6malinowska

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygotowawczym

Prokuratura
i Prawo 10, 2008

Karolina Malinowska-Krutul

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygoto-

wawczym

1. Uwagi wst

pne

Aktualny model polskiego procesu karnego cechuje odr

bno

ść

organów

procesowych kieruj

cych post

powaniem przygotowawczym i s

dowym.

Gospodarzem post

powania przygotowawczego jest prokurator, mimo tego

d wywiera du

y wpływ na post

powanie przygotowawcze. Nietrudno za-

uwa

e w kodeksie post

powania karnego z 1997 r.

znacznie rozsze-

rzono zakres udziału s

du w post

powaniu przygotowawczym. Czynno

dowe przewidziane s

nie tylko w rozdziale 38 k.p.k., ale i w licznych

przepisach wielu innych rozdziałów k.p.k.

Na tle kodeksu post

powania karnego z 1969 r. oddziaływanie s

du zwy-

kło nazywa

nadzorem (kontrol

) s

du nad post

powaniem przygoto-

wawczym, rozumianym jako normatywnie okre

lona działalno

ść

du maj

ca na celu sprawdzenie prawidłowo

ci działania organów post

powania

przygotowawczego i wyci

gni

cie konsekwencji prawnych ze spostrze

nych uchybie

. Kontrola s

dowa ograniczała si

w zasadzie do rozpatry-

wania

rodków odwoławczych (za

ale

) od niektórych decyzji procesowych

organów post

powania przygotowawczego, a wi

c do badania tych decyzji od

strony prawidłowo

ci i wszechstronno

ci wyników

ledztwa i dochodzenia

W ostatnim czasie w zwi

zku z rozszerzeniem zakresu uprawnie

w post

powaniu przygotowawczym w k.p.k. z 1997 r. pojawiło si

pytanie

o adekwatno

ść

ywanego poj

cia „s

dowej kontroli (nadzoru) post

powa-

nia przygotowawczego”. J. Grajewski słusznie zauwa

e s

d, oprócz ty-

Ustawa

−

Kodeks post

powania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r., Dz. U. z 1997 r., Nr 89,

poz. 555 z pó

n. zm.

Zob. szerzej: T. G r z e g o r c z y k, Post

powanie przygotowawcze w nowym kodeksie post

powania karnego i sytuacja w nim podejrzanego. Nowa kodyfikacja karna. Krótkie komenta-
rze, nr 1, Warszawa 1997, s. 14 i n.; S. W y c i s z c z a k, Czynno

ci s

du w nowym k.p.k.,

Prokuratura i Prawo 1997, nr 11, s. 48 i n.

J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks post

powania karnego. Ko-

mentarz, t. I, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, s. 893.

Ibidem, s. 893–894; J. G r a j e w s k i, Ingerencja s

du w post

powanie przygotowawcze

wietle przepisów nowego Kodeksu post

powania karnego (zarys problematyki), (w:)

E. S k r

t o w i c z (red.), Nowy kodeks post

powania karnego. Zagadnienia w

złowe, Kantor

Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1998, s. 210–211.

K. Malinowska-Krutul

Prokuratura

i Prawo 10, 2008

powych funkcji kontrolnych nad czynno

ciami organów post

powania przygo-

towawczego, podejmuje sam okre

lone czynno

ci procesowe w tym post

po-

waniu (np. przesłuchuje podejrzanego przed zastosowaniem tymczasowego
aresztowania), a tak

e podejmuje decyzje procesowe, które wkraczaj

w sfer

gwarancji procesowych uczestników procesu (np. wydanie postanowienia o
wprowadzeniu kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych). Skoro wi

c zakres

czynno

ci s

dowych wykracza poza sam nadzór nad czynno

ciami organów

post

powania przygotowawczego, ponadto niektóre decyzje s

dowe podej-

mowane w ramach tocz

cego si

ledztwa czy dochodzenia podlegaj

dalszej

kontroli, racj

ma ww. autor, twierdz

e bardziej adekwatnym poj

ciem na

okre

lenie uprawnie

du w post

powaniu przygotowawczym b

dzie poj

cie

„ingerencji s

du w post

powanie przygotowawcze”

Nale

y zauwa

e ustawodawca polski konsekwentnie rozszerza

ustawowe uprawnienia s

du w stadium post

powania przygotowawczego.

Wskaza

nale

y chocia

by na zmiany do kodeksu post

powania karnego

dokonane ustaw

z dnia 29 marca 2007 r.

. Zmiany te zwi

zane s

z korek-

całego modelu post

powania przygotowawczego, ograniczeniem prokura-

torskiego nadzoru instancyjnego i przekazaniem dotychczasowych zada

prokuratora nadrz

dnego do wła

ciwo

ci s

du. Do najistotniejszych chyba

uregulowa

zawartych w noweli nale

y nowe brzmienie art. 465 § 2 k.p.k.,

zgodnie z którym na postanowienie prokuratora przysługuje za

alenie do

du wła

ciwego do rozpoznania sprawy, chyba

e ustawa stanowi inaczej.

Wspomnie

trzeba,

e stanowi

inaczej unormowania, zgodnie z którymi

organem odwoławczym w post

powaniu przygotowawczym jest prokurator

bezpo

rednio przeło

ony lub prokurator nadrz

dny – przykładowo mo

wskaza

na art. 45 § 1a k.p.k. i 626a k.p.k. Wprowadzono wi

c now

zasad

ogóln

, zgodnie z któr

„niezawisły s

d” jest organem kompetentnym do

rozpoznawania za

ale

na postanowienia prokuratora, a tylko wyj

tkowo

prokurator bezpo

rednio przeło

ony lub prokurator nadrz

dny.

Drug

równie

istotn

zmian

dokonan

ustaw

z dnia 29 marca 2007 r.,

wiadcz

jednocze

nie o zwi

kszeniu uprawnie

du w post

powaniu

przygotowawczym, jest nowy kształt kontroli postanowie

o odmowie

wszcz

cia post

powania przygotowawczego lub o jego umorzeniu. Pomini

cie kontroli postanowie

o zaniechaniu

cigania karnego przez prokuratora

nadrz

dnego – zapewniło wył

czn

i całkowit

kontrol

odwoławcz

dowi

nad zaniechaniem

cigania.

Ponadto, zgodnie z art. 325e,

lej dodanym do niego § 4 na postano-

wienie o umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przest

pstw, za

alenie

J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks post

powania karnego. Ko-

mentarz…, op. cit., s. 894.

Ustawa o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy

−

Kodeks post

powania karnego oraz

niektórych innych ustaw z dnia 29 marca 2007 r., Dz. U. z 2007 r., Nr 64, poz. 432.

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygotowawczym

Prokuratura
i Prawo 10, 2008

wnosi si

do prokuratora wła

ciwego do sprawowanie nadzoru nad docho-

dzeniem, a je

eli prokurator ten nie przychyli si

do za

alenia, kieruje si

do s

du.

Nale

y zauwa

e w efekcie wy

ej wspomnianych zmian wszystkie po-

stanowienia o umorzeniu post

powania pozostaj

pod kontrol

niezawisłego

du. W tym miejscu podkre

nale

e fundamentalnym zało

eniem ka

dego systemu

rodków odwoławczych jest zasada, zgodnie z któr

kontrol

decyzji procesowych powinien przeprowadza

organ, który nie miał nic wspól-

nego z jej wydaniem

. Nowy kształt kontroli postanowie

o zaniechaniu

ciga-

nia karnego zatem hołduje jeszcze wyra

niej powy

szej zasadzie.

