RM, ministrowie oraz kierownicy urzędów 
centralnych. Wszystkie te akty są hierarchicznie usytuowane i nie mogą być sprzeczne z aktami wyższego 
rzędu. Porównanie: 1.uchwały i zarządzenia mogą być aktami normatywnymi jak i aktami 
indywidualnymi- rozporządzenia są zawsze aktami normatywnymi, 2.uchwały i zarządzenia mogą być 
wydawane w zakresie konstytucyjnych i ustawowych kompetencji organów które je wydają- 
rozporządzenia wydaje się na podstawie ustawowego upoważnienia, 3.w uchwale i zarządzeniu powołanie 
podstawy prawnej do ich wydania nie jest obligatoryjne- rozporządzenie nie może być wydane bez takiego 
powołania, 4.ogłoszenie uchwały bądź zarządzenia w DZ.U odbywa się gdy przepis szczególny tak stanowi 
lub organ wydający tak zadecyduje- rozporządzenie jego wejście w życie uzależnione jest od ogłoszenia w 
DZ.U i jest to obowiązek obligatoryjny.

34. Przyczyny wyposażenia organów terenowych w kompetencje prawotwórcze

 Po pierwsze, skoro do 

zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publ. o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na 
rzecz innych podmiotów, to rozstrzyganie w tych sprawach musi następować w różnych formach działania, w 
tym również przez stanowienie norm prawnych. Po drugie, w działalności prawotwórczej istnieje 
konieczność uwzględniania również swoistych warunków terenowych, lokalnych. Uwzględnienie tych 
warunków przez organy centralne nie jest możliwe bądź bardzo utrudnione. Natomiast terenowe przepisy 
prawne warunki te mogą i powinny uwzględniać. Po trzecie, nie jest możliwe bądź też nie jest celowe 
regulowanie wszelkich zagadnień, wszelkich materii nadających się do regulacji prawnej przez organy 
centralne. Zagadnienia, które ze względu na swoją wagę nie wymagają uregulowania przez organy centralne, 
powinny być pozostawione do regulacji w drodze terenowych przepisów prawnych. Wreszcie wspomnieć 
należy, że w razie zdarzeń losowych, nadzwyczajnych nie jest możliwe czekanie i występowanie o regulację 
przez organy centralne, lecz konieczne jest podjęcie uregulowania lokalnego. Organy terenowe powinny 
posiadać ku temu stosowne upoważnienia.

 

35. Pojęcie terenowych źródeł prawa. 

Akty prawa miejscowego (pojęcie) - Przepisy prawne obowiązujące 

na oznaczonej części terytorium państwa a nie na całym jego obszarze i tylko wówczas gdy wydawane są 
przez organy samorządu terytorialnego lub terenowe organy adm. rządowej. Do aktów takiego typu nie 
zaliczamy przepisów wydawanych przez organy samorządu specjalnego skierowane do określonych 
członków takich samorządów (np. samorząd lekarski do lekarzy) gdyż nie mają one mocy powszechnie 
obowiązujących przepisów prawa. Do aktów prawa miejscowego nie można również zaliczyć aktów 
wydawanych przez organy centralne a dotyczące określonego terytorium. Akty prawa miejscowego są 
aktami powszechnie obowiązującymi (czyli dotyczą wszystkich mieszkańców oraz podmioty znajdujące się 
pod działaniem tych organów stanowiących takie normy prawne), istnieje możliwość normowania 
postępowania (sposobu zachowania się), do wydawania takich aktów niezbędne jest upoważnienie 
ustawowe, sposób ich ogłaszania jest ściśle określony. Najważniejszą cechą odróżniającą przepisy prawa 
miejscowego od przepisów powszechnie obowiązujących jest lokalny charakter miejsca obowiązywania 
tych norm, gdyż nie obowiązują one poza obszarem na jakim zostały określone, w zależności od zasięgu 
mogą obejmować województwo, powiat lub gminę.   
  

36. Klasyfikacja terenowych źródeł prawa.

 Wszystkie terenowe przepisy prawne są przepisami, które są 

hierarchicznie usytuowane niżej niż normy prawne ogólne i od tych norm są takie przepisy zależne. Ich 
hierarchiczność polega na tym, że tworzenie norm niższego rzędu jest ograniczona normami wyższego 
rzędu i one (normy wyższego rzędu) określają przedmiot, zakres i sposób uregulowania norm niższego 
rzędu. Przepis nadrzędny może swą treścią nadać kompetencje do wydania przez organ stanowiący przepis 
niższego rzędu do uregulowania samego wykonania danej kwestii regulowanej tym przepisem jak również 
może on upoważnić organ niższy do samodzielnego regulowania stosunków w ramach tego upoważnienia. 
Sposób upoważnienia do wydania norm terenowych źródeł prawa może być szczegółowy lub generalny 
(tzw. ogólna norma kompetencyjna). Według takiego podziału przepisy tworzone przez organy terenowe 
mogą być: 1.przepisami wydanymi przez organy samorządu terytorialnego, 2.przepisami wydanymi przez 
terenowe organy adm. rządowej, 3.przepisami mającymi charakter samoistnych norm w ramach 
upoważnień ustawowych, 4.przepisami wykonawczymi.

37. Cechy i znaczenie terenowych źródeł prawa 

Terenowe przepisy prawne powszechnie obowiązujące 

charakteryzują się możliwością normowania postępowania wszystkich kategorii adresatów, niezbędnością 
wyraźnego upoważnienia ustawowego do ich wydania oraz obowiązkiem ogłoszenia ich zgodnego z 

prawem. Przez powszechność obowiązywania należy rozumieć prawną możliwość regulowania praw i 
obowiązków wszystkich adresatów na terenie działania określonego szczebla samorządowego bądź 
terenowej adm. rządowej, adresatami tego prawa mogą być obywatele, organy państwowe i organizacje 
społeczne. Terenowe akty prawa mogą obowiązywać na określonym takim aktem terenie, uchwała jednej 
gminy nie obowiązuje na terenie sąsiednim gdyż nie została tam uchwalona.    
    

38. Podstawy prawne stanowienia terenowych źródeł prawa

. Obecnie obowiązująca Konstytucja zawiera 

przepisy dotyczące terenowych źródeł prawa, które Konstytucja nazywa aktami prawa miejscowego. 
Konstytucj zalicza akty prawa miejscowego do źródeł prawa powszechnie obowiązującego na obszarze 
działania organów, które je ustanowiły. Według art.94 Konstytucji organy samorządu terytorialnego oraz 
terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, 
ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów, zaś zasady i tryb 
wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa. według art.88 ust.1 Konstytucji warunkiem wejścia 
w życie aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Obecnie nie ma jednej ustawy zwykłej, która 
regulowałaby zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego. Wydawanie takich aktów regulują 
przepisy zawarte w kilku ustawach. 
          

39. Podmioty uprawnione do stanowienia aktów prawa miejscowego. 

Sejmik województwa, rada powiatu, 

rada gminy, wojewoda, dyrektorzy urzędów morskich, okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego. 

40. Akty wykonawcze.

 W przypadku przepisów wykonawczych musi istnieć upoważnienie ustawowe do 

wydania przepisów prawa o takim charakterze. Normy ustawowe określają przesłanki tworzenia norm 
niższego rzędu, ich przedmiot, zakres i sposób regulacji prawnej. Przykładem przepisów wykonawczych 
mogą być przepisy dotyczące podatków i opłat lokalnych, które są uchwalane odpowiednio przez sejmik 
województwa, radę powiatu i radę gminy. Upoważnienie ustawowe do wydania wykonawczego aktu prawa 
miejscowego powinno określać organ właściwy do wydania aktu oraz zakres spraw przekazanych. Akty 
wykonawcze prawa miejscowego stanowione przez terenowe organy adm. rządowej. Terenowymi 
organami adm. rządowej są wojewodowie oraz kierownicy urzędów rejonowych, zespolonych służb, 
inspekcji i straży. Terenowe organy adm. rządowej mogą wydawać akty wykonawcze prawa miejscowego 
jedynie w granicach upoważnienia ustawowego. Wojewoda jako terenowy organ adm. rządowej jest 
organem monokratycznym i swoim działaniem reprezentuje rząd, może wydawać akty powszechnie 
obowiązujące prawa miejscowego oraz przepisy porządkowe. Przepisy porządkowe wydawane są w formie 
rozporządzeń i mogą mieć formę aktu samoistnego gdy zostaną spełnione dwa podstawowe warunki, tj. 
brak uregulowania w innych ustawach i przepisach powszechnie obowiązujących oraz istnienie zagrożenia 
dla dóbr określonych ustawowo (życia, zdrowia i mienia obywateli). Aktami wykonawczymi pozostałych 
organów są zarządzenia i mają one charakter wewnętrzny dot. organów służbowo i funkcjonalnie 
powiązanych z danym organem.    
   

41. Statuty

 Charakter prawny statutów. Na pytanie, jakie problemy mogą być przedmiotem regulacji statutowej, czy tylko 

zagadnienia wyraźnie wskazane w ustawie, czy przepisy statutu mogą dotyczyć innych zagadnień, należy udzielić odpowiedzi, 
iż w drodze regulacji statutowej jednostki samorządu terytorialnego mogą normować wszystkie zagadnienia ustrojowe 
danej jednostki nieuregulowane w odnośnej ustawie. Statut nie może, oczywiście, pozostawać w sprzeczności z przepisami 
ustawowymi nie tylko dotyczącymi samorządu terytorialnego na danym szczeblu, ale z przepisami ustaw w ogóle. W doktrynie 
niemieckiej podkreśla się, że statuty zawierają normy prawne stanowione przez osoby prawne prawa publicznego dla 
uregulowania ich własnych spraw. Do osób prawnych prawa publicznego zalicza się gminy i powiaty, uniwersytety, izby 
przemysłowe, handlowe, lekarskie itd. Podkreśla się, iż statuty różnią się od rozporządzeń tym, że nie pochodzą od organów 
państwowych, lecz od prawnie samodzielnych podmiotów, które są jednak włączone do organizmu państwa. 
Uprawnienie do wydawania statutów jest oparte na generalnym upoważnieniu ustawowym do samodzielnego 
uregulowania materii statutowej. Poprzez nadanie uprawnienia do stanowienia statutów państwo przenosi na 
wspólnotę samorządową lub inne osoby prawne pewien zakres kompetencji do tworzenia prawa. Korzystanie z tego 
uprawnienia należy do istoty podmiotu samorządowego. Stanowienie statutów określa się jako stanowienie 
autonomiczne; bywa też nazywane „autonomią statutową", będącą częścią samorządu. Uprawnienia do tworzenia statutów 
i zakres regulacji statutowej podlegają następującym ograniczeniom generalnym: 1) pod względem rzeczowym uprawnienia 
te ogranicza każdorazowo za okres ustawowo określonych zadań i kompetencji osoby prawnej, 2) pod względem 
podmiotowym uprawnienia te ograniczone są do członków danej wspólnoty, 3) zasada wyłączności ustawowej wymaga, aby 
ustawodawca podejmował istotne, szczególnie dotyczące praw podstawowych uregulowania, jak np. ustanowienie 
obowiązku korzystania z publicznych urządzeń wodo ciągowych czy kanalizacyjnych..       Statuty wydawane są na podstawie 
generalnego upoważnienia ustawowego przy wykorzystaniu kompetencji do samodzielnej regulacji stosunków prawnych w 
ramach tego upoważnienia.  

42. Przepisy porządkowe.

 Przepisy porządkowe mogą być wydawane na podstawie generalnego 

upoważnienia zawartego w ustawach o administracji rządowej w województwie (art.40), o samorządzie 
powiatowym i o samorządzie gminnym. O obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji 
morskiej zarządzenia porządkowe wydają dyrektorzy urzędów morskich. Przepisy porządkowe mogą być 
wydawane tylko w zakresie nie uregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie 
obowiązujących. Wojewoda wydaje przepisy porządkowe w formie rozporządzeń porządkowych. W 
przeciwieństwie do przepisów wykonawczych przepisy porządkowe mogą przewidywać za ich naruszenie 
karę grzywny wymierzoną w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach. Dlatego akt 
prawa miejscowego stanowiący przepisy porządkowe może zawierać przepisy karne, przy czym jedyną 
sankcją karną może być kara grzywny w granicach określonych przepisami kodeksu wykroczeń. Obecnie, 
po uwzględnieniu zmian, kodeks wykroczeń przewiduje, że grzywnę wymierza się w wysokości od 20zł do 
5000zł. W postępowaniu mandatowym- w drodze mandatu karnego- grzywny wymierza się w wysokości 
od 10zł do 500zł. Zasady i tryb ogłaszania aktów prawa miejscowego reguluje ustawa o ogłaszaniu aktów 
normatywnych.   
  

43. Nadzór i kontrola nad stanowieniem aktów prawa miejscowego.

 Istota nadzoru nad działalnością 

podmiotów nadzorowanych polega na wykonywaniu przez organy nadzoru czynności kontrolnych oraz 
podejmowaniu czynności prawnych umożliwiających korygowanie (zmianę bądź eliminację) działań 
nieprawidłowych i wadliwych. Według Konstytucji samodzielność jednostek samorządu terytorialnego 
podlega ochronie sądowej, zaś działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia 
legalności. Nadzór nad aktami prawa miejscowego, stanowionymi przez wojewodę oraz organy rządowej 
administracji niezespolonej sprawuje Prezes RM, który uchyla, w trybie nadzoru, akty prawa miejscowego 
jeżeli są one niezgodne z ustawami lub aktami wydanymi w celu ich wykonania (z rozporządzeniami). 
Prezes RM ma uprawnienia do uchylenia aktu prawa miejscowego z powodu niezgodności takiego aktu z 
polityką rządu lub naruszeniem zasad rzetelności i gospodarności. Akt Prezesa RM podlega ogłoszeniu w 
wojewódzkim dzienniku urzędowym. Ustawa o administracji rządowej w województwie stanowi, iż Prezes 
RM ustala, w drodze rozporządzenia, tryb kontroli aktów prawa miejscowego ustanowionych przez 
wojewodę i organy administracji Każdy czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone przepisem 
aktu prawa miejscowego (wydanym w sprawie z zakresu administracji publicznej), może po 
bezskutecznym wezwaniu organu, który wydał przepis lub organu uprawnionego do uchylenia przepisu w 
trybie nadzoru, do usunięcia naruszenia zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego.    
        

44. Akty wewnętrzne. 

Obok norm prawa powszechnie obowiązującego istnieje dziedzina norm prawa 

wewnętrznie obowiązującego i są to akty wewnętrzne adm., które mogą zawierać normy prawne i bardzo 
często je zawierają. Kryterium jakie odróżnia akty wewnętrzne od aktów zaliczanych do źródeł prawa 
powszechnie obowiązującego jest adresat normy prawnej. Adresatami aktów wewnętrznych są jednostki 
organizacyjne oraz pracownicy tych jednostek podporządkowani organom wydającym te akty; w 
przypadku zakładów publicznych użytkownicy tych zakładów, np. uczniowie pacjenci. Chodzi więc o 
podmioty podporządkowane organowi wydającemu akt organizacyjny lub służbowy. Źródłami prawa 
wewnętrznego mogą być uchwały organów kolegialnych i zarządzenia organów monokratycznych. Akty 
wewnętrzne mogą nosić różne nazwy, jak, np. regulamin, instrukcja, pismo ogólne, itp. Akty wewnętrzne 
regulują różne kwestie jak np. nałożenie na podporządkowane jednostki lub ich organy określonych 
obowiązków, mogą mieć cechy interpretacyjne przez nałożenie obowiązku stosowania określonej wykładni 
prawa. Cecha charakterystyczną aktów wewnętrznych jest określony krąg adresatów ich obowiązywania; 
kierowane są one jedynie do podmiotów podporządkowanych organowi wydającemu ten akt organizacyjny 
lub służbowy. Akty takie nie mogą regulować praw i obowiązków obywateli, osób prawnych i ich 
organizacji (jeżeli nie znajdują się one w zależności organizacyjnej lub służbowej) i kwestia ta została 
uregulowana w przepisach konstytucyjnych. Akty wew. wydawane są na podstawie szczegółowych 
upoważnień ustawowych i maja charakter poleceń służbowych regulowanych na podstawie przepisów 
regulujących zależność służbową. Akty wew. poddawane są kontroli organu nadzorującego daną jednostkę 
wydającą dany akt, może być również wymagane zatwierdzenie takiego aktu przez organ nadzoru. 

45. Akty planowania - 

z różnych przyczyn nie zawsze możemy zakwalifikować do aktów normatywnych. 

Są nimi plany, programy, akty budżetowe oraz akty ustalające normy techniczne. Wg doktryny prawa 
niemieckiego normy planu mają charakter: -informacyjny, zawierają pewne dane bądź programy służące 
organom adm. publicznej i obywatelom do podejmowania istotnych działań; -imperatywny, wiążą prawnie 
adresatów tych norm; -to takie, które swą treścią mogą przyczynić się do pożądanego przez twórcę tej 
normy zachowania się adresatów takiej normy. Plany mogą przybierać różne formy, nie wyłączając 
charakteru ustawy, o czym może świadczyć istnienie Ustawy Budżetowej na dany rok kalendarzowy. 
Kolejną cechą aktów planowania jest szczebel ich tworzenia i tak mogą być akty centralne i lokalne, 

różnica pomiędzy nimi dotyczy treści tych aktów. Szczególną rolę w procesie administrowania oraz 
podejmowania ważnych decyzji przez organy adm. są plany zagospodarowania przestrzennego, które 
odznaczają się zarówno cechą generalności, jak i konkretności, stanowią one podstawę do wydawania 
decyzji adm., a nie zastosowanie się do zawartych w nich ustaleń powoduje nieważność decyzji wydanej 
sprzecznie z jej brzmieniem. 

46. Normy techniczne.

 Rozwój faktyczny gospodarki i techniki we współczesnym świecie zmusza państwo 

do wkraczania w coraz szersze dziedziny życia codziennego za pomocą tworzenia norm technicznych (jako 
norm prawnych). Normy techniczne mają za zadanie stworzenie warunków pozwalających na kooperację 
oraz dążenie do podniesienia jakości produkowanych wyrobów. Nadanie normom technicznym charakteru 
norm prawnych chroni przed dowolnością i możliwością występowania niekorzystnych zjawisk w 
dziedzinie jaką normy techniczne regulują. Z normami technicznymi mamy do czynienia w aspekcie 
krajowym i zagranicznym, pozwalają one na ujednolicenie takich dziedzin jak przewozy krajowe, morskie i 
lotnicze. Ich wprowadzenie odbywa się w interesie producentów i konsumentów. Zastosowanie norm 
technicznych odgrywa istotną rolę w ochronie środowiska i człowieka przed takimi uciążliwościami jak 
hałas, promieniowanie, zanieczyszczenia oraz wiele innych aspektów życia człowieka. W Polsce ustawa 
dotycząca polskich norm „PN” określa takie zagadnienia jak bezpieczeństwo pracy, podstawowe cechy 
jakościowe dla określonych grup wyrobów, zasady projektowania budynków, sporządzania dokumentacji 
technicznej itp. Polskie normy ustanawia Polski Komitet Normalizacyjny, który podlega Prezesowi RM. 
Obowiązek stanowienia PN może wprowadzać minister właściwy w sprawach należących do zakresu 
działań tego ministra. PN są podstawą do oceny wyrobów zarówno krajowych jak i zagranicznych oraz 
usług mogących stwarzać zagrożenie lub które służą ratowaniu życia, zdrowia i środowiska.

47. Zwyczaj i prawo zwyczajowe.

 Prawo zwyczajowe powstaje przez długotrwałe i jednolite stosowanie 

(consuetudo) i przekonanie zainteresowanych, że to stosowanie jest prawnie nakazane (opinio iuris). Prawa 
zwyczajowego nie można zaliczyć do źródeł prawa administracyjnego. Inną role należy przypisać 
zwyczajom, gdy przepis prawa do nich odsyła, np. o ogłaszaniu aktów normatywnych, że przepisy 
porządkowe „ogłasza się w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie 
lub w środkach masowego przekazu”. W tym przypadku mają one znaczenie prawne, stają się z mocy 
przepisu prawa faktami o doniosłości prawnej. 

48. Rola orzecznictwa w procesie administrowania. 

Znaczenie orzecznictwa dla administracji można 

rozpatrywać w dwojakim aspekcie: 1)Należy ocenić znaczenie orzecznictwa organów administracji 
publicznej w indywidualnych sprawach dla rozstrzygnięcia spraw podobnych, 2) Znaczenie orzeczeń 
Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego dla praktyki orzeczniczej administracji 
publicznej. Zarówno orzeczenia organów administracji, jak i orzeczenia sądowe nie są źródłami prawa 
administracyjnego, nie tworzą one prawa. Orzecznictwo administracyjne i sądowe ma jednak znaczenie dla 
wykładni przepisów prawa administracyjnego i stosowania tych przepisów w praktyce administracyjnej. 
Orzeczenia NSA dotyczą konkretnych spraw. Ocena prawna wyrażona w orzeczeniu sądu 
administracyjnego wiąże ten sąd oraz organ administracyjny w danej sprawie. Nie jest ona wiążąca przy 
rozpatrywaniu spraw podobnych. Jednakże pozycja NSA powoduje, że organy administracyjne stosują 
wykładnie przepisów prawa przyjętą przez sąd administracyjny. W przypadku zastosowania innej wykładni 
organ administracyjny musi się liczyć z tym, że jego decyzja w przypadku jej zaskarżenia do NSA zostanie 
przez ten sąd uchylona. Uchwały Sądu Najwyższego wiążą tylko NSA, ale wpływają również na 
orzecznictwo organów administracyjnych, których rozstrzygnięcia mogą być poddane kontroli sądu 
administracyjnego.    
   
  

49. Zasady publikowania aktów normatywnych

 Ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych wprowadza zasadę, że 

ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe. Zasada ta obowiązuje bez wyjątków co do aktów 
normatywnych zawierających przepisy prawa powszechnie obowiązującego. Jedynie ustawa może wyłączyć obowiązek ogłoszenia 
aktu normatywnego, o ile nie zawiera on przepisów powszechnie obowiązujących. Zasadą jest, że akty normatywne ogłasza się 
niezwłocznie oraz że akty normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące wchodzą w życie po upływie 
czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy, a więc dłuższe vacatio legis. 
Zasada ta nie dotyczy przepisów porządkowych. Odstępstwa od tej zasady polegać mogą na skróceniu vacatio legis, a nawet na 
nadaniu aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej. I tak w uzasadnionych przypadkach akty normatywne mogą 
wchodzić w życie w terminie krótszym niż czternaście dni, a jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w 
życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie, dniem wejścia w 
życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w dzienniku urzędowym. Nadanie aktowi normatywnemu wstecznej mocy 
obowiązującej jest możliwe tylko wówczas, gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie. 

50. Wejście w życie aktów normatywnych 

(to co pogrubione wyżej) Ustawa o ogłoszeniu aktów normatywnych 

w sposób szczególny normuje termin wejścia w życie przepisów porządkowych. Chodzi tu o przepisy porządkowe stanowione 
przez wojewodów oraz organy samorządu powiatu i gminy. Regułą jest, że przepisy porządkowe wchodzą w życie po 
upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. Jednakże w uzasadnionych przypadkach przepisy porządkowe mogą wchodzić w 
życie w terminie krótszym niż trzy dni, a jeżeli zwłoka w wejście w życie przepisów porządkowych mogłaby spowodować 
nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenie życia, zdrowia lub mienia, można zarządzić wejście w życie takich przepisów z 
dniem ich ogłoszenia. Należy podkreślić, że przepisy porządkowe ogłasza się nie tylko w wojewódzkim dzienniku urzędowym, 
ale przede wszystkim w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego 
przekazu. Za dzień ogłoszenia przepisów porządkowych uważa się dzień wskazany w obwieszczeniu, a nie dzień wydania danego 
numeru dziennika urzędowego, który jest dniem ogłoszenia innych aktów normatywnych zamieszczonych w dzienniku 
urzędowym.

Ustawa, o której mowa, reguluje sposób obliczania terminu wejścia w życie aktu normatywnego. Przy obliczaniu 

terminu wejścia w życie aktu normatywnego określonego w dniach nie uwzględnia się dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przypadków, 
gdy akt normatywny wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Zaś terminy wejścia w życie określone w tygodniach, miesiącach lub 
latach kończą się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada dniowi ogłoszenia, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu 
nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Ustawa o ogłoszeniu aktów normatywnych rozstrzygnęła kwestię ogłaszania aktów 
wykonawczych do ustawy przed dniem wejścia w życie ustawy w ten sposób, że akt wykonawczy może być ogłoszony w 
okresie od dnia ogłoszenia danej ustawy, a przed jej wejściem w życie. Oczywiście akt wykonawczy nie może wejść w życie 
wcześniej niż ustawa.Podstawą do ogłoszenia aktów normatywnych jest ich oryginał podpisany przez upoważniony do 
wydania tego aktu organ, a w przypadku orzeczenia sądu lub TK- odpis orzeczenia. Organ wydający dziennik 
urzędowy kieruje do ogłoszenia akt normatywny lub odpis orzeczenia, po zamieszczeniu na nich wizy.

51. Pojęcie i rodzaje organów publikacyjnych. 

(pojecie)Organy publikacyjne są to organy przeznaczone do 

publikowania aktów prawnych. Organy te nazywamy też dziennikami urzędowymi. Wydawane są one 
przez właściwe organy przeznaczone do ogłaszania aktów normatywnych, aktów prawnych, ogłoszeń 
urzędowych, itd. Możemy wyróżnić dwie kategorie dzienników urzędowych są nimi dzienniki 
promulgacyjne i informacyjne. Różnica między nimi polega przede wszystkim na treści i adresacie. 
Dziennik promulgacyjny ma za zadanie ogłoszenie określonych aktów prawnych w określony sposób, 
publikacja w takim dzienniku nadaje tym aktom moc obowiązującą. Gdyby taki akt nie został ogłoszony w 
takim dzienniku spowodowałoby to jego nieważność. Dzienniki informacyjne służą głownie do ogłaszania 
aktów dotyczących stosunków wewnętrznych adm. Możemy również wyróżnić dzienniki o charakterze 
promulgacyjno-informacyjnym, gdzie oprócz promulgacji aktów prawnych znajdują się materiały 
informacyjne. Organy publikacyjne (redagowanie). Dzienniki urzędowe wychodzą numerami, Numer 
stanowi dziennik urzędowy wydany w danym dniu. Numeracja dziennika urzędowego biegnie kolejno 
przez cały rok kalendarzowy. Termin wydawania poszczególnych numerów dziennika urzędowego nie jest 
oznaczony; jest zależny od nagromadzenia się materiału do publikacji oraz pilności ogłoszenia aktów 
prawnych. Każdy ogłaszany akt prawny ma swoją pozycję w dzienniku urzędowym. Według art.20 ust.1 
ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych dziennik wydaje się z zachowaniem w roku kalendarzowym 
kolejności numerów, pozycji i stron. Na każdym numerze dziennika oznacza się dzień jego wydania. Jako 
dzień wydania określa się datę nie wcześniejszą od dnia udostępnienia dziennika do sprzedaży w siedzibie 
organu wydającego dziennik. Dzień wydania jest dniem ogłoszenia aktów zamieszczonych w danym 
numerze.  (rodzaje)Wydawane przez Prezesa RM przy pomocy Kancelarii Prezesa RM i Rządowego 
Centrum Legislacji: 1) Dziennik Ustaw RP; 2) Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”; 3) Dziennik 
Urzędowy RP „Monitor Polski B”; Wydawane przez ministrów kierujących działami administracji 
rządowej oraz kierowników urzędów centralnych: 4)dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami 
administracji rządowej; 5) dzienniki urzędowe urzędów centralnych; Wydawane przez wojewodę: 6) 
wojewódzki dziennik urzędowy.

