Powrót

Wspomnienia Zygmunta

piewaka

IV. Powrót

Pocz

wszy od zako

czenia wojny w maju 1945 roku wielokrotnie docierały do nas

radosne informacje,

e niedługo b

dziemy ewakuowani do Polski. Za ka

dym razem

podawany w przybli

eniu termin nie sprawdzał si

. Wreszcie na pocz

tku lutego

1946 roku przyszła kolejna radosna wiadomo

ść

. Nale

y natychmiast przygotowa

do podró

y. B

dziemy ewakuowani do Polski. Ta wiadomo

ść

była raczej pewna, bo

nie kazali chodzi

do pracy w “sowchozie”. Po paru dniach wszystkich

deportowanych Polaków znajduj

cych si

w “sowchozie” Trepowka dowieziono na

stacj

kolejow

i załadowano do wagonów towarowych, przydzielono nam rosyjsk

obstaw

wojskow

i powieziono przez Kirowograd na stacj

zbiorcz

całego

transportu w Połtawie. Tam lokalni złodziejaszki jak zwykle postanowili nas

obrabowa

. Te wagony, w których znajdowali si

konwojenci wojskowi zostały

niespodziewanie przez opryszków zamkni

te i zaryglowane z zewn

trz, w tym nasz

wagon, a w pozostałych wagonach, gdzie nie było obstawy próbowali rabunku. Na

okrzyki naszego konwojenta “odkrywaj bo budu strela

” (otwieraj, bo b

strzelał) i

strzały z naszego wagonu przyszła odsiecz wojskowa z komisariatu wojskowego na

stacji w Połtawie. Opryszki musieli ratowa

ucieczk

. Po sformowaniu

natychmiast poci

g ruszył w kierunku zachodnim. Przed ruszeniem poci

zostali

my poinformowani,

e b

dziemy przeje

przez “byłe” wschodnie tereny

Polski , gdzie panuje nadal wielki bandytyzm w stosunku do ludno

ci pochodzenia

polskiego ze strony resztek rozgromionych przez Armi

Czerwon

band UPA. Po

prostu Ukrai

cy bez wyj

tku morduj

wszystkich bezbronnych Polaków. Szczególnie

ęć

dokonania masowego mordu przez Ukrai

ców na Polakach mo

e mie

miejsce

w odniesieniu do Polaków powracaj

cych ze Sybiru, poniewa

Armia Polska

powstała w Zwi

zku Radzieckim na tych terenach podczas działa

wojennych brała

równie

udział w rozgromieniu band UPA. Niezale

nie od tego resztki rozbitych band

UPA przed wojskami sowieckimi i przed NKWD usiłuj

ucieka

w kierunku

zachodnim w tym do południowo-wschodnich terenów Polski, w którym to kierunku

dzie jechał nasz transport. Dlatego niedobitki band UPA do tych ucieczek mog

próbowa

równie

wykorzysta

nasz poci

g. Wła

nie z tych powodów musimy

zachowa

Ŝą

ostro

ść

i zadba

o własne bezpiecze

stwo. Dla zabezpieczenia

przed niekontrolowanym wej

ciem do transportu osób postronnych, w ka

dym

wagonie zostały wprowadzone obowi

zkowe dwuosobowe całodobowe dy

ury przy

drzwiach wej

ciowych. Panował całkowity zakaz wpuszczania do wagonów

kogokolwiek z obcych, nawet gdyby to była osoba znajoma z innego wagonu. Nawet

nie wolno było równie

wychodzi

z wagonów podczas postoju poci

gu. W nocy

dy wagon musiał by

wietlony przy pomocy specjalnie do tego celu wydanej

latarni naftowej. Jednak nie wszyscy stosowali si

do tego nakazu. Podobno ten

nakaz nie był stosowany i w naszym wagonie. Nasz transport jechał prawie bez

przerwy. Praktycznie zatrzymywał si

jedynie tylko do zamiany parowozów. W nocy

nasz poci

g zatrzymał si

na chwil

w Tarnopolu. Gdy poci

g ruszał, nagle drzwi do

naszego wagonu zostały otwarte i do

rodka ciemnego wagonu my

e wszyscy

w nim

, usiłował dosta

jaki

ęŜ

czyzna. Najpierw wstawił do

rodka wagonu

pal

sygnalizacyjn

latarni

kolejow

, symuluj

c tym,

e jest pracownikiem

kolei, a za nim z dala biegiem zacz

li zbli

ali si

inni osobnicy prawdopodobnie z

broni

. Na pytanie dy

urnych po co. Padła odpowied

: “zagre

sja” (zagrza

Widz

c co si

szykuje natychmiast drzwi wagonu zostały zamkni

te przez

urnych. R

ka i latarnia napastnika była w

rodku wagonu, a reszta jego ciała była

na zewn

trz. Napastnik gło

no krzyczał “puskaj” (puszczaj). Krzyk napastnika obudził

prawie wszystkich