Wydaje si

e rozszerzenie zakresu uprawnie

du na etapie post

po-

wania przygotowawczego winno skutkowa

przede wszystkim wi

kszym

zaanga

owaniem prokuratorów w bezpo

rednim prowadzeniu post

powa

przygotowawczych, a zwłaszcza

ledztw. To przecie

prokurator jest orga-

nem uprawnionym do wszczynania (art. 305 § 3 k.p.k.) i prowadzenia

ledz-

twa (art. 311 k.p.k.), oczywi

cie z mo

liwo

powierzenia go Policji.

W zwi

zku z ci

głym rozszerzaniem uprawnie

du w moim odczuciu,

na by si

pokusi

o okre

lenie – wydzielony ustawowo „obszar aktywno-

ci” s

du w post

powaniu przygotowawczym – na uj

cie czynno

ci s

w post

powaniu przygotowawczym.

Przed dalszymi uwagami nale

y zaznaczy

e niniejsze opracowanie ma

na celu prób

usystematyzowania regulacji prawnych dotycz

cych form

i przejawów ingerencji s

du w post

powanie przygotowawcze, które to wy-

ró

niono w obr

bie 3 płaszczyzn, oraz zasygnalizowanie tych bardziej istot-

nych, zdaniem autora. Szczegółowe bowiem przedstawienie ich wymagało-
by znacznie obszerniejszego opracowania.

2. Płaszczyzny ingerencji s

du w post

powanie przygotowawcze

Rola s

du w post

powaniu przygotowawczym przejawia si

w trzech

płaszczyznach

I. w bezpo

rednim podejmowaniu decyzji procesowych, które s

wynikiem

uprzedniej kontroli post

powania przygotowawczego pod wzgl

dem

prawnym i merytorycznym,

II. w sprawowaniu kontroli instancyjnej w odniesieniu do niektórych decyzji

organów post

powania przygotowawczego, a wi

c badaniu tych decyzji

A. G a b e r l e, Funkcje kontroli instancyjnej w procesie karnym (zagadnienia podstawowe),

(w:) A. Ga b e r l e (red.), S. W a l t o

rodki zaskar

ania w procesie karnym. Ksi

ga pami

kowa ku czci prof. Z. Dody, Kraków 2000, s. 199; J. G r a j e w s k i, Ingerencja s

du…, (w:)

E. S k r

t o w i c z (red.), Nowy…, op. cit., s. 213–214.

Za J. G r a j e w s k i m, Ingerencja s

du…, (w:) E. S k r

t o w i c z (red.), Nowy…, op. cit.,

s. 212.

K. Malinowska-Krutul

Prokuratura

i Prawo 10, 2008

od strony prawidłowo

ci i wszechstronno

ci wyników

ledztwa i docho-

dzenia,

III. w podejmowaniu okre

lonych czynno

ci procesowych (dowodowych)

zastrze

onych dla s

du – nast

pcza kontrola w ramach stadium jurys-

dykcyjnego.
Decyzje podejmowane wył

cznie przez s

d w stadium post

powania

przygotowawczego zaliczy

na do kontroli wst

pnej, kontrol

instancyj-

uzna

za kontrol

nast

pcz

. Jak słusznie zauwa

a C. Kulesza, kon-

trola instancyjna ró

ni si

od kontroli nast

pczej sprawowanej w stadium

jurysdykcyjnym przede wszystkim elementem dyspozycyjno

ci i fakultatyw-

ci, gdy

jest ona uruchamiana z inicjatywy strony przez zło

enie za

ale-

nia, podczas gdy kontroli nast

pczej w stadium jurysdykcyjnym dokonuje

d z urz

du, oceniaj

c jako

ść

pracy organów

cigania. Kolejn

ró

nic

dzy obiema formami kontroli jest to,

e w przypadku bezpo

redniego

podj

cia decyzji przez s

d organ ten ponosi całkowit

odpowiedzialno

ść

jej wydanie. Natomiast w przypadku kontroli nast

pczej powstaje niebezpie-

cze

stwo rozmycia tej odpowiedzialno

ci mi

dzy organem wydaj

cym decy-

a organem kontrolnym

Nale

y jeszcze doda

e k.p.k. przewiduje tak

e nadzór s

du nad czyn-

ciami dowodowymi Policji w sprawach

ciganych w trybie prywatnoskar-

gowym. Zgodnie z art. 488 § 2 k.p.k., na polecenie s

du Policja dokonuje

okre

lonych przez s

d czynno

ci dowodowych, po czym ich wyniki przeka-

zuje s

dowi; przepis 308 k.p.k. stosuje si

odpowiednio. Ustawodawca za-

tem ograniczył czynno

ci, jakie s

d mo

e zleci

organom policyjnym do

„czynno

ci procesowych w niezb

dnym zakresie” i innych, których charakter

nie pozwala s

dowi na ich przeprowadzenie na rozprawie.

3. Bezpo

rednie podejmowanie przez s

d decyzji proceso-

wych w post

powaniu przygotowawczym

W obr

bie tej płaszczyzny nale

y wyró

przede wszystkim decyzje, któ-

re wkraczaj

w sfer

praw i swobód obywatelskich a w

ród nich szczególnie

ne s

te, które wi

ąŜą

z pozbawieniem lub ograniczeniem wolno

ci –

mam tu na my

li postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania

(art. 250 § 1 k.p.k.), jak i przedłu

eniu jego stosowania (art. 263 k.p.k.), orze-

czenie o potrzebie obserwacji psychiatrycznej (art. 203 k.p.k.) w zakładzie
leczniczym lub jej przedłu

eniu, stosowanie w post

powaniu przygotowaw-

czym kary porz

dkowej aresztowania (art. 287 § 2 k.p.k. w zw. z art. 290 § 1

C. K u l e s z a, Post

powanie przygotowawcze. Rozwi

zania modelowe, (w:) P. K r u s z y

s k i (red.), Nowe uregulowania prawne w kodeksie post

powania karnego z 1997 r., War-

szawa 1997, s. 269–270.

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygotowawczym

Prokuratura
i Prawo 10, 2008

zd. 2 k.p.k.), wydanie w post

powaniu przygotowawczym europejskiego na-

kazu aresztowania (art. 607a k.p.k.). Inne decyzje, które wkraczaj

w sfer

praw i swobód obywatelskich, to przykładowo: zarz

dzenie wprowadzenia

kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych (art. 237 k.p.k.), orzekanie o prze-
padku przedmiotu por

czenia lub

gni

ciu sumy por

czenia (art. 270 § 1

k.p.k.), wydanie zezwolenia na przesłuchanie notariusza, adwokata, radcy
prawnego, lekarza, dziennikarza (art. 180 § 2 k.p.k.), wydanie listu

elaznego

oskar

onemu przebywaj

cemu za granic

(art. 281 k.p.k.). Wszystkie powy

sze decyzje podejmowane s

przed wniesieniem aktu oskar

enia.

Kilka słów nale

y po

wył

cznej kompetencji s

du do stosowania

tymczasowego aresztowania. Taka regulacja została wprowadzona do k.p.k.
z 1969 r. ustaw

nowelizacyjn

z 1995 r. Postanowienie o tymczasowym

aresztowaniu s

d mo

e wyda

, gdy dowody zebrane w sprawie wskazuj

e prawdopodobie

stwo,

e oskar

ony popełnił przest

pstwo. Ponadto

musi by

spełniona jedna z podstaw szczególnych z art. 258 § 1–3 k.p.k.

d jest równie

wył

cznie wła

ciwym organem do przedłu

enia stosowania

tymczasowego aresztowania

Nale

y zwróci

uwag

na nowe brzmienie art. 263 § 4 k.p.k.

