plik

[1]

Narzędzia zarządzania jakością

Doskonalenie  systemów  jakości  przeprowadza  się  przy  pomocy  narzędzi  i  technik
zarządzania  jakością.  W  filozofii  TQM  kluczowe  znaczenie  odgrywa  ciągłe  poszukiwanie
możliwości  doskonalenia  organizacji  we  wszystkich  aspektach  jej  działania.  Wymaga  to
zaangażowania  wszystkich  pracowników  danej  organizacji.  Skutecznym  sposobem
wyzwalania  inicjatywy  i  zaangażowania  pracowników  jest  praca  zespołowa  i  stosowanie
narzędzi  zarządzania  jakością.  Służą  one  do  zbierania  i  przetwarzania  informacji,  analiz,
nadzorowania  procesu  oraz  wykrywania  błędów,  wad  i  nieprawidłowości  w  przebiegach
procesów.  Pozwalają  na  wizualizację  danych,  monitorowanie  i  diagnozowanie  procesów  w
całym cyklu życia wyrobu. Dzięki nim można sprawdzić efektywność podjętych działań.

[2]

1. Tradycyjne narzędzia zarządzania jakością

Zestaw opracowany w Japonii w latach 60-tych i składa się z następujących narzędzi:



Diagram Ishikawy



Diagram Pareto-Lorenza



Histogram



Diagram korelacji



Schemat blokowy



Stratyfikacja



Karty kontrolne

Narzędzia te mogą być stosowane samodzielnie. Opierają się one na statystyce
matematycznej i mają szerokie zastosowanie tam, gdzie możliwe jest zebranie dużej ilości
danych umożliwiających ich analizę.

1.1. Diagram Ishikawy

Diagram  Ishikawy  zwany  diagramem  przyczynowo  –  skutkowym  jest  powszechnie
stosowanym  narzędziem  w  inżynierii  jakości.  Istotą  powstania  diagramu  jest  graficzne
przedstawienie  analizy  wzajemnych  zależności  przyczyn,  powodujących  określony  skutek.
Często, ze względna wygląd, diagram jest nazywany jodełkowym lub schematem rybiej ości.
Diagram ten często jest też nazywany schematem jodełkowym lub schematem rybiej ości ze
względu na swoją budowę i kształt. Ogólny obraz schematu j rybiego wykresu symbolizuje:



głowa ryby to skutek, czyli analizowany problem



kręgosłup skupia promieniście rozłożone przyczyny – ości



ości to przyczyny powodujące dany skutek

1.1.1. Fazy budowy diagramu Ishikawy



Faza identyfikacji problemu



Faza rozpoczęcia prac nad diagramem



Faza uszczegółowienia diagramu



Faza analizy diagramu

Punktem wyjścia do budowy diagramu jest zidentyfikowanie problemu, który należy
rozpatrzyć. Następnie należy opisać główne grupy przyczyn wpływających hipotetycznie lub
rzeczywiście na wyłoniony problem. Pomocna może się okazać zasada 5M:



Siła robocza (Manpower)



Metoda (Methods)



Maszyna (Machinery)



Materiał (Material)



Zarządzanie (Managment)

[4]

1.2. Diagram Pareto-Lorenza

Diagram  Pareto  –  Lorenza  jest  narzędziem  służącym  do  nadawania  ważności  czynnikom
(przyczynom)  wywołującym  określony  problem.  Istota  tej  metody  opiera  się  na  pracy
włoskiego ekonomisty Vilfredo Pareto, który sformułował  zasadę znaną obecnie jako 80/20,
lub  metodą  ABC.  Mówi  ona  o  tym,  że  występowanie  większości  typów  zdarzeń  można
zaobserwować w małym zaledwie fragmencie możliwych okoliczności.  Można stwierdzić na
podstawie  tej  zasady,  że  niewielka liczba  osób,  przyczyn,  sytuacji  odpowiada  za większość
występujących zjawisk. Identyfikowane są te problemy, które mimo stanowienia mniejszości
względem  liczebności  pozostałych,  wywierają  dominujący  wpływ  na  rozpatrywane
zagadnienie.

1.2.1. Tworzenie analizy według zasady Pareto – Lorenza

Procedura tworzenia analizy według zasady Pareto – Lorenza:

1) identyfikacja rodzajów rozpatrywanych zagadnień (np. rodzajów wad),
2) określenie przedziału czasowego (dzień, zmiana, rok itp.) w celu późniejszego

porównywania efektów wprowadzonych zmian,

3) ustalenie częstości występowania poszczególnych kategorii (np. przyczyn, wad),
4) uszeregowanie kategorii wg malejącej częstości występowania, obliczenia

częstości procentowych oraz skumulowanych,

5) ustalenie skal na osi pionowej (najczęściej przyjmuje się bezwzględną częstość

występowania oraz procent skumulowany) i poziomej (kategorie),

6) naniesienie na wykres słupków odpowiadających częstości dla poszczególnych

kategorii (wykres Pareto) i krzywej dla procentów skumulowanych (krzywa
Lorenza), w kolejności od największego do najmniejszego nasilenia
oddziaływania.