52. Dziennik Ustaw RP

. Wydawane przez Prezesa RM przy pomocy Kancelarii Prezesa RM i Rządowego 

Centrum Legislacji. Należy do dzienników promulgacyjnych. Dziennik Ustaw możemy jednocześnie 
zaliczyć do oficjalnych, powszechnie dostępnych źródeł poznania prawa, gdyż znajdują się w nim 
ustanowione przez odpowiednie, kompetentne do tego celu organy państwowe. W Dz.U.RP ogłasza się: 
1)Konstytucję, 2)ustawy, 3)rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta RP, 
4)rozporządzenia wydawane przez Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa RM, ministrów kierujących 
działami administracji rządowej, przewodniczących określonych w ustawach komitetów, będących 
członkami RM, oraz KRRiT, 4)orzeczenia TK dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dz.U., 
5)uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra. W Dz.U. ogłasza się nadto akty prawne dotyczące 
wyborów do Sejmu, senatu oraz Prezydenta RP, referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i 
referendum ogólnokrajowego, skrócenia kadencji Sejmu, powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia 
Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej, stanu wojny i zawarcia pokoju oraz stanów: 

wojennego, wyjątkowego i klęski żywiołowej. W Dz.U. zamieszcza się również inne akty prawne, jeżeli 
odrębne ustawy tak stanowią.

 

53. Dziennik Urzędowy "Monitor Polski".

 Wydawane przez Prezesa RM przy pomocy Kancelarii Prezesa 

RM i Rządowego Centrum Legislacji. W Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” ogłasza się: 1) 
zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy, 2) uchwały RM i zarządzenia Prezesa RM 
wydane na podstawie ustawy, 3)orzeczenia TK dotyczącego aktów normatywnych ogłoszonych w 
Monitorze Polskim lub aktów normatywnych, które nie były ogłoszone. W Monitorze Polskim ogłasza się 
również uchwały Zgromadz. Narod, Sejmu, Senatu i akty urzędowe Prezydenta RP dotyczące spraw 
enumeratywnie wymienionych ustawie, a nadto postanowienia TK: -o stwierdzeniu przeszkody w 
sprawowaniu urzędu Prezydenta RP oraz powierzaniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania 
obowiązków Prezydenta RP, -w sprawie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi 
organami państwa. W Monitorze Polskim ogłasza się uchwały Zgromadz. Narod, Sejmu, Senatu, wyroki 
TS i postanowienia Marszałka Sejmu, jeżeli ogłoszenie ich w tym dzienniku jest przewidziane w tych 
uchwałach lub postanowieniach albo jeżeli odrębne ustawy tak stanowią. Inne akty prawne, ogłoszenia, 
obwieszczenia i komunikaty organów, instytucji i osób są ogłaszane w Monitorze Polskim, jeżeli odrębne 
ustawy tak stanowią. Prezes RM może zarządzić ogłoszenie w Monitorze Polskim także innych aktów 
prawnych, ogłoszeń i obwieszczeń. W Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski B” ogłasza się: 
sprawozdania finansowe określone w przepisach o rachunkowości,
 ogłoszenia i obwieszczenia przedsiębiorców, jeżeli odrębne przepisy nie wymagają ich ogłoszenia w 
Monitorze Sądowym i Gospodarczym,
inne akty prawne, a także informacje, komunikaty, ogłoszenia i obwieszczenia organów, instytucji i osób, 
jeżeli odrębne ustawy tak stanowią. Ogłaszanie obwieszczeń i ogłoszeń, o których mowa w pkt.1 i 2, jest 
odpłatne. Wysokość opłat określa Prezes RM w drodze rozporządzenia.. 

54. Wojewódzkie dzienniki urzędowe.

 Zasady i tryb wydawania wojewódzkiego dziennika urzędowego 

określa w drodze rozporządzenia Prezes RM. Wojewoda prowadzi zbiór wydanych przez siebie wojew. dz. 
urzędowych, udostępnia go jednostkom samorządu teryt oraz umożliwia wgląd do tego zbioru. W 
dzienniku tym ogłaszane są: -akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę i organy administracji 
niezespolonej, jak i przez sejmiki województwa, organ powiatu oraz organ gminy, w tym statuty 
województwa, powiatu, gminy, -statuty związków międzygminnych oraz statuty związków powiatów, 
-akty Prezesa RM uchylające akty prawa miejscowego stanowionego przez wojewodę i organy 
administracji niezespolonej, -wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty prawa 
miejscowego, -porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych zawarte miedzy jednostkami 
samorządu terytorialnego, jak i między jednostkami samorządu terytorialnego i organami administracji 
rządowej, -uchwały budżetowe województwa oraz sprawozdania z wykonania budżetu województwa, 
-obwieszczenia o rozwiązaniu sejmiku województwa, rady powiatu lub rady gminy, -statut urzędu 
wojewódzkiego, -inne akty prawne, informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia, jeżeli tak 
stanowią przepisy szczególne.

55. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 

Dziennik UE wydawany jest przez Urząd Oficjalnych Publikacji 

Komisji Europejskiej w określonych seriach. W serii L (legislacja) ogłasza się: - porządzenia, - dyrektywy, - 
decyzje, - zalecenia, - opinie. Seria C przeznaczona jest do publikacji komunikatów, informacji i zawiadomień, w 
tym: - streszczeń wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji, - protokołów z 
posiedzeń Parlamentu Europejskiego, - raportów Trybunału Obrachunkowego, - pisemnych zapytań poselskich 
oraz odpowiedzi na nie udzielanych przez Radę lub Komisję, - ogłoszeń o naborze do pracy w instytucjach Unii 
Europejskiej, - umów publicznych dotyczących pomocy żywnościowej.W serii S (suplement) publikuje się umowy 
publ. dotyczące pracy, dostaw i usług ze wszystkich państw członkowskich UE, umów użyteczności publ., umów 
publ. dotyczących instytucji UE, umów Phare i Tacis z państwami środk. i wsch. Europy, umów publ. dotyczących 
usług lotniczych i innych. Terenowe organy administracji rządowej zapewniają udostępnianie do nieodpłatnego, 
powszechnego wglądu zbiorów Dziennika UE w języku polskim w wersji papierowej lub elektronicznej. 
Informacja o miejscu i terminach udostępniania Dziennika UE powinna być podana w urzędzie terenowego 
organu adm. rządowej. 

56. Monitor Sądowy i Gospodarczy

 Przywrócenie w naszym kraju gospodarki rynkowej spowodowało wydanie 

ustawy z 22 grudnia 1995 r. o wydawaniu Monitora Sądowego i Gosp. Monitor Sądowy i Go-
spodarczy(M.S.G.)jest ogólnokrajowym dziennikiem urzędowym przeznaczonym do zamieszczania 
obwieszczeń lub ogłoszeń. W tym Monitorze ogłasza się: 1. wszystkie wpisy do rejestru handlowego, chyba że ustawa 
stanowi inaczej, 2. ogłoszenia wymagane przez Kodeks spółek handlowych i Kodeks postępowania cywilnego, 3. 
inne obwieszczenia, jeżeli ich ogłoszenie w M.S.G. jest wymagane przez inne ustawy.   Prezes RM określi - w 

drodze rozporządzenia -jakie inne ogłoszenia, wymagane lub dopuszczone przez ustawy, mogą być 
ogłaszane w Monitorze, o którym mowa. Rozporządzeniem z 15 kwietnia 1996 r. Minister Sprawiedliwości 
określił organizację, sposób wydawania i rozpowszechniania oraz podstawy ustalania ceny numerów M.S.G. i 
wysokości opłat za zamieszczenie w nim ogłoszenia lub obwieszczenia. Wydawanie M.S.G. należy do 
zakresu zadań Ministra Sprawiedliwości, który jednak nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i 
obwieszczeń. Podmiot gospodarczy jest obowiązany posiadać w lokalu swojej siedziby numery Monitora 
Sądowego i Gosp., w których zamieszczone są ogłoszenia i obwieszczenia dotyczące tego podmiotu. Sądy 
rejonowe są zobowiązane udostępnić nieodpłatnie przeglądanie M.S.G.

  

57. Sprostowania błędów w tekstach aktów prawnych 

Może się zdarzyć w praktyce legislacyjnej, że do 

ogłoszonego tekstu aktu normatywnego zakradły się błędy. W takim przypadku dokonuje się sprostowania błędu w formie 
obwieszczenia. Sprostowanie błędu nie może prowadzić do merytorycznej zmiany tekstu aktu prawnego.    Prezes RM, z 
własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego organu, prostuje błędy w tekstach aktów ogłoszonych w Dzienniku 
Ustaw,MonitorzePolskim i MonitorzePolskimB. Błędy w tekstach aktów prawnych ogłoszonych w innych dziennikach niż 
poprzednio wymienione prostują organy wydające te dzienniki. Sprostowanie błędu w tekście jednolitym aktu 
normatywnego dokonuje ten organ, który ogłosił tekst jednolity.    Sprostowanie błędu ogłasza się w tym samym dzienniku 
urzędowym, w którym ogłoszono prostowany akt.

58. Teksty jednolite aktów normatywnych 

Akty normatywne są często, czasem zbyt często, zmieniane. 

Dlatego przed zastosowaniem jakiegokolwiek aktu normatywnego należy zbadać, czy - po jego wydaniu - nie 
został zmieniony, a może nawet zastąpiony innym aktem. Akt późniejszy, który zmienia treść aktu 
wcześniejszego nazywa się nowelą; dlatego mówi się o nowelizacji ustawy, rozporządzenia bądź innego aktu 
normatywnego. Z zagadnieniem nowelizacji aktów normatywnych wiąże się kwestia opracowywania i ogłaszania tekstów 
jednolitych aktów normatywnych, w przypadku gdy pojawia się bardzo obszerna nowelizacja albo gdy jest kilka czy kilkanaście 
kolejnych nowelizacji. Ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych reguluje ogłaszanie tekstów jednolitych aktów 
normatywnych. Jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa była wielokrotnie uprzednio nowelizowana i 
posługiwanie się tekstem ustawy może być istotnie utrudnione, Marszałek Sejmu ogłasza tekst jednolity ustawy". Powołany 
przepis ustawy stosuje się odpowiednio do ogłaszania tekstów jednolitych aktów normatywnych innych niż ustawa. Ustawa o 
ogłaszaniu aktów normatywnych nakłada na organy adm. rządowej obowiązek współdziałania z Marszałkiem Sejmu przy opra-
cowywaniu tekstów jednolitych ustaw. Tekst jednolity aktu normatywnego ogłasza się w formie obwieszczenia w dzienniku 
urzędowym, w którym dany akt normatywny ogłoszono. Np. tekst jednolity ustawy ogłasza się w Dzienniku Ustaw, ponieważ 
w tym dzienniku ogłaszane są ustawy. Teksty jednolite aktów normatywnych innych niż ustawa ogłasza organ właściwy do 
wydania danego aktu normatywnego.

      

III. Formy działania administracji publicznej 

59. Pojęcie prawnej formy działania administracji

 – 

typ działania adm. publ., cos powtarzalnego, określony 

prawem nadający się do wielokrotnego stosowania. 

60. Klasyfikacja prawnych form działania administracji publicznej 

1) czynności prawne (wydawanie aktów 

prawnych)- polega na objawieniu woli przez organ adm. publicznej w celu wywołania określonych 
skutków prawnych (powstania, zmiany lub zniesienia stosunków prawnych). Rozróżniamy dwie grupy 
czynności prawnych administracji. Czynności: a) administracyjno prawne- gdy adm. działa władczo- 
regulowane przez prawo administracyjne (można podzielić na Układ prawa powszechnego i Akty 
wewnętrzne adm. publicznej); b) prawa cywilnego- gdy adm. nie działa władczo- regulowane przez prawo 
cywilne. 2) inne działania adm. publ. nie będące czynnościami prawnymi- skutek prawny występuje tylko 
czasem ale nie jest to bezpośrednim celem takiego działania. Zaliczmy do nich: a) działania społeczno-
organizatorskie- np. organizowanie akcji społecznych nie popartych przymusem państwowym, b) działania 
materialno- techniczne (faktyczne)- np. prowadzenie różnych rejestrów, ewidencji, kartotek oraz na 
zewnątrz urzędu, np. utrzymywanie czystości na ulicach, c) „zwykłe” poświadczenia- nie tworzą, nie 
zmieniają i nie znoszą stosunków prawnych. Ich znaczenie polega na tym, że służy im szczególna moc 
dowodowa.    

61. Akt generalny w sferze działań zewnętrznych administracji

 Aktami generalnymi w układzie zewn.

 

są 

rozporządzenia, zaś w układzie wewnątrzadministracyjnym – instrukcje, zarządzenia wewn., a w układzie 
zakładowym regulaminy. Stosując jako kryterium podziału stopień konkretności oznaczenia adresata aktu 
najbardziej generalnymi aktami są rozporządzenia; określają one metody (reguły) postępowania, np. 
„każdy kto – to…” bądź gdy zaistnieje sytuacja A to ma nastąpić skutek prawny B. 

  

 62. Pojęcie i cechy aktu administracyjnego.

 Aktem adm. jest władcze działanie prawne organu adm. 

skierowane na wywołanie konkretnych indywidualnie oznaczonych skutków prawnych, regulujących 

konkretną sprawę skierowaną do konkretnego adresata. Skutek prawny jest celem aktu, który znosi, 
zmienia lub tworzy prawa i obowiązki bądź ustala je w sposób wiążący. Podstawą tego aktu jest przepis 
prawny. Cechą charakteryst. jest jego władczość. Akt adm. musi pochodzić od organu uprawnionego do 
jego wydania, musi mieć podstawę prawną. Jest szczególną formą czynności prawnych organów 
administrujących, regulowaną przez przepisy prawa adm. Ma moc obowiązującą wobec adresata.   

63. Akty administracyjne deklaratoryjne i konstytutywne.

 Można je wyróżnić przyjmując za kryterium 

podziału zdeterminowanie aktu adm. przez podstawę prawną. Akt deklaratoryjny- podciąga dany stan 
faktyczny pod normę prawna w sposób wiążący. Deklaruje (ustala), że w danej sytuacji adresat aktu ma 
określone uprawnienia lub obowiązki których sam akt nie tworzy wynikają one z przepisów prawa. Akty 
deklaratoryjne ustalają treść stosunku prawnego, treść i granicę uprawnień i obowiązków adresata aktu. Akt 
deklaratoryjny działa od chwili spełnienia przesłanek warunkujących nabycie prawa i dopiero od chwili 
wydania takiego aktu można powołać się na swoje prawo. Akt konstytutywny- tworzy, zmienia lub znosi 
stosunek prawny przy czym skutek prawny następuje z mocy aktu adm. z chwilą jego wydania (ogłoszenia 
lub doręczenia). Występują również w akcie konstytut. elementy deklaratoryjne jak stwierdzenie iż zaszły 
przewidziane prawem przesłanki do wydania takiego aktu. Podział na akty konstytutywne i deklaratoryjne 
ma  przede wszystkim znaczenie dla ustalenia powstania skutków prawnych, czy powstają od chwili gdy 
zostają spełnione przesłanki (ex tunc) czy z chwilą wydania aktu (ex nunc). Większe znaczenie ma podział 
na akty adm. i poświadczenia. Poświadczenia wydawane są w innym trybie, nie ma od nich odwołania i nie 
podlegają one egzekucji.

  

64. Akty administracyjne w znaczeniu materialnym i formalnym 

a) formalnym – akt nie przesądzający o 

prawach i obowiązkach adresata aktu

,

 

b) materialnym – przesądzają o prawach i obowiązkach adresata aktu 

 65. Akty administracyjne rozstrzygające co do istoty i rozstrzygające o innych sprawach 

a)

 

co do istoty – 

jest to akt rozstrzygający o sprawie w której toczy się postępowanie. Aktem rozstrzygającym jest decyzja 
adm.; b) o innych sprawach – nie stanowią rozstrzygnięcia o przedmiot w którym toczone jest 
postępowanie. Są stosowane w przypadku postępowania jakiegoś problemu przy rozstrzyganiu.   Nie 
zawsze decyzja jest rozstrzygana merytorycznie, wyjątek: decyzja o umorzeniu postępowania przed 
organem.   

66. Akty administracyjne wydawane z udziałem i bez udziału woli adresata 

a) z udziałem woli adresata – 

adresat ma wpływ na fakt wydania aktu. Są to akty dwustronne, np. zmiana imienia

,

 

b) bez udziału woli 

adresata – adresat nie ma wpływu na fakt wydania aktu. Są to akty jednostronne

 

67. Akty administracyjne negatywne i pozytywne. 

Pozytywne- to takie akty, które w całości uwzględniają 

żądanie adresata. Milczenie niekiedy może oznaczać akt pozytywny. Negatywne- to takie akty, które 
choćby w części nie uwzględniają żądania strony. Adresatowi takiego aktu przysługuje wyjaśnienie na 
piśmie i prawo odwołania się od takiego aktu. Np. organizator zgromadzenia publicznego musi o tym 
zawiadomić gminę, nie później niż 3 dni a nie wcześniej niż 30 dni przed zgromadzeniem. Jeżeli dany 
organ (gmina) nie ma podstaw do wydania decyzji o zakazie zgromadzenia to jej nie wydaje, natomiast 
jeżeli znajdzie taka podstawę (np. jest to sprzeczne z prawem o zgromadzeniach) wydaje decyzje o zakazie 
zgromadzenia (akt negatywny) od której organizator może wnieść odwołanie do wojewody, a następnie 
skargę do NSA.

 

68. Akty administracyjne uprawniające i zobowiązujące 

a) akt uprawniający – przyznaje uprawnienia, jest 

aktem pozytywny

m,

 

b) akt zobowiązujący – przyznaje obowiązki, jest aktem negatywnym, nie trzeba 

zgody by zmienić akt. 

  

69. Akty administracyjne samoistne i akcesoryjne 

a) akty samoistne – są wydawane samodzielnie

, 

b) akty 

niesamoistne – nie mogą być wydawane samodzielnie, potrzebny jest do ich wydania jeszcze inny akt

  

70. Akty administracyjne uznaniowe i związane 

Stopień związania treści aktu prawa decyduje o 

przydzieleniu aktu do jednej z tych grup

     

a)akty uznaniowe (swobodne) – są to akty na podstawie 

przepisów zezwalających, np. wydawanie świadczeń lub nie przyznanie „czegoś tam”

      

b) akty związane 

– wydawana m.in. na podstawie normy wiążącej, np. norma nakazująca organowi wydanie rozstrzygnięcia

  

71. Akty administracyjne ostateczne i nieostateczne  

Jeżeli nie mamy możliwości z jakichkolwiek przyczyn 

zaskarżyć do sądu

    

a) akty ostateczne – jeżeli nie mamy możliwości odwołania się do sądu

    

b) jeżeli 

istnieje możliwość zaskarżenia do sądu 

72. Akty administracyjne prawomocne i nieprawomocne 

Jest związana z możliwością zaskarżania aktu 

adm. do sądu adm.

 

 73. Akty administracyjne wykonalne i niewykonalne 

Akty wykonalne- jeżeli można zastosować środek 

przymusu, nakładają obowiązki. Akty niewykonalne – jeżeli nie można zastosować środków przymusu.

 

74. Akty administracyjne prawidłowe i wadliwe 

Akty wadliwe – jeżeli akt narusza którekolwiek z 

kryteriów prawidłowości. Akty prawidłowe – zalicza się do nich większość aktów. Kryteria prawidłowości 
aktu adm.: *musi być wydany przez uprawniony do tego podmiot zgodnie z prawem ustrojowym; 
*powinien być wydany w przewidzianym trybie (w odpowiednim postępowaniu) i formie; * powinien być 
zgodny z przepisami prawa procesowego; *powinien być wydany na podst. prawa materialnego i zgodnie z 
prawem materialnym. 

75. Prawidłowość aktu administracyjnego.

 Akt administracyjny jest prawidłowy, jeżeli odpowiada 

wszelkim przesłankom stawianym przez porządek prawny. Akt ten jest prawidłowy jeżeli: został wydany 
przez właściwy organ (mający kompetencje, uprawnienia), został wydany zgodnie z przepisami prawa 
formalnego, jest treściowo zgodny z obowiązującym prawem materialnym. Aby akt adm. był niewadliwy 
musi być zachowana bezstronność urzędnika, jego wyłączenie od udziału w załatwianiu sprawy co do 
której istnieje wątpliwość zachowania tej bezstronności. Wyłączeniu może podlegać również organ którego 
kierownik ma interes w określonym załatwieniu sprawy. 

76. Elementy akcesoryjne aktu administracyjnego: 

termin, warunek, zlecenie 

 

77. Wadliwość aktu administracyjnego.

 Akt adm. jest wadliwy jeżeli narusza jakikolwiek przepis 

obowiązującego prawa. Przyczyną wadliwości może być niewłaściwa wykładnia, niewłaściwe 
zastosowanie norm prawnych, niedostateczne wyjaśnienie lub błędna ocena istotnych okoliczności 
faktycznych. Niezgodność aktu administracyjnego z prawem może dotyczyć różnych jego elementów, 
posiadających różny charakter. Dlatego ustawodawca rozróżnia wadliwość nieistotną i wadliwość istotną. 
Wadliwość istotna może powodować uchylenie lub zmianę aktu. Nie każda niezgodność z przepisami 
prawa powoduje nieważność aktu. Przyjmuje się rozwiązanie legislacyjne zgodne z teorią gradacji wad, ich 
stopniowaniem, starając się dokonać pewnej klasyfikacji rodzajów wad. Wyróżnia się wady aktu, z którymi 
łączy się skutki w postaci wadliwości nieistotnej, wady powodujące wzruszalność aktu (jego uchylenie lub 
zmianę) i wady pociągające za sobą nieważność aktu. Akt dotknięty wadą nieistotną wiąże adresata, jest 
aktem ważnym; można co najwyżej dokonać jego sprostowania, usunięcia oczywistej omyłki albo dokonać 
uzupełnienia. Akty dotknięte wadami istotnymi mogą być w sposób przewidziany prawem na wniosek 
adresata lub z urzędu, przez organ nadzorczy uchylane lub zmieniane. Takie akty nazywamy aktami 
wzruszalnymi. 

78. Wzruszalność i nieważność aktu administracyjnego 

(pogrubione wyżej)

 

79. Domniemanie mocy obowiązującej aktu administracyjnego.

 Doktryna przyjmuje domniemanie 

ważności aktu adm. Domniemanie to polega na tym, że akt adm. uważa się za ważny, dopóki nie zostanie 
przez uprawniony organ uchylony. Zasada domniemania ważności aktów adm. nie może obowiązywać tam 
gdzie ustawodawca domniemanie takie uchyla tzn. tam gdzie przyjmuje nieważność aktu. Odmowa 
wykonania aktu nieważnego może być po prostu nie kiedy obowiązkiem, np. gdy akt nakazuje wykonanie 
przestępstwa, a zwrócenie się w danym momencie do organu nadzorczego jest niemożliwe. Adresat może 
również nie podporządkować decyzji nieważnej również przed deklaracją nieważności, ale czyni to na 
własne ryzyko, ponieważ zarówno organ jak i sąd mogą nie podzielić jego decyzji.  

80. Zagadnienie trwałości aktu administracyjnego. 

Trwałość aktu administracyjnego lub jego odwołalność 

może być określana w przepisach ustawy, które stanowią o wydawaniu aktów w danej dziedzinie. Z 
zagadnieniem trwałości aktu adm. łączy się wyrażenie „prawomocność”. Przez wyrażenie „prawomocność” 
nauka prawa adm. rozumie dwie instytucje: Prawomocność formalna to inaczej niezaskarżalność aktu 
administracyjnego polegająca na tym, że strona nie może spowodować uchylenia lub zmiany aktu przez 
wniesienie zwyczajnego środka prawnego. Akt prawomocny formalnie nie może być zmieniony ani 
zniesiony na skutek wniosku strony; jest dla niej wiążący i tworzy dla niej prawo. Akt administracyjny nie 
jest formalnie prawomocny dopóki stronie przysługuje prawo wniesienia zwyczajnego środka prawnego. 
Prawomocność materialna polega na tym, że akt administracyjny nie może być zmieniony ani zniesiony, 
zarówno na wniosek strony ani też przez organ z urzędu, aktem równorzędnym. Akt prawomocny 
materialnie wiąże zarówno strony, jak i organ. Prawomocność materialna oznacza niewzruszalność aktu. 

Każdy akt prawomocny materialnie jest jednocześnie prawomocny formalnie, ale tego twierdzenia nie 
można odwrócić. Prawomocność dotyczy aktów adresowanych do stron, aktów na podstawie których ktoś 
nabył uprawnienia indywidualne. Z tej przyczyny prawomocność nie obejmuje aktów wewnętrznych ani 
też poświadczeń. Prawomocność oznacza niemożność uchylenia lub zmiany aktu przez akty równorzędne, 
ale nie oznacza odporności prawnej na akty wyższej rangi. Ustawodawca powinien chronić prawa nabyte i 
dlatego nie powinien korzystać z możliwości pozbawienia w drodze ustawowej uprawnień indywidualnych, 
nabytych na podstawie aktów administracyjnych. Prawomocność aktu administracyjnego nie chroni przed 
wywłaszczeniem prawa. Wywłaszczenie dokonywane jest w interesie publicznym. Strona, która poniosła 
szkodę na skutek uchylenia lub zmiany decyzji w tym trybie ma prawo do odszkodowania.

81. Moc wiążąca aktów administracyjnych

 

 

(pogrubione wyżej)

   

82. Czynności stwarzające obowiązki dla jednostki w sposób szczególny 

 

 83. Umowa cywilnoprawna jako forma działania administracji.

 Forma działania przynajmniej dwóch 

samodzielnych stron; akt, który dochodzi do skutku w wyniku zgodnego oświadczenia woli stron. Umowa 
jako forma działania administracji ma zastosowanie zwłaszcza w sferze majątkowej; gdy adm. nabywa lub 
zbywa określone składniki majątkowe. Kontrahentem może być os. Fizy. lub prawna bądź nawet inny 
podmiot administracji. Swoistość umowy, jako formy działania administracji, wynika stąd, że organ 
administracji używa umowy jako prawnej formy działania w celu wykonania swoich zadań i dlatego 
zawieranie umów przez organy adm. regulowane jest nie tylko przez przepisy prawa cywilnego, ale 
również przez prawo adm. Podmioty administracji publ. w celu racjonalnego wykorzystania środków publ. 
oraz przeciwdziałaniu korupcji zobowiązane są stosować procedurę zamówień publ., określoną ustawą z 10 
czerwca 1994r. o zamówieniach publ. Do umów w sprawach zamówień publ. stosuje się przepisy kodeksu 
cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli przepisy ustawy o zamówieniach publ. nie stanowią 
inaczej. Spory związane z takimi umowami podlegają rozpoznaniu przez sądy powszechne.

 

84. Umowa prawa publicznego 

– może być zawarta kiedy istnieją co najmniej dwa podmioty. – zakłada 

zawsze wykonywanie zadań z zakresu adm. publ., - jest formą, która może być realizowana wyłącznie 
wówczas, kiedy przepis na to zezwala. Umowy prawa publ. na podstawie prawa niemieckiego: a) umowa o 
charakterze koordynującym - umowa zawierana między podmiotami, które są równorzędne, b) umowa o 
charakterze subordynującym – zawierana między nie równorzędnymi podmiotami, umowa między stroną a 
organem.