−

zgodnie

z nim, s

d apelacyjny, w którego okr

gu prowadzi si

post

powanie, jest

uprawniony do przedłu

enia stosowania tymczasowego aresztowania na

czas dłu

szy ni

12 miesi

cy na wniosek wła

ciwego prokuratora bezpo-

rednio przeło

onego wobec prokuratora prowadz

cego lub nadzoruj

cego

ledztwo, je

eli konieczno

ść

taka powstanie zwi

zku z:

– zawieszeniem post

powania karnego,

– czynno

ciami zmierzaj

cymi do ustalenia lub potwierdzenia to

samo

oskar

onego,

– przedłu

obserwacj

psychiatryczn

oskar

onego,

– przedłu

cym si

opracowywaniem opinii biegłego,

– wykonywaniem czynno

ci dowodowych w sprawie o szczególnej zawiło-

ci lub poza granicami kraju,

– celowym przewlekaniem post

powania przez oskar

onego.

cisłe okre

lenie katalogu sytuacji, które mog

podstaw

do przedłu-

enia tymczasowego aresztowania na czas dłu

szy ni

12 miesi

cy, było

nast

pstwem wyroku TK z dnia 24 lipca 2006 r.

. TK orzekł,

e art. 263 § 4

k.p.k. w poprzednim brzmieniu – w cz

ęś

ci obejmuj

cej zwrot:, „a tak

z powodu innych istotnych przeszkód, których usuni

cie nie było mo

liwe” –

w zakresie, w jakim odnosi si

do post

powania przygotowawczego, jest

niezgodny z art. 41 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 1 i 3 oraz z art. 45 Konstytucji

Zob. szerzej R. A. S t e f a

s k i, Organy uprawnione do stosowania i przedłu

ania tymcza-

sowego aresztowania, (w:) S. S t a c h o w i a k (red.), Współczesny polski proces karny, Po-
zna

2002, s. 189.

Wyrok TK z dnia 24 lipca 2006 r., sygn. akt SK 58/06.

K. Malinowska-Krutul

Prokuratura

i Prawo 10, 2008

RP, podnosz

e jest to kryterium bardzo nieostre i z trudem poddaj

ce si

obiektywnym kryteriom oceny. Trybunał Konstytucyjny podniósł,

e regulacja

ogranicza korzystanie z konstytucyjnie zagwarantowanej wolno

ci, narusza-

c istot

tej wolno

ci. Zatem mo

liwo

ść

przedłu

enia w oparciu o przesłan-

„innych istotnych przeszkód, których usuni

cie nie było mo

liwe” istnieje

tylko w post

powaniu s

dowym, co Trybunał uargumentował tym,

e na

etapie post

powania s

dowego s

d stosuj

cy czy przedłu

cy tymczaso-

we aresztowanie obejmuje swoj

wiedz

dy aspekt tocz

cego si

post

powania i tym samym jego odpowiedzialno

ść

za przebieg tego post

powa-

nia jest pełna, jednak na etapie post

powania przygotowawczego istnieje

obawa podejmowania decyzji niejako na wyrost.

Form

dotkliwie ograniczaj

wolno

ść

jest badanie psychiatryczne po-

dejrzanego poł

czone z obserwacj

zakładzie leczniczym. Zgodnie z art.

203 k.p.k. orzeczenie o potrzebie obserwacji psychiatrycznej w zakładzie
leczniczym lub jej przedłu

eniu jest równie

(jak postanowienie o tymczaso-

wym aresztowaniu) wył

cznym uprawnieniem s

du. Nale

y podkre

d nie mo

e tego uczyni

wył

cznie z własnej inicjatywy – wbrew stanowi-

sku biegłych psychiatrów, bowiem ocena konieczno

ci obserwacji w zakła-

dzie leczniczym wymaga posiadania wiadomo

ci specjalnych w rozumieniu

artykułu 193 § 1 k.p.k.

. W post

powaniu przygotowawczym s

d orzeka na

wniosek prokuratora.

Nale

y koniecznie zwróci

uwag

na stosunkowo nowe uprawnienie s

w post

powaniu przygotowawczym – wydanie europejskiego nakazu aresz-

towania. Zgodnie z tre

art. 31 ust. 1 Decyzji Ramowej

stwa człon-

kowskie Unii Europejskiej miały dokona

odpowiednich zmian w swym usta-

wodawstwie procesowym do dnia 1 stycznia 2004 r. W Polsce wprowadzono
je ustaw

z dnia 18 marca 2004 r.

. Wydanie europejskiego nakazu zgodnie

z art. 607a k.p.k. jest uzale

nione od spełnienia dwóch warunków:

– zaistnienie podejrzenia, i

osoba

cigana za przest

pstwo popełnione na

terytorium RP przebywa na terytorium pa

stwa członkowskiego UE; w li-

teraturze przyjmuje si

e chodzi tu o podejrzenie znajdowania si

na te-

rytorium Unii bez konieczno

ci skonkretyzowania, w którym pa

stwie; ta-

kie doprecyzowanie, zwłaszcza ze wzgl

du na swobod

przepływu osób,

mogłoby by

znacznie utrudnione

Wyrok SN z dnia 14 grudnia 1973 r., III KR 309/73, OSNKW 1974, nr 4, poz. 72.

Decyzja Ramowa z dnia 13 marca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania

i procedury wydawania osób mi

dzy Pa

stwami Członkowskimi 2002/584/WSiSW, OJEC L

2002, nr 190, s. 1.

Ustawa z dnia 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy

−

Kodeks karny, ustawy

−

Kodeks post

powania karnego oraz ustawy

−

Kodeks wykrocze

, Dz. U. z 2004 r., Nr 69, poz. 626.

P. H o f m a

s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks post

powania karnego. Komentarz.

Suplement do tomów I–III, Warszawa 2004, s. 39.

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygotowawczym

Prokuratura
i Prawo 10, 2008

– zło

enie przez prokuratora stosownego wniosku.

Ustawowo upowa

nionym do wydania decyzji jest wła

ciwy miejscowo

d okr

gowy. Warto nadmieni

e na to postanowienie za

alenie nie przy-

sługuje

Nie mo

na zapomnie

e po wniesieniu aktu oskar

enia równie

docho-

dzi do s

dowej kontroli. W

ród decyzji podejmowanych przez s

d po wnie-

sieniu aktu oskar

enia nale

y przede wszystkim wyró

te dotycz

ce kon-

troli wymaga

formalnych aktu oskar

enia (337 k.p.k.) oraz te dotycz

kontroli merytorycznej aktu oskar

enia. W

ród tych ostatnich nale

y zwróci

uwag

głównie na nast

puj

ce uprawnienia s

du:

– orzekanie na posiedzeniu o warunkowym umorzeniu na wniosek zło

ony

przez prokuratora po zako

czeniu post

powania przygotowawczego

(art. 339 § 1 pkt 2, art. 341 i 342 k.p.k.),

– orzekanie o umorzeniu post

powania z uwagi na niepoczytalno

ść

spraw-

cy i potrzeb

zastosowania

rodków zabezpieczaj

cych (art. 324 § 1

k.p.k.),

– przekazanie sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia

ledztwa lub do-

chodzenia, je

eli akta sprawy wskazuj

na istotne braki tego post

powa-

nia (339 § 3 pkt 4 w zw. z 345 k.p.k.).
Kodeks post

powania karnego z 1997 r. pozbawił prokuratora prawa do

warunkowego umarzania post

powania, przywracaj

c wył

czno

ść

dowe-

go rozstrzygania o winie sprawcy czynu przest

pnego

. Je

eli w konkretnej

sprawie spełnione s

przesłanki do warunkowego umorzenia post

powania,

prokurator mo

e zamiast aktu oskar

enia sporz

dzi

i skierowa

do s

wniosek o takie umorzenie.