Dane  stosowane  do  sporządzenia  wykresu  powinny  być  zestawione  w  tabeli,  zawierającej
kolumny  odpowiadające  nazwom  (symbolom)  poszczególnych  kategorii,  bezwzględnej
wartości  występowania  lub  nasilenia  oddziaływania,  procentowemu  udziałowi  w
rozpatrywanym zagadnieniu oraz procentom skumulowanym.

Metoda ta może służyć nie tylko wskazaniu najważniejszych źródeł problemów, ale również
prezentacji rezultatów działań korygujących w danej dziedzinie. Umieszcza się wówczas
obok siebie dwa wykresy – przed i po podjęciu działań naprawczych, używając oczywiście
tych samych skal i rodzajów danych.

Wykres Pareto-Lorenza:



porządkuje dane pod względem ich ważności



umożliwia wykazanie źródeł powstawania niepotrzebnych kosztów, pozwalając na ich
ograniczenie



pozwala wyciągnąć wnioski i opracować zalecenia odnośnie do podjęcia działań
korygujących i zapobiegawczych



pomaga w natychmiastowym zauważeniu i skorygowaniu niezgodności



jest bardzo przydatny w funkcjonowaniu Systemu Zarządzania Jakością.

[6]

1.3. Histogram

Histogram to jeden z graficznych sposobów przedstawiania rozkładu empirycznego (badania
statystycznego)  cechy  w  postaci  wykresu  powierzchniowego.  Składa  się  z  szeregu
prostokątów  umieszczonych  na  osi  współrzędnych.  Prostokąty  te  są  z  jednej  strony
wyznaczone przez przedziały klasowe wartości cechy, natomiast ich wysokość jest określona
przez  liczebność  (częstość  lub  gęstość  prawdopodobieństwa)  elementów  przypadających  na
określony przedział klasowy. Ilustruje on postać rozkładu i jego usytuowanie w stosunku do
wartości nominalnej i tolerancji. W zarządzaniu jakością jest on pomocny przy  wizualizacji
zmienności wyników danego procesu.

1.3.1. Fazy tworzenia histogramu

W  pierwszej  kolejności  należy  wyznaczyć  przedział  zmienności  analizowanej  wielkości,  a
następnie  wyznaczyć  liczbę  przedziałów  szeregu  rozdzielczego.  Liczba  przedziałów
uzależniona  jest  od  obszaru  zmienności  badanej  cechy,  od  liczby  zbiorowości  oraz  od  celu
badania  (im  większy  obszar  zmienności  i  liczniejsza  zbiorowość,  tym  więcej  musi  być
przedziałów).

1.3.2. Budowa histogramu

Histogram podobnie jak pozostałe wykresy statystyczne składa się z kilku części:



Pola



Wykresu



Skali (aby ułatwić czytanie wykresu, stosuje się często, szczególnie w prostokątnym
układzie współrzędnych, dwie jednakowe skale na obu końcach obrazu graficznego, tj.
skalę poziomą oraz dwie skale pionowe po lewej i prawej stronie pola wykresu)



Tytuł (w wykresach popularyzacyjnych tytuł należy umieścić nad obrazem
graficznym, natomiast w publikacjach można go umieścić również pod rysunkiem)



Źródło (jeżeli obok wykresu w tej samej publikacji zamieszczamy tablicę statystyczną
z danymi liczbowymi i opatrzona jest ona opisem źródła informacji, wystarczy pod
wykresem wymienić jako źródło numer kolejny tej tablicy)

[7]

1.3.3. Przykładowe histogramy

1.4. Diagram korelacji

Diagram korelacji występuje także pod innymi nazwami m.in.: wykres rozrzutu, wykres
korelacji, wykres zmiennych. Służy on do graficznego przedstawienia relacji miedzy dwoma
zmiennymi (cechami). Stanowi więc zbiór punktów na płaszczyźnie, odpowiadający zbiorowi
par liczb (x

i y

), gdzie x

oznacza i-tą obserwację zmiennej niezależnej X, y

oznacza i-tą

obserwacje zmiennej zależnej Y.

[8]

Na  istnienie  korelacji  zmiennych  (cech) wskazuje  ich  wzajemny  związek,  który  oznacza,  że
zmienne  wpływają  na  siebie.  Diagram  korelacji  nie  bada  natomiast  związku  przyczynowo-
skutkowego  zachodzącego  między  zmiennymi,  a  mówi  jedynie  o  tym,  czy  istnieje  pewien
związek korelacyjny między dwiema zmiennymi.