  

 

85. Porozumienie 

adm. jest instrumentem organizowania działalności podmiotów w sferze przydzielonych 

im zadań, w szczególności obejmować może sferę stosunków administracyjnoprawnych. Obecnie 
porozumienia mogą zawierać gminy z organami administracji rządowej w sprawie przejmowania przez 
organy gminy zadań z zakresu adm.i rządowej, co przewiduje art.8 ustawy z 8 marca 1990r. o samorządzie 
gminnym. Ta ustawa stanowi też, że „Gminy mogą zawierać porozumienia międzygminne w sprawie 
powierzania jednej z nich określonych przez nie zadań publ”. Według ustawy z 5 czerwca 1998r. o 
samorządzie województwa, województwo może zawierać z innymi województwami oraz jednostkami 
lokalnego samorządu teryt. z obszaru województwa porozumienia w sprawie powierzania prowadzenia 
zadań publ. Ustawa z 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym przewiduje, że powiat może zawierać z 
organami adm. rządowej porozumienie w sprawie wykonywania zadań publ. z zakresu adm. rządowej  

86. Umowa administracyjna 

- w systemie prawnym, w którym istnieje ta forma działania administracji, 

umowa adm. może być zawarta z osobą, w stosunku do której w innym przypadku musiałby być wydany 
akt adm. Umowę tę zawiera organ adm. ze stroną bądź stronami. Umowa administracyjna może 
powodować nawiązywanie, zmianę bądź znoszenie stosunków administracyjnoprawnych. W naszym 
porządku prawnym nie ma generalnego upoważnienia dla organów adm. publ. do zawierania tego rodzaju 
umów  

87. Ugoda administracyjna

 - ma charakter ugody pomiędzy stronami postępowania adm., zawieranej przed 

organem, przed którym toczy się postępowanie adm. Ugoda ta może być zawarta tylko w indywidualnej 
sprawie administracyjnej, wyłącznie w czasie trwania postępowania administracyjnego i to tylko w takiej 
sprawie, w której biorą udział co najmniej dwie strony o spornych interesach. Ugoda adm. po jej 
zatwierdzeniu przez organ administracji, zastępuje decyzje w sprawie.

   

88. Akty generalne w sferze wewnętrznej administracji.

     

89. Polecenia służbowe

 (umowy wewn.) - jest aktem indywidualnym, wydawane na podst. ogólnego 

upoważnienia wynikającego z norm prawa; - sankcja, środki dyscyplinarne; - wydawane w formie 
nadrzędności i podporządkowania służbowego; - podporządkowanie poziome; - podporządk pionowe; - 
polecenie musi być w granicach prawa; - musi się mieścić w granicach kompetencji danego podmiotu; - 
treść polecenia musi być zgodna z prawem. Jeżeli polecenie jest niezgodne z prawem, pracownik powinien 
powiadomić odpowiednią jednostkę, natomiast jeżeli to samo polecenie otrzyma jeszcze raz na piśmie, 
powinien wykonać polecenie, ale zawiadomić kierownika o swoich zaostrzeniach. Pracownik może nie 
wykonać polecenia, a nawet nie powinien, jeżeli jest ono niezgodne z prawem. Przykłady: załatwienie 
spraw.       

90. Akty władztwa zakładowego

 – forma, która może być stosowana wyłącznie przez organy władztwa 

zakładowego  

91. Czynności materialno –techniczne 

inaczej działania faktyczne

 – 

przykładowo do nich zaliczyć należy 

prowadzenie różnych rejestrów, ewidencji, kartotek, sporządzanie maszynopisów, ekspedycję poczty itp. 
działania w urzędach, ale nie tylko takie działania, bo również działania na zewnątrz urzędu, jak np. 
utrzymanie czystości na ulicach i placach publ., publicznych parkach czy nawet budowę urządzeń publ.   

 

92. Czynności organizatorskie 

(społeczno – organizatorskie) – działania, które adm. może podejmować 

zawsze, nie jest możliwe stosowanie przymusu – nie ma charakteru władczego; nie może wymuszać 
określonych zachowań. Formy organizacji mają zachęcać do wykonywania określonych działań, np. 
zorganizowanie festynu, zachęcenie do segregowania śmieci, działania na rzecz ochrony środowiska, 
zdrowia, proponowanie dnia bez samochodu.  

  

93. Teorie uznania administracyjnego

  

 

94. Pojęcie uznania administracyjnego 

Uznanie administracyjne istnieje wówczas, gdy administracja dla urze-

czywistnienia stanu prawnego może wybierać między różnymi rozwiązaniami. Uznanie występuje wtedy, gdy norma prawna 
nie determinuje w sposób jednoznaczny skutku prawnego, lecz pozostawia w sposób wyraźny dokonanie takiego wyboru 
organowi administracyjnemu. Inaczej mówiąc, ustawa pozwala na wybór następstwa prawnego, przy czym można dokonywać 
wyboru między dwiema lub więcej możliwościami

3

.    Uznanie może polegać na tym, że administracja musi się zdecydować, 

czy dany środek można w ogóle zastosować albo też jaki ze środków wybrać. Oto ujęcie graficzne tego wyboru, przy czym każdy z 
nich jest zgodny z prawe            Stan Faktyczny: skutek A, B, C

              

95. Upoważnienie do uznania administracyjnego 

                

 96. Rodzaje upoważnienia do uznania administracyjnego  

1)

 

sprawy proceduralne – postępowanie adm.:  - w zakresie czynności 

dowodowej, możliwość skuteczności danej możliwości, terminy wyznaczone przez organy adm.(organ prowadzący 
postępowanie); 2) Sprawy wyjątków od pewnych zasad, sprawy finansowe, płacenie podatków pewnej należności. Nie dotyczy 
wyłącznie spraw finansowych, ale również świadczeń społecznych; 3) Dyrektywy wyboru konsekwencji – czynniki, które organ 
powinien brać pod uwagę przy stosowaniu uznania adm.; mogą mieć charakter (rodzaje): - dyrektywy faktyczne – mogą 
dotyczyć osób fizycznych, wobec których podejmowane jest uznanie o pewne zdarzenia, które miały miejsce, odwołuje do 
warunków lokalnych, - dyrektywy odsyłające – czynniki, które polegają na wskazaniu dyrektyw, które należy brać pod uwagę 
przy uznaniu, odsyła do normy lub zasady, - dyrektywy kierunkowe – uwzględnienie pewnych wymogów celowościowych czy 
politycznych.

           

              

97. Dyrektywy wyboru konsekwencji  

j.w.

 

             

IV. Prawo ustrojowe

              

98. Pojęcie aparatu administracyjnego.

 Określenie zbiorcze dla oznaczenia różnych 

jednostek organizacyjnych wykonujących funkcje administracji publicznej, takich jak organy administracji 
publicznej (rządowej, samorządowej), zakłady publiczne, przedsiębiorstwa użyteczności publicznej 
(komunalne), organizacje społeczne, korporacje i upoważnione osoby prywatne. Aparat administracji 
tworzą podmioty o różnym charakterze. Przyczyny podziału aparatu administracyjnego na różne jednostki 
organizacyjne można podzielić na przyczyny: -funkcjonalne- różne dziedziny administracji wymagają 
zróżnicowanych, specjalnych kwalifikacji, innych w administracji służby zdrowia, a innych w administracji 
obrony kraju; -terytorialne- ze względu na podział terytorialny i wagę spraw występujących, inną np. w 
gminie a inną w skali całego kraju; -organizacyjne- inne są powiązania miedzy organami samorządowymi, 
a inne między samorządem a administracją rządową czy między organami administracji rządowej 
wzajemnie. Jednostki wchodzące w skład aparatu administracyjnego nazywane są podmiotami 
administracyjnymi.

99. Podmioty administracji publicznej.

 1. Państwo jest pierwotnym podmiotem administracji. Gdy 

podmioty administracji są nie tylko pod względem organizacyjnym, ale również pod względem prawnym 
usamodzielnione, to są osobami prawnymi prawa publicznego. 2. Do osób prawnych prawa publicznego 
zalicza się korporacje, zakłady i fundacje. Samodzielność prawna umożliwia im wykonywanie 
administracji na własną odpowiedzialność. Podmioty te są jednak związane z państwem. W swej 
działalności związane są ustawami państwowymi i poddane są nadzorowi państwowemu. Mogą być 
określane jako pochodne podmioty administracji zdecentralizowanej. 3. W doktrynie niemieckiej wyróżnia 
się podmioty, które nie posiadają osobowości prawnej prawa publicznego, ale mimo to są powołane do 
realizacji zadań administracyjnych we własnym zakresie i na własną odpowiedzialność, o ile są 
wyposażone w przysługujące im uprawnienia i obowiązki. 4. W pewnym, niewielkim zakresie państwo 
rezygnuje z wykonania określonych zadań administracyjnych przez własne organy bądź przez powoływane 
przez siebie organizacje publicznoprawne i przekazuje wykonanie zadań administracyjnych osobom 
prywatnym i przyznaje im w tym zakresie uprawnienia władcze. Są to osoby prawnie samodzielne i 
działające na własną odpowiedzialność, więc można je zaliczyć do podmiotów administracji. 5. 
Administracje można wykonywać również w formach prawa cywilnego i to nie tylko przez to, że 
administracja publiczna posługuje się cywilnoprawnymi formami działania, lecz również przez to, iż 
tworzy ona osoby prawne prawa prywatnego i powierza im wykonywanie określonych zadań 
administracyjnych. Te podmioty są prawnie samodzielne i występują jako podmioty administracji 
zorganizowane według prawa prywatnego. Możliwe jest, że taki podmiot zostanie upoważniony do 
wykonywania określonych zadań administracyjnych w formach władczych i wskutek tego uzyska status 
podmiotu upoważnionego.                     

 

100. Koncentracja i dekoncentracja

 Przy koncentracji- punkt ciężkości administrowania spoczywa w 

rękach organów naczelnych, centralnych, które decydują we wszystkich ważnych sprawach, a więc ciężar 
administrowania znajduje się w rękach nielicznych organów. Przy dekoncentracji punkt ciężkości 
administrowania leży w organach terenowych, które wykonują przeważającą większość zadań 
administracji. W przypadku dekoncentracji następuje przekazanie właściwości do załatwienia spraw 
administracyjnych w dół, organom niższym, przy zachowaniu przez organy centralne prawa udzielania 
wytycznych, poleceń, rozkazów. Dekoncentracja nie przesądza o niezależności czy samodzielności 
organów administracji zdekoncentrowanej.                 

  

101. Centralizacja i decentralizacja.

 Zasada centralizacji polega na tym, że w określonej sferze 

właściwości (kompetencji rzeczowej) system organów administracji jest zorganizowany w ten sposób, ze 
podejmowanie decyzji należy wyłącznie do organów wyższych. Organy niższe mają jedynie pozycję 
organów przygotowujących rozstrzygnięcia. Wtedy zbiega się koncentracja z centralizacją (mówi się 
wówczas o centralistycznym systemie organizacji administracji). Odmianą systemu centralistycznego może 
być taki system, iż rozstrzygnięcie należy wprawdzie do organów niższych szczebli, ale organy te, 
podejmując rozstrzygnięcia, są podporządkowane poleceniom i dyspozycjom organu wyższego. 
Centralizacja wiąże się nierozłącznie z hierarchicznym podporządkowaniem organów administracji 
niższych szczebli organom wyższym. Decentralizacja- jest to przesunięcie ciężaru administrowania na 
organy niższych szczebli (dekoncentracja) połączone z wyposażeniem tych organów w samodzielność i 
względną niezależność. Przez decentralizację rozumie się taki system organizacji administracji, w którym 
organy niższe nie są hierarchicznie podporządkowane organom wyższego stopnia. Prowadzi to do 
samodzielnego, wolnego w określonym zakresie od ingerencji organów wyższych, wykonywania 
administracji. Decentralizacja ma– w porównaniu z centralistycznym systemem- określone zalety, które 
jednak nie zawsze muszą występować. Do zalet decentralizacji zalicza się: -zbliżenie podmiotu 
decydującego do załatwianej sprawy; dotyczy to przede wszystkim decentralizacji terytorialnej, -lepszą 
możliwość kierowania procesem decyzyjnym wskutek kierownictwa na podstawie mniej skomplikowanej 
organizacji, -większą przejrzystość, która prowadzi do szybszego i lepszego poznania wad i ich źródeł, 
-mniejsze obciążenie pionowego przepływu informacji, -zwiększenie poczucia odpowiedzialności 
związane z gotowością jej ponoszenia dzięki lepszemu poznaniu całokształtu podejmowanych 
rozstrzygnięć, -zwiększenia potencjału wprowadzania nowości. Decentralizacja nie oznacza pełnej 
niezależności, gdyż chociażby zasada praworządności wymaga jednolitego stosowania prawa w całym 
państwie. Dlatego z systemem administracji zdecentralizowanej wiąże się instytucja nadzoru. Organy 
administracji zdecentralizowanej poddane są nadzorowi. 

102. Hierarchiczne podporządkowanie

 (zasada). Z hierarchicznym podporządkowaniem nierozłącznie 

wiąże się centralizację. Zasada hierarchicznego podporządkowania przejawia się w podwójnej zależności: -
Zależność służbowa polega na tym, że nie ma prawnego ograniczenia sfery wydawania poleceń 

służbowych przez organ wyższy organom niższym; -Zależność osobowa polega na tym, że organ wyższego 
stopnia ma prawo obsadzenia stanowisk w organach bezpośrednio lub pośrednio niższych szczebli, 
zwolnień, awansów, nagradzania, pociągania do odpowiedzialności i wymierzania kar. Zasada 
hierarchicznego podporządkowania występuje nie tylko w stosunkach organ niższy a organ niższy, ale 
również w stosunkach miedzy urzędnikami, pracownikami aparatu administracyjnego a ich przełożonymi, 
w układzie przełożony a osoby mu podporządkowane. Zasada hierarchicznego podporządkowania jest w 
praktyce realizowana w różnym nasileniu (inaczej w wojsku, inaczej w administracji cywilnej).  Zasada 
hierarchii charakteryzuje się następującymi cechami: 1. poszczególni członkowie organizacji lub jednostki 
organizacyjne mają w układzie stopniowym określoną rangę; 2. ta ranga związana jest zasadniczo z 
prawem wydawania zarządzeń albo z obowiązkiem ich wykonania; 3. stosunek nadrzędności obejmuje 
prawo kontroli oraz uzyskania informacji od jednostek podległych (otrzymywania sprawozdań); 4. 
występuje podwójna zależność: służbowa i osobowa. Hierarchiczne podporządkowanie (wady i zalety adm. 
opartej na hierarchicznym podporządkowaniu). Zalety: -jednolitość działania aż do najniższego stopnia; 
-łatwe ustalenie, uzasadnienie i wyegzekwowanie odpowiedzialności; -eliminowanie sporów 
kompetencyjnych; powstałe spory rozstrzyga wspólny przełożony; -jasny układ kompetencji w działaniach 
na zewnątrz, wobec obywateli. Wady: -nie ma prawnego ograniczenia wydawania poleceń służbowych 
przez organ wyższy organom niższym; -organ niższy nie jest wyposażony w prawna niezależność; -organ 
wyższego stopnia ma prawo obsadzania stanowisk w organach bezpośrednio lub pośrednio niższych 
szczebli (zwolnień, awansów); -organ wyższy ma prawo pociągania do odpowiedzialności i wymierzania 
kar organowi niższemu.        

103. Pojęcie nadzoru 

Nadzór oznacza kontrolę oraz możność podjęcia prawem przewidzianych środków, 

wiążących nadzorowanego lub możność bezpośredniego wzruszenia (uchylenia, stwierdzenia nieważności) 
jego aktów. Organ nadzorujący ma prawo kontroli działań organu nadzorowanego, a nadto możliwość 
wiążącego wpływania na podmioty nadzorowane. Istnieję różne stopnie nadzoru- od niewielkiego, bardzo 
ograniczonego aż do granic hierarchicznego podporządkowania. Przy nadzorze wolno stosować środki 
nadzoru przewidziane przez prawo i tylko w przypadkach przewidzianych przez przepisy prawne. Jedność 
kierunku działania organów administrujących może być zagwarantowana- w przypadku decentralizacji- 
właśnie dzięki środkom nadzoru. Środki nadzoru można podzielić na środki nadzoru represyjnego oraz 
środki nadzoru prewencyjnego.      

 

104. Środki nadzoru.

 Można je podzielić na środki nadzoru represyjnego oraz środki nadzoru 

prewencyjnego. Środki nadzoru represyjnego mogą być zastosowane w przypadku naruszenia prawa, w 
jego następstwie. Do tej kategorii środków można zaliczyć: -żądanie informacji przez organ nadzoru o 
wszystkich sprawach poddanych nadzorowi; -uchylenie przez organ nadzoru aktu prawnego naruszającego 
prawo bądź prawo żądania uchylenia takiego aktu przez organ, który akt wydał; -zarządzenie, organ 
nadzoru może zarządzić, aby organ nadzorowany wykonał ciążący na nim obowiązek w wyznaczonym 
terminie; -zarządzenie zastępcze; -ustanowienie organu komisarycznego, stosuje się w przypadku 
odwołania czy rozwiązania organu kolegialnego bądź zawieszenia go w czynnościach. Organ 
komisaryczny działa w miejscu organu właściwego na koszt instytucji nadzorowanej. Do środków nadzoru 
prewencyjnego zaliczyć można: -uzgodnienie aktu organu nadzorowanego z organem nadzoru; 
-zatwierdzenie aktu prawnego organu nadzorowanego  przez organ nadzorczy; -ustalenie budżetu jednostki 
nadzorowanej przez organ nadzoru, jeśli jednostka nadzorowana nie uchwali budżetu w określonym 
prawem terminie.  

 

105. Pojęcie organu administracji publicznej.

 Wyróżniamy organy kolegialne i monokratyczne. Warunki, 

jakie powinien spełniać organ administracji rządowej: -stanowi wyodrębnioną część aparatu administracji 
rządowej; -działa w imieniu i na rachunek państwa; -uprawniony jest do korzystania z środków władczych; 
-działa w zakresie przyznanych mu kompetencji (zakres działania, zadania, uprawnienia i obowiązki). 
Jednostki samorządu terytorialnego realizują zadania administracji publicznej przez swoje organy z 
wyjątkiem rozstrzygnięć podejmowanych w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum). 
Organy tych jednostek są: -wyodrębnione organizacyjnie; -działają w imieniu i na rachunek danej jednostki 
samorządu; -korzystają ze środków władczych; -działają w zakresie przysługujących im kompetencji. Inne 
podmioty administracji publicznej mają również swoje organy, z tym że ich organy działają w imieniu i na 
rachunek tych podmiotów. I tak każdy zakład publiczny posiada organ jednoosobowy, a z reguły również 
organ kolegialny lub organy kolegialne. Organy wchodzą w skład organizacji administracji publicznej w 
państwie. Wszystkie organy administracji publicznej podległe są ustawom. Organ administracji publicznej 
posiada uprawnienie do korzystania ze środków władczych. Element ten wyróżnia organy administracji 
publicznej spośród innych osób prawnych. Na zewnątrz korzystanie ze środków władczych przejawia się w 
uprawnieniu do stanowienia aktów prawnych posiadających moc obowiązującą, zagwarantowaną 

możliwością zastosowania środków przymusu państwowego w celu doprowadzenia do ich wykonania. 
Istotną cechą charakterystyczną organu jest przyznanie mu określonych prawem kompetencji.

 

106. Organ administracji publicznej a "urząd". 

Organ- organ posiada określoną przez prawo formę 

organizacyjną, która czyni z niego pewną organizacyjną jedność. Organy są: -wyodrębnione 
organizacyjnie; -działają w imieniu i na rachunek danej jednostki; -korzystają ze środków władczych; 
-działają w zakresie przysługujących im kompetencji. Organy podległe są ustawom. Urząd- jest to 
zorganizowany zespół pracowników państwowych lub samorządowych (kolektyw), przydzielony do 
pomocy organowi administracji i powołany do merytorycznej i technicznej obsługi tego organu.     

 

107. Organy administracji państwowej, rządowej i samorządowej

 

  

Adm. rządowa jest zbudowana na 

zasadzie hierarchicznego podporządkowania, tzn. organy wyższe mogą wydawać polecenia służbowe 
organom niższym.   Adm. rządowa na obszarze województwa wykonują następujące organy:
- wojewoda będący przedstawicielem Rady Ministrów w terenie, - kierownicy zespolonych służb inspekcji 
i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach w imieniu wojewody( z ustawowego 
upoważnienia) lub własnym (jeśli ustawy tak stanowią), - organy administracji niezespolonej, - działający 
pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania i 
kompetencje określone w ustawach, - organy samorządy terytorialnego, jeżeli wykonywanie zadań 
administracji rządowej wynika z ustawy lub z zawartego porozumienia, - organy innych samorządów, 
jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej następuje na podstawie ustawy lub porozumienia 

    

108. Organy centralne i terenowe. 

W przypadku tego podziału kryterium stanowi terytorialny zasięg 

działania organu. Organem centralnym jest organ, którego zasięg działania rozciąga się na obszar całego 
państwa, a organem terenowym- organ, który realizuje swoje kompetencje tylko na określonej części 
terytorium państwa. Ten podział organów zakłada, iż terytorium państwowe podzielone jest na mniejsze 
jednostki terytorialne, przy zastosowaniu zasadniczego bądź specjalnego podziału terytorialnego. Obecnie 
w Polsce wszystkie organy naczelne są jednocześnie organami centralnymi, ponieważ realizują swoje 
kompetencje na terytorium całego państwa.    

 

109. Organy naczelne i inne.

 W świetle postanowień Konstytucji dotyczących RM, jej składu oraz 

ministrów, jak i uregulowań zawartych w ustawach zwykłych, do naczelnych organów administracji 
rządowej zaliczyć należy samą RM, Prezesa RM, ministrów oraz osoby powołane do składu Rządu w 
trybie art.147 ust.4 Konstytucji, gdyż do nich- według art.149 ust. 2 Konstytucji- stosuje się odpowiednio 
przepisy odnoszące się do ministra kierującego działem administracji rządowej. Konstytucja nie wyróżnia 
naczelnych organów administracji rządowej, zaś ustawodawstwo zwykłe stopniowo odchodzi od 
wyróżniania takiej grupy organów. Według art.10 ust.2 Konstytucji Prezydent RP sprawuje władzę 
wykonawczą; jest więc organem władzy wykonawczej obok RM. Przepisy Konstytucji przyznają 
Prezydentowi liczne kompetencje z zakresu administracji. Chociaż Prezydent jest organem o podstawowym 
znaczeniu dla państwa, a nie tylko dla administracji, to jednak można go zaliczyć do naczelnych organów 
administracji ze względu na sprawowanie władzy wykonawczej oraz zakres jego kompetencji ze sfery 
administracji. Pozostałych, a więc innych organów adm. zarówno centralnej, jak i terenowej, nie zalicza się 
do naczelnych organów adm. 

110. Organy o kompetencji generalnej i szczególnej 

         

111. Organy kolegialne i monokratyczne. 

Kryterium podziału stanowi struktura organu, liczba osób 

tworzących organ, czy jest to jedna osoba (organ monokratyczny), czy wiele osób (organ kolegialny). Z 
reguły w systemie administracji publicznej występują zarówno organy jednoosobowe, jak i organy 
kolegialne. Organy jednoosobowe są powoływane do załatwiania spraw konkretnych, licznych, 
wymagających szybkiego rozstrzygnięcia, gdy niezbędna jest wiedza fachowa i gdy chodzi o jasno 
określoną odpowiedzialność. Organy kolegialne tworzy się do tego, aby ustalały ogólne kierunki działania, 
cele strategiczne, założenia polityki w poszczególnych dziedzinach działalności państwa.  

 

112. Organy decydujące i pomocnicze 

Organy decydujące to organy, które mogą rozstrzygać sprawy w 

drodze czynności prawnych, a organy pomocnicze- to takie organy, które mogą tylko występować z 
inicjatywą czy też opiniować przedstawione im sprawy przez organy decydujące bądź też wykonywać 
jedynie czynności kontrolne.

  

113. Organy zawodowe i społeczne

Organ zawodowy składa się lub jest obsadzony przez osoby, które z 

tego tytułu otrzymują wynagrodzenie, będące źródłem utrzymania. Chodzi o osoby, które są zatrudnione w 

danym organie, a więc o urzędników służby cywilnej, pracowników państwowych czy samorządowych. Za 
organ społeczny uważa się taki organ, w skład którego wchodzą osoby traktujące swą pracę (działalność) w 
organie honorowo. Nie otrzymują one z tego tytułu stałego wynagrodzenia będącego podstawą ich 
utrzymania. Mogą natomiast otrzymywać diety czy ekwiwalent za utracony zarobek, ale nie jest to 
równoznaczne z otrzymywaniem wynagrodzenia za pracę.  

  

114.

 

Pojęcie zakresu działania i kompetencji organów

    

 

115. Rodzaje właściwości organów.

 Właściwość rzeczowa dotyczy przydzielonych danemu organowi 

kategorii spraw; Właściwość miejscowa, zwana też terytorialną, dotyczy przestrzeni działania organu; 
Właściwość instancyjna zakłada wielostopniową organizację administracji i rozstrzyga, którego stopnia 
organ jest właściwy do załatwiania sprawy. Ustalenie, jaki organ jest organem I instancji przesądza z kolei 
o tym, jaki organ jest organem II instancji; Właściwość funkcjonalna odnosi się do określenia, który z 
wewnętrznych organów danego podmiotu jest właściwy do załatwienia danej sprawy. Z reguły jest to 
kwestia wewnętrznej regulacji prawnej w ramach danego podmiotu. Przepisy prawa mogą wymagać, aby 
daną sprawę załatwiała osoba będąca organem.    

 

116. Pojęcie zakładu publicznego 

Podstawową jednostką organizacyjną realizującą zadania administracji świadczą-

cej jest zakład administracyjny, zwany też zakładem publicznym. Pojęcie zakładu ukształtowało się w doktrynie prawa 
administracyjnego już w XIX wieku. Obejmowało ono intytucje, które, nie będąc organami administracji publicznej, 
były tworzone w celu trwałego realizowania zadań administracji albo -jak to określano w doktrynie francuskiej - do 
prowadzenia specjalnej służby publicznej

5

.W doktrynie polskiej zakłady, o których mowa, nazwano zakładami pu-

blicznymi. O nich pisał pod koniec XIX wieku F. Kasparek, że „zakłady publiczne, np. szkoły, szpitale, mogą być przy 
zachowaniu istniejących przepisów przez wszystkich używane"

6

. W okresie dwudziestolecia międzywojennego zakładom 

publicznym poświęcił monografię Wit Klonowiecki. Według niego zakład publiczny jest zespołem osób, rzeczy i praw, 
zorganizowanych przez administrację publiczną i trwale z nią związanym, przeznaczonym do indywidualnego 
użytkowania przez inne osoby uprawnione lub zobowiązane, przy czym w sporach między zakładem a 
użytkownikiem, przynajmniej w kwestii możności korzystania z zakładu, wyłączona jest droga sądowa. Klonowiecki 
wykazał, że „zakłady publiczne samoistne są podmiotami administracji publicznej; będąc osobami prawnymi 
sprawują funkcje administracji publicznej samodzielnie, nie podlegają władzy hierarchicznej organów administracji 
rządowej, są zatem jedną z form decentralizacji"

7

. Po drugiej wojnie światowej w monografii poświęconej zakładowi, 

wydanej w 1969 r., pojawiło się pojęcie zakładu administracyjnego w znaczeniu formalnym i materialnym. Za zakład 
administracyjny w znaczeniu formalnym uważano państwową jednostkę organizacyjną nie będącą ani organem 
państwowym (urzędem), ani przedsiębiorstwem państwowym, zaś za zakład w znaczeniu materialnym - 
państwową jednostkę organizacyjną nie będącą organem państwowym, która dla wykonania swoich 
państwowych zadań ma prawo nawiązywać stosunki administracyjnoprawne

8

. Obecnie pojęcie zakładu należy 

sformułować w ten sposób, że zakładem publicznym jest jednostka organizacyjna, nie będąca organem 
państwowym (urzędem) ani organem samorządu, która została powołana do wykonywania zadań 
publicznych i jest uprawniona do nawiązywania stosunków admi-nistracyjnoprawnych. Jest to, oczywiście, 
jednostka organizacyjna wyposażona w zespół środków osobowych (personel) i rzeczowych, realizująca 
zadania publiczne i korzystająca z władztwa zakładowego.      

117. Rodzaje zakładów publicznych.

 Jednostkami organizacyjnymi, które podlegają pod pojęcie zakładu 

publicznego są szkoły, przedszkola, zakłady opieki zdrowotnej, zakłady pomocy społecznej, biblioteki 
publiczne, domy kultury, muzea, izby wytrzeźwień, zakłady karne i inne.