Przechodz

c do orzekania o umorzeniu post

powania z uwagi na niepo-

czytalno

ść

sprawcy i potrzeb

zastosowania

rodków zabezpieczaj

cych,

nale

y zauwa

e to uprawnienie s

du stanowi wyj

tek od wła

ciwo

prokuratora do umorzenia post

powania. Bowiem wła

ciwo

ci s

du podda-

ne zostało nie tylko orzeczenie w przedmiocie

rodka zabezpieczaj

cego,

ale i samo rozstrzygni

cie o umorzeniu post

powania

. Powy

sze prawo

du do umorzenia post

powania przygotowawczego wobec sprawcy nie-

poczytalnego ograniczone jest tylko do sytuacji, gdy jednocze

nie zachodzi

potrzeba wydania decyzji w przedmiocie

rodka zabezpieczaj

cego

. Do

uwzgl

dnienia wniosku prokuratora niezb

dne jest zatem spełnienie dwóch

Uchwała SN z dnia 20 stycznia 2005 r., I KZP 29/04, OSNKW 2005, nr 1, poz. 3.

H. P a l u s z k i e w i c z, Warunkowe umorzenie post

powania karnego w stadium post

po-

wania przed s

dem, (w:) E. S k r

t o w i c z (red.), Nowy…, op. cit., s. 274; S. S t a c h o -

w i a k, Charakter prawny wniosku o warunkowe umorzenie post

powania przygotowawcze-

go przez s

d, (w:) E. S k r

t o w i c z (red.), Nowy…, op. cit., s. 263.

J. G r a j e w s k i, Ingerencja s

du…, (w:) E. S k r

t o w i c z (red.), Nowy…, op. cit., s. 226.

Ibidem, s. 227.

K. Malinowska-Krutul

Prokuratura

i Prawo 10, 2008

przesłanek: niepoczytalno

ść

sprawcy w chwili czynu oraz potrzeba zastoso-

wania

rodka zabezpieczaj

cego. Celem tej instytucji jest zapewnienie po-

dejrzanemu, co do którego istniej

dane wskazuj

ce na jego niepoczytal-

ść

w chwili czynu, s

dowego rozpoznania sprawy.

Kilka uwag nale

y odnotowa

w stosunku do zwrotu sprawy prokuratoro-

wi do uzupełnienia post

powania przygotowawczego. Nast

puje on posta-

nowieniem wydanym na posiedzeniu (art. 339 § 3 pkt 4 k.p.k.), na które to
słu

y za

alenie (art. 345 § 3 k.p.k.). Nale

y nadmieni

e zwrot w tym trybie

dotyczy sprawy, a nie aktu oskar

enia, jak w wypadku braków formalnych

aktu oskar

enia (por. art. 337 § 1 k.p.k.)

. Nale

y przyj

ąć

e taki zwrot mo-

e nast

nawet po wyznaczeniu rozprawy głównej i zawiadomieniu stron

o jej terminie, ale jeszcze przed jej rozpocz

ciem

d przekazuje spraw

prokuratorowi w celu uzupełnienie

ledztwa czy

dochodzenia, je

eli akta sprawy wskazuj

na istotne braki tego post

powa-

nia, zwłaszcza na potrzeb

poszukiwania dowodów, za

dokonanie nie-

dnych czynno

ci przez s

d powodowałoby znaczne trudno

ci.

Nadmieni

nale

e termin „istotne braki

ledztwa czy dochodzenia”

budził swego czasu rozbie

ci w zakresie zapatrywa

co do okre

lenia

jego zawarto

ci. Istotne braki, które miałyby stanowi

przyczyn

zwrotu

sprawy prokuratorowi, s

trudne do precyzyjnego, jednoznacznego okre

le-

nia. Du

Ŝą

jednak pomoc

jest z pewno

orzecznictwo s

dów. Takim bra-

kiem b

dzie np. nieprzeprowadzenie w post

powaniu przygotowawczym

dowodu z opinii s

dowo-psychiatrycznej, w wypadku gdy na podstawie

ujawnionych okoliczno

ci zachodziła uzasadniona w

tpliwo

ść

co do poczy-

talno

ci sprawcy

lub te

ograniczenie si

przez prowadz

cego

ledztwo do

jednostronnego zebrania dowodów i niewyczerpanie w sposób oczywisty
materiału dowodowego

. Wydaje si

e s

d nie mo

e za

zwróci

sprawy

prokuratorowi tylko w celu zmiany opisu czynu w akcie oskar

enia, który to

opis uzasadniałby wła

ciwo

ść

rzeczow

du rejonowego

lub te

w celu

przeprowadzenia dowodu z zezna

wiadka, który przebywa za granic

i którego z tego powodu nie przesłuchano w post

powaniu przygotowaw-

Dodajmy na marginesie,

e instytucji zwrotu sprawy prokuratorowi, o której mowa w art. 345

k.p.k., nie nale

y myli

z regulacj

z art. 397 k.p.k. polegaj

na zleceniu oskar

ycielowi

publicznemu przedstawienia dodatkowych dowodów, je

eli taka potrzeba powstanie w toku

rozprawy.

Zob. postanowienie SN z dnia 11 stycznia 1980 r., III KZ 208/79, OSNKW 1980, nr 4,

poz. 39; postanowienie SN z dnia 25 lutego 1999 r., I KZP 36/98, OSNKW 1999, nr 3–4,
poz. 14.

Zob. postanowienie SN z dnia 27 stycznia 1979 r., IV KZ 207/78, OSNKW 1979, nr 5,

poz. 60.

Zob. postanowienie SN z dnia 5 czerwca 1971 r., III KZ 42/71 OSNKW 1971, nr 12,

poz. 195.

Zob. uchwał

SN z dnia 10 pa

dziernika 1991 r., I KZP 24/91, OSNKW 1992, nr 1–2, poz. 9.

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygotowawczym

Prokuratura
i Prawo 10, 2008

czym

, czy te

z powodu nieprzepisania tre

ci utrwalonych za pomoc

urz

dzenia rejestruj

cego d

k lub obraz

dowy zwrot sprawy prokuratorowi jest instytucj

, która zawiera w sobie

element kontroli dojrzało

ci oskar

enia do mo

liwo

ci wyznaczenia rozprawy

głównej lub posiedzenia celem merytorycznego rozstrzygni

cia o przedmio-

cie procesu, zapobiegaj

c zarazem przenikaniu do post

powania s

dowego

spraw dostatecznie nieprzygotowanych

4. Kontrola instancyjna – rozpoznawanie za

ale

W tej cz

ęś

ci opracowania nale

y zwróci

uwag

głównie na 3 grupy za-

ale

– za

alenia dotycz

ce dalszego bytu post

powania – a wi

c za

alenia na

postanowienie o odmowie wszcz

cia lub o umorzeniu post

powania

przygotowawczego,

– za

alenia dotycz

ce zastosowanych w post

powaniu przygotowawczym

rodków przymusu,

– inne, np. na postanowienie o zachowaniu w tajemnicy danych osobowych

wiadka.