Diagram korelacji używany jest do:



stwierdzenia istnienia zależności pomiędzy zmiennymi



stwierdzenia kierunku związku



pokazania siły związku.

Wyrazem liczbowym korelacji jest współczynnik korelacji:

𝜌 =

cos(𝑋, 𝑌)

𝜎𝑥 ∗ 𝜎𝑦

zawierający się w przedziale

(−1 ÷ 1).

Możliwe wartości współczynnika korelacji:



Gdy ρ = 0, to nie ma korelacji, czyli nie ma liniowego związku między dwiema
zmiennymi losowymi



Gdy ρ = 1, to zachodzi ścisły dodatni związek między dwiema zmiennymi. W tym
przypadku, gdy wartości jednej ze zmiennych rosną, to i wartości drugiej rosną, a gdy
wartości jednej spadają, to i wartości drugiej zmiennej spadają



Gdy ρ = -1, to zachodzi ścisły ujemny związek między dwiema zmiennymi. Gdy jedna
z tych zmiennych przyjmie większe wartości, to druga przyjmuje mniejsze wartości, a
gdy wartości jednaj zmiennej spadają, to wartości drugiej zmiennej rosną



Jeżeli bezwzględna wartość ρ mieści się wewnątrz przedziału [0,1], to mierzy ona siłę
liniowego związku między dwiema zmiennymi

Siła związków korelacyjnych:



poniżej 0,2 - korelacja słaba (praktycznie brak związku)



0,2 – 0,4 - korelacja niska (zależność wyraźna)



0,4 – 0,6 - korelacja umiarkowana (zależność istotna)



0,6 – 0,8 - korelacja wysoka (zależność znaczna)



0,8 – 0,9 - korelacja bardzo wysoka (zależność bardzo duża)



0,9 – 1,0 - zależność praktycznie pełna

[9]

1.4.1. Tworzenie diagramu korelacji

Diagram  korelacyjny  w  prostokątnym  układzie  współrzędnych,  tworzy  się  odkładając  na
osiach  wartości  badanych  zmiennych.  Na  osi  odciętych  zaznaczamy  wartości  tej  zmiennej,
którą  przyjmujemy  za  niezależną  (objaśniającą),  wyrażającą  ilościowo  zjawisko  traktowane
jako  przyczyna,  natomiast  na  osi  rzędnych  wartości  tej  zmiennej,  którą  przyjmujemy  za
zależną  (objaśnianą),  wyrażającą  ilościowo  zjawisko  uznawane  za  skutek.  Punkty
umieszczone w takim układzie współrzędnych tworzą mniej lub bardziej wyraźną „smugę”,
co daje możliwość wstępnej oceny siły i kierunku zależności oraz może być podstawą wyboru
określonej funkcji matematycznej opisującej zależność między badanymi zmiennymi.

1.4.2. Przykładowe diagramy korelacji

1)  Korelacja liniowa dodatnia
2)  Korelacja liniowa ujemna
3)  Brak korelacji
4)  Korelacja krzywoliniowa

[10]

1.5. Schemat blokowy

Schemat blokowy w literaturze przedmiotu spotka się także pod nazwami: karta przepływu,
mapa procesu, harmonogram działań.

Schemat  blokowy  jest  graficzną  prezentacją  wszystkich  kroków  (przebiegu  procesu)
operacyjnych,  czynności  od  momentu  ich  rozpoczęcia  do  momentu  ich  zakończenia.
Narzędzie  to  daje  więc  możliwość  nie  tylko  zrozumienia  i  analizy  przebiegu  procesu,  ale
przede  wszystkim  przyczynia  się  do  poprawy  jego  jakości  przez  wprowadzane  korekty  czy
modyfikacje. Schemat blokowy ma zastosowanie w odniesieniu do opisu istniejącego procesu
lub zaprojektowania nowego procesu.

Schematy  blokowe  używane  są  najczęściej  w  procesach  planowania  i  kontroli.  Możliwość
określenia  punktów  procesu  warunkujących  jego  dalszy,  prawidłowy  przebieg  (obszarów
krytycznych)  jest  niewątpliwie  zaletą  tego  narzędzia.  Ponadto  schemat  blokowy  może  być
wykorzystywany  w  analizie  wykonywanych  czynności  przez  porównanie  rzeczywistego
wykonania ze standardem kontroli, czyli z tym, jak dana czynność lub zadanie powinno być
wykonane. Dzięki temu można wykryć błędy popełnione na poszczególnych etapach procesu,
jak również wyeliminować czynności (operacje) zbędne lub powtarzające się.