cych w wagonie. Niektórzy z nich zrazu ruszyli na pomoc

urnym przy drzwiach. Dopiero gdy poci

g nabrał dostatecznej pr

dko

ci drzwi

zostały uchylone i napastnik znalazł si

w rowie, a nam w wagonie pozostało

wietleniowe trofeum w postaci latarni kolejowej. Prawdopodobnie byli to uciekaj

przed wojskami sowieckimi bandyci UPA i gdyby zdołali wedrze

do naszego

wagonu, to nie mieli

my wielkiej szansy prze

ycia. W najlepszym wypadku

mogliby

my zosta

zakładnikami. Zreszt

jak si

pó

niej dowiedzieli

my podobne

próby wdarcia si

nieznanych osób do naszego transportu jak to miało miejsce w

naszym przypadku były kilka razy podejmowane w stosunku i do innych wagonów.

Jednak zawsze zwyci

ęŜ

ała czujno

ść

urnych. W czasie tej powrotnej jazdy do

Polski byli

my nadal przekonani,

e powrócimy do rodzinnego domu w Zapolu.

Mieli

my nadziej

e tam mo

e oczekuje na nas Ojciec, od którego ju

od dłu

szego

czasu nie było

adnej wiadomo

ci. Tylko mieli

my tak

nadziej

, bo kierunek

poruszania si

poci

gu nie wskazywał na to,

e tam jedziemy. Przekroczenie

powojennej polskiej granicy nast

piło w Przemy

lu i zetkni

cie si

z upragnion

Polsk

było niesamowitym prze

yciem. Szczególnie utkwił mi w pami

ci moment

powitalnego bicia dzwonów w ko

ciołach Przemy

la. Prawie wszyscy z całego

transportu rozeszli si

po przemyskich ko

ciołach, aby dzi

kowa

Bogu za

szcz

ęś

liwy powrót do Polski i prosi

o szcz

ęś

liwy byt na przyszło

ść

. Po

przekroczeniu polskiej granicy znów jechali

my dalej na zachód w nieznane. Na

poszczególnych stacjach postojowych wiele rodzin na własne

yczenie opuszczało

transport. W Przeworsku Mama miała du

e trudno

ci z podj

ciem decyzji, czy

opu

transport i na własn

pojecha

do Jej rodziny w Harcie. Od przygodnie

napotkanych ludzi na stacji starała si

dowiedzie

jak tam teraz jest. Nie wiele si

dowiedziała. Niektórzy mówili,

e tam na Polaków napadaj

ukrai

skie bandy.

Jedynie czego dowiedziała si

na pewno,

e kolej w

skotorowa tak zwana “dynówka”

z Przeworska do Dynowa jest czynna. W transporcie odradzano Jej, aby tego nie

czyniła. Mówiono,

e mo

e nie znale

źć

tam

adnego dachu nad głow

i warunków do

ycia z tak liczn

rodzin

, przecie

tam te

była wojna i wszystko mo

e by

jeszcze

zniszczone. Najlepiej kobieto zrobisz jak pojedziesz tam, gdzie ci

wioz

. Tam

przynajmniej b

dziesz na swoim, b

dziesz miała zagwarantowany dach nad głow

e dostaniesz jak

ąś

pomoc od rz

du, a tu nic nie wiesz o tym, co ci

e tam

spotka

. Gdy jednak Mama zdecydowała si

na to,

e na własne

yczenie opu

transport i pojedzie z nami do Harty, poci

g nagle ruszył i pojechali

my dalej. W

Rzeszowie przej

ł nas Polski Urz

d Repatriacyjny (PUR) i tu po raz pierwszy od

pocz

tku podró

y dostali

my ciepły posiłek. Dopiero tam dowiedzieli

my si

wioz

nas na Ziemie Odzyskane po wojnie od Niemców, w zamian za tereny, na

których poprzednio mieszkali

my przed wojn

. Natomiast nasze przedwojenne

wschodnie tereny po wojnie zostały wł

czone do Zwi

zku Radzieckiego.

Przedstawiciele PUR-u nie mogli si

nadziwi

jak w tak strasznych warunkach mo

było wysła

ludzi zim

w podró

. Byli przekonani,

e zgodnie z obietnic

władz

sowieckich zostali

my dobrze zaopatrzeni na podró

. W Katowicach przeładowano

nas z wagonów towarowych szerokotorowych do wagonów towarowych

normalnotorowych i powieziono cały transport do Poznania. W Poznaniu cały

transport został rozczłonkowany na mniejsze odcinki, które przewieziono do ró

nych

miejscowo

ci poło

onych na Ziemiach Odzyskanych. Nasz odcinek transportu został

dowieziony do stacji kolejowej W

sosz, sk

d furmankami zostali

my rozwiezieni po

okolicznych wsiach. Nas skierowano do wioski Drozdowice Wielkie (dawniej

Szczodra Wielka), gmina W

sosz, powiat Góra

ska, województwo Wrocław.