Kodeksowe uregulowania zaskar

enia do s

du postanowie

prokuratora

o odmowie wszcz

cia lub o umorzeniu post

powania przygotowawczego

znajduj

przede wszystkim w art. 55, 306 i 330 k.p.k. W zakresie nie-

unormowanym w wymienionych wcze

niej przepisach stosuje si

uregulo-

wania prawne o charakterze legis generalis obowi

zuj

ce w post

powaniu

odwoławczym – a wi

c przepisy rozdz. 48 i 50 k.p.k. Podmiotem uprawnio-

nym do zło

enia za

alenia na odmow

wszcz

cia

ledztwa jest pokrzyw-

dzony oraz instytucja z art. 305 § 4 k.p.k. – pa

stwowa, samorz

dowa, spo-

łeczna, która zło

yła zawiadomienie o przest

pstwie. Podmiotami uprawnio-

nymi do zło

enia za

alenia na postanowienie o umorzeniu

strony po-

powania przygotowawczego, a wi

c pokrzywdzony i podejrzany. Zgodnie

z aktualnym stanem prawnym poprzez uchylenie § 2 z art. 306 k.p.k. pomi-
ni

to kontrol

przez prokuratora nadrz

dnego w całym post

powaniu doty-

cym kontroli zaniechania

cigania karnego. Je

eli wi

c prokurator, który

wydał lub zatwierdził zaskar

one postanowienie, nie przychyli si

do wnie-

Zob. uchwała SN z dnia 25 lutego 1999 r., I KZP 36/98, OSNKW 1999, nr 3–4, poz. 14.

Zob. postanowienie SN z dnia 19 marca 1982 r., II KZ 39/82, OSNKW 1982, nr 6, poz. 34.

w i d a, Podstawy przekazania sprawy do post

powania przygotowawczego de lege lata

i de lege ferenda, (w:) P. H o f m a

s k i, K. Z g r y z e k (red.), Współczesne problemy proce-

su karnego i wymiaru sprawiedliwo

ci. Ksi

ga ku czci Profesora Kazimierza Marszała, Ka-

towice 2003.

Szerzej zob. J. Z a g r o d n i k, Instytucja skargi subsydiarnej w procesie karnym, Warszawa

2005, s. 153.

K. Malinowska-Krutul

Prokuratura

i Prawo 10, 2008

sionego za

alenia, kieruje si

je bezpo

rednio do s

du (art. 465 § 2 k.p.k.).

Sprawa przekazana prokuratorowi na mocy postanowienia s

du o uchyleniu

postanowienia o zaniechaniu

cigania wraca do jego wył

cznej gestii, za

na ponowne postanowienie prokuratora o umorzeniu lub o odmowie
wszcz

cia post

powania przygotowawczego wydane w warunkach okre

lo-

nych w art. 330 § 2 k.p.k. pokrzywdzonemu, który uprzednio wykorzystał ju

uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1 k.p.k., za

alenie nie przysługuje.

Ma on natomiast prawo wniesienia aktu oskar

enia okre

lonego w art. 55

§ 1 k.p.k. (tzw. skarga subsydiarna) w terminie miesi

ca od dor

czenia mu

zawiadomienia o postanowienia prokuratora. Jednak

e, gdy za

alenie zo-

stało zło

one przed dniem 12 lipca 2007 r., tj. przed dniem wej

cia w

ycie

ustawy z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy

−

Kodeks post

powania karnego oraz niektórych innych ustaw, termin do

wniesienia aktu oskar

enia, okre

lonego w art. 55 § 1 k.p.k., powinien by

wyj

tkowo – liczony od dnia dor

czenia pokrzywdzonemu prawomocnego

rozstrzygni

cia w przedmiocie tego za

alenia

. Zwróci

c nale

y uwag

e kontrola postanowie

o odmowie wszcz

cia lub o umorzeniu post

powa-

nia przygotowawczego prowadzi w efekcie do uzyskania prawa do wyst

pienia ze skarg

subsydiarn

. Nie ma za

tpliwo

ci,

e instytucja skargi

subsydiarnej jest w procesie karnym instytucj

Ŝą

dan

, przede wszystkim

dlatego,

e wzmacnia pozycj

procesow

pokrzywdzonego i stanowi wyraz

realizacji jego prawa do s

du. Dane statystyczne

jednak wskazuj

e wy-

korzystywana była stosunkowo rzadko, a przyczyny tego nale

ało poszuki-

w długiej i skomplikowanej drodze uzyskania prawa do wyst

pienia ze

skarg

subsydiarn

. Zmiany z dnia 29 marca 2007 r. i pomini

cie kontroli

postanowie

o zaniechaniu

cigania karnego przez prokuratora nadrz

dne-

go znacznie skracaj

procedur

uzyskania prawa do wyst

pienia ze skarg

subsydiarn

, a tym samym rodz

nadziej

na wi

ksze wykorzystanie tej

instytucji w przyszło

ci.

Postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru

przest

pstw jako decyzja ko

ca post

powanie przygotowawcze równie

podlega zaskar

eniu w drodze za

alenia (zob. art. 325e § 4 k.p.k.). Za

otwarciem s

dowej kontroli za

alenia na umorzenie rejestrowe dochodzenia

przemawiaj

przede wszystkim wzgl

dy gwarancyjne,

lej – konstytucyj-

nie zagwarantowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP – prawo ka

dego do

du. Za

alenie na umorzenie rejestrowe dochodzenia z otwarciem drogi

Zob. uchwała SN z dnia 20 marca 2008 r., I KZP 39/07, www.sn.pl.

Do s

dów rejonowych aktów oskar

enia oskar

ycieli posiłkowych subsydiarnych wpłyn

ło:

w 2001 r. – 318 aktów, w 2002 r. – 96 aktów, w 2003 r. – 91 aktów, za

w 2004 r. – 98. Bar-

dzo rzadkie s

tego rodzaju akty w s

dach okr

gowych: w 2001 r. – 3 akty, w 2002 r. –

1 akt, w 2003 r. – 3 akty, natomiast w 2004 r. – 5 aktów. Por. A. Ł u k a s z e w i c z, Niezado-
wolony idzie do s

du, Rzeczpospolita 2005, nr 147, s. C1.

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygotowawczym

Prokuratura
i Prawo 10, 2008

dowej ma bez w

tpienia gwarancyjny charakter, i

post

powanie reje-

strowe zostało przeprowadzone zgodnie z obowi

zuj

cymi przepisami.

Ponadto trzeba zauwa

e skoro za

alenie na postanowienie o od-

mowie wszcz

cia post

powania oraz o jego umorzeniu po przeprowadzeniu

dochodzenia przysługuje do s

du, to równie

do s

du powinno przysługiwa

alenie na postanowienie o umorzeniu post

powania i wpisaniu sprawy

do rejestru przest

pstw, nie za

wył

cznie do prokuratora

. Taki kierunek

wykładni został równie

przyj

ty w uchwale S

du Najwy

szego z dnia 30

czerwca 2004 r.

eli za

chodzi o kontrol

rodków zapobiegawczych, to zanim przej-

dziemy do trybu za

aleniowego, nale

y wspomnie

e w ich przypadku

ustawodawca przewidział tak

e kontrol

z urz

du. Art. 256 k.p.k. stanowi,

nadzór nad prawidłowo

zatrzymania i wykonania

rodków zapobiegaw-

czych sprawuje s

d, a w post

powaniu przygotowawczym – tak

e prokura-

tor. Obowi

zek nadzoru spoczywa wi

c w pierwszej kolejno

ci na s

dzie

Takie unormowanie zobowi

zuje s

d i prokuratora do reagowania z urz

w toku post

powania w razie pojawienia si

okoliczno

ci istotnych z punktu

widzenia stosowania i wykonywania

rodków zapobiegawczych (tak

i zatrzymania, jak i do aktywno

ci, zwłaszcza w ustaleniu istnienia okolicz-

ci uzasadniaj

cych uchylenie takiego

rodka lub jego zamian

na łagod-

niejszy (zob. art. 253 § 1 k.p.k.)

Szczególn

uwag

nale

y zwróci

na kontrol

dokonywan

Ŝą

danie

osoby, której prawa zostały naruszone na skutek stosowania

rodka zapo-

biegawczego.