1.5.1. Sporządzanie schematu blokowego:

1)  Nazwanie procesu – najlepiej za pomocą jednego zdania
2)  Ustalenie granic procesu – polega na określeniu początku i końca procesu
3)  Analiza  przebiegu  procesu  –  należy  ustalić  jak  jest  wykonywana  praca  w

poszczególnych fazach procesu

4)  Narysowanie schematu
5)  Wprowadzenie opisu poszczególnych elementów
6)  Połączenie elementów graficznych
7)  Wprowadzenie komentarzy

1.5.2. Elementy składowe schematu blokowego



Blok graniczny – oznacza początek lub koniec, zazwyczaj w postaci owalnej



Skrzynka operacyjna – oznacza wykonywanie różnych działań, ma postać prostokąta



Skrzynka wejścia / wyjścia – oznacza wprowadzanie lub wyprowadzanie danych, ma
postać równoległoboku, wchodzi i wychodzi z niej jedno połączenie



Skrzynka warunkowa – oznacza sprawdzenie warunku i dokonanie wyboru, ma kształt

rombu, wychodzą z niej dwa połączenia: TAK i NIE



Strzałka – wskazuje jednoznacznie powiązania i kierunek przepływu informacji

[11]

1.5.3. Budowa schematu blokowego

1)  Każda operacja jest umieszczona w skrzynce
2)  Schemat ma tylko jedną skrzynkę "początek" i przynajmniej jedną skrzynkę "koniec"
3)  Skrzynki są ze sobą połączone
4)  Ze skrzynki wychodzi jedno połączenie; wyjątek stanowią skrzynki: "koniec" (z której

nie wychodzą już żądne połączenia) oraz "warunkowa" (z której wychodzą dwa
połączenia opisane TAK i NIE - w zależności od tego, czy warunek jest spełniony czy
nie, można wyjść jedną z dwóch dróg)

1.5.4. Przykładowe schematy blokowe

1.6. Stratyfikacja

Stratyfikacja jest techniką polegającą na zbieraniu danych  dotyczących przedmiotu dostawy,
produkcji  lub  przebiegu  procesu  na  specjalnie  przygotowanych  formularzach  w  celu  ich
dalszego  przetwarzania  (np.  w  celu  analizy  procesu,  poszukiwania  przyczyn  problemów).
Zastosowanie  techniki  pozwala  na  łatwiejszą  identyfikację  źródła  i  przyczyn  ewentualnych
błędów.

W procesie produkcyjnym zbieranie informacji w formularzach mogą obejmować np.:nr
wydziału, nr partii, symbol materiału, symbol dostawcy, nr pracownika, nr kontrolera,
temperaturę powietrza, czas obróbki itp.

[12]

W sytuacji gdy zaistnieje problem, np. pojawią się uszkodzenia materiałów, można
wykorzystując informacje z formularzy, dokonać „rozwarstwienia” informacji (stratyfikacji) i
wskazać główne źródło problemu.

1.6.1. Przykładowy arkusz zbierania informacji na potrzeby stratyfikacji

ARKUSZ PRZYJĘCIA

MATERIAŁU

Data ………………….
Nr partii ….………………
Symbol materiału ………………….
Symbol dostawcy ………………….
Środek transportu ………………….
Sposób kontroli .…………………
Warunki środowiska:

- temperatura …...…………….
- wilgotność ….………………

1.7. Karty kontrolne

Karty  kontrolne  są  to  podstawowe  i  najwcześniejsze  historycznie  narzędzia  statystycznego
sterowania  procesami.  Pomysł  karty  kontrolnej  zawdzięczamy  Shewhartowi,  a  pierwsze
praktyczne zastosowanie tego pomysłu nastąpiło w 1924 roku.  Karta kontrolna to graficzny,
usystematyzowany i ciągły sposób obserwacji kontrolowanego procesu / analiz.

1.7.1. Rodzaje kart kontrolnych

Wyróżniamy dwa rodzaje kart kontrolnych Shewharta:

1) Karty kontrolne dla cech ocenianych liczbowo (mierzalne)

a) Karta X-średnie - na tej karcie wykreślane są średnie z próbki, aby

monitorować średnie wartości zmiennej obserwowanej (np. rozmiar pierścieni
tłokowych, wytrzymałość materiału itd.)

b) Karta R - na tej karcie wykreślane są wartości rozstępu z próbki, otrzymywane

w rezultacie kolejnych badań zmienności obserwowanej zmiennej

c) Karta S - na tej karcie wykreślane są wartości odchylenia standardowego z

próbki, otrzymywane w rezultacie kolejnych badań zmienności obserwowanej
zmiennej

d) Karta S

- na tej karcie wykreślane są wartości wariancji z próbki,

otrzymywane w rezultacie kolejnych badań zmienności obserwowanej
zmiennej

[13]

2) Karty kontrolne dla cech ocenianych alternatywnie (niemierzalne)

a) Karta C - na tej karcie wykreśla się liczbę wad, niezgodności (na partię, na

dzień, na maszynę, na 100 metrów długości rury itd.)

b) Karta U - na tej karcie wykreśla się wskaźnik liczby wad, niezgodności,

obliczany jako stosunek liczby wad do liczby badanych jednostek

c) Karta Np. - na tej karcie wykreśla się liczbę jednostek (elementów) wadliwych

(niezgodnych) w próbkach o stałej liczności (podobnie jak na karcie C)

d) Karta P - na tej karcie wykreśla się frakcję (procent) jednostek (elementów)

wadliwych (niezgodnych) w próbkach produktu (podobnie jak na karcie U)

Wszystkie te karty kontrolne mogą być dostosowane do produkcji krótkoseryjnej, a także do
procesów wieloźródłowych.