118. Władztwo zakładowe.

 Władztwo zakładowe wynika z upoważnienia organów zakładu do 

abstrakcyjnych, jak i konkretnych regulacji na podstawie i w ramach ustaw. Istotę władztwa zakładowego 
stanowi zakres upoważnień dla organów zakładu do jednostronnego kształtowania stosunków prawnych z 
użytkownikami zakładu, jak również z osobami, które znalazły się na terenie zakładu w innym charakterze. 
Władztwo zakładowe powinno być wykorzystywane tylko do osiągnięcia celów zakładu. Władztwo 
zakładowe jest częścią władztwa państwowego. Władztwo zakładowe- zakłady publiczne.     

 

119. Użytkownicy zakładów publicznych

 Zakłady publiczne istnieją w celu świadczenia usług ich 

użytkownikom, a więc uczniom, studentom, chorym, czytelnikom itp. Użytkownicy są podmiotami, w stosunku 
do których ma zastosowanie władztwo zakładowe, realizowane przez organy zakładu. Zakres władztwa 
zakładowego może być większy lub mniejszy. Mając to na uwadze można mówić o władztwie zakładowym 
obejmującym prawo do stanowienia norm ogólnych (abstrakcyjnych) i norm indywidualnych (konkretnych) 
oraz o władztwie zakładowym obejmującym uprawnienie do stanowienia tylko norm indywidualnych. 
Władztwo zakładowe powinno być wykorzystywane tylko do osiągnięcia celów zakładu. Dlatego też jego 

zakres jest zależny od rodzaju zakładu; innyjest zakres władztwa w zakładzie karnym, inny - w szkole, a 
jeszcze inny - w szpitalu czy bibliotece.   Prawna regulacja dopuszczania obywateli do korzystania ze 
świadczeń zakładowych może być różnie ukształtowana. Przepisy prawa mogą ustanawiać dla określonych 
podmiotów (dla wszystkich obywateli bądź oznaczonych ich kategorii) prawo gwarantujące im świadczenia 
zakładów określonego typu (np. prawo korzystania z bibliotek publicznych). Ustawy mogą ustanawiać 
obowiązek prawny korzystania ze świadczeń zakładów publicznych. Może też istnieć taka sytuacja, iż przepisy 
prawa nie tworzą prawa podmiotowego ani nie ustanawiają obowiązku prawnego korzystania ze świadczeń 
zakładowych. Obywatele mieli prawo podmiotowe do bezpłatnego korzystania z bibliotek publicznych. Ustawa z 
27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, póz. 539,1998 r. Nr 106, póz. 668 i z 2001 r. Nr 129, póz. 1440) 
stanowi, że „biblioteki publiczne są organizowane w sposób zapewniający mieszkańcom dogodny dostęp do 
materiałów bibliotecznych i informacji" (art. 19 ust. 1). Gmina ma obowiązek organizować i prowadzić co 
najmniej jedną gminną bibliotekę publiczną wraz z odpowiednią liczbą filii i oddziałów oraz punktów 
bibliotecznych. Samorząd powiatu i województwa organizują i prowadzą co najmniej jedną bibliotekę publiczną 
(powiatową, wojewódzką). Przykładem obowiązkowego korzystania z zakładu publicznego jest obowiązek 
szkolny. Art. 15 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 1996 r. Nr 67, póz. 329 z późn. zm.) 
przewiduje, że nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia. Zaś „obowiązek szkolny dziecka 
rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat oraz 
trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia". Obowiązek korzystania z 
niektórych zakładów wynikać może z orzeczenia sądu. Dotyczy to takich zakładów, jak zakłady karne i 
zakłady leczenia odwykowego dla alkoholików. W przypadku, gdy przepisy prawa nie tworzą praw 
podmiotowych ani nie ustanawiają obowiązku prawnego korzystania ze świadczeń zakładów określonego typu, 
wyłania się problem ustalenia kryteriów dopuszczania do korzystania ze świadczeń, gdy zapotrzebowanie na te 
świadczenia przekracza możliwości zakładów do realizacji świadczeń. Wówczas konieczne jest przestrzeganie 
zasady równości praw obywateli do korzystania ze świadczeń zakładów publicznych oraz zasady 
sprawiedliwego rozdziału świadczeń zakładowych.  Zasada równości praw obywateli do korzystania ze 
świadczeń zakładowych wynika z konstytucyjnej zasady równości praw obywateli oraz z konstytucyjnej zasady, 
iż Rzeczypospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady 
sprawiedliwości społecznej. Ocena potrzeby uzyskania świadczeń zakładowych nie polega na ocenie 
prawniczej, ale na ocenie, której dokonać może specjalista dysponujący wiedzą w określonym zakresie (np. 
specjalista-egzaminator kandydatów na studia wyższe czy lekarz oceniający potrzebę przyjęcia chorego do 
szpitala).Przyjęcie w poczet użytkowników zakładu publicznego następuje w drodze aktu podjętego przez 
upoważniony organ zakładu. Akt ten zostaje podjęty w wyniku oświadczenia woli użytkownika (kandydata) 
zakładu bądź jego przedstawiciela ustawowego albo na skutek aktu prawnego właściwego organu państwowego 
(np. orzeczenia sądu). Z chwilą przyjęcia danej osoby w poczet użytkowników staje się ona podmiotem praw i 
obowiązków, które przysługują bądź obciążają użytkowników zakładu danego typu. Prawa i obowiązki 
użytkownika zakładu wynikają z ustaw i aktów wykonawczych, jak również ze statutów i regulaminów 
zakładowych. I tak np. art. 19 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, póz. 408 
z późn. zm.) przewiduje, że „pacjent ma prawo do: 1) świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom 
wiedzy medycznej, 2) wyrażania zgody lub odmowy jej udzielenia na określone świadczenia - po uzyskaniu 
odpowiedniej informacji, 3)uzyskania informacji o swoim stanie zdrowia, 4) poszanowania j ego intymności i 
godności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych, 5) umierania w spokoju i godności" (art. 19 ust. 1). 
Prawo do korzystania ze świadczeń zakładowych realizowane jest tylko przez pewien krótszy lub dłuższy czas, a 
więc przejściowo. Z różnych przyczyn prawo to może wygasnąć. Do przyczyn wygaśnięcia tego prawa zalicza się 
osiągnięcie przez użytkownika celu, dla którego stał się użytkownikiem, rezygnację z korzystania ze świadczeń 
zakładowych, gdy korzystanie to było dobrowolne, zwolnienie z zakładu, gdy korzystanie było obowiązkowe, 
skreślenie z listy użytkowników (np. w wyniku zastosowania kary dyscyplinarnej), z powodu likwidacji zakładu i 
wskutek śmierci użytkownika. Tak więc prawo korzystania z zakładu wygasa na skutek zdarzeń wywołujących 
skutki prawne (śmierć), oświadczeń woli użytkownika (rezygnacja z korzystania) oraz wydania stosownego 
aktu prawnego.   

120. Pojęcie i cechy fundacji.

 (geneza, pojęcie i cechy). Fundacja jest instytucją opartą na majątku 

przeznaczonym przez jej założyciela na określone, niegospodarcze cele. Fundacja może być ustanowiona 
dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona 
zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, 
ochrona środowiska i zabytków. Fundatorem może być osoba fizyczna niezależnie od obywatelstwa i 
miejsca zamieszkania bądź osoba prawna mająca siedzibę w Polsce lub za granicą. Siedziba fundacji 
powinna znajdować się na terytorium RP. Fundator wskazuje cel fundacji oraz składniki majątkowe 
przeznaczone na jego realizację. Fundacja dział na podstawie przepisów ustawy i statutu. Statut fundacji 
określa jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres jej działalności, skład i organizację 
zarządu i jego członków oraz ewentualnie zawiera inne postanowienia. Fundacja uzyskuje osobowość 

prawną z chwilą wpisania do rejestru fundacji, który prowadzi Sąd Rejonowy dla Miasta Stołecznego 
Warszawa. W stosunku do fundacji korzystającej ze środków publicznych minister i wojewoda mogą 
występować do sądu o uchylenie uchwały zarządu fundacji, pozostającej w rażącej sprzeczności z jej celem 
albo z postanowieniami jej statutu lub przepisami prawa. W naszym systemie prawnym można mówić o 
fundacjach, które służą osiągnięciu celów publicznych, a których działalność jest poddana nadzorowi 
organów administracji rządowej. Nie są to fundacje prawa publicznego, a więc takie fundacje, które są 
tworzone przez państwo w drodze ustawy albo na podstawie upoważnienia ustawowego. 

    

121. Rodzaje fundacji.

 Fundacja prawa publicznego uzyskuje od państwa kapitał i inne środki majątkowe w 

celu wykonania zadań publicznych i jest wyposażona we władztwo państwowe. Fundacja taka różni się od 
zakładu tym, że jej cel jest ustalony na trwałe w akcie o ustanowieniu fundacji przez fundatora. W 
przypadku zakładu jego cele zależne są od podmiotu tworzącego zakład. (Ustawą z 5 stycznia 1995rr. o 
fundacji- Zakład Narodowy imienia Ossolińskich ustanowiono fundację pod nazwą „Zakład Narodowy 
imienia Ossolińskich”; Ustawą z 20 lutego 1997r. ustanowiona została fundacja pod nazwą „Centrum 
Badania Opinii Społecznej”). Fundacje niepaństwowe- tworzone wolą osób fizycznych z majątku 
prywatnego (np. Fundacja Zakłady Kórnieckie). W naszym systemie prawnym można mówić o fundacjach, 
które służą osiągnięciu celów publicznych, a których działalność jest poddana nadzorowi organów 
administracji rządowej.     

  

 122. Zakład imienia Ossolińskich

           

123. Zakłady Kórnickie

 Ukazała się ustawa z 18 września 2001 r. o fundacji - Zakłady Kórnickie (Dz.U. Nr 

130, póz. 1451), która ustanawia fundację pod nazwą „Zakłady Kórnickie" zwaną dalej „zakładami". Motywy 
ustanowienia tej funda wynikają ze wstępu do ustawy, który brzmi: „Dążąc do umożliwienia kontynuacji tradycji fundacji 
„Zakłady Kórnickie" ustanowionej ustawą z dnia 30| lipca 1925 r., a powstałej z oddanego Narodowi Polskiemu majątku 
nieruchomego Jadwigi z Działyńskich Zamoyskiej i Władysława Zamoyskiego, stanowi się, co następuje: Celami Zakładów są: 
1.popieranie i rozwijanie nowoczesnego rolnictwa poprzez upowszechnianie kultury rolniczej, oświaty, 
wartościowych rozwiązań agrotechnicznych oraz prowadzenie wzorcowych gospodarstwa rolnych, 2. 
działanie na rzecz edukacji rolnej i działalności naukowo-badawczej poprzez zakładanie szkół rolniczych, 
wspieranie nowoczesnego kształcenia, fundowanie stypendiów, organizowanie działalności upowszech-
niającej racjonalne gospodarowanie zasobami rolnymi, 3. propagowanie idei pracy organicznej, 4. działanie 
na rzecz poprawy warunków życia i pracy mieszkańców związanych z terenami Zakładów, zamieszkałych 
na terenach lub w pobliży  terenów Zakładów, w tym wspieranie inicjatyw społecznych, 5. wspieranie placówek Polskiej 
Akademii Nauk - Biblioteki Kórnickiej i Instytutu Dendrologii.Dla realizacji wymienionych celów Zakłady zostały wyposażone 
w majątek obejmujący nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa, wymienione w załączniku do ustawy, które były 
własnością fundacji „Zakłady Kórnickie", bez prawa zbywania tego majątku. Majątek ten stanowi prawie 4.200 hektarów (308 
działek). Siedzibą Zakładów jest miasto Kórnik w województwie wielkopolskim. Organami Zakładów są Rada Kuratorów i 
Zarząd. Rada Kuratorów powoływana jest na 5 lat i składa się z 10 przedstawicieli, w tym z przedstawicieli Prezydenta RP, 
Prymasa Polski, Polskiej Akademii Nauk i Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Źródłami finansowania Zakładów są 
dochody z majątku Zakładów, dochody z ich działalności gospodarczej, darowizny, spadki i zapisy. Statut Zakładom 
nadaje minister właściwy do spraw nauki, Statut określa w szczególności zasady powoływania i kompetencje 
organów Zakładów, w tym skład i organizację Zarządu, jak i zakres działalności gospodarczej. Zakłady 
mogą prowadzić działalność gospodarczą służącą jedynie realizacji ich celów w sposób zgodny ze statutem. 
Nadzór na Zakładami sprawuje minister właściwy do spraw nauki. Utworzona w drodze wymienionej ustawy 
fundacja - Zakłady Kórnickie, wyposażona w majątek z zasobów Skarbu Państwa, co prawda w majątek, który 
do czasu upaństwowienia z 1952 r. był własnością fundacji, stanowi kolejną fundację prawa publicznego. 

 

124. Centrum Badania Opinii Społecznej

  Ustawą z 20 lutego 1997 r. (Dz.U. Nr 30, póz. 163) ustanowiona 

została fundacja pod nazwą „Centrum Badania Opinii Społecznej" (CBOS). Fundacja ta przejęła nieodpłatnie 
mienie należące do jednostki budżetowej o nazwie „Centrum Badania Opinii Społecznej".  Celem CBOS 
jest prowadzenie badań opinii społecznej na użytek publiczny. CBOS ma inspirować, organizować i 
prowadzić prace w zakresie badania opinii społecznej, gromadzić, opracowywać i udostępniać dane z badań 
opinii społecznej, upowszechniać w społeczeństwie wiedzę o stanie i tendencjach zmian opinii społecznej, 
przekazywać wyniki badań organom państwowym, instytucjom publicznym i społeczeństwu oraz prowadzić 
działalność wydawniczą i szkoleniową związaną z realizacją swych zadań. Siedzibą CBOS jest Warszawa. 
Organami tej Fundacji są Rada (11 osób) i Dyrektor CBOS, powoływany przez Radę na okres 5 lat. Źródłami 
finansowania CBOS są dotacje z budżetu państwa, dochody z majątku i działalności gospodarczej CBOS 
oraz subwencje, darowizny, spadki i zapisy. Statut CBOS nadaje Prezes Rady Ministrów, który sprawuje 
nadzór nad CBOS. Od decyzji Prezesa Rady Ministrów służy CBOS skarga do sądu administracyjnego. Do 
CBOS nie stosuje się przepisów o uprawnieniach właściwego wojewody w stosunku do fundacji 

prowadzącej działalność na obszarze całego kraju, w zakresie działalności prowadzonej na obszarze wła-
ściwości miejscowej wojewody. 

125. Pojęcie samorządu

 System administracji zdecentralizowanej polega na tym, że obok administracji 

rządowej istnieje szereg innych podmiotów, które wykonują administrację samodzielnie. Przede wszystkim 
takimi podmiotami są związki publicznoprawne, czyli samorząd. Określenie „samorząd" służy oznaczeniu 
pewnego sposobu administrowania, a mianowicie administracji sprawowanej samodzielnie przez związki 
publicznoprawne. W języku potocznym i w publicystyce używa się określenia „samorząd" dla nazywania 
samego podmiotu administrującego. Gdyby porównać administrację rządową z administracją samorządo-
wą, to należałoby podkreślić, że ta pierwsza kierowana jest przez rząd, ma obowiązek wykonywać 
polecenia służbowe i inne akty rządowe, a ta druga podlega jedynie nadzorowi. Podkreślić należy, że 
samorząd istnieje i działa w ramach państwa wyłącznie na podstawie ustaw. Organy samorządu nie są 
jednak organami państwa, ale odrębnych od państwa związków, a ich działalność obciąża te związki. 
Administrację samorządową można określić jako administrację samodzielną, poddaną jedynie nadzorowi, a 
ponadto realizowaną przez odrębne od państwa podmioty administrujące. Nie wdając się w rozważania 
historyczne stwierdzić należy, że obecnie samorząd działa z woli państwa, które w drodze ustawowej przesądza o 
powstaniu, organizacji i zakresie działania poszczególnych rodzajów samorządu. Rozróżnia się różne rodzaje 
samorządu ze względu na to, co łączy określone grupy ludzi w związki samorządowe; czy jest to fakt 
zamieszkania na określonym terytorium, czy wykonywanie tego samego zawodu bądź takiej samej lub 
podobnej działalności, bądź inne jakieś powiązania. Przed wskazaniem rodzajów samorządu warto podać 
istotne cechy samorządu według teorii. Z. Leoński do istotnych cech samorządu zalicza to, że: 
„przepisy prawa powinny zagwarantować określonym grupom społecznym i wyłonionym przez nie organom 
prawo do zarządzania „swoimi" sprawami (korporacyjny, czy zrzeszeniowy charakter samorządu), 
grupy te uczestniczą w wykonywaniu samorządu obligatoryjnie z mocy ustawy (członkiem samorządu staje się 
z mocy ustawy, a nie dobrowolnie z mocy własnego oświadczenia woli), 
grupy te i ich organy wykonują zadania należące do administracji publicznej, 
owo zarządzanie odbywa się na zasadach samodzielności (decentralizacji); wkraczanie w formie nadzoru w 
działalność samorządu możliwe wyłącznie w formach przewidzianych ustawą i nie naruszających owej 
samodzielności"

4

.

Gdy podstawą wyodrębnienia grupy społecznej tworzącej samorząd jest zamieszkanie na wspólnym terytorium, 
to wtedy mamy samorząd terytorialny, zwany też komunalnym bądź powszechnym, W Polsce samorząd taki 
istniał w okresie dwudziestolecia międzywojennego, a formalnie również po II wojnie światowej do 1950 r. 
Ustawą z 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. Nr 14, póz. 130) 
samorząd ten został zniesiony. Po czterdziestu latach ustawą z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym 
przywrócono samorząd, ale jedynie na szczeblu gminy. Od l stycznia 1999 r. wymieniona ustawa nosi tytuł 
„ustawa o samorządzie gminnym".  Z przyczyn politycznych dopiero na podstawie ustaw z 5 czerwca 1998 r. o 
samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa z dniem l stycznia 1999 roku wprowadzono samorząd 
terytorialny w wyższych jednostkach zasadniczego podziału terytorialnego, a mianowicie w nowo utworzonych 
powiatach oraz w 16 nowych województwach. Poza samorządem terytorialnym wyróżnia się jeszcze samorząd 
specjalny. W ramach samorządu specjalnego można wyróżnić samorząd zawodowy, jednoczący grupy 
społeczne wykonujące ten sam zawód, samorząd gospodarczy, łączący ludzi o wspólnych interesach 
gospodarczych, prowadzących działalność gospodarczą, samorząd wyznaniowy, łączy tu ludzi wspólność 
wyznania religijnego, czy wreszcie samorząd narodowościowy, łączący ludzi przyznających się do tej samej 
narodowości. Samorząd specjalny, w którym członkostwo powstaje z mocy prawa występuje w Polsce tylko 
co do niektórych zawodów. I tak mamy samorząd adwokacki, działający obecnie na podstawie ustawy z 26 
maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz.U. Nr 16, póz. 124 z późn. zm.), samorząd radców prawnych, 
istniejący na podstawie ustawy z 8 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19, póz. 145 z późn. zm.), 
samorząd lekarski, którego byt reguluje ustawa z 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30, póz. 158 
z późn. zm.), samorząd lekarzy weterynarii, o którym stanowi ustawa z 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza 
weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych (Dz.U. z 1991 r. Nr 8, póz. 27 z późn. zm.), samorząd 
notariuszy (notarialny), istniejący na podstawie ustawy z 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 22, 
póz. 91), samorząd pielęgniarek i położnych, działający na mocy ustawy z 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U. Nr 41, 
póz. 178 z późn. zm.), samorząd aptekarski, o którym mowa w ustawie z 19 kwietnia 1991 r. o izbach 
aptekarskich (Dz.U. z 2003 r. Nr 9, póz. 108), samorząd biegłych rewidentów, powołany ustawą z 19 
października 1991 r. o badaniu i ogłaszaniu sprawozdań finansowych, biegłych rewidentach i ich 
samorządzie (Dz.U. z 2001 r. Nr 31, póz. 359), samorząd rzeczników patentowych, działający na podstawie 
ustawy z 11 kwietnia 2001 r. (Dz.U. Nr 49, póz. 509), samorząd rolniczy, tworzony na podstawie ustawy z 14 
grudnia 1995 r. o izbach rolniczych (Dz.U. z 1996 r. Nr l, póz. 3), samorząd doradców podatkowych, 
działający na podstawie ustawy z 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (Dz.U. Nr 102, póz. 475 z późn. 
zm.), która weszła w życie z dniem l stycznia 1997 r. oraz samorząd komorniczy, działający na podstawie 

ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, póz. 882 z późn. zm.). Na 
podstawie ustawy z 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa 
oraz urbanistów (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, póz. 42) z dniem 25 stycznia 2002 r. tworzy się samorząd zawodowy: a) 
architektów, b) inżynierów budownictwa i c) urbanistów. Zaś na mocy ustawy z 8 czerwca 2001 r. o zawodzie 
psychologa i samorządzie psychologów (Dz.U. Nr 73, póz. 763) z początkiem 2002 r. utworzony został 
samorząd zawodowy psychologów. Przynależność do tych samorządów jest obowiązkowa. Natomiast istniejące 
izby gospodarcze oraz organizacje samorządu rzemieślniczego nie stanowią samorządu gospodarczego w 
podanym wyżej rozumieniu; są jedynie dobrowolnymi zrzeszeniami osób wykonujących określoną działalność 
czy skupiających rzemieślników określonego zawodu.     

 

126. Klasyfikacja samorządu

  

   

127. Pojęcie samorządu zawodowego.

 W ramach samorządu specjalnego można wyróżnić samorząd 

zawodowy (grupy społeczne wykonujące ten sam zawód). Samorząd specjalny, w którym członkostwo 
powstaje z mocy prawa występuje w Polsce tylko co do niektórych zawodów, mamy samorząd: adwokacki, 
radców prawnych, lekarski, lekarzy weterynarii, notariuszy, pielęgniarek i położnych, aptekarski, biegłych 
rewidentów, rzeczników patentowych, rolniczy, doradców podatkowych, komorniczy, architektów, inż. 
budownictwa, urbanistów, zawodowy psychologów. Przynależność do tych samorządów jest 
obowiązkowa. 

128. Pojęcie wolnego zawodu i zawodu zaufania publicznego

    

129. Funkcje wolnych zawodów  

130. Pojęcie samorządu gospodarczego.

 W ramach samorządu specjalnego można wyróżnić samorząd 

gospodarczy (ludzie o wspólnych interesach gospodarczych). Przynależność do tego samorządu nie jest 
obowiązkowa. Izby gospodarcze oraz organizacje samorządu rzemieślniczego są jedynie dobrowolnymi 
zrzeszeniami osób wykonujących określoną działalność czy skupiających rzemieślników określonego 
zawodu.  

 

131. Samorząd gospodarczy w ustawodawstwie polskim

 samorząd gospodarczy, łączący ludzi o wspólnych 

interesach gospodarczych, prowadzących działalność gospodarczą

 

132. Zlecanie funkcji administracji publicznej organizacjom społecznym.  

133. Prezydent RP jako centralny organ administracji państwowej     

134. Rada Ministrów 

– naczelny, kolegialny organ państwowy będący konstytucyjnie władzą wykonawczą 

o kompetencji generalnej. Nie podlega żadnemu innemu organowi.

             

 135. Skład RM.

 O RM, jej składzie i kompetencjach stanowi Konstytucja, a zwłaszcza jej rozdział „Rada 

Ministrów i administracja Rządowa” oraz ustawy zwykłe. Organizację i tryb pracy RM oraz zakres 
działania ministrów reguluje ustawa z 8 sierpnia 1996r. o organizacji i trybie pracy RM oraz zakresie 
działania ministrów. W skład RM wchodzą: - Prezes RM, - wiceprezesi RM, - ministrowie, - 
przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Powołanie wiceprezesa RM nie jest obligatoryjne. 
Konstytucja pozwala, aby Prezes RM, obok funkcji szefa Rządu, sprawował funkcje kierownika działu 
administracji rządowej. Również wiceprezes RM może łączyć swoją funkcje z funkcją ministra. Obecnie w 
skład RM, poza Prezesem RM, wiceprezesami RM oraz ministrami, wchodzi- na podstawie art.4 ust.2 
ustawy z 8 sierpnia 1996r. o Komitecie Integracji Europejskiej- przewodniczący tego Komitetu. Według 
art.4 ust.2 ustawy z 8 sierpnia 1996r. o Rządowym Centrum Studiów Strategicznych Prezes tego Centrum 
wchodzi a skład RM. Według art149. ust.1 Konstytucji ministrów można podzielić na: - ministrów 
kierujących określonymi działami administracji rządowej, - ministrów wypełniających zadania wyznaczone 
im przez Prezesa RM.  Ministrowie- resort. Resort. Najliczniejszą grupę członków RM stanowią 
ministrowie. Według art.149 ust.1 Konstytucji ministrowie kierują określonymi działami administracji 
rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa RM. Dział administracji kierowany przez 
ministra nazywany jest resortem. Przez określenie „resort” należy rozumieć wyodrębniony dział 
administracji, którym kieruje członek rządu, zwykle minister, a niekiedy przewodniczący komitetu 
będącego naczelnym organem administracji rządowej. W skład resortu wchodzi minister jako kierownik 
resortu, ministerstwo jako urząd, a ponad to mogą wchodzić organy rządowej administracji centralnej i 
terenowej, zakłady publiczne i inne jednostki organizacyjne.                 

 

136. Powoływanie RM.

 Powołanie RM wymaga współdziałania najwyższych organów państwowych, 

Prezydenta i Sejmu. Art.154 i 155 Konstytucji określają sposoby powoływania rządu. Typowy sposób 
powoływania rządu: Prezydent desygnuje Prezesa RM, a na jego wniosek powołuje RM w składzie 
zaproponowanym przez Prezesa RM, w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia 
dymisji RM. Samo powołanie Prezesa RM przez Prezydenta następuje wraz z powołaniem RM. Prezes RM 
najpóźniej w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta, przedstawia Sejmowi program działania 
RM wraz z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną 
większością głosów. 

137. Odwoływanie RM.

 Prezes RM składa dymisję RM na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego 

Sejmu. Ponadto Prezes RM składa dymisję RM w razie: 1) nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla 
RM, 2) wyrażenia RM wotum nieufności, 3) rezygnacji Prezesa RM. Przyjmując dymisję RM Prezydent 
powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej RM. Sejm może wyrazić wotum 
nieufności RM bądź poszczególnemu ministrowi. Prezydent odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził 
wotum nieufności. Na wniosek Prezesa RM Prezydent może dokonywać zmian na stanowiskach 
poszczególnych ministrów 

    

  

138. Kompetencje RM.

 Kompetencje RM wynikają z ustaw konstytucyjnych i ustaw zwykłych. 

Kompetencje te dotyczą sfery legislacji, kierownictwa administracją rządową oraz prowadzenia polityki 
wewnętrznej i zagranicznej. Sfera legislacji: -korzystanie przez RM z inicjatywy ustawodawczej, 
-wydawanie rozporządzeń w celu wykonywania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień, 
-podejmowanie uchwał w zakresie wykonywania swoich konstytucyjnych uprawnień. Do RM należą 
sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. 
ART.146 ust.2 Konstytucji ustala zasadę domniemania kompetencji RM w zakresie polityki państwa. Jeśli 
określona sprawa nie została zaliczona do kompetencji oznaczonego organu, to zasada domniemania 
kompetencji przesądza o kompetencji RM. RM kieruje administracja rządową. W szczególności RM 
koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, zapewnia wykonywanie ustaw, uchwala 
projekty budżetu państwa, kieruje wykonaniem budżetu państwa, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne i 
wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z 
innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe wymagające 
ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w 
dziedzinie obronności kraju. Według art.39 ust.1 ustawy o organizacji i trybie pracy RM oraz zakresie 
działania ministrów „Ministerstwo tworzy, znosi lub przekształca RM, w drodze rozporządzenia”.    Inaczej 
mówiąc, do RM należy: -nadawanie kierunków działania administracji rządowej, -koordynacja 
międzyresortowa administracji rządowej, -decydowanie w sprawach szczególnej wagi. 