śą

danie to mo

e przybra

posta

alenia lub wniosku

o uchylenie lub zmian

stosowanego

rodka zapobiegawczego. Zasadnicze

jednak znaczenie w systemie kontroli

rodków zapobiegawczych zajmuje

tryb za

aleniowy. Zgodnie z art. 252 § 1 na ka

de postanowienie w przed-

miocie

rodka zapobiegawczego (a wi

c o jego zastosowaniu, przedłu

eniu,

uchyleniu, zmianie) przysługuje za

alenie na zasadach ogólnych (tj. art. 459

k.p.k. i n.), a zgodnie z § 2 przytaczanego przepisu na postanowienie proku-
ratora w przedmiocie

rodka zapobiegawczego za

alenie przysługuje do

du rejonowego, w którego okr

gu prowadzi si

post

powanie. Za

alenie

na postanowienie w przedmiocie

rodka zapobiegawczego s

d rozpoznaje

niezwłocznie. Nale

y pami

e za

alenie w przedmiocie tymczasowego

J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks post

powania karnego. Ko-

mentarz…, op. cit., s. 874–875; K. E i c h s t a e d t, Glosa do uchwały SN z dnia 30 czerwca
2004 r., Palestra 2005, nr 3–4, s. 271–274.

Uchwała SN z dnia 30 czerwca 2004 r., I KZP 7/04, OSNKW 2004, nr 6, poz. 56.

K. M a r s z a ł, Kontrola stosowania

rodków przymusu w polskim procesie karnym, Proble-

my prawa karnego 1991, nr 17, s. 92.

Zob. szerzej J. I z y d o r c z y k, Praktyka stosowania tymczasowego aresztowania na przy-

kładzie Polski centralnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2002, s. 92.

K. Malinowska-Krutul

Prokuratura

i Prawo 10, 2008

aresztowania

oraz zabezpieczenia maj

tkowego powinno by

przekazane

dowi w ci

gu 48 godzin (art. 463 § 2), a w pozostałych wypadkach bez

nieuzasadnionej zwłoki.

Rozpoznaj

c za

alenie, s

d ocenia ustalenia dotycz

ce ogólnych

i szczególnych przesłanek stosowania

rodka zapobiegawczego. Za

alenie

na postanowienie w przedmiocie

rodka zapobiegawczego s

d rozpoznaje

niezwłocznie, znaczy najszybciej, jak to tylko mo

liwe, w okoliczno

ciach

konkretnej sprawy i z technicznego punktu widzenia

ród

rodków przymusu, które podlegaj

kontroli za

aleniowej kilka za-

nale

y po

zatrzymaniu. Przyjmuje si

e za

alenie na zatrzyma-

nie ma podwójny charakter prawny: jest odwołaniem od wydanej w tej spra-
wie decyzji oraz jest skarg

na czynno

ść

realn

zatrzymania – sposób jego

wykonania. Zdaniem A. Murzynowskiego jest

rodkiem totalnej kontroli s

nad legalno

stosowania zatrzymania

. Kryteria, w oparciu o jakie po-

winna przebiega

kontrola, to: zasadno

ść

i legalno

ść

zatrzymania oraz pra-

widłowo

ść

jego wykonania. W kodeksie post

powania karnego nie s

one

sprecyzowane. Wydaje si

e pierwsze dwa odnosi

nale

y do problematyki

dopuszczalno

ci. Bior

c pod uwag

kryterium legalno

ci, s

d winien zwróci

uwag

na legitymacj

organu, który dokonał zatrzymania, czas jego trwania,

prawn

liwo

ść

jego zastosowania. Zasadno

ść

zatrzymania wi

ąŜ

e si

z istnieniem podstaw faktycznych podejrzenia popełnienia przest

pstwa

i celowo

stosowania jego w stosunku do konkretnej osoby. Prawidłowo

ść

wykonania dotyczy jedynie sfery wykonawczej

5. Czynno

ci procesowe s

du w post

powaniu przygotowawczym

na wst

pie nale

y zaznaczy

e katalog tych czynno

ci prezentuje

ść

skromnie. Zasadniczo s

to: przesłuchanie podejrzanego przed

zastosowaniem tymczasowego aresztowania (art. 249 § 3 k.p.k. w zw.
z art. 250 § 1 k.p.k.), przesłuchanie

wiadka na

Ŝą

danie strony, prokuratora

lub innego prowadz

cego post

powanie, je

eli zachodzi niebezpiecze

stwo,

wiadka nie b

dzie mo

na przesłucha

na rozprawie (art. 316 § 3 k.p.k.).

W ostatnim czasie pojawiły si

jednak dwie istotne czynno

ci dowodowe, do

Zob. szerzej D. W y s o c k i, Gwarancja niezwłocznej kontroli odwoławczej tymczasowego

aresztowania, Prokuratura i Prawo 2003, nr 1, s. 47.

P. H o f m a

s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks post

powania karnego. Komentarz,

t. I, Warszawa 1999, s. 928.

A. M u r z y n o w s k i, Krótki komentarz do nowych przepisów o zatrzymaniu, Nowe Prawo

1989, nr 9, s. 51; zob. te

L. K. P a p r z y c k i, S

dowa kontrola zatrzymania, Nowe Prawo

1989, nr 9, s. 43–46.

Szerzej zob. A. L u d w i c z e k, Problematyka kontroli zatrzymania w nowym k.p.k., Prokura-

tura i Prawo 1998, nr 11–12, s. 37.

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygotowawczym

Prokuratura
i Prawo 10, 2008

których przeprowadzania jest uprawniony s

d. Mam tu na my

li przesłucha-

nie pokrzywdzonego nieletniego w charakterze

wiadka w trybie 185a k.p.k.

oraz

wiadka, który nie uko

czył 15 lat, w trybie art. 185b k.p.k.

W przypadku dalszego rozszerzenia s

dowych czynno

ci dowodowych

w post

powaniu przygotowawczym nale

ałoby si

zastanowi

, czy nie

nada

im wi

kszej rangi dowodowej na rozprawie głównej w porównaniu

z dowodami utrwalonymi przez organy

cigania.

6. Znaczenie i funkcja s

dowej kontroli post

powania przygo-

towawczego

dowa kontrola post

powania przygotowawczego, jak zaprezentowano

ej, mo

e przebiega

w ró

nych płaszczyznach oraz wi

z ró

nymi

etapami post

powania – mo

e mie

miejsce zarówno w stadium post

po-

wania przygotowawczego, jak i jurysdykcyjnego

. Jakiekolwiek w

tpliwo

co do potrzeby dokonywania przez s

d kontroli czynno

ci w post

powaniu

przygotowawczym s

w moim przekonaniu nieuzasadnione. S

dowej inge-

rencji w post

powanie przygotowawcze z pewno

nie mo

na traktowa

jako wyraz barku zaufania do organów prowadz

cych post

powanie przygo-

towawcze, raczej nale

y stwierdzi

e celem jej jest mobilizacja organów

prowadz

cych post

powanie przygotowawcze do rzetelnego działania i po-

dejmowania trafnych decyzji. Ponadto nie ma w

tpliwo

ci,

e kontrola doko-

nywana przez niezawisły s

d szczególnie uzasadniona jest tam, gdzie wkra-

cza si

w sfer

swobód obywatelskich, przykładowo, takich jak: wolno

ść

człowieka, tajemnica korespondencji, prawo własno

ci. W tym miejscu do-

chodzimy do zasadniczej funkcji realizowanej przez s

d w trakcie post

po-

wanie przygotowawczego – funkcji gwarancyjnej. Natomiast udział s

w pełnieniu funkcji przygotowawczej – dokonywaniu czynno

ci dowodowych

przedstawia si

raczej skromnie.