Karty kontrolne mają na celu sprawdzenie czy badany proces przebiega zgodnie z
założeniami. Natomiast w dłuższym okresie czasu służą ocenie stabilności procesu.

1.7.2. Tworzenie karty kontrolnej

Karty  kontrolne  buduje  się  z  zebranych,  w  określonych  odstępach  czasu  procesu
produkcyjnego,  próbek  o  danej  liczebności.  Następnie  są  one  zapisywane  w  arkuszach,  co
pozwala na sprawdzenie czy dany proces przebiega prawidłowo. Na osi poziomej, zaznacza
się  pobrane  próbki,  zaś  na  pionowej  –  wartości  obserwowanej  zmiennej.  Tworząc  karty
kontrolne należy przestrzegać następujących procedur:



wybór cechy, która będzie badana



wybór rodzaju karty



pobranie danych do obliczeń



wyznaczenie linii centralnej



wyznaczenie górnej i dolnej linii kontrolnej.

1.7.3. Przykładowe karty kontrolne

[14]

2. Nowe narzędzia zarządzania jakością

Pod koniec lat 70-tych opracowano w Japonii nowe narzędzia zarządzania jakością, w skład
których wchodzą:



Diagram pokrewieństwa



Diagram relacji



Wykres drzewa



Diagram macierzowy



Diagram strzałkowy



Macierzowa analiza danych

Większość narzędzi wymaga pracy zespołowej. Wszystkie narzędzia służą do zdefiniowania
problemu, znalezienia sposobu jego rozwiązania i zaplanowania działań doskonalących w
procesie zarządzania.

2.1. Diagram pokrewieństwa

Diagram pokrewieństwa nazywany jest inaczej wykresem podobieństw, wykresem
współzależności lub diagramem powinowactwa.

Diagram  pokrewieństwa  jest  narzędziem  wykorzystywanym  do  porządkowania
rozproszonych danych i informacji powstałych przykładowo w wyniku burzy mózgów. Jest to
narzędzie uniwersalne, które doskonale sprawdza się w analizie pomysłów, problemów, opcji
czy  rozwiązań,  a  ich  sortowanie  ma  charakter  intuicyjny.  W  pracy  z  diagramem
pokrewieństwa  wykorzystywana  jest  metoda  pracy  zespołowej.  Istotą  jest  zatem
wykorzystywanie intuicji członków zespołu, którymi są specjaliści z badanego zagadnienia.

Diagram ten może być stosowany do generowania i zbierania informacji opisowych takich jak
idee,  pomysły,  opinie,  czy  koncepcje,  a  następnie  porządkowania  ich  w  grupy  obejmujące
pokrewne pomysły. Porządkowanie powinno polegać na tworzeniu nie więcej niż dziesięciu
kategorii  pojęć.  Pomysły  zebrane  w  trakcie  tworzenia  diagramu  pokrewieństwa  można
opracowywać  dalej,  wykorzystując  pozostałe  narzędzia  takie  jak  na  przykład  diagram
Ishikawy, czy diagram zależności.

2.1.1. Schemat diagramu pokrewieństwa

Na  górze  tablicy  lub  kartki,  w  centralnym  miejscu  należy  wpisać  problem,  który  chcemy
rozwiązać.  Przed  grupowaniem  kartki  z  zapisanymi  pomysłami  rozłożone  są  w  sposób
przypadkowy,  natomiast  po  grupowaniu  pomysłów  w  kategorie  kartki  wykazują
uporządkowanie

[15]

2.1.2. Przykładowy diagram pokrewieństwa

2.2. Diagram relacji

Diagram  relacji  określany  jest  również  jako  diagram  zależności,  drzewo  relacji,  lub  wykres
współzależności  przyczyn.  Jest  on  techniką  wyjaśniania  związków  przyczynowych.  Został
zaprojektowany  dla  ukazania  logicznych  powiązań  i  zależności  zespołu  czynników
wpływających na analizowane zagadnienia. Diagram relacji wykazuje znaczne podobieństwa
do diagramu przyczynowo skutkowego Ishikawy, jednak definiuje on nie tylko powiązania ,,
przyczyna  -  skutek’’,  ale  określa  i  odzwierciedla  również  powiązania  ,,  przyczyna-
przyczyna’’. Diagram relacji jest podstawą do planowania działań korygujących.