 

139. Organy wewnętrzne RM.

 Ustawa o organizacji i trybie pracy RM oraz o zakresie działania ministrów 

stwarza możliwość tworzenia różnych organów wewnętrznych: -stałych komitetów RM, -komitetów do 
rozpatrywania określonej sprawy, -rad i zespołów. RM może tworzyć, w drodze rozporządzenia, stałe 
komitety RM jako organy pomocnicze i opiniodawcze. Rada ta może też postanowić, że rozpatrywanie 
określonych spraw będzie możliwe wyłącznie po zapoznaniu się ze stanowiskiem stałego komitetu. Prezes 
RM może tworzyć Komitety do rozpatrywania określonej sprawy; może to czynić z inicjatywy RM bądź 
własnej. Na czele komitetu stoi jego przewodniczący. Jednakże Prezes RM może przewodniczyć w każdym 
z komitetów bez względu na to, czy został powołany do składu komitetu. Obecnie obowiązuje 
rozporządzenie RM z 25 listopada 1997r. w sprawie utworzenia stałych komitetów RM, które zostało 
zmienione rozporządzeniem z 15 września 1998r. Według znowelizowanego rozporządzenia istnieją 
następujące stałe komitety RM: 1) Komitet Ekonomiczny RM, 2) Komitet Społeczny RM, 3) Komitet 
Spraw Obronnych RM, 4) Komitet RM do Spraw Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju. W 
skład stałych komitetów RM wchodzą członkowie RM wyznaczeni przez Prezesa RM po porozumieniu z 
przewodniczącym komitetu. przewodniczących stałych komitetów powołuje i odwołuje Prezes RM. Celem 
działania stałych komitetów jest uzgadnianie stanowiska członków RM, inicjowanie, przygotowywanie i 
przedstawianie RM i Prezesowi RM projektów rozstrzygnięć, opinii lub udzielania rekomendacji oraz 
analizowanie sytuacji w poszczególnych dziedzinach polityki Rządu. stały komitet RM może powoływać 
zespoły robocze lub ekspertów do opracowywania analiz, prognoz, ekspertyz oraz koncepcji i projektów 
rozwiązań programowych. Z inicjatywy RM lub własnej Prezes RM może tworzyć rady i zespoły jako 
organy pomocnicze lub opiniodawczo-doradcze w sprawach zagadnień należących do zakresu działań RM 
lub Prezesa RM. Rada Ministrów może powoływać, w drodze rozporządzenia, komisje wspólne, składające 
się przedstawiciele Rządu oraz zainteresowanej instytucji lub środowiska społecznego. Celem komisji 
wspólnej jest wypracowanie wspólnego stanowiska w sprawach ważnych dla polityki Rządu oraz interesów 

reprezentowanej w komisji instytucji lub środowiska. Ustawa z 8 sierpnia 1996r. przewiduje, że przy 
Prezesie RM działa Rada Legislacyjna. 1 października 1996r. w drodze ustawowej zostało utworzone przy 
RM Kolegium do Spraw Służb Specjalnych jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach 
programowania, nadzoru i koordynowania działań UOP i Wojskowych Służb informacyjnych (służby 
specjalne), oraz podejmowanych dla ochrony bezpieczeństwa państwa działań Policji, Straży Granicznej i 
Żandarmerii Wojskowej. Na podstawie ustawy z 22 stycznia 1999r. o ochronie informacji niejawnych 
działa przy RM Komitet Informacji Niejawnych jako organ opiniodawczo-doradczy w zakresie informacji 
niejawnych.   

140. Prezes Rady Ministrów.

 Według Konstytucji Prezes RM: -reprezentuje RM, -kieruje pracami RM, 

-wydaje rozporządzenia, -zapewnia wykonywanie polityki RM i określa sposoby jej wykonywania, 
-koordynuje i kontroluje pracę członków RM, -sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w 
granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach, -jest zwierzchnikiem służbowym pracowników 
administracji rządowej, -jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej. Według ustaw zwykłych Prezes 
RM: -powołuje i odwołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu, -powołuje i odwołuje kierowników niektórych 
urzędów centralnych oraz zastępców kierowników tych urzędów, -powołuje i odwołuje wojewodów, a na 
ich wniosek – wice-wojewodów, -kieruje działalnością wojewodów i sprawuje nadzór nad ich działalnością 
oraz dokonuje okresowej oceny ich pracy, -sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu 
terytorialnego. Ustawa z 8 sierpnia 1996r. wzmocniła pozycje Prezesa RM w stosunku do ministrów i 
pozostałych członków Rządu. W myśl art.5 tej ustawy Prezes RM może: -wyznaczyć ministrowi zakres 
spraw, w których minister ten działa z upoważnienia Prezesa RM, -żądać informacji, dokumentów i 
sprawozdań okresowych lub dotyczących poszczególnej sprawy albo rodzaju spraw od ministra, 
kierownika urzędu centralnego lub wojewody oraz od pracowników urzędów organów administracji 
rządowej, -zwoływać posiedzenia z udziałem właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych 
lub wojewodów i im przewodniczyć oraz brać udział w posiedzeniach komisji i komitetów sprawujących 
funkcje organów administracji rządowej i przedstawiać wnioski, -przekazywać z urzędu lub na wniosek 
właściwego organu albo na wniosek strony sprawę należącą do właściwości więcej niż jednego ministra lub 
kierownika centralnego urzędu do załatwienia wskazanemu przez siebie ministrowi, zawiadamiając o tym 
wszystkie inne właściwe organy oraz strony, -rozstrzygać o zakresie działania ministrów w razie sporu 
kompetencyjnego między ministrami. Przy Prezesie RM działają niektóre organy, jak np. Rada 
Legislacyjna czy Centralna Komisja do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych. Według art.33a z 4 
września 1997r., o działach administracji rządowej Prezes RM sprawuje nadzór nad działalnością 
administracji rządowej nie objętą zakresem działów administracji rządowej, wykonywaną przez 14 
centralnych organów administracji rządowej.  Prezes RM (kancelaria). Urzędem obsługującym pod 
względem merytorycznym, prawnym, organizacyjnym, technicznym i kancelaryjno-biurowym RM, 
Prezesa RM, wiceprezesów RM, stałe komitety RM, Kolegium do spraw Służb Specjalnych oraz Komitet 
Ochrony Informacji Niejawnych jest Kancelaria Prezesa RM. Kancelaria ta zapewnia też obsługę 
ministrów członków RM (jeżeli to wynika z przepisów ustawy), jak również obsługę pełnomocników 
Rządu, komitetów, komisji wspólnych, rad, zespołów oraz innych kolegialnych organów pomocniczych i 
opiniodawczo-doradczych. Kancelaria działa zgodnie z zarządzeniami i poleceniami Prezesa RM. 
Powierzone jej zadania wykonuje pod kierownictwem Szefa Kancelarii Prezesa RM. Szef Kancelarii może 
tworzyć i znosić zespoły doradcze i opiniodawcze do opracowywania spraw zleconych przez RM i Prezesa 
RM. W Kancelarii działa Gabinet Polityczny Prezesa RM, mogą zaś działać gabinety polityczne oraz 
sekretariaty wiceprezesów RM i ministrów-członków RM. W skład Kancelarii Prezesa RM wchodzi 30 
komórek organizacyjnych wymienionych w §9 rozporządzenia Prezesa RM z 28 lipca 2000r. w sprawie 
nadania statutu Kancelarii Prezesa RM. Komórkami tymi są 3 gabinety polityczne, 6 sekretariatów, 11 
departamentów, 7 biur oraz Centrum Informacji Rządu. 

        

141. Członkowie RM i pełnomocnicy Rządu.

 Członek RM Uczestniczy w ustalaniu polityki państwa i 

ponosi odpowiedzialność za treść i za realizację działań Rządu; obowiązany jest do inicjowania i 
opracowywania, w zakresie swojego działania, polityki rządu, przedkładania inicjatyw i odpowiednich 
projektów aktów normatywnych na posiedzeniu RM. Członkowie RM ponoszą przed Sejmem solidarną 
odpowiedzialność za działalność RM, jak również odpowiedzialność indywidualną za sprawy należące do 
ich kompetencji lub powierzone im przez Prezesa RM. Konsekwencją pociągnięcia do odpowiedzialności 
parlamentarnej jest wotum nieufności. Członek RM realizuje politykę ustalona przez Rząd. W tym celu: 
-współdziała z innymi członkami RM, -nadzoruje działalność terenowych organów administracji rządowej, 
-współdziała z samorządem terytorialnym, organizacjami społecznymi i przedstawicielami środowisk 
zawodowych i twórczych, -występuje do Prezesa RM o powołanie zespołów międzyresortowych do 
wykonywania zadań wykraczających poza zakres swojego działania, -powołuje rady i zespoły, jako organy 
pomocnicze w sprawach należących do jego działań. Pełnomocnicy rządu- RM może ustanowić 

pełnomocników rządu do określonych spraw o charakterze czasowym, których przekazanie członkom RM 
nie jest celowe. Pełnomocnikiem rządu może być sekretarz stanu, a w szczególnie uzasadnionych 
przypadkach, w zakresie zadań o zakresie regionalnym- wojewoda. Pełnomocników rządu powołuje i 
odwołuje Prezes RM. RM określa w drodze rozporządzenia, zakres udzielnych pełnomocnikowi 
upoważnień, sposób sprawowania nadzoru nad jego działalnością oraz zapewnienia mu obsługi 
merytorycznej, organizacyjno-prawnej, technicznej i kancelaryjno-biurowej wraz ze wskazaniem sposobu 
finansowania działalności pełnomocnika.           

 

142. Komitet Integracji Europejskiej.

 Od 1 października 1996r. utworzony został, na podstawie ustawy z 8 

sierpnia 1996r. Komitet Integracji Europejskiej. Do zadań tego komitetu należy przede wszystkim: 
-koordynowanie procesów adaptacyjnych i integracyjnych Polski z Unią Europejską oraz inicjowanie, 
organizowanie i koordynowanie działań kształtujących te procesy, zwłaszcza w sferze gospodarczej i 
społecznej, -inicjowanie i koordynowanie prac dostosowawczych w zakresie instytucji prawnych oraz 
opiniowanie projektów aktów prawnych co do ich zgodności z prawem Unii Europejskiej, -współpraca z 
Komisją Europejską w zakresie realizacji indywidualnego programu wymagań integracyjnych, 
-koordynowane przedsięwzięć związanych z pozyskiwaniem i wykorzystywaniem środków pochodzących 
z pomocy zagranicznej. Komitet Integracji Europejskiej przedstawia RM założenia programów 
dostosowawczych oraz integracyjnych z Unią Europejską, projekty aktów prawnych dotyczących działań 
dostosowawczych i integracyjnych oraz rozstrzygnięć w zakresie przeznaczenia środków pochodzących z 
pomocy zagranicznej. W skład Komitetu wchodzą Przewodniczący, Sekretarz i członkowie. 
Przewodniczący komitetu wchodzi w skład RM. Członkami Komitetu są ministrowie kierujący 8 resortami, 
jak i nie więcej niż 3 osoby powoływane i odwoływane przez Prezesa RM, których doświadczenie lub 
sprawowane funkcje mogą mieć istotne znaczenie dla realizacji zadań Komitetu. Istnieje możliwość aby 
funkcje Przewodniczącego Komitetu pełnił Prezes RM Przewodniczący Komitetu kieruje jego praca i 
reprezentuje Komitet na zewnątrz. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich 
upoważnień Przewodniczący Komitetu wydaje rozporządzenia. Komitet wykonuje swoje zadania przy 
pomocy urzędu Komitetu, którym kieruje przewodniczący, a gdy Przewodniczącym Komitetu jest Prezes 
RM, to urzędem Komitetu kieruje sekretarz Komitetu. Komitet wydaje Dziennik Urzędowy Komitetu 
Integracji Europejskiej.          

143. Komitet Badań Naukowych.

 Komitetem będącym naczelnym organem administracji rządowej jest 

Komitet Badań Naukowych utworzony ustawą z 12 stycznia 1991r. Jest to kolegialny organ administracji 
do spraw polityki naukowej i naukowo-technicznej państwa. Do najważniejszych zadań tego Komitetu 
należy opracowywanie i przedstawianie RM projektów założeń polityki naukowej i naukowo-technicznej 
państwa, określenie kierunków badań naukowych i prac rozwojowych szczególnie ważnych dla postępu 
cywilizacyjnego, nauki, techniki, gospodarki narodowej, zdrowia, społeczeństwa, kultury oraz obronności i 
bezpieczeństwa państwa, z uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju, opracowywanie wniosków 
dotyczących zawierania i kontynuacji umów międzynarodowych w zakresie współpracy naukowej i 
naukowo-technicznej, dokonywanie podziałów środków finansowych pomiędzy jednostki naukowe oraz 
ocenianie realizacji badań naukowych i prac rozwojowych oraz ich wyników, działalności wspomagającej 
badania i innych zadań finansowych lub dofinansowywanych przez Komitet. W skład Komitetu wchodzą 
Przewodniczący, dwóch zastępców Przewodniczącego, Sekretarz Komitetu i członkowie. Członkami 
zespołów i osobami którym przysługuje czynne prawo wyborcze mogą być osoby posiadające tytuł 
naukowy lub stopień naukowy doktora habilitowanego, zatrudnione w jednostce naukowej. 
Przewodniczącym Komitetu jest minister właściwy do spraw nauki. Przewodniczący Komitetu ma 
określone kompetencje jako organ monokratyczny, w tym prawo wydawania- na podstawie ustaw i w celu 
ich wykonania- rozporządzeń i zarządzeń. Przewodniczący kieruje pracą Komitetu i reprezentuje Komitet 
na zewnątrz. 

144. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

 Według art.213 ust.1 Konstytucji KRRiT stoi na straży wolności 

słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Członków (9) Krajowej Rady 
Radiofonii i Telewizji powołuje Sejm (4), Senat (2) i Prezydent (3) spośród osób wyróżniających się 
wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. Członek Krajowej Rady nie może 
należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się 
pogodzić z godnością pełnionej funkcji. Kadencja członków Krajowej Rady trwa 6 lat, co dwa lata kończy 
się kadencja jednej trzeciej członków Rady. Organ uprawniony do powołania członka Krajowej Rady 
odwołuje go wyłącznie w uzasadnionych przypadkach. Przewodniczącego Krajowej Rady wybierają 
członkowie Rady ze swego grona. Zasady, tryb działania oraz organizację KRRiT oraz szczegółowe zasady 
powoływania jej członków określa ustawa. Do zadań tej Rady należy m.in. projektowanie w porozumieniu 
z Prezesem RM kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji, określanie warunków 

prowadzenia działalności przez nadawców, wydawanie koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie 
programów, sprawowanie kontroli działalności nadawców i określanie opłat abonamentowych oraz opłat za 
udzielanie koncesji i wpis do rejestru rozprowadzanych programów. Rada ma kompetencje prawodawcze; 
na podstawie ustaw i w celu ich wykonania wydaje rozporządzenia. Przewodniczący wydaje decyzje. 
KRRiT przedstawia corocznie do końca marca Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi RP sprawozdanie ze 
swej działalności oraz informuje o podstawowych problemach radiofonii i telewizji.     

 

145. Urzędy centralne i agencje. 

Oprócz naczelnych organów administracji rządowej występuje liczna 

grupa centralnych organów administracji rządowej, zwanych urzędami centralnymi oraz grupa 
państwowych jednostek organizacyjnych noszących nazwę agencji. Centralne organy administracji 
rządowej można podzielić na organy podległe bądź nadzorowane: -bezpośrednio przez Prezesa RM – 
Prezes Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Komisję Papierów Wartościowych i Giełd, Prezesa 
Głównego Urzędu Miar, Polski Komitet Normalizacyjny, Szefa Urzędu Ochrony Państwa, szefa Służby 
Cywilnej, -przez właściwego ministra (centralne organy resortowe) – Komendanci: Policji, Straży 
Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej, Szefa Obrony Cywilnej Kraju oraz Prezesa Urzędu do Spraw 
Repatriacji i Cudzoziemców. W ostatnich latach przepisami różnych ustaw utworzone zostały państwowe 
jednostki organizacyjne nazywane agencjami. Gdy chodzi o organizację i zadania agencji, można posłużyć 
się przykładem Agencji Prywatyzacji, która utworzona została z dniem 1 października 1996r., na podstawie 
art.8 ustawy z 8 sierpnia 1996r. o urzędzie Ministra Skarbu Państwa, a jej organizacji i działalności 
poświęcone są art.9-16 tej ustawy. Wymieniona Agencja jest państwową osoba prawną, działa na 
podstawie powołanej ustawy, ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz 
statutu nadanego w drodze rozporządzenia Prezesa RM na wniosek Ministra Skarbu Państwa. Organami 
Agencji są Prezes powołany przez Prezesa RM na wniosek Ministra Skarbu Państwa oraz Rada Nadzorcza 
składająca się z przewodniczącego oraz 8 członków. Przewodniczącego i członków Rady Nadzorczej 
powołuje na okres 3 letniej kadencji Prezes RM. Agencja prowadzi samodzielną gospodarkę finansową. 
Pod pewnymi warunkami działalność Agencji może być finansowana z budżetu Państwa, na zasadach 
określonych przez RM. Agencje- urzędy centralne.

146. Pojęcie i rodzaje podziałów terytorialnych.

 Pojęć „podział terytorialny” i „podział administracyjny” 

używa się zamiennie. Użycie pojęcia „podział administracyjny” wskazuje, że chodzi o dokonanie podziału 
terytorialnego państwa dla wykonywania administracji publicznej. Jednakże terytorium państwa dzielone 
jest nie tylko dla celów wykonywania administracji publicznej, ale również dla celów sprawowania 
wymiaru sprawiedliwości. Za bardziej trafne należy uznać używanie pojęcia „podział terytorialny” niż 
pojęcia „podział administracyjny”, przy użyciu tego ostatniego należy pamiętać, że chodzi o podział 
dokonany tylko dla celów administracji publicznej. Za Z. Leońskim „podziałem terytorialnym nazywać 
będziemy względnie trwałe rozczłonkowanie przestrzeni państwa dokonywane dla pewnej grupy lub 
określonych tylko jednostek organizacyjnych państwa lub jednostek niepaństwowych, wszakże 
wykonujących zadania państwowe”. Wyróżnia się trzy rodzaje podziału terytorialnego: 1) Podział 
zasadniczy- tworzony jest dla organów terenowych o kompetencjach ogólnych, posiadających podstawowe 
znaczenie dla danej jednostki podziału, a więc u nas dla terenowych organów rządowej administracji 
ogólnej i jednostek samorządu terytorialnego. 2) Podział pomocniczy- podział, który dokonywany jest dla 
organów o charakterze pomocniczym w stosunku do organów o podstawowym znaczeniu; np. podział 
gminy na sołectwa. 3) Podział specjalny- podział dokonywany dla wykonywania takich zadań państwa, 
których wykonywanie w ramach podziału zasadniczego jest z różnych względów mało celowe; np. 
specjalny podział terytorialny dla wykonywania administracji górniczej, uwzględniający intensywność 
występowania kopalni na poszczególnych obszarach państwa. 

147. Czynniki kształtujące podział terytorialny.

 Ukształtowanie podziału terytorialnego w konkretnym 

państwie zależne jest od wielu czynników, takich jak właściwości fizjograficzne danego terytorium (niziny, 
rzeki, itd.), stosunki komunikacyjne, demograficzne, narodowościowe itp. Wpływ poszczególnych 
czynników na kształtowanie się podziału terytorialnego jest różny, a niektóre z tych czynników ulegają 
stopniowo, mniej lub bardziej szybko, zmianom. Zjawiskiem korzystnym jest jak najmniejsza liczba 
podziałów specjalnych i dostosowanie administracji specjalnej do podziału zasadniczego. Umożliwia to 
sprawniejsze wykonywanie funkcji koordynacyjnych przez terenowe organy administracji ogólnej w 
stosunku do jednostek organizacyjnych im nie podporządkowanych. Nie należy dzielić jednostek 
zasadniczego podziału między różne jednostki podziału specjalnego.       

148. Charakterystyka aktualnego podziału terytorialnego

          

 

149. Ustalanie nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych

              

 

150.Ustalenie nazw ulic i placów

          

 

151.  System terenowych organów wykonujących zadania administracji rządowej.

 Administrację rządową 

na obszarze województwa wykonują: 1) wojewoda, 2) kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, 
działający pod zwierzchnictwem wojewody, 3) organy administracji niezespolonej, 4) organy samorządu 
terytorialnego, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej wynika z ustawy lub zawartego 
porozumienia, 5) kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży, działający pod zwierzchnictwem 
starosty, 6) organy innych samorządów, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej następuje na 
podstawie ustawy lub porozumienia. Zespolenie służb, inspekcji i straży w administracji rządowej w 
województwie następuje pod zwierzchnictwem wojewody w jednym urzędzie, chyba że ustawa nie 
przewiduje zespolenia w jednym urzędzie. Gdy kierownik służby, inspekcji lub straży wykonuje zadania i 
kompetencje w imieniu wojewody i gdy służba ta, inspekcja lub straż jest włączona do urzędu 
wojewódzkiego, to mamy zespolenie bezpośrednie (pod jednym zwierzchnikiem i w jednym urzędzie). 
Gdy kierownik służby, inspekcji lub straży działa we własnym imieniu, realizuje jemu przypisane 
kompetencje i gdy posiada aparat pomocniczy w postaci komendy, inspektoratu lub innej jednostki 
organizacyjnej nie wchodzącej w skład urzędu wojewódzkiego to występuje zespolenie pośrednie, gdy 
dany kierownik działa pod zwierzchnictwem wojewody. Najważniejsze kategorie spraw zaliczanych do 
zakresu administracji rządowej: 1) sprawy wykraczające poza zakres interesów lokalnej i regionalnej 
społeczności, (np. obronność kraju); 2) sprawy, których jednostki samorządu terytorialnego nie byłyby w 
stanie wykonywać ze względów technicznych (np. budowa autostrad); 3) sprawy reglamentacji 
administracyjnej nie związane bezpośrednio z zaspokojeniem potrzeb lokalnej i regionalnej wspólnoty. 

152. Zadania i kompetencje wojewody.

 Wojewoda jest: -przedstawicielem RM w województwie, 

-zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej, -organem nadzoru nad jednostkami samorządu 
terytorialnego, -organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, 
jeżeli ustawy szczególne tak stanowią, -reprezentantem Skarbu Państwa w zakresie i na zasadach 
określonych w ustawach. Wojewoda jako przedstawiciel RM odpowiada za wykonywanie polityki rządu na 
obszarze województwa. Wyliczenie zadań i kompetencji wojewody jako przedstawiciela rządu w art.15 
ustawy z 5 czerwca 1998r. ujęte zostało w 9 punktach. Najważniejsze to: 1) kontrola wykonywania przez 
organy zespolonej administracji rządowej zadań, wynikających z aktów normatywnych, ustaleń RM oraz 
zarządzeń i poleceń Prezesa RM, 2) kontrola wykonywania przez organy samorządu terytorialnego i inne 
samorządy zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub 
porozumienia z organami administracji rządowej, 3) dostosowanie do miejscowych warunków 
szczegółowych celów polityki rządu oraz kontrola i koordynacja wynikających stąd zadań, 4) zapewnienie 
współdziałania wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających 
na obszarze województwa w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia, zagrożeń 
środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich 
oraz zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom, a także zwalczania i 
usuwania ich skutków, 5) współdziałanie z właściwymi organami innych państw oraz międzynarodowych 
organizacji rządowych i pozarządowych na zasadach określonych przez ministra właściwego do spraw 
zagranicznych, 6) reprezentowanie RM na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt 
składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych. Wojewoda może wydawać polecenia 
obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej, a w sytuacjach nadzwyczajnych obowiązujące 
również organy samorządu terytorialnego. Polecenia nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy 
załatwianej w drodze decyzji administracyjnej. Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością jednostek 
samorządu terytorialnego na zasadach określonych w ustawach o samorządzie gminnym, o samorządzie 
powiatowym i o samorządzie województwa. Organy administracji niezespolonej działające na obszarze 
województwa są obowiązane do: -uzgadniania z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego 
stanowionych przez te organy, -zapewnienia zgodności swoich działań z poleceniami wojewody, -składanie 
wojewodzie rocznych informacji, a na żądanie wojewody bieżących wyjaśnień o swojej działalności na 
obszarze województwa. Wojewoda jako reprezentant Skarbu Państwa: -reprezentuje Skarb Państwa w 
odniesieniu do mienia powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań, -wykonuje uprawnienia i 
obowiązki organu założycielskiego wobec przedsiębiorstw państwowych od czasu przekazania tej funkcji 
ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa lub do czasu wygaśnięcia tych uprawnień i obowiązków 
z innych tytułów, -wykonuje inne uprawnienia wynikające z reprezentowania Skarbu Państwa. Wojewoda 
posiada kompetencje stanowienia aktów prawa miejscowego. 

153. Wojewódzka administracja zespolona.

 Organizację wojewódzkiej administracji zespolonej określa 

statut urzędu wojewódzkiego nadany przez wojewodę- podlega zatwierdzeniu przez Prezesa RM i i 

ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes RM na wniosek 
ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Wicewojewodów powołuje Prezes RM na wniosek 
wojewody. Kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich powołuje i odwołuje 
wojewoda. Nie dotyczy to komendanta wojewódzkiego Policji i komendanta państwowej Straży Pożarnej, 
których powołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych, ale za zgodą wojewody. Odwołanie z tych 
stanowisk wymaga zasięgnięcia opinii wojewody. Do wojewody należy obsadzanie stanowisk dyrektorów 
wydziałów oraz innych pracowników urzędu wojewódzkiego. Wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I 
i II wicewojewody oraz kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, dyrektora 
generalnego urzędu wojewódzkiego oraz dyrektorów wydziałów. Do wojewody należy określenie zadań 
wykonywanych przez wicewojewodów. Wojewoda może upoważnić na piśmie pracowników urzędu 
wojewódzkiego do załatwiania określonych spraw w jego imieniu i na jego odpowiedzialność. Wojewoda 
może powierzyć prowadzenie w jego imieniu niektórych spraw z zakresu swojej właściwości jednostkom 
samorządu terytorialnego lub organom innych samorządów z obszaru województwa. Następuje to na 
podstawie porozumienia wojewody. Wojewoda wykonuje nadzór w zakresie spraw powierzonych organom 
samorządu terytorialnego. W przypadkach uzasadnionych szczególnymi potrzebami wojewoda może 
ustanowić, na czas oznaczony, swego pełnomocnika do prowadzenia spraw w zakresie określonym w 
pełnomocnictwie. W celu usprawnienia działania wojewódzkich organów zespolonej administracji 
rządowej wojewoda może tworzyć delegatury urzędu wojewódzkiego, jak i delegatury komend, 
inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych. Przy wojewodzie działa kolegium doradcze. W skład 
kolegium wchodzą: 1) wicewojewodowei, 2) dyrektor generalny urzędu wojewódzkiego, 3) komendant 
wojewódzki Policji, 4) komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, 5) inne osoby wymienione w 
statucie urzędu wojewódzkiego. Wojewoda może tworzyć inne niż kolegium zespoły doradcze.