Ponadto pami

nale

e zapewnienie wszechstronnej kontroli s

nad czynno

ciami dokonywanymi w post

powaniu przygotowawczym jest

jedn

z gwarancji prawidłowego wymiaru sprawiedliwo

Trafnie zauwa

a C. Kulesza,

e aby kontrola s

du była efektywna, powi-

nien j

sprawowa

organ jednoosobowy na nast

puj

cych zasadach:

– minimum interwencji i poszanowanie samodzielno

ci organów

cigania,

A. K a f t a l, Kontrola s

dowa post

powania przygotowawczego, Warszawa 1974, s. 8;

C. K u l e s z a, Post

powanie przygotowawcze..., (w:) P. K r u s z y

s k i (red.), Nowe…,

op. cit., s. 265; C. K u l e s z a, Post

powanie przygotowawcze, (w:) P. K r u s z y

s k i (red.),

Wykład prawa karnego procesowego, Białystok 1998, s. 320.

S. W a l t o

, Model post

powania przygotowawczego na tle prawnoporównawczym, War-

szawa 1968, s. 329 i n.

K. Malinowska-Krutul

Prokuratura

i Prawo 10, 2008

– działanie z reguły na wniosek stron przez rozpatrywanie za

ale

na po-

stanowienia, zarz

dzenia i czynno

ci organów

cigania (kontrola nast

cza, po wykonaniu czynno

ci),

– podejmowanie bezpo

rednich decyzji o najwa

niejszych ograniczeniach

praw jednostki, gdzie wa

ść

naruszonych dóbr nie pozwala na stoso-

wanie kontroli nast

pczej (kontrola wst

pna),

– nast

pcze sprawdzenie zasadno

ci oskar

enia z urz

du b

na wnio-

sek stron,

– działanie w warunkach pełnej kontradyktoryjno

ci i konsekwentnego roz-

dzielenia funkcji procesowych

7. Wła

ciwo

ść

du do dokonywania czynno

ci s

dowych

w post

powaniu przygotowawczym

Kwesti

reguluje art. 329 § 1 k.p.k., zgodnie z którym czynno

ci w po-

powaniu przygotowawczym dokonuje na posiedzeniu s

d powołany do

rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, je

eli ustawa nie stanowi inaczej.

dem powołanym do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji,

a dokonuj

cym przewidzianych w ustawie czynno

ci w post

powaniu przy-

gotowawczym (art. 329 § 1 k.p.k.) lub rozpoznaj

cym za

alenie na czynno-

ci post

powania przygotowawczego (art. 329 § 2 k.p.k.), jest ten s

d, który

byłby wła

ciwy po wpłyni

ciu aktu oskar

enia

. Wła

ciwo

ść

du, jak

słusznie zauwa

a S

d Najwy

szy, zale

y od czynników obiektywnych de-

terminuj

cych t

wła

ciwo

ść

, a w szczególno

ci w ramach post

powania

zainicjowanego wniesieniem aktu oskar

enia (lub wnioskiem o warunkowe

umorzenie post

powania) – zale

y od rzeczywistego przebiegu zdarzenia

faktycznego wskazanego w akcie oskar

enia jako przest

pstwo

Te same zasady nale

y odnie

ść

do sytuacji, gdy w sprawie nie wniesiono

jeszcze aktu oskar

enia, lecz wniesiono za

alenie na czynno

ci post

powa-

nia przygotowawczego na podstawie art. 329 § 2 k.p.k. – wówczas okre

le-

nie „powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji” odnosi si

(hipotetycznie) do s

du, który byłby (dopiero w przyszło

ci) wła

ciwy do

rozpoznania sprawy, gdyby sprawa wpłyn

ła do s

du z aktem oskar

enia.

O tak rozumianej wła

ciwo

ci s

du nie mog

decydowa

czynniki subiek-

tywne, jak np. okre

lenie kwalifikacji prawnej czynu w zawiadomieniu

C. K u l e s z a, Post

powanie przygotowawcze…, (w:) P. K r u s z y

s k i (red.), Nowe…,

op. cit., s. 264–265; C. K u l e s z a, S

dzia

ledczy w modelu post

powania przygoto-

wawczego na tle prawnoporównawczym, Dział Wydawnictw Filii UW w Białymstoku 1991,
s. 296–297.

Uchwała SN z dnia 23 lutego 1999 r., I KZP 35/98, OSNKW 1999, nr 3–4, poz. 13.

Ibidem.

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygotowawczym

Prokuratura
i Prawo 10, 2008

o przest

pstwie czy w postanowieniu o wszcz

ciu post

powania przygoto-

wawczego lub o jego umorzeniu, tako

kwalifikacja prawna postulowana

w za

aleniu, gdy

nie wi

ąŜą

one s

du.

Zauwa

nale

e o wła

ciwo

ci s

du do rozpoznania za

alenia na

umorzenie post

powania przygotowawczego czy na odmow

jego wszcz

cia decydowa

dzie zdarzenie faktyczne b

ce przedmiotem dochodze-

nia czy

ledztwa, tak jak si

ono przedstawia w

wietle okoliczno

ci sprawy.

Do oceny tego kryterium koniecznym mo

e si

sta

posiłkowo si

gni

cie do

tre

ci postanowienia prokuratora, notatek urz

dowych powstałych w toku

post

powania przygotowawczego, do danych w zawiadomieniu o przest

stwie oraz tre

ci za

alenia pokrzywdzonego. Zdarzenie faktyczne nale

rozumie

jako okre

lon

zaszło

ść

w takim kształcie, w jakim okre

lone za-

chowanie przebiegało

Kodeks post

powania karnego przewiduje odst

pstwa od ogólnej zasa-

dy,

e czynno

ci w post

powaniu przygotowawczym dokonuje s

d powołany

do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji jednoosobowo. Przykładowo
tylko nale

y wskaza

– za

alenie na zatrzymanie rozpoznaje s

d rejonowy miejsca zatrzymania

lub prowadzenia post

powania (art. 246 § 2 k.p.k.),

– za

alenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie

rodka zapobie-

gawczego przysługuje do s

du rejonowego, w którego okr

gu prowadzi

post

powanie (art. 252 § 2 k.p.k.),

– tymczasowe aresztowanie stosuje w post

powaniu przygotowawczym

d rejonowy, w którego okr

gu prowadzi si

post

powanie, a w wypad-

kach niecierpi

cych zwłoki tak

e inny s

d rejonowy (art. 250 § 2 k.p.k.),

– list

elazny mo

e wyda

lub odwoła

w stosunku do oskar

onego wła-

ciwy miejscowo s

d okr

gowy (art. 281 k.p.k. i art. 282 § 2 k.p.k.),

– aresztowanie jako kar

porz

dkow

stosuje s

d rejonowy, w którego

okr

gu prowadzi si

post

powanie (art. 290 § 1 k.p.k.),

– za

alenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie zabezpieczenia

maj

tkowego jako

rodka przymusu przysługuje do s

du rejonowego,

w którego okr

gu prowadzi si

post

powanie (art. 293 § 2 k.p.k.).

Nie mo

na tez zapomina

o pewnych odmienno

ciach co do wła

ciwo

du do przedłu

enia czasu trwania tymczasowego aresztowania w post

powaniu przygotowawczym (zobacz punkt drugi opracowania).

Wszelkie czynno

ci s

du w post

powaniu przygotowawczym podejmo-

wane s

na posiedzeniu. Przechodz

c do kwestii składu s

du, nie ma tu

adnych niejasno

ci, gdy

art. 329 § 2 wyra

nie stanowi,

e s

d dokonuje

czynno

ci w post

powaniu przygotowawczym jednoosobowo, tak

e wtedy

J. Ł u p i

s k i, Szczególny tryb zaskar

ania postanowie

o odmowie wszcz

cia lub umorze-

niu post

powania przygotowawczego, Prokuratura i Prawo 2002, nr 10, s. 52–53.