2.2.1. Tworzenie diagramu relacji dzielimy na trzy fazy:

1) W pierwszej fazie definiujemy problem, który chcemy przeanalizować
2) W drugiej fazie przy pomocy innych metod (np. burzy mózgów) określamy przyczyny

wywołujące zdefiniowany problem. Za pomocą strzałek łączymy przyczyny ze
skutkami, łącząc także zależności międzyprzyczynowe

3) W trzeciej fazie otrzymane informacje analizujemy w grupie badawczej i rysujemy

diagram relacji

Rozróżnia się trzy formy diagramu relacji:



Prosty



Ukierunkowany



Scentralizowany

[16]

2.2.2. Przykładowe diagramy relacji

2.3. Wykres drzewa

Wykres  drzewa  zwany  inaczej  diagramem  systematyki,  wykres  typu  drzewo  lub  drzewem
decyzyjnym.  Stosuje  się  go  w  procesach  planowania.  Jest  to  graficzne  uporządkowanie
czynników  powodujących  występowanie  problemu  (przypomina  wykres  Ishikawy)  lub
czynności  niezbędnych  w  ramach  danego  procesu  (nawiązuje  do  schematu  blokowego).
Przyczyny i zadania są porządkowane w sposób logiczny i chronologiczny, zgodnie z zasadą
„od  ogółu  do  szczegółu".  Jego  weryfikacja  polega  na  skontrolowaniu,  czy  czynności
szczegółowe umożliwiają realizację celu głównego i odwrotnie. Diagram decyzyjny stanowi
dalsze uporządkowanie informacji zawartych w wykresach pokrewieństwa i współzależności.

Główne zastosowanie to ukazanie związków między rozpatrywanym zagadnieniem, a jego
elementami składowymi. Pomysły powstałe przy tworzeniu, mogą być przekształcone w
wykres drzewa z uwzględnieniem logiki i kolejności powiązań.

2.3.1. Tworzenie wykresu drzewa

1) określić w sposób jasny i prosty badane zagadnienie
2) wyznaczyć główne kategorie zagadnienia (wg burzy mózgów lub kart tytułowych z

wykresu współzależności)

3) zbudować wykres umieszczając zagadnienie po lewej stronie, a odgałęzienia

głównych kategorii po prawej

4) dla każdej głównej kategorii ustalić elementy składowe i podrzędne
5) elementy składowe i podrzędne umieścić z prawej strony kategorii jako boczne

gałęzie

6) zweryfikować wykres ze względu na kompletność i logikę

[17]

2.3.2. Przykładowy wykres drzewa

2.4. Diagram macierzowy

Diagram  macierzowy-  nazywany  także  diagramem  tablicowym.  Przedstawi  powiązania
elementów  (zadań,  czynności,  procesów,  proponowanych  rozwiązań)  oraz  rodzaj  i  „siłę"
związku.  Dobór  elementów  diagramu  może  stanowić  efekt  prac,  wykorzystujących  inne
narzędzia,  np.  burze  mózgów  lub  analizę  oddziaływań.  W  zależności  od  liczby  grup
czynników oraz rodzaju powiązań między nimi są stosowane różne typy diagramów. Metoda
ta  powstała  w  celu  rozpoznania  zależności  pomiędzy  wymaganiami  klienta  a  parametrami
wyrobu  i  umożliwiającego  ustalenie  jego  cech  Diagram  macierzowy  może  także  stanowić
uszczegółowienie wykresu typu drzewo zdarzeń.

2.4.1. Tworzenie diagramu macierzowego

1)  Wybór informacji prezentowanej w wierszu (np. etykieta funkcji)
2)  Wybór informacji prezentowanej w kolumnie (np. nazwa encji)
3)  Wybór  informacji  prezentowanej  w  komórce  macierzy  (np.  operacje  wykonywane

przez funkcję encji)

[18]

2.4.2. Przykładowe diagramy macierzowe

2.5. Diagram strzałkowy

Diagram  strzałkowy  inaczej  wykres  sieciowy.  Wykorzystuje  się  do  planowania  działań  oraz
ustalania  ich  kolejności  (np.  realizacji  projektów).  Oraz  do  planowania  powtarzalnych
procesów. Przy definiowaniu procesu ustalane są chronologie działań oraz czas potrzebny na
ich  wykonanie.  Działania  dotyczące  czasu  łączone  są  na  schemacie  liniami,  działania
realizowane  równocześnie  –  są  oznaczone  strzałkami.  Węzły  powstającego  diagramu
oznaczają  stany,  a  łączące  je  linie  czynności  powodujące  przejście  do  kolejnego  stanu.
Technika ta stosowana jest do tzw. analizy ścieżek krytycznych.