   

  154. Przejawy zwierzchnictwa wojewody nad zespoloną administracją rządową 

 155. Powiatowa administracja zespolona  

stanowią: 1) starostwo powiatowe, 2) powiatowy urząd pracy, 

będący jednostką organizacyjną powiatu, 3) jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy 
kierowników powiatów służb, inspekcji i straży. Starosta powiatu organizuje prace zarządu powiatu i 
starostwa powiatowego, kieruje bieżącymi sprawami powiatu i reprezentuje powiat na zewnątrz. 
Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego, zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i 
kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i 
straży.   Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży: 
1)  powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą, a także wykonuje wobec 
nich czynności w sprawach z zakresu prawa pacy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, 
2)     zatwierdza programy ich działania, 3) uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze 
powiatu, 4)     w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek, zleca w 
uzasadnionych przypadkach przeprowadzenie kontroli.

 156. Administracja niezespolona

 (dotychczas określaną mianem specjalnej) to terenowe organy adm. 

rządowej podporządkowane właściwym ministrom bądź kierownikom państwowych osób prawnych i 
kierownikom innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu adm. 
rządowej na obszarze woj., wobec której wojewoda posiada uprawnienia koordynacyjne, opiniodawcze i w 
pewnym zakresie – kontrolne. Są to wyspecjalizowane organy adm., których kompetencje mieszczą się w 
ramach jednego resortu. Oparte są z reguły na zasadzie centralizacji. Działają w ramach zasadniczego 
podziału lub w ramach podziałów specjalnych. Organy adm. niezespolonej działające na obszarze woj. 
obowiązane są do: *Uzgadniania z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego stanowionych przez te 
organy, np.: przez dyrektorów urzędów morskich, *Zapewnienia zgodności swoich działań z poleceniami 
wojewody, *Składania wojewodzie rocznych informacji, a na żądanie wojewody także bieżących 
wyjaśnień o swojej działalności na obszarze województwa.     

V. Kontrola administracji publicznej

157. Pojęcie kontroli 

W języku potocznym, w przepisach prawa i literaturze spotykamy się z dwoma terminami dla 

oznaczenia funkcji zapewnienia prawidłowości działania administracji publicznej. Tymi terminami są: kontrola i nadzór. 
Często nie uwzględnia się różnicy, jaka zachodzi między tymi pojęciami, czasem zaciera się tę różnicę. Dlatego konieczne 
jest wyjaśnienie, co należy rozumieć pod określeniami „kontrola" i „nadzór", aby prawidłowo używać ich dla oznaczenia 
pewnych zjawisk. W literaturze podkreśla się, że Kontrolą jest obserwowanie, ustalanie czy wykrywanie stanu faktycznego, 
porównywanie rzeczywistości z zamierzeniami, występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie właściwym 
jednostkom o dokonanych spostrzeżeniach, bez decydowania jednak o zmianie kierunku działania jednostki kontrolowanej. 
Istotą kontroli jest obserwowanie określonych zjawisk, analizowanie ich charakteru i przedstawianie spostrzeżeń organom 
kierującym działalnością administracji

1

. Inaczej mówiąc, kontrola polega na: - ustaleniu istniejącego stanu rzeczy, - ustaleniu 

jak być powinno, - zestawieniu tego, co istnieje z tym, co być powinno, co przewidują odpowiednie wzorce czy normy 
postępowania i  formułowanie na tej podstawie różnicy między tym, co istnieje a tym jak być powinno, w przypadku istnienia 
różnicy między stanem rzeczywistym a stanem pożądanym, na ustaleniu przyczyn tej różnicy i sformułowaniu zaleceń w celu 
usunięcia niepożądanych zjawisk. Kontrola jest więc działaniem polegającym na badaniu istniejącego stanu rzeczy, 
zestawieniu faktów z tym, co być powinno i wyciągnięciu stąd wniosków

2

.    

               
 

158. Kontrola a nadzór    

Oprócz wyżej wymienionych form kontroli należy jeszcze wspomnieć o swoistej formie kontroli, 

jaką jest rozpatrywanie sprawozdań jednostki kontrolowanej. Jest to forma charakteryzująca się najmniejszą aktywnością 
organu kontrolującego. Nadzór jest pojęciem szerszym niż kontrola. Nadzór obejmuje zawsze kontrolę, natomiast 
wykonywanie kontroli nie musi się łączyć z prawem stosowania środków nadzorczych. O nadzorze mówi się wówczas, gdy w 
grę wchodzi prawo wydawania poleceń, wiążących dyrektyw co do zmiany kierunków działania. Nadzór nie ogranicza się 
zatem do obserwacji i ustaleń stanu faktycznego, ale łączy się z możliwością stosowania środków nadzoru          

   

159. Rodzaje kontroli  

Kontrola określana bywa też za pomocą innych terminów, takich jak inspekcja, lustracja, rewizja i 

wizytacja, w zależności od swoistych form, w jakich jest wykonywana. I tak można przyjąć, że inspekcja jest kontrolą wykony-
waną poprzez bezpośrednią obserwację zachowania się (działania lub zaniechania) badanej jednostki (jednostki 
organizacyjnej, zespołu ludzi tworzącego taką jednostkę czy osoby fizycznej) i porównywania tego zachowania z 
odpowiednimi wzorcami zachowania poprawnego. Lustracja jest kontrolą skierowaną nie na zachowanie się podmiotu, lecz 
zwykle na określony przedmiot, na jego rzeczywisty stan, jego cechy w porównaniu z odpowiednimi wzorcami 
określającymi stan pożądany. Rewizję łączy się z reguły z kontrolą w dziedzinie finansów, polegającą na bezpośredniej 
konfrontacji stanu faktycznego środków finansowych i innych składników majątkowych jednostki kontrolowanej z 
odpowiednią dokumentacją i na ocenie prawidłowości dysponowania tymi składnikami.  Wizytacją zaś nazywamy 
kontrolę mającą na celu bezpośredni wgląd w działalność jednostki kontrolowanej w jej całokształcie

3

.

   

160. Warunki poprawności struktury systemu kontroli  

 161. Warunki poprawnego funkcjonowania kontroli  

Warunkami poprawnego funkcjonowania kontroli są: 

oficjalność, aktywność i proporcjonalność. CECHY POPRAWNEJ KONTROLI
Cechy którymi powinien się charakteryzować system.
Trzy podstawowe cechy: 
- bezstronność
- fachowość
- efektywność
Bezstronność- nie będzie zależności między podmiotem kontrolującym, a kontrolowanym. Podmioty 
stosujące kontrolę nie mogą być związane z żadnym węzłem odpowiedzialności, np. kontrola dokonywana 
przez organy niezawisłe. 
Fachowa-zdolność oceny działalności jedn. kontrolowanej z określonego punktu widzenia. Kontroler 
powinien być znawcą zagadnień które ma oceniać, musi znać kryteria, którymi ma się posługiwać. Dobór 
właściwej metody kontroli zależy od samego kontrolera, więc dużą rolę odgrywa inicjatywa, pomysłowość, 
doświadczenie i dobra orientacja.
Efektywna-ma zapewnić prawidłowość działania adm. i dlatego powinna być zainteresowana, aby podjęte 
zostały właściwe środki bezpośredniego oddziaływania na podmioty kontrolowane. ma przynieść duże 
wyiki przy jak najmniejszych nakładach. 
Inne cechy:
- oficjalność
- aktywność
- proporcjonalność kontroli
Oficjalność- Kontrola podejmowana z urzędu. Całość działań adm. publicznej powinien być objęty 
kontrolą dokonywaną z urzędu.
Aktywność- To cecha charakterystyczna dla kontroli oficjalnej. Kontrola dąży do wykonywania wszystkich 
nieprawidłowości adm. publicznej prowadzi do sytuacji, gdzie podmioty kontrolowane mogą spodziewać 
się kontroli w każdym czasie.
Proporcjonalność kontroli- Kontrola wszystkich jednostek adm. publicznej, ale nie w tym samym czasie, 
powiązana z częstotliwością kontroli.

162. System kontroli administracji publicznej  

Systemy kontroli administracji publicznej są zróżnicowane w poszczególnych 

państwach i pozostają, oczywiście, w zależności od ustroju społeczno-politycznego danego państwa.        Kontrola 
administracji publicznej nie ogranicza się jednak do prawnie uregulowanych form, ponieważ dochodzi jeszcze społeczna 
działalność kontrolna, nie zamknięta w ramy określonych instytucji prawnych. Taką kontrolą jest kontrola sprawowana przez 
opinię publiczną. Istotną rolę w rym zakresie spełniają środki masowego przekazu (prasa, radio, telewizja), które w sposób istotny 

wpływają na kształtowanie się opinii publicznej o poczynaniach administracji. Znaczenie opinii publicznej jako instytucji 
kontroli działalności administracji jest rym większe, im bardziej demokratyczny jest ustrój państwa, im wyższy poziom kultury 
społeczeństwa i im większa jest aktywność społeczna obywateli. W naszym państwie przemiany ustrojowe doprowadziły do 
ukształtowania się nowego systemu kontroli administracji publicznej. Niżej zostanie omówiona, w pewnym zarysie, kontrola 
administracji publicznej sprawowana przez: - organy państwowe niezawisłe od administracji publicznej, - instytucje kontrolne 
usytuowane w systemie administracji, - inne instytucje i społeczeństwo (kontrola społeczna).  

163. Kontrola parlamentarna

 W państwie demokratycznym parlament nie tylko uchwala ustawy, ale wykonuje 

również zadania kontrolne wobec władzy wykonawczej; inaczej mówiąc, kontroluje administrację. Rząd 
odpowiada przed parlamentem za swoją działalność; jest to odpowiedzialność polityczna. Dlatego parlament 
można określić jako organ kontroli politycznej. Zagadnienie odpowiedzialności politycznej jest regulowane 
przepisami Konstytucji i stanowi w zasadzie przedmiot zainteresowań prawa konstytucyjnego. Według art. 95 
ust. 2 Konstytucji Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami 
Konstytucji i ustaw. Przepis ten przesądza o kontrolne] funkcji Sejmu. „Podstawową treścią funkcji kontrolnej 
jest dokonywanie samodzielnych ustaleń stanu faktycznego, dotyczących funkcjonowania rządu, ministrów i podległych im 
podmiotów."

1 

Ustalaniu stanu faktycznego towarzyszy dokonywanie ocen i formułowanie różnego rodzaju sugestii. 

Warto zaznaczyć, że Sejm na swoich posiedzeniach plenarnych sprawuje funkcje kontrolne tylko w sprawach o zasadniczym 
znaczeniu i w ograniczonych przypadkach. Dzieje się to zwłaszcza w czasie debaty nad projektem ustawy budżetowej, a 
więc przed jej uchwaleniem, a następnie w czasie dokonywania oceny sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z 
informacją o stanie zadłużenia państwa. Po zapoznaniu się z przedkładanymi przez Najwyższą Izbę Kontroli materiałami, a 
mianowicie analizą wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinią w przedmiocie absolutorium dla 
Rady Ministrów Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. Mimo, iż 
Konstytucja nie uregulowała skutku odmowy udzielenia absolutorium, to przyjąć należy, że w takiej sytuacji Prezes Rady 
Ministrów powinien złożyć dymisję Rady Ministrów na ręce Prezydenta RP. Konstytucja przewiduje, że Sejm może wyrazić 
Radzie Ministrów lub poszczególnym ministrom wotum nieufności. W szerszym zakresie kontrolę administracji sprawują 
komisje sejmowe. Przy rozpatrywaniu projektów ustaw wyłaniają się kwestie związane z dotychczasową działalnością 
administracji i możliwości krytycznego ich rozpatrzenia. Zgodnie zaś z regulaminem Sejmu komisje rozpatrują 
sprawozdania i informacje ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej, a także 
kierowników innych urzędów i instytucji państwowych, analizują działalność poszczególnych działów administracji i 
gospodarki państwowej oraz rozpatrują sprawy związane z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu, a 
także z realizacją uchwalonych przez siebie dezyderatów. Na żądanie prezydium komisji ministrowie oraz kierownicy na-
czelnych organów administracji państwowej, a także kierownicy innych urzędów i instytucji państwowych są obowiązani 
przedstawić sprawozdania i udzielać informacji oraz uczestniczyć w posiedzeniach komisji, na których rozpatrywane są sprawy 
dotyczące ich zakresu działania. Poszczególni posłowie - w wykonaniu swoich obowiązków poselskich - mają prawo 
podejmować interwencje w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwach i 
zakładach państwowych oraz organizacjach społecznych, a także w niepaństwowych jednostkach organizacyjnych dla 
załatwienia spraw, które wnoszą we własnym imieniu wyborcy lub wyborców, jak również zaznajamiać się z tokiem ich 
rozpatrywania. Organy i jednostki, wobec których poseł podjął interwencję, obowiązane są najpóźniej w ciągu 14 dni 
powiadomić posła o stanie rozpatrywania sprawy i w terminie uzgodnionym z nim ostatecznie ją załatwić (por. art. 20 
ustawy z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora - Dz.U. z 2003 r. Nr 221, póz. 2099). Regulacja 
powyższa odnosi się również do senatorów, wykonujących obowiązki senatorskie.  Posłowie mają prawo składać 
interpelacje oraz zgłaszać zapytania poselskie i pytania w sprawach bieżących - kierowane do członków Rady Ministrów. 
Interpelacje składa się w sprawach o zasadniczym charakterze. Odpowiedź na interpelację - kierowana na ręce Marszałka 
Sejmu -jest udzielona nie później niż w ciągu 21 dni od otrzymania interpelacji. Pytania w sprawach bieżących formułowane 
są ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu. Osoba, do której pytanie zostało skierowane, udziela krótkiej ustnej odpowiedzi (nie 
dłużej niż 5 minut) .

164. Kontrola państwowa

 

(NIK) 

W okresie międzywojennym działała w Polsce Najwyższa Izba Kontroli, powołana do 

życia ustawą z 3 czerwca 1921 r. o kontroli państwowej. Stąd kontrolę sprawowaną przez NIK nazywa się kontrolą 
państwową. W art. 202 Konstytucja określa Najwyższą Izbę Kontroli jako naczelny organ kontroli państwowej, 
wskutek tego NIK zajmuje naczelne miejsce w systemie organów kontroli państwowej. Organy kontroli, rewizji, 
inspekcji działające w administracji rządowej i samorządzie terytorialnym mają obowiązek współpracy z NIK. 
Konstytucja utrzymała powiązanie NIK z Sejmem, stanowiąc, że „Najwyższa Izba Kontroli podlega 
Sejmowi".  Konstytucja ustaliła, że NIK działa na zasadach kolegialności. NIK kontroluje działalność organów 
administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych 
jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, ce

 

 lowości i rzetelności

 

 . Jest to 

podstawowe zadanie NIK; wykonywanie tej kontroli jest stałym obowiązkiem NIK Jest to kontrola 
prowadzona z punktu widzenia 4 wymienionych kryteriów, a więc w najszerszym zakresie. NIK może 
kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych 
samorządowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. Jest to 

kontrola fakultatywna, o nieco ograniczonym zakresie, gdyż NIK nie może co do tych jednostek prowadzić 
kontroli z punktu widzenia celowości. NIK może również kontrolować działalność innych jednostek organiza-
cyjnych i podmiotów gospodarczych, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki 
państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. Co do tych 
jednostek kontrola może być prowadzona z punktu widzenia legalności i gospodarności. Wyłączono więc 
kontrolę z punktu widzenia celowości i rzetelności. NIK kontroluje wykonanie budżetu, gospodarkę 
finansową i majątkową Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Trybunału 
Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego 
Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu 
Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy, jak i Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko 
Narodowi Polskiemu. Na zlecenie Sejmu NIK przeprowadza kontrolę działalności jednostek, wymienionych w art. 4 ust. 2 
ustawy, nie tylko z punktu widzenia wykonania budżetu, gospodarki finansowej i majątkowej, ale w pełnym zakresie. Na 
zlecenie Sejmu lub na wniosek Prezydenta RP NIK przeprowadza kontrolę działalności Kancelarii Prezydenta, a na 
wniosek Senatu - Kancelarii Senatu. Z punktu widzenia przedmiotowego NIK, kontrolując podmioty wymienione wyżej, 
bada w szczególności wykonanie budżetu państwa i realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności 
finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej. NIK wykonuje swoje zadania na podstawie okresowych planów 
pracy, które przedkłada Sejmowi, z tym że może też przeprowadzać kontrole doraźne. NIK przeprowadza kontrole na 
zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy.   NIK 
przedkłada Sejmowi: - analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, - opinię w przedmiocie 
absolutorium dla Rady Ministrów, - informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego organy, przeprowadzanych 
na wniosek Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów oraz innych ważniejszych kontroli, - wnioski w sprawie rozpatrzenia 
przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne, - wystąpienia 
zawierające wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności członków Rady Ministrów oraz osób kierujących centralnymi 
urzędami i instytucjami oraz Prezesa Narodowego Banku Polskiego, - coroczne sprawozdania ze swej działalności. O 
wynikach kontroli przeprowadzanych na wniosek Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów NIK informuje te organy, 
podobnie jak i o wynikach kontroli przeprowadzanych na zlecenie Sejmu oraz o wynikach innych ważniejszych kontroli. 
Delegatury NIK przedkładają wojewodom informacje o wynikach ważniejszych kontroli dotyczących działalności 
terenowych organów administracji rządowej, a wojewodom i organom stanowiącym jednostek samorządu terytorialnego - 
informacje o wynikach ważniejszych kontroli dotyczących działalności samorządu terytorialnego.          Prezes NIK podaje 
do wiadomości publicznej, po przedłożeniu Sejmowi, analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz 
sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli. Organy kontroli, rewizji, inspekcji, działające w administracji rządowej 
i samorządzie terytorialnym, mają obowiązek współpracy z Najwyższą Izbą Kontroli i są obowiązane do udostępniania jej, na 
jej wniosek, wyników kontroli przeprowadzonych przez siebie, przeprowadzania określonych kontroli wspólnie pod 
kierownictwem NIK oraz przeprowadzania kontroli doraźnych na zlecenie NIK.     Organizacja NIK Najwyższą Izbą Kontroli 
kieruje Prezes NIK, powoływany przez Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. Kadencja Prezesa NIK trwa 6 
lat, licząc od dnia złożenia przysięgi. Ta sama osoba nie może być powołana na stanowisko Prezesa więcej niż na dwie 
kolejne kadencje. Prezes NIK nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska 
profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej, nie dającej się pogodzić z 
godnością jego urzędu. Sejm odwołuje Prezesa NIK, jeżeli a) zrzekł się on tego stanowiska, b) Sejm uzna że stał się on 
trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, c) gdy został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popeł-
nienie przestępstwa, d) Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia 
funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych. Prezes NIK korzysta z immunitetu; nie może 
być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może być on 
zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest 
niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Prezes NIK bierze udział w posiedzeniach Sejmu oraz ma 
prawo uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ministrów. Wiceprezesów NIK, w liczbie od 2 do 4, powołuje i odwołuje 
Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa NIK Za zgodą Marszałka Sejmu Prezes NIK powołuje i odwołuje dyrektora 
generalnego NIK Skoro NIK działa na zasadach kolegialności, to najważniejsze kompetencje - w myśl ustawy - 
przysługują Kolegium Najwyższej Izby Kontroli. W skład Kolegium NIK wchodzą: Prezes NIK jako przewodniczący, 
wiceprezesi i dyrektor generalny oraz 14 członków. Na wniosek Prezesa NIK Marszałek Sejmu powołuje na członków 
Kolegium 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych oraz 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK lub 
doradców Prezesa NIK Członkowie Kolegium NIK są w sprawowaniu swych funkcji niezawiśli. Ich kadencja trwa 3 lata. 
W sytuacjach, o których mowa w art. 22 ust. 6 ustawy o NIK, Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa NIK, może odwołać 
członka kolegium NIK. Kolegium NIK zatwierdza analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz 
sprawozdanie z działalności NIK za rok ubiegły.         Kolegium NIK uchwala m.in. opinię w przedmiocie absolutorium 
dla Rady Ministrów, projekt statutu NIK i okresowe plany pracy NIK oraz opiniuje programy kontroli i informacje o 
wynikach szczególnie ważnych kontroli oraz inne sprawy wniesione przez Prezesa NIK lub przedstawione przez co 
najmniej 1/3 członków Kolegium. Jednostkami organizacyjnymi NIK są departamenty i delegatury. Statut NIK nadany 
na wniosek Prezesa NIK zarządzeniem Marszałka Sejmu z 12 września 2001 r. ustala, że zadania kontrolne wykonuje 8 
departamentów o szerokim zakresie przedmiotowym. Ponadto istnieją departamenty Prawno-Organizacyjny i Strategii 

Kontrolnej oraz 4 departamenty obsługi. Działa też 16 delegatur NIK, które mają swoje siedziby w miastach będących 
siedzibami wojewodów z wyjątkiem Gorzowa Wielkopolskiego; w województwie lubuskim delegatura NIK ma siedzibę w 
Zielonej Górze. Na czele departamentów i delegatur NIK stoją dyrektorzy mianowani przez Prezesa NIK. 
Postępowanie kontrolne jest bardzo szczegółowo uregulowane w art. 27-65 ustawy. W szczególności określone 
zostały cel postępowania kontrolnego, uprawnienia i obowiązki pracowników NIK przeprowadzających kontrolę, 
zwanych kontrolerami, oraz obowiązki i prawa pracowników oraz kierowników jednostek kontrolowanych. 
Celem postępowania kontrolnego jest ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek 
poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny kontrolowanej działalności według 
wyżej wskazanych kryteriów. Dla realizacji tego celu kierownicy jednostek kontrolowanych mają obowiązek 
przedkładać na żądanie NIK wszelkie dokumenty i materiały do przygotowania i przeprowadzenia kontroli, z 
zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej. Upoważnieni przedstawiciele NIK mają zaś 
prawo do swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych, wglądu do wszelkich 
dokumentów związanych z działalnością jednostek kontrolowanych, pobierania oraz zabezpieczania 
dokumentów i innych materiałów dowodowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej, 
przeprowadzania oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu określonych czynności, wzywania i 
przesłuchiwania świadków, żądania od pracowników jednostek kontrolowanych udzielania ustnych i 
pisemnych wyjaśnień, zasięgania w związku z przeprowadzaną kontrolą informacji w jednostkach niekontro-
lowanych oraz żądania wyjaśnień od pracowników tych jednostek, korzystania z pomocy biegłych i specjalistów 
oraz zwoływania narad z pracownikami jednostek kontrolowanych, a także uczestniczenia w posiedzeniach 
kierownictwa i kolegiów oraz naradach organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego. Wyniki 
przeprowadzonej kontroli przedstawiane są w protokole kontroli, podpisywanym przez kontrolera i kierownika 
jednostki kontrolowanej. Kierownik jednostki kontrolowanej lub osoba pełniąca jego obowiązki ma prawo 
zgłoszenia, przed podpisaniem protokołu kontroli, umotywowanych zastrzeżeń co do ustaleń zawartych w 
protokole. Ustawa określa tryb rozpatrywania tych zastrzeżeń przez kontrolera, jak i przez specjalną komisję 
odwoławczą, powoływaną przez dyrektora właściwej jednostki organizacyjnej NIK. Kierownik jednostki 
kontrolowanej może też odmówić podpisania protokołu i złożyć pisemne wyjaśnienie tej odmowy. Jednakże 
odmowa podpisania protokołu nie stanowi przeszkody do podpisania protokołu przez kontrolera i realizacji 
ustaleń kontroli.       Najwyższa Izba Kontroli przekazuje kierownikowi jednostki kontrolowanej, a w razie potrzeby 
także kierownikowi jednostki nadrzędnej oraz właściwym organom państwowym lub samorządowym, wystąpienia 
pokontrolne. Wystąpienie pokontrolne zawiera oceny kontrolowanej działalności, wynikające z ustaleń opisanych w 
protokole kontroli, a w razie stwierdzenia nieprawidłowości - także uwagi i wnioski w sprawie ich usunięcia. 
Kierownik jednostki kontrolowanej lub organ, któremu przekazano wystąpienie pokontrolne, jest obowiązany, w 
terminie określonym w wystąpieniu, nie krótszym niż 14 dni, poinformować NIK o sposobie wykorzystania uwag i 
wykonania wniosków oraz podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. W razie uzasadnionego 
podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia NIK zawiadamia organ powołany do ścigania przestępstw 
lub wykroczeń oraz informuje o tym kierownika jednostki kontrolowanej lub kierownika jednostki nadrzędnej i 
właściwy organ państwowy lub samorządowy. Organ powołany do ścigania przestępstw lub wykroczeń 
obowiązany jest zawiadomić NIK o wynikach postępowania. Ustawa o NIK zawiera również przepis karny, że 
podlega karze aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny ten kto uchyla się od kontroli, albo utrudnia jej prowadzenie, 
np. nie przedstawiając wymaganych dokumentów potrzebnych do kontroli.  

165. Państwowa Inspekcja Pracy. 

Do organów podległych Sejmowi należy Państwowa Inspekcja Pracy (PIP). PIP tworzą 

Główny Inspektorat Pracy i okręgowe inspektoraty pracy oraz działający w ramach terytorialnej właściwości okręgowych 
inspektoratów pracy - inspektorzy pracy. Okręgowy inspektorat pracy obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej 
obszar jednego województwa lub więcej województw. Siedziby i zakres właściwości miejscowej okręgowych inspektoratów 
pracy ustala Marszałek Sejmu na wniosek Głównego Inspektora Pracy. Ponadto działa Rada Ochrony Pracy jako organ 
nadzoru nad warunkami pracy i działalnością Państwowej Inspekcji Pracy.  PIP kieruje Główny Inspektor Pracy, powoływany 
i odwoływany przez Marszałka Sejmu po zasięgnięciu opinii Rady Ochrony Pracy. Zastępców Głównego Inspektora Pracy 
powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek Głównego Inspektora Pracy. Okręgowych inspektorów pracy powołuje i 
odwołuje Główny Inspektor Pracy.  PIP powołana jest do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności 
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Do zakresu PIP należy nadzór i kontrola przestrzegania przez zakłady 
pracy prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony pracy kobiet, 
zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i 
higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz 
stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii, analizowanie 
przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania środków zapobiegających tym 
wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu okoliczności wypadków przy pracy. PIP opiniuje projekty 
aktów prawnych z zakresu prawa pracy oraz inicjuje prace legislacyjne w tej dziedzinie, jak również 
przedsięwzięcia oraz prace badawcze w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, a zwłaszcza bezpieczeństwa i 
higieny pracy.  Nadzorem i kontrolą PIP są objęci wszyscy pracodawcy oraz inne podmioty, na rzecz których 

świadczona jest praca przez osoby fizyczne. Pracownicy PIP, wykonujący i nadzorujący czynności kontrolne, 
uprawnieni są do przeprowadzenia bez uprzedzenia kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności 
stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, o każdej porze dnia i nocy.  Do inspekcji pracy należy ściganie 
wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonym w kodeksie pracy, a także innych wykroczeń 
związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej, gdy ustawa tak stanowi, oraz udział w postępowaniu w tych 
sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego.  Nadzór nad PIP sprawuje Rada Ochrony Pracy. Główny 
Inspektor Pracy przedstawia tej Radzie sprawozdanie roczne z działalności PIP wraz z wnioskami, 
wynikającymi z tej działalności, co do przestrzegania prawa pracy przez podmioty kontrolowane i organy 
sprawujące nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi albo samorządowymi.

166. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych  - 

jest organem do spraw ochrony danych osobowych. 