Przybyli

my tam 14 lutego 1946 roku, ko

c w ten sposób sze

cioletni tułaczy los

Sybiraka.

c te “wspomnienia” musz

udzieli

odpowiedzi na postawione mi kiedy

trudne pytanie: Dlaczego udało si

nam prze

II wojn

wiatow

i szcz

ęś

liwie

powróci

do Polski z Sybiru, chocia

w zaistniałych okoliczno

ciach byli

nieodwołalnie skazani na zagład

głównie na tej nieludzkiej ziemi. Najpro

ciej byłoby

odpowiedzie

e los tak chciał, chocia

taka odpowied

niczego nie wyja

nia. 1.

Prawdopodobnie dlatego prze

yli

my wojn

, poniewa

zostali

my deportowani na

Sybir, który to Sybir szcz

ęś

liwym zbiegiem losu udało nam si

prze

. Przed

deportacj

na Sybir mieszkali

my na Wołyniu. W czasie wojny niemiecko-radzieckiej

na Wołyniu powstały silne oddziały Armii Krajowej, które głównie zajmowały si

wysadzaniem niemieckich transportów wojskowych udaj

cych si

na front wschodni i

obron

pozostałej tam jeszcze ludno

ci polskiej przed masowym mordem ze strony

band UPA. Wojska niemieckie podczas wojny ze Zwi

zkiem Radzieckim nie mog

poradzi

sobie z ponoszonymi du

ymi stratami w walce z AK, postanowili do jej

zniszczenia wykorzysta

Ukrai

ców, obiecuj

c im powstanie po wojnie niepodległej

Rusi Zakarpackiej, w skład której miał równie

wej

ść

Woły

. Dali im dodatkow

bro

dali woln

w eksterminacji Polaków. Korzystaj

c z okazji bandy UPA i własowcy

w ramach czystki etnicznej postanowili do ko

ca wymordowa

wszystkich

zamieszkuj

cych na tych terenach Polaków. Po prostu wycinano w pie

wszystkich

Polaków, gdzie to tylko mogli zrobi

. Mordowano całe wioski zamieszkałe przez

Polaków. W tej sytuacji Armia Krajowa na Wołyniu zamiast walczy

z wojskami

niemieckimi musiała walczy

z bandami UPA i z własowcami. Nie dawała sobie rady,

poniewa

przewaga była po stronie UPA. Armii Krajowej udało si

ocali

tylko cz

ęść

zamieszkałych tam Polaków i to głównie w wi

kszych i mniejszych miastach i w

specjalnie organizowanych skupiskach ludno

ci polskiej w wi

kszych

miejscowo

ciach wiejskich. Natomiast pozostali tam Polacy w mniejszych skupiskach

i b

cy w rozproszeniu zostali doszcz

tnie wymordowani. Nie mam najmniejszej

tpliwo

ci,

e ten okrutny

miertelny los mieszkaj

cych tam Polaków z du

prawdopodobie

stwem mogłaby podzieli

równie

cała nasza rodzina. Pozostaj

c w

miejscu urodzenia nikt z naszej rodziny praktycznie nie miałby

adnych tam szans na

prze

ycie. Zarówno Ojciec jak i Matka byli Polakami i w dodatku byli osadnikami

wojskowymi. Takie rodziny w przeprowadzanej czystce etnicznej UPA mordowała w

pierwszej kolejno

ci. Mogła nas jedynie uratowa

ucieczka do jakiego

kszego

miasta, lub do centralnej Polski. Du

a liczebno

ść

rodziny i istniej

ce realia wojenne

praktycznie nie dawały takiej mo

liwo

ci. Cz

sto wyroki

mierci na Polakach UPA

wykonywała w wyj

tkowo bestialski sposób poprzez obcinanie głów,

wiartowanie

lub poprzez wrzucanie do góry nogami

ywcem do studni. Napełnion

studni

ywymi Polakami zasypywano wapnem, bo tego od UPA ze wzgl

dów sanitarnych

wymagali Niemcy. Przewa

nie do tego celu wykorzystywano studnie osadników

wojskowych. Po dokonanej egzekucji doszcz

tnie palili i niszczyli wszystkie ich domy

i zabudowania gospodarcze. Po prostu zacierali wszelkie po nich

lady. Natomiast,

gdy było mał

stwo mieszane polsko-ukrai

skie, wówczas mordowano tylko

ęść

rodziny, je

eli matk

była Polka i na odwrót mordowano cz

ęść

rodziny,

eli ojcem był Polak. Szczególnie zwyrodniałym bestialstwem było to,

e ojciec

Ukrainiec był zmuszany do osobistego wymordowania swojej polskiej

skiej cz