2.5.1. Tworzenie diagramu strzałkowego

1) Zdefiniowanie planowanego przedsięwzięcia (określenie m.in. początku i końca

przedsięwzięcia)

2) Określenie listy czynności niezbędnych do wykonania przedsięwzięcia
3) Oszacowanie czasu trwania (realizacji) poszczególnych czynności (należy przyjąć

jednakową jednostkę czasu)

4) Określenie kolejności występowania czynności (niektóre czynności mogą być

wykonywane jednocześnie)

5) Narysowanie diagramu (sieci działań) (w zależności od rodzaju rysowanej sieci należy

odpowiednio oznaczyć wierzchołki i strzałki; wpisuje się na wykresie czynności i czas
realizacji każdej z nich, czasami uzupełnia się diagram o dodatkowe informacje, np. o
najwcześniejsze i najpóźniejsze terminy rozpoczęcia czynności, jednostki
odpowiedzialne za ich wykonanie itp.)

6) Przeprowadzenie analizy diagramu

a) określenie zapasów czasowych dla poszczególnych czynności
b) wyznaczenie ścieżki krytycznej (najdłuższej drogi w sieci, która wyznacza

najkrótszy możliwy czas ukończenia przedsięwzięcia, a w której znajdują się
czynności krytyczne, tj. takie, które nie mają zapasu czasu)

c) obliczenie czasu potrzebnego do wykonania całego przedsięwzięcia
d) dokonanie analizy środków, jakich należy użyć, aby zrealizować przedsięwzięcie

w terminie

[19]

2.5.2. Przykładowe schematy strzałkowe

2.6. Macierzowa analiza danych

Macierzowa  analiza  danych  -  określana  także  jako  wykres  analizy  danych  lub  tablicowa
analiza  danych.  Celem  jej  stosowania  jest  analiza  danych  zawartych  w  diagramach
macierzowych. Ukazuje zależności między dwoma zbiorami danych nie powiązanych ze sobą
funkcjonalnie.  Narzędzie  to  stanowi  sposób  prezentacji  danych  wyjściowych,  których
otrzymanie  muszą  poprzedzić  wielowariantowe  analizy  danych  zawartych  w  diagramach
macierzowych.  Taki  sposób  prezentacji  danych  jest  wykorzystywany  przede  wszystkim  w
marketingu, np. w trakcie szukania nisz rynkowych.

Macierzowa analiza danych jest techniką numeryczną, wykorzystującą liczby i formuły
matematyczne, jednak prezentacja danych odbywa się w formie graficznej. Technika ta
prezentowana jest w formie wykresu opartego na układzie współrzędnych, gdzie analizowane
są dane na podstawie dwóch zmiennych.

2.6.1. Zastosowanie macierzowej analizy danych

Macierzowa analiza danych stosowana jest głównie do:



Badania runku produktów i usług



Planowania i prac badawczych nad nowym produktem



Analizy niejednorodnych przyczyn problemów, tworzących duży zbiór danych



Kompleksowych ocen jakości

[20]

3. Dodatkowe narzędzia zarządzania jakością



Wizualizacja danych



Analiza pola sił



Metoda ABCD



Analiza oddziaływań



Burza mózgów

3.1. Wizualizacja danych

Wizualizacja danych polega na prezentacji danych numerycznych w postaci graficznej.
Dzięki prezentacji danych w atrakcyjnej wizualnie formie, użytkownik może szybko
zapoznać się z informacją i w prawidłowy sposób ją zinterpretować.

Dane (a tym samym informacje) pełnią istotną rolę w zarządzaniu jakością. Dane numeryczne
posiadają  walory  informacyjne,  jednak  są  trudne  do  szybkiej  interpretacji.  Dane
przedstawione  w  postaci  graficznej  (np.  wykresu  kołowego  lub  słupkowego)  niosą  te  same
informacje, ale w sposób bardziej efektywny. Należy przy tym podkreślić, że wizualizacja nie
powoduje zmiany oryginalnych danych numerycznych.

Dobra wizualizacja danych posiada trzy następujące cechy:



dokładność prezentacji danych (odpowiedni wybór skali i typu wykresu)



estetyczny wygląd



elastyczność umożliwiająca zmianę stylu wizualizacji

Właściwe techniki wizualizacji zależności danych są jednym z ważniejszych czynników
decydującym o zrozumieniu danych. Techniki wizualizacji mogą być stosowane jako jedna ze
skuteczniejszych form eksploracji danych, która może powiedzieć na ich temat więcej niż
same liczby.

3.2. Analiza pola sił

Analiza  pola  sił  -  metoda  (narzędzie,  technika)  doskonalenia  jakości  ułatwiająca  ocenę
zaistniałego  problemu.  Można  ją  wykorzystać,  gdy  zidentyfikowaliśmy  już  dany  problem  i
musimy  wybrać  najlepsze  rozwiązanie.  Pozwala  przeprowadzić  pewnego  rodzaju symulację
następstw  podjęcia  określonych  działań  oraz  pomaga  rozważyć  wiele  alternatywnych
rozwiązań w sposób przemyślany i systematyczny.