Generalnego Inspektora, którym może być tylko obywatel polski, wyróżniający się wysokim autorytetem moralnym, 
posiadającym wyższe wykształcenie prawnicze oraz odpowiednie doświadczenie zawodowe, powołuje i odwołuje Sejm 
za zgodą Senatu, na czteroletnią kadencję. Ta sama osoba nie może być Generalnym Inspektorem więcej niż przez 
dwie kadencje. Generalny Inspektor w zakresie wykonywania swoich zadań podlega tylko ustawie. Nie może on 
zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych; nie 
może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się 
pogodzić z godnością jego urzędu. Korzysta z immunitetu, podobnie jak Rzecznik Praw Obywatelskich. Generalny 
Inspektor składa Sejmowi, raz w roku, sprawozdanie ze swojej działalności wraz z wnioskami wynikającymi ze stanu 
przestrzegania przepisów o ochronie danych osobowych. Swoje zadania Generalny Inspektor wykonuje przy 
pomocy Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Według art. 51 Konstytucji nikt nie może 
być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby. Władze 
publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w 
demokratycznym państwie prawnym. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępnienia informacji, o których 
mowa, określa ustawa. Ustawa o ochronie danych osobowych w art. l stanowi, że „każdy ma prawo do ochrony 
dotyczących go danych osobowych" (ust. 1) oraz że przetwarzanie danych osobowych może mieć miejsce ze 
względu na dobro publiczne, dobro osoby, której dane dotyczą lub dobro osób trzecich w zakresie i trybie 
określonym ustawą (ust. 2). Ustawa określa zasady postępowania przy przetwarzaniu danych osobowych oraz prawa 
osób fizycznych, których dane osobowe są lub mogą być przetwarzane w zbiorach danych. Do zadań Generalnego 
Inspektora należy m.in.: - kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych, - 
wydawanie decyzji i rozpatrywanie skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych, - 
prowadzenie rejestru zbiorów danych oraz udzielanie informacji o zarejestrowanych zbiorach. Generalny 
Inspektor i upoważnieni przez niego inspektorzy mają prawo dokonywać czynności kontrolnych w miejscach 
zlokalizowania zarejestrowanych zbiorów danych, jak i żądać złożenia wyjaśnień i przesłuchiwać osoby, żądać 
okazania dokumentów i wszelkich danych mających bezpośredni związek z problematyką kontroli oraz 
udostępnienia do kontroli urządzeń, nośników oraz systemów informatycznych służących do przetwarzania danych. 
W razie stwierdzenia naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych Generalny Inspektor nakazuje, w drodze 
decyzji administracyjnej, przywrócenie stanu zgodnego z prawem. W przypadku wydania takiej decyzji strona ma 
prawo zwrócić się do Generalnego Inspektora z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy. Na decyzję 
Generalnego Inspektora wydaną po ponownym rozpatrzeniu sprawy - wskutek wniosku o ponowne jej rozpatrzenie 
- stronie służy skarga do sądu administracyjnego. Warto zaznaczyć, że w drodze rozporządzeń Ministra Spraw Wewnętrz-
nych i Administracji z 3 czerwca 1998 r. określone zostały: - podstawowe warunki techniczne i organizacyjne, jakim powinny 
odpowiadać urządzenia i systemy informatyczne służące do przetwarzania danych osobowych i, - wzory wniosku o 
udostępnienie danych osobowych i zgłoszenia zbioru danych do rejestracji.

167. Rzecznik Praw Obywatelskich. 

Instytucja rzecznika praw obywatelskich występuje w szeregu demokratycznych 

państw, które dzięki temu poszerzyły funkcje kontrolne parlamentu. Jako przyczyny upowszechnienia się instytucji 
ombudsmana wymienia się poszerzenie zadań państwa w sferze spraw socjalnych i związaną z tym rozbudowę 
aparatu administracyjnego, powiększenie się liczby konfliktów między obywatelami a państwem, bezradność 
obywatela wobec powodzi przepisów prawa, zwłaszcza stanowionych przez organy administracji oraz dążność 
parlamentu do zwiększenia zakresu funkcji kontrolnych nad administracją i do uzyskania dodatkowych 
informacji. Podkreśla się, iż powołanie ombudsmana przyczynia się do upodmiotowienia kontroli administracji; 
organem kontroli nie jest w tym przypadku jakieś anonimowe gremium, lecz znana powszechnie osoba, z którą 
obywateli łączą stosunki partnerskie. W przypadku rzecznika kontakty z administracją nawiązuje nie tylko osoba o 
wyróżniających się kwalifikacjach zawodowych, wiedzy prawniczej, ale też osobistość ciesząca się wysokim autorytetem w 
społeczeństwie. Oczywiste jest to, że rzecznika wspiera zespół pracowników o wysokich kwalifikacjach i dużym do-
świadczeniu zawodowym. Dzięki rzecznikowi, obdarzonemu pełnym zaufaniem parlamentu, istnieje możliwość 
poprawy działalności administracji oraz łagodzenia konfliktów między obywatelami a organami administracyjnymi. 
Warto dodać, że rzecznik powinien zajmować pozycję niezależną w stosunku do partii politycznych. Jego kadencja nie 
jest związana z kadencją parlamentu. Konstytucja z 1997 r. poświęca Rzecznikowi Praw Obywatelskich art. 208 

do 212. Podstawową funkcją RPO jest strzeżenie wolności i praw człowieka i obywatela określonych nie tylko w 
Konstytucji, ale także w innych aktach normatywnych, a więc w ustawach, umowach międzynarodowych, 
rozporządzeniach bądź w aktach prawa miejscowego. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez 
Sejm za zgodą Senatu na 5 lat. Nie może on zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska 
profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może należeć do partii politycznej, 
związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego 
urzędu. Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym 
oraz wysokim autorytetem ze względu na swoje walory moralne i wrażliwość społeczną. Wniosek o powołanie 
RPO może zgłosić Marszałek Sejmu albo grupa 35 posłów. RPO jest w swej działalności niezawisły, niezależny 
od innych organów państwowych ł odpowiada jedynie przed Sejmem; nie może być pociągnięty do 
odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu. RPO corocznie informuje Sejm i 
.Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. 
Sprawozdanie to podawane jest do publicznej wiadomości. Rzecznik może przedkładać Sejmowi i Senatowi 
określone sprawy wynikające z jego działalności, a na wniosek Marszałka Sejmu przedstawia informację lub 
podejmuje czynności w określonych sprawach. W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela 
RPO jest uprawniony do badania „czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, 
obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad 
współżycia i sprawiedliwości społecznej" . Rzecznik podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie 
wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela. Powzięcie wiadomości o naruszeniu 
wolności i praw człowieka i obywatela następuje wskutek wniosków obywateli lub ich organizacji, na wniosek 
organów samorządów, bądź Rzecznika Praw Dziecka i z własnej inicjatywy RPO. Wniosek kierowany do RPO nie 
wymaga zachowania szczególnej formy; wystarczy oznaczenie wnioskodawcy i osoby, której praw i wolności 
sprawa dotyczy oraz określenie przedmiotu sprawy. Wniosek do RPO jest wolny od opłat. Wszyscy obywatele 
mają więc równy dostęp do RPO. Po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem RPO 
może: - podjąć sprawę, - poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, - 
przekazać sprawę według właściwości, - nie podjąć sprawy. Wnioskodawca i osoby, których sprawa dotyczy są 
zawiadamiani o stanowisku RPO co do złożonego wniosku. Podejmując sprawę RPO może samodzielnie 
prowadzić postępowania wyjaśniające albo zwrócić się o zbadanie sprawy do właściwych organów, w 
szczególności do organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej. O zlecenie 
Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy RPO zwraca się do 
Sejmu. Podejmując samodzielnie postępowanie wyjaśniające RPO ma prawo zbadać każdą sprawę na 
miejscu, nawet bez uprzedzenia, albo żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt sprawy prowadzonej 
przez centralne i terenowe organy administracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, 
zawodowych i społeczno-zawodowych oraz przez organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość 
prawną, a także organy jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych. 
RPO może też żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i 
inne organy ścigania. Może też żądać do wglądu w Biurze RPO akt sądowych i prokuratorskich oraz akt 
innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia. Rzecznik odmawia 
ujawnienia nazwiska i innych danych osobowych, w tym także wobec organów władzy publicznej, jeżeli uzna to za 
niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki. Po zbadaniu sprawy RPO może: - wyjaśnić 
wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia praw i wolności obywatela, - skierować wystąpienie do podmiotu, w 
którego działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, bądź zwrócić się do organu 
nadrzędnego nad tym podmiotem z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa; 
wystąpienie RPO nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej, - żądać wszczęcia postępowania w sprawach 
cywilnych, jak również wziąć udział w toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących 
prokuratorowi, - żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach 
o przestępstwa ścigane z urzędu, - zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu 
administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi, - 
wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach 
o wykroczenia, - wnieść kasację lub rewizje nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie 
określonych w odrębnych przepisach. W swoich wystąpieniach RPO formułuje opinie i wnioski co do sposobu 
załatwienia sprawy, a także co do ewentualnego wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania 
sankcji służbowych. Organ (jednostka organizacyjna), do którego wystąpienie zostało skierowane, obowiązany 
jest bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować RPO o podjętych działaniach 
lub zajętym stanowisku. W przypadku, gdy RPO nie podziela tego stanowiska, może zwrócić się do jednostki 
nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań. W związku z rozpatrywanymi sprawami RPO może przedstawiać 
właściwym organom, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia 
skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela oraz usprawnienia trybu załatwiania ich spraw. 
RPO może występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o 
wydanie lub zmianę innych niż ustawy aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka oraz 

obywateli. RPO może występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których 
mowa w art. 188 Konstytucji, jak i zgłaszać swój udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w 
sprawach skarg konstytucyjnych oraz brać udział w tym postępowaniu. Każdy organ, organizacja lub 
instytucja, do których zwraca się RPO, obowiązane są z nim współdziałać i udzielać mu pomocy. Podmioty, 
do których zwraca się Rzecznik, zobowiązane są zapewniać mu dostęp do akt i dokumentów, udzielać żądanych 
przez niego informacji i wyjaśnień, w tym dotyczących podstawy faktycznej i prawnej ich rozstrzygnięć oraz 
ustosunkowywać się do ogólnych ocen, uwag i opinii Rzecznika. Rzecznik ma prawo określić termin, w jakim 
powinny być dokonane wymienione czynności. Rzecznik Praw Obywatelskich współpracuje z Rzecznikiem Praw 
Dziecka, który współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi i innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i 
fundacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela.

Podkreślić należy, że zgodnie z art. 

80 Konstytucji „każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw 
Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy 
publicznej."  Warto dodać, że przepisy tej ustawy „dotyczące ochrony wolności i praw człowieka i obywatela 
odnoszą się również odpowiednio do osób nie będących obywatelami polskimi, znajdujących się pod władzą 
Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie przysługujących im wolności i praw" . Rzecznik wykonuje swoje zadania przy 
pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, mającego swą siedzibę w Warszawie. Na wniosek Rzecznika 
Marszałek Sejmu może powołać od l do 3 zastępców Rzecznika, w tym zastępcę do spraw żołnierzy. Za zgodą 
Sejmu Rzecznik może ustanowić swoich pełnomocników terenowych.

168. Rzecznik Praw Dziecka 

Art. 72 Konstytucji poświecony jest ochronie praw dziecka. Przepis ten wprowadza 

prawo każdego do żądania od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, 
wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz pu-
blicznych. Zakres obowiązków władz publicznych w sferze opieki i pomocy dziecku jest duży. Ze względu na 
swoistość i charakter spraw dotyczących ochrony praw dziecka Konstytucja przewiduje specjalny organ do tych 
spraw, a mianowicie Rzecznika Praw Dziecka, którego kompetencje i sposób powoływania ma określić ustawa. 
Rzecznik Praw Dziecka „stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, 
Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i 
obowiązków rodziców" (art. l ust. 2 ustawy). Rzecznik podejmuje działania: - mając na celu zapewnienie 
dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowości, - na rzecz 
ochrony praw dziecka, w szczególności prawa do życia i ochrony zdrowia, do wychowania w rodzinie, do 
godziwych warunków socjalnych i do nauki, Szczególną troską i pomocą ma otaczać dzieci niepełnosprawne. 
Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co 
najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia 
ślubowania przed Sejmem. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne 
kadencje. Rzecznik jest w swojej działalności niezależny od innych organów państwowych, odpowiada jedynie 
przed Sejmem. Bez uprzedniej zgody Sejmu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani 
pozbawiony wolności. Nie może zajmować innego stanowiska ani wykonywać innych zajęć zawodowych, a 
także prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z obowiązkami i godnością jego urzędu. 
Rzecznik podejmuje działania przewidziane w ustawie z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w szczególności 
informacje wskazujące na naruszenie praw lub dobra dziecka. Może zwracać się do organów władzy 
publicznej, organizacji lub instytucji o złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych informacji, udostępnienie 
akt i dokumentów oraz o podjęcie na rzecz dziecka działań z zakresu ich kompetencji. Rzecznik Praw 
Obywatelskich ma obowiązek podejmować sprawy skierowane przez Rzecznika Praw Dziecka. Rzecznik 
przedstawia organom władzy publicznej, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do 
zapewnienia skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw w tym 
zakresie. Może występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o 
wydanie innych aktów prawnych. Organy, instytucje i organizacje do których Rzecznik zwrócił się z wnioskami 
są obowiązane ustosunkować się do tych wniosków w terminie 30 dni od daty ich otrzymania. Rzecznik 
przedstawia Sejmowi i Senatowi, corocznie, informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw 
dziecka. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Dziecka. Wydatki związane z 
funkcjonowaniem Rzecznika pokrywane są z budżetu państwa.

169. Typy sądowej kontroli administracji publicznej.  

Kontrola sądowa jest tradycyjną formą zagwarantowania 

zgodnego z prawem działania administracji w jej stosunkach z obywatelami. W toku rozwoju historycznego 
ukształtowały się różne typy kontroli nad administracją. I tak można wyróżnić: *kontrole wykonywaną 
wyłącznie przez powołane w tym celu sądownictwo administracyjne - sądownictwo wyodrębnione, *kontrolę 
wykonywaną przez sądy powszechne, *typ mieszany kontroli wykonywanej w części przez sądy powszechne, a 
w części przez specjalistyczne sądownictwo administracyjne. Postulat poddania czynności administracyjnych 
kontroli sądów zrodził się w okresie walki przeciwko nieskrępowanej przepisami prawa administracji państwa 
absolutnego. We Francji koncepcję sądownictwa administracyjnego wysunięto w czasie Wielkiej Rewolucji

 

170. Rodzaje systemów sądownictwa administracyjnego. 

W sądownictwie administracyjnym można rozróżnić 

system oparty o zasadę klauzuli generalnej oraz system oparty o zasadę enumeracji.  System klauzuli 
generalnej polega na tym, że wszystkie akty administracyjne, bądź wszystkie akty adm. określonego rodzaju, 
podlegają kontroli sądu adm. Jednak prawie w każdym ustawodawstwie znajdujemy wyjątki od klauzuli 
generalnej, tzn. że pewne akty wyłączone są spod kontroli sądu. Dlatego system klauzuli generalnej często łączy 
się z negatywną klauzulą enumeracyjną, tzn. z klauzulą wyliczającą akty adm. wyłączone spod kontroli sądu 
adm. System enumeracji charakteryzuje się tym, że kontroli sądu adm. poddane są jedynie akty wyraźnie 
wyliczone w ustawie, cała zaś reszta nie jest poddana tej kontroli. Można też odróżnić w organizacji sądownictwa 
adm. system ochrony prawa podmiotowego, zbudowany z punktu widzenia ochrony praw jednostki, i system ochrony prawa 
przedmiotowego, zbudowany z punktu widzenia kontroli legalności aktów adm. bez względu na ich stosunek do jednostek, 
system mający na celu zapewnienie przestrzegania prawa przedmiotowego. System ochrony prawa podmiotowego polega na 
tym, że sąd adm. działa tylko na wniosek osoby, której prawo podmiotowe zostało przez akt  adm. naruszone. W tym systemie 
prawo wniesienia skargi ogranicza się tylko do pewnego kręgu osób posiadających legitymację skargową; inaczej mówiąc, 
orzecznictwo sądowe ogranicza się tylko do orzekania o tych aktach, które zostały zaskarżone przez osoby uprawnione. Zaś 
możliwość wniesienia skargi ograniczona jest do aktu indywidualnego. Skarga przysługuje stronie dopiero wówczas, gdy  akt jej 
dotyczy. Natomiast w systemie ochrony prawa przedm. skargę można wnosić nie tylko na nielegalny  akt  adm., lecz także na 
nielegalne rozporządzenie, którego legalność sąd może również skontrolować i w wyniku przeprowadzonej kontroli może 
rozporządzenie uchylić. W systemie ochrony prawa przedm. sąd może wkraczać z urzędu albo też z czyjejkolwiek 
inicjatywy, a nadto kontroli sądowej poddane są również akty o charakterze generalnym (rozporządzenia, statuty itp.). 
System ochrony prawa przedmiotowego jest doskonalszy; ma jednak tę wadę, że znacznie hamuje funkcjonowanie administracji, 
ponieważ każdy może kwestionować wszelkie jej akty. Dlatego ustawodawstwa przyjmują z reguły  system ochrony prawa 
podmiotowego.     Różnicę można objaśnić następującym przykładem. Jeśli minister wyda rozporządzenie niezgodne z ustawą 
- to w systemie ochrony prawa przedm. można wnieść skargę na nielegalne rozporządzenie. Natomiast w systemie ochrony 
prawa podm. skargę będzie mogła wnieść osoba, która otrzymała akt  adm. (decyzję), wydaną na podstawie nielegalnego 
rozporządzenia i przez to niezgodną z prawem. 

171. Rozwój sądownictwa administracyjnego we Francji, Austrii i Niemczech.  

Początków sądownictwa adm. można 

doszukać się w epoce napoleońskiej. Idee i doświadczenia francuskie oddziaływały na inne państwa. We Francji w latach 
1799-1800 Napoleon I powołał do życia Radę Stanu i rady prefekturalne. Rady prefekturalne w I instancji, a Rada Stanu w II 
instancji rozpatrywały tzw. spory administracyjne i dlatego były wówczas już i nazywane sądami adm. W Austrii i państwach 
niemieckich sądownictwo adm. ukształtowało się w drugiej połowie XIX wieku, od roku 1863 poczynając. W tych państwach 
można wyodrębnić dwa modele sądownictwa adm.    Model typu austriackiego i krajów poludniowoniemieckich 
charakteryzuje się jednoinstancyjnym sądownictwem; istnieje tylko jeden „Trybu Adm." W tym modelu sąd orzeka o 
legalności aktów adm. i jest wyposażony w kompetencje wyłącznie kasacyjne. Drugi model północnoniemiecki 
(pruski) polegał na wieloinstancyjnym sądownictwie adm. W tym modelu sądownictwo adm. rozumiane było - 
gdy chodzi o niższe instancje - jako działanie kolegium urzędników adm., uzupełnionego czynnikiem 
obywatelskim, zgodnie z regułami postępowania sądowego. W systemie pruskim istniało trójinstancyjne 
sądownictwo adm.. Pierwszą instancją był wydział powiatowy (organ samorządu terytorialnego), a drugą - 
wydział obwodowy.  Trzecią instancją był sąd typu kasacyjnego, niezawisły i niezależny. W związku z modelem 
pruskim w XIX wieku mówiono o sądownictwie adm. znaczeniu: 1. kontroli sprawowanej przez sądy adm.  2. orzekani przez władze 
adm., w którym władze te mają charakter i przywileje sędziowskie. Obecnie przez sądownictwo adm. rozumiemy kontrolę adm. z punktu 
widzenia legalności, sprawowaną przez sądy adm. Współcześnie we Francji działają międzydepartamentalne trybunały adm., a od 1989 r. 
również apelacyjne sądy adm.; nadal działa Rada Stanu. Do 1988 r. sądownictwo adm. we Francji było dwuinstancyjne. 
Sądami I instancji były trybunały adm., a sądem II instancji - Rada Stanu. Poza wymienionymi sądami we 
Francji działają jeszcze wyspecjalizowane sądy adm., jak Izba Obrachunkowa, Sąd Dyscypliny Budżetowej i 
Finansowej czy Komisja Orzekająca do spraw osób odmawiających służby wojskowej ze względów religijnych. 
W Republice Federalnej Niemiec istnieje ogólne sądownictwo adm. oraz dwa rodzaje szczególnego 
sądownictwa adm.: socjalne i finansowe. W ogólnym sądownictwie adm. występują sądy adm., wyższe sądy 
adm. jako instancja odwoławcza oraz Federalny Sąd Adm. W zakresie spraw socjalnych istnieje trójinstancyjne, 
natomiast w sprawach finansowych - dwuinstancyjne sądownictwo adm. Ogólne sądownictwo adm. jest 
trójinstancyjne. W I instancji właściwy rzeczowo jest w zasadzie sąd adm. Od wyroku sądu adm. służy odwołanie 
do wyższego sądu adm. Obie wymienione instancje rozpoznają sprawę zarówno z punktu widzenia 
faktycznego, jak i prawnego. Natomiast Federalny Sąd Adm. jest jedynie instancją rewizyjną, która bada 
zaskarżone wyroki jedynie co do i zgodności z prawem. Od zasady trójinstancyjności istnieją wyjątki. W 
niektórych sprawach odpada jedna instancja. Na przykład w sprawach o scalenie gruntów właściwy w I 
instancji jest od razu wyższy sąd adm. Natomiast w sprawach obowiązku wojskowego nie jest dopuszczalne 
odwołanie do wyższego sądu adm., lecz rewizja bezpośrednio do Federalnego Sądu Adm. Wreszcie 
trójinstancyjność jest wyłączona, gdy chodzi o sprawy załatwiane według przepisów prawa krajowego (Landu), 
ponieważ w takich przypadkach nie służy rewizja do Federalnego Sądu Adm. Sądownictwo administracyjne w RFN jest 

powołane w zasadzie do ochrony prawa podmiotowego, tj. do kontroli działania adm. tylko wówczas, gdy wpłynie skarga osoby, 
której prawo w konkretnym przypadku zostało naruszone. Nie chodzi przy tym o naruszenie prawa tylko przez wydanie aktu 
prawnego, ale przez jakiekolwiek działanie adm. publ., a nawet przez zaniechanie działania. Forma działania adm. ma 
znaczenie dla określenia rodzaju skargi. W Austrii funkcjonuje nadal Trybunał Adm., który i rozpoczął swoją 
działalność w 1876 r. Austriackie sądownictwo administracyjną skoncentrowane w jednym sądzie, który 
kontroluje wszystkie władcze adm.; obowiązuje więc zasada klauzuli generalnej. Kontrola ta obejmuje tylko 
indywidualne akty adm., gdyż kontrola rozpór należy do TK. Do sądu administracyjnego można wnosić 
skargi na bezczynność władzy. Kontrola sądu adm. jest kontrolą następną i to kontrolą legalności. Uchyla 
decyzję i przekazuje sprawę do organu adm. w celu przeprowadzenia niewadliwego postępowania adm. 
Austriacki sąd administracyjny kontroluje również decyzje oparte uznaniu pod kątem wykorzystania uznania 
„w rozumieniu ustawy"; w przeciwnym razie może stwierdzić nadużycie bądź przekroczenie uznania

6

. Natomiast 

sąd nie ocenia celowości decyzji. W zasadzie austriackie sądownictwo adm. tworzy system ochrony prawa 
podmiotowego, zaś ochrona ta  jest dopuszczalna tylko w ściśle określonych przypadkach i tylko wskutek skargi 
organów i urzędowych. Sąd wyposażony jest w zasadzie tylko w kompetencje kasacyjne. Jedynie wyjątkowo w 
przypadkach skargi na bezczynność sąd może sam rozstrzygnąć merytorycznie sprawę. W określonych przez 
konstytucję Austrii przypadkach skargi na decyzje władz adm. rozpatruje TK; wtedy i wyłączona jest 
kontrola sądu adm. Chodzi o przypadki, gdy skarżący twierdzi, że decyzja narusza jego konstytucyjnie 
zagwarantowane prawa, jak np. prawo własności, równości wobec prawa, wolności nauki, słowa, religii, i 
wyznania i inne

7

.

 

172. Powstanie i rozwój sądownictwa administracyjnego administracyjnego w Polsce 

W  Drugiej Rzeczypospolitej 

ogólnym sądem adm. był Najwyższy Trybunał Adm.(NTA). W woj. zach., tj. pomorskim, poznańskim i śląskim istniało 
jeszcze tzw. sądownictwo adm. niższego stopnia. Poza ogólnym sądem adm. istniały jeszcze dwa specjalne sądy adm.: 
Inwalidzki Sąd Administracyjny i Sąd Ubezpieczeń Społecznych. Konstytucja marcowa z 1921 r. przyjęła sądownictwo adm. 
typu kasacyjnego o kompetencjach określonych klauzulą ogólną; nie przesądziła zaś o tym, czy wprowadza ochronę prawa 
podmiotowego czy również prawa przedm.   Akty z 3 sierpnia 1922 r. i z 27 października 1932 utrzymały NTA jako jedyną 
instancję, nie realizując przepisu art. 73 Konstytucji marcowej co do wieloinstancyjności sądownictwa adm. Legitymację 
skargową przyznano każdemu, kogo prawa naruszono lub obciążono obowiązkiem bez podstawy prawnej . Przyjęto więc 
system ochrony prawa podmiotowego. Jeśli skarga była dopuszczalna i została wniesiona z zachowaniem wymogów 
formalnych, to wówczas Trybunał rozpatrywał sprawę i wydawał wyrok. NTA orzekał na podstawie stanu faktycznego 
utrwalonego w aktach sprawy. W przypadku uznania skargi za uzasadnioną NTA uchylał zaskarżony akt w całości. 
Organ adm., którego akt został uchylony, był zobowiązany w ciągu miesiąca od doręczenia mu wypisu wyroku 
wydać nowy akt; organ adm. był związany interpretacją ustawy zawartą w uzasadnieniu wyroku NTA,| 
Kompetencja NTA opierała się na klauzuli generalnej, ograniczonej jednak klauzulą enumeracji negatywnej. 
Ta ostatnia klauzula wyliczała sprawy, które nie podlegały orzecznictwu Trybunału. NTA swoim 
orzecznictwem przyczyniał się do ujednolicenia praktyki adm. i do jednolitej wykładni ustaw w całym 
państwie. W woj. zach. istniało niższe sądownictwo adm. odziedziczone po zaborcy. Były to wydziały powiatowe 
(miejskie w miastach wydzielonych z powiatów) jako I instancja oraz wojewódzkie sądy adm. jako I lub II 
instancja. Woj. sądy adm. miały swoje siedziby w Katowicach, Poznaniu i Toruniu. Działały one na podst. i w 
zakresie utrzymanych w mocy przepisów dzielnicowych. W tych przypadkach NTA stanowił III instancję. 
Inwalidzki Sąd Administracyjny wprowadzony został w 1935 r. dla orzekania o legalności orzeczeń w sprawach 
zaopatrzeń dla inwalidów wojennych i wojskowych oraz osób pozostałych po tych inwalidach, po poległych, 
zagonionych i zmarłych w związku ze służbą wojskową.   Po II wojnie światowej do 1980 r. nie istniało ogólne 
sądownictwo adm. Natomiast od 1946 do 1974 r. działały sądy ubezpieczeń społecznych, będące specjalnymi 
sądami adm. Ustawą z 24 X 1974 r. zostały zniesione okręgowe sądy ubezpieczeń i Trybunał 
Ubezpieczeń Społecznych. Obecnie, od l stycznia 1999 r., sądy ubezpieczeń społ. bądź sądy pracy i ubezpieczeń społ. 
działają w 25 sądach okręgowych. Z dniem l lipca 1981 r. utworzono 5 ośrodków zamiejscowych Naczelnego Sądu Adm. 
- NSA -(w Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu). Mimo posiadania ośrodków zamiejscowych NSA jest 
jednym sądem. W okresie od l września 1980 do 26 maja 1990 r. kompetencja NSA opierała się na klauzuli  enumeracji 
pozytywnej.    Zasadniczą zmianę w zakresie kompetencji NSA przyniosła ustawa z 24 maja 1990 r. - Ustawa ta zerwała z 
dotychczasową klauzulą enumeracji pozytywnej, wprowadzając w jej miejsce klauzulę generalną, ograniczoną klauzulą 
enumeracji negatywnej. Wprowadzenie tej klauzuli oznaczało, że do NSA można zaskarżać w zasadzie wszystkie decyzje 
adm. wydawane w trybie określonym w k.p.a., jak i w ustawach szczególnych. Do czasu wejścia w życie Konstytucji z 1997 r. 
NSA nie miał konstytucyjnych podstaw. Obecnie Konst. poświęcą NSA oraz innym sądom adm. w całości art. 184 i185. 
Zasadnicze znaczenie dla ukształtowania systemu naszego sądownictwa adm. mają przepisy Konstytucji RP  z 21 kwietnia 1997 r. 
Jest to prawo jednostki do dochodzenia swoich praw przed właściwym, niezależnym, bezstronnymi niezawisłym sądem; chodzi 
tu również o sprawy adm.   Istotne znaczenie ma art. 176 ust. l Konstytucji, stanowiący, że postępowanie sądowe jest co 
najmniej dwuinstancyjne. Przyjęty w Konst. model sądownictwa polega na wyodrębnieniu dwóch niezależnych od siebie 
pionów, jeden obejmuje sądy powszechne i sądy wojskowe z Sądem Najwyższym na czele, drugi - sądy adm. z NSA na 
czele

10

. Od utworzenia NSA w 1980 r. do końca 2003 r. był on sądem adm. orzekającym jednoinstancyjnie, którego orzeczenia 

były prawomocne; W myśl art. 176 ust. l Konstytucji RP postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Konieczne 
więc było wprowadzenie dwuinstancyjnego postępowania sądowoadministracyjnego. Dnia 25 lipca 2002r. uchwalona 
została ustawa – Prawo o ustroju sądów adm., a dnia 30 sierpnia 2002r. ustawa - Prawo o postępowaniu przed 
sądami administracyjnymi oraz ustawa - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów 
administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

 

   

  

       
 173. Ustrój sądownictwa administracyjnego administracyjnego Polsce: 

Wojewódzkie sądy adm. – jest ich 16, organy: 

Prezes, wiceprezes, sędziowie, mogą dzielić się na wydziały orzecznicze; w Bydgoszczy jest 19 sędziów, a w Gdańsku 
34; dwa wydziały: finansowy i ogólnoadministracyjny, są tworzone oddziały funkcjonalne. Organy sądu: 1 organ 
monokratyczny – Prezes WSA, 2 organy kolegialne: Zgromadzenie Ogólne Sądów Adm. i Kolegium Sądu. Prezes 
kieruje sądem, reprezentuje na zewnątrz, pełni czynności adm. sądowej – administruje sądem.