ęś

rodziny i takie post

powanie było powszechnie rozgrzeszane przez ukrai

ski kler

prawosławny. Nielicznych popów, którzy usiłowali si

temu przeciwstawi

, UPA

natychmiast mordowała. Po wkroczeniu armii sowieckiej na wschodnie tereny Polski

w 1944 roku NKWD w pierwszej kolejno

ci aresztowało

ołnierzy AK i zsyłało ich na

Sybir do łagrów, a dopiero w drugiej kolejno

ci aresztowało równie

bandytów z UPA

i zsyłali ich równie

na Sybir do łagrów. Post

powanie takie miało jedyny cel

zlikwidowania zbrojnej opozycji wobec ZSRR na terenach, które po wojnie w my

porozumie

jałta

skich miały “powróci

” do Zwi

zku Radzieckiego. Chodziło im tylko

o ugruntowanie władzy sowieckiej, a nie o zlikwidowanie mordu Polaków przez UPA.

Dlatego obecno

ść

sowietów na tych terenach nie spowodowała zmniejszenia

nat

ęŜ

enia mordowania Polaków przez UPA, a na odwrót na przełomie roku 1944/45

mordowanie Polaków przez UPA nawet jeszcze wzrosło. UPA nadal mordowała

Polaków nawet w okresie pó

niejszym, gdy dobrze ju

wiedziała o tym,

e Polacy z

tych terenów b

przesiedleni na Ziemie Odzyskane. Nawet mordowano tych

Polaków, którzy udawali si

do przesiedle

czych transportów kolejowych, lub gdy ju

byli w przesiedle

czych transportach kolejowych. Było na to ciche przyzwolenie

sowietów, bowiem zale

ało im na tym, aby pod wpływem

miertelnego zagro

enia

spowodowa

, by wszyscy bez wyj

tku Polacy opu

cili wschodnie tereny Polski zaj

przez ZSRR po wojnie i przenie

li si

do Polski, głównie na Ziemie Odzyskane. Po

prostu Zwi

zek Radziecki nie chciał mie

adnych Polaków na tych terenach.

2. Deportowanych Polaków z lat 1940/41 do ZSRR, którzy zdołali prze

na Sybirze

do 1946 roku głównie uratował wybuch wojny niemiecko-radzieckiej z 1941 roku.

Gdyby nie ta wojna to wszyscy bez wyj

tku prawdziwi Polacy, nie zale

nie od

pochodzenia z terenów wschodnich zaj

tych w 1939 roku przez Zwi

zek Radziecki

podzieliliby los zesła

ców lub łagrowników Sybiru, którym do ko

ycia nie wolno

byłoby powróci

do miejsc swojego poprzedniego zamieszkania. Po prostu byli

deportowani na całe

ycie.

3. Wojna niemiecko-radziecka spowodowała porozumienie Sikorski-Stalin w lipcu

1941 roku co do dalszego losu deportowanych na Sybir Polaków z lat 1940/41.

Porozumienie to zostało zerwane przez władze sowieckie po ucieczce cz

ęś

Polaków z Armi

Polsk

Andersa z Kazachstanu do Iranu w listopadzie 1942 roku.

4. My, to znaczy ci, którzy pozostali na Sybirze po ucieczce cz

ęś

ci Polaków z armi

Andersa do Iranu powrócili

my do Polski ju

w 1946 roku tylko dzi

ki Zwi

zkowi

Patriotów Polskich (ZPP) zorganizowanemu przez Wand

Wasilewsk

, a zwłaszcza

dzi

ki nowej Armii Polskiej zorganizowanej przez ten Zwi

zek na terytorium ZSRR.

Wła

nie to Wojsko Polskie dowodzone przez generała Berlinga wraz z armi

czerwon

wyzwalało Polsk

z pod okupacji niemieckiej, a nie armia Andersa. Dla nas

wówczas najwa

niejsze było to,

eby jak najszybciej wydosta

z tej nieludzkiej

ziemi i powróci

do Polski bez wzgl

du na zabarwienie polityczne sprawowanej w

niej władzy. Gdyby nie wydarzenia zwi

zane z powstaniem w ZSRR ZPP i I Dywizji

im T. Ko

ciuszki wojska polskiego, to powrót reszty Polaków z Sybiru deportowanych

tam w latach 1949/41 do Polski byłby praktycznie niemo

liwy. W najlepszym

przypadku prawdopodobnie do naszego powrotu mogłoby doj

ść

dopiero po

wydarzeniach pa

dziernikowych w Polsce w 1956 roku, czyli ponad 10 lat pó

niej.

Jest w

tpliwe, czy kto

z nas by tego doczekał. S

to jednak wył

cznie domysły.

(Przeczytaj równie

przypis do tego rozdziału