Zastosowania :

W analizie pola sił konfrontuje się przeciwstawne siły: sprzyjające i ograniczające osiągnięcie
zamierzonego celu. Można bowiem przyjąć, że nawet najbardziej statyczny układ jest efektem
określonego stanu równowagi czynników sprzyjających i przeszkadzających. W celu
wykorzystania analizy pola sił, należy spojrzeć na dany problem jak na układ dwóch grup sił.

[21]

3.2.1. Etapy prowadzenia analizy sił

1)  Wpisanie aktualnej sytuacji pośrodku diagramu
2)  Wpisanie sytuacji docelowej poniżej
3)  Określenie sił pobudzających i umieszczenie ich na diagramie
4)  Określenie sił ograniczających i umieszczenie ich na diagramie
5)  Przeanalizowanie diagramu pod kątem możliwości zmian określonych czynników dla

osiągnięcia zamierzonego celu:

a)  Ustalamy 3 podstawowe czynniki pobudzające
b)  Ustalamy 3 podstawowe czynniki hamujące
c)  Określamy działania, które mogą wzmocnić czynniki sprzyjające
d)  Określamy działania mogące osłabić czynniki hamujące

6) Określenie, czy wybrane rozwiązanie jest możliwe do wykonania

a) Jeśli TAK - przygotowujemy plan działania(dokładne określenie działań: kto?

co? czym? kiedy? gdzie?)

b) Jeśli NIE - szukamy innego rozwiązania

3.2.2. Przykładowy diagram pola sił

3.3. Metoda ABCD

Metodyka  ABCD  pozwala  ocenić  i  zweryfikować  efektywność  realizacji  procesów
zarządzania  względem  tzw.  najlepszych  praktyk  -  czyli  grupy  procesów  o  kluczowym
znaczeniu dla funkcjonowania przedsiębiorstwa.

W  ramach  każdego  procesu,  zostały  również  wyodrębnione  jego  cechy  charakterystyczne.
Następnie  informacje  te  zostały  pogrupowane  w  odpowiednie  kategorie  zastosowań,
opatrzone  przejrzystymi  komentarzami  i  przedstawione  w  formacie  umożliwiającym
stosunkowo proste przeprowadzenie samooceny.

[22]

Posługiwanie się Metodą ABCD polega na określeniu, czy dane cechy procesu zarządzania
oraz sam proces występują w praktyce działania przedsiębiorstwa. A następnie na weryfikacji
funkcjonowania procesów. Odpowiedzi odnośnie efektywności realizacji samych procesów są
punktowane. Efektywność jest mierzona za pomocą czterech klas: A, B, C oraz D - stąd
nazwa metody.

Klasa A jest najwyższą oceną a jej uzyskanie stanowi wyższy stopień trudności niż popularne
standardy jakościowe ISO 9000, ponieważ oceniana jest rzeczywista efektywność operacyjna
przedsiębiorstwa, jego systemowy mechanizm w działaniu.

Warunkiem osiągnięcia certyfikatu klasy A jest udowodnienie mierzalnych efektów w
dziedzinie obsługi klientów oraz szeroko rozumianej jakości produktów i działań w
połączeniu z systematycznym obniżaniem kosztów.

W Metodzie ABCD wyróżnia się pięć kategorii procesów zarządzania. Są to procesy
związane z:

1)  Planowaniem strategicznym
2)  Zespołami ludzkimi
3)  Zarządzaniem przez jakość i ciągłym usprawnianiem działalności
4)  Opracowywaniem nowych produktów
5)  Planowaniem i sterowaniem produkcją.

3.4. Burza mózgów

Burza mózgów to zespołowy sposób poszukiwania pomysłów dotyczących metod
rozwiązywania problemów. Podczas burzy mózgów dochodzi do utworzenia i wyjaśnienia
listy pomysłów, problemów lub spraw, wykorzystuje się twórcze myślenie całego zespołu, w
formie dyskusji.

3.4.1. Fazy burzy mózgów



faza tworzenia



faza wyjaśnienia

3.4.2. Etapy burzy mózgów

1)  Wyznaczenie osoby prowadzącej
2)  Jasne określenie celu sesji
3)  Każdy wypowiada kolejno pojedynczą myśl
4)  Rozwijanie pomysłów wcześniej zgłoszonych
5)  Niedyskutowanie i niekrytykowanie wcześniejszych pomysłów
6)  Widoczne dla wszystkich zapisywanie
7)  Kontynuowanie aż do wyczerpania pomysłów
8)  Dokonanie przeglądu wszystkich pomysłów w celu ich wyjaśnienia