       

 174. Organizacja WSA. 

Według art. 2 ustawy o ustroju sądami administracyjnymi są Naczelny Sąd 

Administracyjny (NSA) oraz wojewódzkie sądy administracyjne  Wojewódzki sąd administracyjny (WSA) 
tworzy się dla jednego województwa lub dla większej liczby województw.  Na wniosek prezesa NSA, w drodze 
rozporządzenia, Prezydent RP tworzy i znosi woj. sądy adm. oraz ustala ich siedziby i obszar właściwości, a 
może także tworzyć, poza siedzibą sądu, i znosić wydziały zamiejscowe tych sądów.   Rozporządzeniem z 25 
kwietnia 2003 r. w sprawie utworzenia wojewódzkich sądów administracyjnych oraz ustalenia ich siedzib i 
obszarów właściwości Prezydent RP utworzył 14 woj. sądów adm. Jedynie w woj. lubuskim i świętokrzyskim 
nie ma woj. sądu adm. Dla obszaru woj. lubuskiego właściwy jest WSA w Poznaniu, a dla obszaru woj. 
świętokrzyskiego - WSA w Krakowie. Art. 85 u.wpr. stanowi, że z dniem l stycznia 2004 r. tworzy się w War-: i w 
miejscowościach, w których miały siedziby ośrodki zamiejscowe , wojewódzkie sądy administracyjne na podstawie u.o u. 
oraz znosi się dotychczasowe ośrodki zamiejscowe NSA. Ustawa wprowadzająca przesądziła o utworzeniu łódzkiego Sądu 
Administracyjnego w Warszawie oraz 11 wojewódzkich sądów administracyjnych w miejscowościach, w których miały 
siedziby ośrodki zamiejscowe NSA. Wymienione wyżej rozporządzenie Prezydenta RP tworzy nadto wojewódzkie sądy 
administracyjne w dwóch miejscowo-i, w których nie miały siedziby ośrodki zamiejscowe NSA, a mianowicie L w Opolu i 
WSA w Olsztynie. W skład wojewódzkiego sądu administracyjnego wchodzą: prezes sądu, prezes lub wiceprezesi sądu oraz 
sędziowie. Liczbę sędziów i wiceprezesów w wojewódzkim sądzie administracyjnym określa Prezes NSA. Organami 
wojewódzkiego sądu administracyjnego są: - prezes sądu, - zgromadzenie ogólne sędziów wojewódzkiego sądu administracyj-
nego (zgromadzenie ogólne), - kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego (kolegium sądu).

175. Organizacja NSA 

W skład Naczelnego Sądu Administracyjnego wchodzą: Prezes NSA, prezesi oraz sędziowie. Liczbę 

stanowisk sędziowskich, w tym liczbę wiceprezeesów Naczelnego Sądu Administracyjnego ustala Prezydent RP na wniosek 
Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA.  Organami Naczelnego Sądu Administracyjnego są: - Prezes NSA, - 
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA, - Kolegium NSA.   Rozpatrywanie środków odwoławczych przez NSA jest 
konsekwencją wprowadzenia dwuinstancyjnego postępowania sądowoadministracyjnego. Podejmowanie uchwał w celu i 
przypadkach wskazanych w postępowaniu przed sądami adm. służy zapewnieniu jednolitości orzecznictwa sądów 
administracyjnych, oczywiście, bez naruszenia zasady niezawisłości sędziowskiej.    Dzięki rozstrzyganiu sporów o 
właściwość przez NSA zagwarantowane jest jednolite ukształtowanie właściwości organów jednostek samorządu terytorialnego, 
samorządowych kolegiów odwoławczych i organów administracji rządowej w skali całego kraju, oczywiście, w sprawach, które 
rozstrzygać będzie NSA.  Liczbę sędziów określa Prezydent (75 sędziów sędziów NSA w Warszawie); struktura organizacyjna: Izby  - 
obecnie 3: finansowa, gospodarcza, ogólnoadministracyjna

176. Zakres kontroli sądu administracyjnego. 

          

 177. Pozostałe sądy sprawujące kontrolę administracji publicznej  

*Sądy ubezpieczeń społecznych Ustawa z 18 

kwietnia 1985 r. o rozpoznaniu przez sądy spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych powierzyła od l lipca 
1985 r. rozpoznanie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych sądom pracy i ubezpieczeń społecznych, stanowiącym 
odrębne jednostki organizacyjne sądów wojewódzkich. Z kolei ustawa z 25 listopada 1986 r. o organizacji i 
finansowaniu ubezpieczeń społecznych przewidywała, że od decyzji oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) z 
zakresu ubezpieczenia społecznego, świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz innych świadczeń należących do 
właściwości ZUS przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Obecnie obowiązująca ustawa z 13 
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje, że ZUS wydaje decyzje w zakresie indywidualnych 
spraw dotyczących w szczególności a) zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, b) przebiegu ubezpieczeń, c) ustalania 
wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek, d) ustalania uprawnień do świadczeń z 
ubezpieczeń społecznych, i e) wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Od decyzji Zakładu przysługuje odwołanie do 
właściwego sądu ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od doręczenia decyzji według zasad określonych w kodeksie 
postępowania cywilnego. Odwołanie wnosi się na piśmie do jednostki organizacyjnej Zakładu, która wydała decyzję, lub do 
protokołu sporządzonego przez tę jednostkę. Jeżeli Zakład uzna odwołanie za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję w terminie 
14 dni od wniesienia odwołania i tym przypadku odwołaniu nie nadaje dalszego biegu.     Jeżeli odwołanie nie zostało w 

całości lub w części uwzględnione, Zakład przekazuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od wniesienia 
odwołania, sprawę do sądu wraz z uzasadnieniem. Sąd rozpatruje sprawy, w których wniesiono odwołania od 
decyzji organów rentowych, według przepisów kodeksu postępowania cywilnego normujących postępowanie 
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.  Po rozpatrzeniu sprawy sąd ubezpieczeń społ. (rozpatruje 
sprawy, w których wniesiono odwołania od decyzji organów rentowych) oddala odwołanie, jeżeli nie ma 
podstaw do jego uwzględnienia. W razie uwzględnienia odwołania sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości 
lub w części i orzeka co do istoty sprawy. Z powyższego wynika, iż sąd ubezpieczeń społecznych - inaczej niż 
sąd administracyjny - może wydawać orzeczenia reformatoryjne, tzn. orzekać merytorycznie w sprawie. Jeżeli 
jednak odwołanie wniesiono w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy, sąd w razie uwzględnienia 
odwołania zobowiązuje organ rentowy do wydania decyzji w określonym terminie bądź orzeka co do istoty 
sprawy. *Sąd ochrony konkurencji i konsumentów  Podejmuje decyzje w sprawach odwołań od decyzji i 
zażaleń na postanowienia Prezesów Urzędów: Regulacji Energetyki; Transportu Kolejowego; Regulacji 
Telekomunikacji i Poczty; oraz Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wymienieni prezesi są centralnymi 
organami administracji rządowej, wydającymi decyzje w zakresie spraw zaliczonych do ich kompetencji. 
Rozpoznając odwołania od decyzji i zażalenia na postanowienia wymienionych organów, stosuje przepisy 
kodeksu postępowania cywilnego.  Oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia. W 
razie uwzględnienia odwołania sąd zaskarżoną decyzję albo uchyla albo zmienia w całości lub w 
części i orzeka co do istoty sprawy. Od orzeczenia sądu drugiej instancji kasacja przysługuje niezależnie od 
wartości przedmiotu sporu. Zarówno w przypadku gdy sprawę rozpatruje sąd ubezpieczeń społ., jak i wówczas, 
gdy orzeka sąd ochrony konkurencji i konsumentów mamy do czynienia z taką regulacją prawną, że sprawy należą 
najpierw do właściwości organów adm., a decyzje tych organów stają się prawomocne, o ile nie zostaną 
zaskarżone do sądu. W przypadku wniesienia odwołania sąd rozpatruje daną sprawę i w wyniku tego 
rozpatrzenia albo odwołanie oddala, co powoduje, iż decyzja adm. staje się prawomocna, albo decyzję uchyla i 
orzeka o istocie sprawy, a więc merytorycznie. *Sądy powszechne i Sąd Najwyższy  Poza przypadkami 
omówionymi wyżej sądy powszechne rozpatrują jeszcze inne sprawy związane z działalnością adm. publ. Np. 
w sprawach o unieważnienie, sprostowanie oraz ustalenie treści aktu stanu cywilnego orzeka sąd w 
postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu stanu 
cywilnego. W ogóle poddanie obowiązku egzekucji administracyjnej nie przesądza o wyłączeniu sporu co do 
istnienia tego obowiązku lub jego wysokości przed sądem powszechnym, jeżeli z charakteru obowiązku 
wynika, że do rozpoznania takiego sporu właściwy jest sąd powszechny. Ordynacja wyborcza do Sejmu i do 
Senatu z 2001 r. stanowi, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Pu-
blicznych, na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wyborczą oraz 
opinii i wydanych w wyniku rozpoznania protestów, rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności 
wyboru posła lub senatora, przeciwko któremu wniesiono protest. Rozstrzygnięcie to podejmuje Sąd 
Najwyższy w formie uchwały, którą ogłasza się w Dzienniku Ustaw RP.  *Trybunał Konstytucyjny  Ustawą 
konstytucyjną z 26 marca 1982 r. wprowadzono do Konstytucji z 1952 r. przepis o Trybunale Konstytucyjnym. Trybunał ten 
rozpoczął swoją działalność dopiero po wejściu w życie ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Konstytucja 
poszerzyła kompetencje Trybunału oprawo orzekania o zgodności z Konstytucją umów międzynarodowych, wprowadziła 
powszechną skargę konstytucyjną. Trybunał uzyskał prawo rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi 
konstytucyjnymi organami państwa. Orzeczenia Trybunału mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenie 
TK o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, aktu normatywnego, na podstawie którego zostało 
wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi 
podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach określonych w przepisach 
właściwych dla danego postępowania (art. 190 ust. 4 Konstytucji). Można więc żądać wznowienia postępowania; podanie o 
wznowienie postępowania adm. z tej przyczyny należy wnieść w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia 
TK. W porównaniu ze stanem poprzednim TK utracił prawo ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. TK 
informuje Sejm i Senat o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału. TK 
przedstawia innym właściwym organom stanowiącym prawo uwagi o stwierdzonych uchybieniach i lukach w 
prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zachowania spójności systemu prawnego RP.

178. Kontrola resortowa. -

 kontrola wykonywana w ramach struktury organizacyjnej resortu, wówczas gdy organ 

kontrolujący, jak i podmiot kontrolowany podporządkowane są temu samemu naczelnemu lub centralnemu 
organowi administracji rządowej. Kontrola resortowa jest przede wszystkim przejawem zachodzącego pomiędzy 
podmiotami, pozostającymi w zależności od siebie, stosunku nadzoru. Organ nadrzędny odpowiada za działalność organu 
podporządkowanego i stąd wynika potrzeba uzyskiwania informacji, które pozwalają na ocenę działalności i uruchomienie w 
porę odpowiednich środków korygujących lub zapobiegających powstawaniu zjawisk niekorzystnych. Takie zainteresowanie 
przejawia się nie tylko w stosunkach między organem bezpośrednio nadrzędnym a organami bezpośrednio podległymi, ale także 
w stosunkach pomiędzy każdym organem zajmującym w strukturze organizacyjnej danego resortu pozycję wyższą a wszystkimi 
jednostkami organizacyjnymi działającymi na niższych szczeblach i choćby tylko pośrednio mu podległymi. Każdy minister i 
kierownik organu centralnego jest zainteresowany działaniem wszystkich podległych mu jednostek organizacyjnych, musi 

interesować się działaniem jednostek organizacyjnych danego resortu, gdyż odpowiada za funkcjonowanie przydzielonego działu 
bądź działów administracji rządowej. W obrębie każdej jednostki organizacyjnej przełożony powinien kontrolować pracę 
podległych pracowników i sam podlega kontroli ze strony swego przełożonego. Kontrola resortowa obejmuje zatem liczne 
zespoły podmiotów, jednostek organizacyjnych i osób, działających w strukturze aparatu podległego naczelnemu lub 
centralnemu organowi administracji rządowej. Jest ona wynikiem stosunku nadrzędności i podporządkowania.

Kontrola 

resortowa realizowana jest w sposób bezpośredni przez pracowników poszczególnych komórek organizacyjnych organu 
nadrzędnego nad jednostką kontrolowaną albo też jest wykonywana przez specjalne komórki organizacyjne. W każdym 
ministerstwie tworzy się m.in. komórkę organizacyjną, biuro, wydział lub wyodrębnione stanowiska do spraw kontroli, skarg i 
wniosków. Obowiązuje rozporządzenie Rady Ministrów z 29 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przepro-
wadzania kontroli przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów. W skład Kancelarii Prezesa RM wchodzi Departament 
Kontroli Skarg i Wniosków. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie przewiduje, że 
wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów: - kontroluje wykonywanie przez organy zespolonej administracji rządowej 
zadań wynikających z ustaw i innych aktów prawnych, ustaleń Rady Ministrów oraz zarządzeń i poleceń Prezesa RM, - 
kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej, 
realizowanych na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej. 

 

 179. Kontrola instancyjna. 

Kontrola instancyjna jest najczęściej szczególną formą wykonywania kontroli resortowej. 

Kontrola ta jest instytucją procedury administracyjnej. Wiąże się ona jednak często z wykonywaniem funkcji nadzoru, 
ponieważ kontrolujący organ ma prawo do zmiany rozstrzygnięć organu niższego stopnia. Kontrola instancyjna wiąże się 
zawsze z pewnym podporządkowaniem organu niższego organowi wyższego stopnia; jest jedną z najpełniejszych form kontroli. 
Pewnym niedostatkiem tej kontroli jest jej niepełny obiektywizm w ocenie, ponieważ organ kontrolujący z reguły jest 
współodpowiedzialny za wyniki działania organu kontrolowanego. Kontrola ta może być nieskuteczna, gdy organ 
kontrolowany działał zgodnie z zaleceniami organu kontrolującego, chociażby zalecenia te, obiektywnie rzecz biorąc, były 
nietrafne. Dlatego kontrola instancyjna wymaga uzupełnienia różnymi formami kontroli niezawisłej, a zwłaszcza kontrolą 
sądową.Dla zwiększenia bezstronności kontroli instancyjnej powołuje się dla niektórych kategorii spraw 
specjalne organy odwoławcze, z reguły organy kolegialne z udziałem czynnika obywatelskiego. W takich 
przypadkach organy te są wyposażone w pewną niezawisłość w orzekaniu. Do takich organów należą 
samorządowe kolegia odwoławcze i inne kolegialne organy odwoławcze

   180. Kontrola międzyresortowa. 

Kontrolę międzyresortową sprawują organy administracji rządowej wy-

posażone w kompetencje w tym zakresie. I tak Główny Urząd Statystyczny kontroluje legalność, terminowość i 
rzetelność sprawozdawczości statystycznej. Funkcje kontrolne - w zakresie swego działania - sprawują takie 
organy jak Urząd Patentowy RP, Prezes Głównego Urzędu Miar, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i 
Konsumentów, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów 
celnych, jak i organy policji, państwowej straży pożarnej i inne.

   

      
 181. Kontrola prokuratorska. 

W latach 1950-1990 kontrola prokuratorska należała do kontroli niezawisłej od 

administracji państwowej. W tym czasie (do 1989 r.) prokuratura podlegała Radzie Państwa, a następnie - 
Prezydentowi. W tym okresie zadaniem prokuratury było strzeżenie praworządności w działaniach organów 
państwowych, innych państwowych jednostek organizacyjnych, spółdzielni, organizacji zawodowych, 
samorządowych i społecznych, a także w postępowaniu obywateli. Od 31 marca 1990 r., sytuacja uległa istotnej 
zmianie. Odtąd funkcję Prokuratora Generalnego sprawuje Minister Sprawiedliwości, a prokuratura włączona jest do 
resortu sprawiedliwości. Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem 
przestępstw. Nas interesują zadania prokuratury dotyczące strzeżenia praworządności w działaniach 
administracji publicznej. Zadanie to prokuratura wykonuje przez podejmowanie środków przewidzianych pra-
wem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, 
administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach, przez zaskarżanie do sądu 
niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z 
prawem takich decyzji, jak i przez opiniowanie projektów aktów normatywnych. Prokurator Generalny może 
występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami o stwierdzenie zgodności ustawy i umowy 
międzynarodowej z Konstytucją albo zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z 
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. Jeżeli uchwała organu samorządu 
terytorialnego albo rozporządzenie wojewody są niezgodne z prawem, prokurator zwraca się do organu, który je 
wydał, o ich zmianę lub uchylenie albo kieruje wniosek o ich uchylenie do właściwego organu nadzoru. W 
przypadku uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego prokurator może też wystąpić z 
wnioskiem o ich uchylenie do sądu administracyjnego. Od l października 1995 r. prokurator może zaskarżać 
również akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę oraz organy rządowej administracji niezespolonej. 
Gdy zaś chodzi o udział prokuratora w postępowaniu administracyjnym, to kwestię tę normuje kodeks 
postępowania administracyjnego. Na podstawie tych przepisów kodeksu prokurator ma prawo zwrócenia się do organu 
administracji publicznej o wszczęcie postępowania w celu usunięcia stanu niezgodnego z prawem, może brać udział w 

każdym stadium postępowania w celu zapewnienia, aby postępowanie i rozstrzygnięcie sprawy było zgodne z prawem. 
Prokuratorowi, który bierze udział w postępowaniu administracyjnym, służą prawa strony. Prokuratorowi służy prawo 
wniesienia sprzeciwu od decyzji ostatecznej, jeżeli przepisy k.p.a. lub przepisy szczególne przewidują wznowienie po-
stępowania, stwierdzenie nieważności decyzji albo jej uchylenie lub zmianę. Wreszcie, prokuratorowi służy skarga do sądu 
administracyjnego na rozstrzygnięcia organów administracji publicznej w sprawie indywidualnej, inne akty bądź czynności 
uzasadniające wniesienie skargi. Skargę tę prokurator może wnieść w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia stronie 
rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, a w pozostałych przypadkach w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie 
aktu lub podjęcia innej czynności uzasadniającej wniesienie skargi. Prokurator może wnieść skargę na akt lub uchwałę 
stanowiące przepisy prawa miejscowego także po upływie terminu 6 miesięcy od dnia wejścia w życie aktu lub podjęcia 
uchwały. Postępowanie przed sądem administracyjnym toczy się z udziałem prokuratora, gdy wniósł on skargę albo zgłosił 
swój udział w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Jednakże nieobecność prokuratora na rozprawie nie 
wstrzymuje rozpoznania sprawy przez sąd.

182. kontrola regionalnych izb obrachunkowych. 

Ustawy o samorządzie: gminnym, powiatowym i o samorządzie woje-

wództwa stanowią, że organami nadzoru nad działalnością tych samorządów w zakresie spraw finansowych są 
regionalne izby obrachunkowe (RIO). Ustawa określa izby, o których mowa, jako państwowe organy nadzoru i 
kontroli. W szczególności izby sprawują nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie 
spraw finansowych oraz dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych następujących 
podmiotów: - jednostek samorządu terytorialnego, - związków międzygminnych, - stowarzyszeń gmin oraz 
stowarzyszeń gmin i powiatów, - związków powiatów, - stowarzyszeń powiatów, - samorządowych jednostek 
organizacyjnych, w tym samorządowych osób prawnych, - innych podmiotów, w zakresie wykorzystywania 
przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego. 2    Warto zauważyć, że 
wymienione rozporządzenie weszło w życie l rok i 20 dni przed jego ogłoszeniem w Dzienniku Ustaw ! Izby kontrolują 
gospodarkę finansową na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. 
Kontrola gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej, wykonywanych 
przez te jednostki na podstawie ustaw lub zawieranych porozumień, dokonywana jest także z uwzględnieniem kryterium 
celowości, rzetelności i gospodarności. Izby przeprowadzają co najmniej raz na cztery lata kompleksową kontrolę gospodarki 
finansowej jednostek samorządu terytorialnego Kontrola kompleksowa obejmuje całokształt zagadnień finansowych 
związanych z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego.

Izby kontrolują pod względem rachunkowym i 

formalnym kwartalne sprawozdania z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz wnioski o przyznanie 
części rekompensującej subwencji ogólnej. Wydział kontroli gospodarki finansowej przeprowadza kontrole: - 
kompleksowe, obejmujące gospodarkę finansową jednostek samorządu terytorialnego, - problemowe, 
obejmujące wybrane zagadnienia w jednej lub kilku jednostkach kontrolowanych, - doraźne, podejmowane 
w razie potrzeby.

      

  183. Kontrola społeczna (inne formy kontroli).

1. Oprócz kontroli administracji wykonywanej przez organy 

państwowe istnieją jeszcze formy kontroli sprawowanej bezpośrednio przez obywateli i ich organizacje oraz przez 
środki masowego przekazu.

1

Według art. 63 Konstytucji każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w 

interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do 
organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu 
administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa. Skarżący mogą 
kierować skargi bezpośrednio do organów właściwych do ich rozpatrzenia albo za pośrednictwem posłów na 
Sejm, senatorów i radnych bądź organizacji społecznych oraz redakcji prasowych, radia, telewizji i kroniki 
filmowej. 2. Istotna rola w zakresie kontroli administracji przypada środkom masowego przekazu, zwłaszcza 
prasie. Ustawa z 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe nakłada na przedsiębiorców i podmioty nie-zaliczone do 
sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku obowiązek udzielania prasie 
informacji o swojej działalności, o ile na podstawie odrębnych przepisów informacja nie jest objęta 
tajemnicą nie narusza prawa do prywatności. W przypadku odmowy udzielenia informacji, na żądanie redaktora 
naczelnego, odmowę doręcza się zainteresowanej redakcji w formie pisemnej w terminie 3 dni. Tę odmowę bądź niespełnienie 
przez nią przesłanek określonych w art. 4 ust. 3 prawa prasowego można zaskarżyć w ciągu 30 dni do sądu 
administracyjnego. Prasa i inne środki masowego przekazywania (radio, telewizja i kronika filmowa) ujawniają i 
krytykują negatywne zjawiska życia społecznego i gospodarczego oraz prowadzą działalność interwencyjną. W ten 
sposób środki te sprawują kontrolę społeczną. Artykuły, notatki i inne wiadomości opublikowane w prasie, których treść 
ma znamiona skargi i które przesłane zostały przez redakcję prasową do właściwego organu, podlegają rozpatrzeniu i 
załatwieniu jako skargi. Właściwy organ zawiadamia redakcję prasową o sposobie załatwienia skargi, a w miarę 
możliwości także osoby, których sprawa dotyczy. Niezależnie od roli środków masowego przekazywania w wykorzystaniu 
1przekazywaniu skarg na działalność administracji publicznej należy podkreślić znaczenie opinii publicznej o administracji 
publicznej, zwłaszcza dla samej administracji. Poprzez kształtowanie za pomocą środków masowego przekazywania opinii 
publicznej społeczeństwo wywiera wpływ na administrację. Jest to więc forma oddziaływania kontrolnego.

W interesie 

administracji leży dostarczanie środkom masowego przekazywania, a za ich pośrednictwem społeczeństwu, informacji o swej 

działalności. Brak rzetelnej informacji o materialnych i prawnych możliwościach podejmowania działań przez administrację 
prowadzi często do nieuzasadnionej krytyki. Informacje przekazywane przez administrację środkom masowego przekazywania 
służą nie tylko ocenie działalności administracji, ale umożliwiają realizację jej zadań, gdyż wykonywanie zadań 
administracyjnych wymaga zrozumienia i aprobaty społeczeństwa. Obowiązek udostępniania informacji publicznej ciąży na 
władzach publicznych oraz innych podmiotach wykonujących zadania publiczne. W szczególności do udostępniania 
informacji publicznej zobowiązane są organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, organy samorządów 
gospodarczych i zawodowych, podmioty reprezentujące Skarb Państwa, państwowe osoby prawne albo osoby prawne 
samorządu terytorialnego, a także związki zawodowe i ich organizacje oraz partie polityczne. Organy administracji, 
przedsiębiorstwa państwowe i inne państwowe jednostki organizacyjne są obowiązane udzielać informacji w zakresie swojej 
właściwości w terminie nie dłuższym niż 24 godziny od zwrócenia się dziennikarza lub redakcji o informację; jeżeli nie dysponują 
taką informacją w danym czasie, to są obowiązane przekazać ją w uzgodnionym terminie. Wymienione podmioty powinny też z 
własnej inicjatywy nawiązywać i rozwijać kontakty z prasą i udostępniać jej informacje, które mogą interesować opinię publiczną. 
Informacje mogą być przekazywane w rozmowie bezpośredniej, na piśmie, w formie wywiadu lub wypowiedzi, na konferencji 
prasowej lub innych spotkaniach z przedstawicielami prasy, jak i telefonicznie lub za pomocą innych źródeł łączności, jeżeli nie ma 
wątpliwości co do redakcji i tożsamości dziennikarza. W urzędach centralnych organów administracji rządowej oraz urzędach 
wojewódzkich działają rzecznicy prasowi tych organów. Rzecznik Prasowy Rządu podlega Prezesowi Rady Ministrów i jest 
przez niego powoływany i odwoływany. Rzecznik Prasowy Rządu ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ministrów i 
jej organów.

             

VI. Materialne prawo administracyjne          
    

184. Pojęcie materialnego prawa administracyjnego.     
      
185. Typy norm materialnego prawa administracyjnego

186. Działy materialnego prawa administracyjnego