K. Malinowska-Krutul

Prokuratura

i Prawo 10, 2008

gdy rozpoznaje za

alenie na czynno

ci post

powania przygotowawczego,

chyba

e ustawa stanowi inaczej.

Reguła powy

sza nie dotyczy jednak rozpatrywania przez s

d odwoław-

czy za

ale

na czynno

ci s

du dokonane w post

powaniu przygotowaw-

czym, do którego to orzekania stosuje si

zasad

z art. 30 § 2 k. (skład

3-osobowy) z uwagi na fakt,

e orzekanie przez s

d stanowi ju

czynno

ść

post

powania s

dowego a nie przygotowawczego (mimo ze odnosi si

czynno

ci z post

powania przygotowawczego). I tak, przykładowo, mo

wskaza

e orzekanie w przedmiocie przedłu

enia tymczasowego areszto-

wania w toku post

powania przygotowawczego stanowi czynno

ść

dow

w post

powaniu przygotowawczym i zgodnie z art. 329 § 2 powinno nast

jednoosobowo, ale rozpoznawanie za

alenia na postanowienie s

du wyda-

ne w tym przedmiocie powinno odby

w składzie 3-osobowym, gdy

orzekanie jest ju

czynno

post

powania s

dowego (mimo

e odnosi si

do post

powania przygotowawczego). Podkre

zatem nale

e reguła

wyra

ona w art. 329 § 2 k.p.k., a wi

c skład jednoosobowy s

du – znajduje

zastosowanie tylko do rozpoznawania za

ale

na czynno

ci post

powania

przygotowawczego wykonywane przez prokuratora czy inne organy prowa-
dzacie to post

powanie, ma wi

c m.in. zastosowanie w sytuacji za

alenia na

zatrzymanie (art. 246 § 2 k.p.k.) lub za

alenia na postanowienia prokuratora

w przedmiocie zabezpieczenia maj

tkowego (art. 293 § 2 k.p.k.)

8. Uwagi ko

cowe

Kontrola s

dowa post

powania przygotowawczego mo

e polega

powierzeniu post

powania przygotowawczego s

dom (s

dziom

ledczym),

które b

nadzorowały czynno

ci podległych im organów lub na sprawdza-

niu przez s

d czynno

ci dokonanych przez organy nies

dowe, w których

gestii pozostawiono prowadzenie post

powania przygotowawczego

Na zako

czenie zasadnym wydaje si

sformułowanie kilku uwag doty-

cych s

dziego

ledczego. Instytucja ta została wprowadzona do nowo-

ytnego procesu karnego przez napoleo

ski Code d’instruction criminelle

z 1808 r. i od tego czasu pojawiła si

w systemach prawnych prawie całej

Europy, b

c przedmiotem licznych kontrowersji

. S

dowe

ledztwo

wst

pne pełni przede wszystkim funkcj

przygotowawcz

, która sprowadza

do zbierania i utrwalania dowodów na u

ytek b

du wyrokuj

cego

Uchwała SN z dnia 20 stycznia 1999 r., I KZP 24/98, OSNKW 1999, nr 1–2, poz. 4.

A. K a f t a l, Kontrola s

dowa post

powania…, op. cit., s. 8; t e n

e, Model post

powania

przygotowawczego de lege ferenda w prawie polskim, Studia Prawnicze 1989, nr 1, s. 82.

C. K u l e s z a, S

dzia

ledczy w polskim modelu post

powania przygotowawczego (uwagi

de lege ferenda), Pa

stwo i Prawo 1988, nr 12, s. 93

Czynno

ci s

dowe w post

powaniu przygotowawczym

Prokuratura
i Prawo 10, 2008

(polski k.p.k. z 1969 r.), b

oskar

yciela publicznego dla podj

cia decyzji

o losach skargi (w niektórych krajach Europy Zachodniej)

. Oprócz funkcji

przygotowania rozprawy pełni to

ledztwo równie

drug

, równie wa

funkcj

– gwarancyjn

– polegaj

na zabezpieczeniu zgodnego z prawem

przebiegu post

powania. S

dzia wprowadzony do post

powania do wst

nego etapu procesu pełni rol

gwaranta praw jednostki

W polskim ustawodawstwie instytucja s

dziego

ledczego przewidziana

była w kodeksie post

powania karnego z 1928 r. W 1949 r. instytucja ta

znikn

ła z naszego systemu prawnego. O jej przywróceniu my

lano na po-

tku lat 80., podczas prac nad planowan

nowelizacj

k.p.k. z 1969 r.,

wówczas jednak argumenty „przeciw” wzi

ły gór

nad argumentami „za”

i ostatecznie nie zdecydowano si

na jej powrót do polskiej procedury kar-

nej

Obecnie bardzo szeroko polski ustawodawca uregulował uprawnienia

du w kodeksie post

powania karnego. W praktyce jednak kontrola s

tak szeroko nie si

ga, wr

cz przybiera du

o w

ęŜ

szy wymiar, st

d ostatnio

powróciły postulaty przywrócenia instytucji s

dziego

ledczego. Krajowa

Rada S

downictwa podj

ła uchwał

w sprawie potrzeby zmian w organizacji

prokuratury i przywrócenia instytucji s

dziego

ledczego

Zwolennicy podkre

laj

e niezawisły s

d, podległy wył

cznie konstytucji

i ustawom, pozbawiony zwierzchnictwa i hierarchicznego podporz

dkowa-

nia, byłby odporny na zakulisowe wpływy i niedozwolon

presj

ze strony

organów władzy, mediów i opinii publicznej. Wprowadzenie s

dziego

ledczego do kodeksu post

powania karnego wi

załoby si

jednak z całko-

witym przemeblowaniem całego modelu post

powania przygotowawczego,

ze zmianami, które mo

na okre

jako rewolucyjne. Nale

y te

nadmieni

pojawił si

inny pomysł mniej radykalny, o którym nale

y wspomnie

–

aby w ka

dym z s

dów stworzy

okre

lon

grup

wyspecjalizowanych s

dziów do realizacji zada

zwi

zanych z czynno

ciami s

dowymi w post

po-

waniu przygotowawczym

Zob. szerzej: C. K u l e s z a, Rola s

du w post

powaniu przygotowawczym w systemach

prawnych niektórych pa

stw zachodnich, Pa

stwo i Prawo 1987, nr 4, s. 83.

Ibidem; C. K u l e s z a, S

dzia

ledczy w polskim modelu…, op. cit., s. 93.

Do zwolenników tej instytucji zaliczy

nale

y głównie: A. K a f t a l a, Wst

pny społeczny

projekt zmian k.p.k. (wariant II), Kraków 1981, s. 8–12; A. M u r z y n o w s k i e g o, Problem
wprowadzenia instytucji s

dziego

ledczego, Pa

stwo i Prawo 1982, nr 3, s. 16 i n.;

S. W a l t o s i a, Model polskiego procesu karnego de lege ferenda, Pa

stwo i Prawo 1981,

nr 3, s. 31 i n.; P. K r u s z y

s k i e g o, Zasada domniemania niewinno

ci w polskim procesie

karnym, Warszawa 1983, s. 151–152; C. K u l e s z

, Instytucja s

dziego

ledczego…,

op. cit., s. 293 i n.

Zob. uchwał

Krajowej Rady S

downictwa z dnia 7 listopada 2007 r., nr 177/2007

(www.krs.pl).

M. G. W

g l o w s k i, S

dzia

ledczy, czyli temat zast

pczy, Rzeczpospolita z dnia 17 grud-

nia 2007 r. (http://www.rp.pl).