Czym jest ten tajemniczy i manipulujący nami stres? Stres kontroluje reakcje ciała, wpływa na
wydajność pracy, efektywność działania. Stres inspiruje do Ŝycia, ale jest teŜ odpowiedzialny za
jego szybki, nagły koniec: śmierć pod wpływem stresu.
Wiele osób uwaŜa, Ŝe stres jest zjawiskiem typowym dla naszego stulecia i powstał w
następstwie rozwoju cywilizacyjnego. Takie interpretowanie stresu nie jest jednak właściwe.
Stres podobnie jak w naszym Ŝyciu, był obecny równieŜ w Ŝyciu naszych praprzodków. RóŜnice
dotyczą jedynie jego źródeł. Stres towarzyszy nam kaŜdego dnia z róŜnym natęŜeniem. MoŜe
wpływać na nas pozytywnie i motywować, albo negatywnie i wtedy będzie paraliŜować nasze
działania.
Zjawisko stresu wg. Selye'go (1960) przebiega w trzech fazach, a mianowicie:
1.
Stadium reakcji alarmowej . Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z
powodu naszego niedoświadczenia i konfrontacji z nowa sytuacją.-faza mobilizacji
•
a. Faza szoku: spadek ciśnienia, temperatury
•
b. Faza przeciwdziałania szoko
•
c. Podjęcie przez organizm aktywnych wysiłków obronnych, wzrost ciśnienia
krwi, temperatury ciała
2.
Stadium odporności, kiedy nauczyliśmy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń
radzić sobie ze stojącym przed nami zaburzeniem.- faza przystosowania; jednocześnie
organizm słabiej toleruje działanie szeregu innych bodźców, poprzednio nieszkodliwych.
3.
Stadium wypalenia, uogólnione pobudzenie całego organizmu, podobnie jak w stadium
reakcji alarmowej, które jednak nie słuŜy juŜ zwalczaniu stresora, jest natomiast
wskaźnikiem rozregulowania funkcji fizjologicznych i utraty zdolności obronnych przez
organizm, zuŜycia zapasów energii, prowadzące do zmęczenia lub załamania się
homeostazy (a w przypadku krańcowym do śmierci).
4.
Stadium przewlekłego stresu.
Czym jest stres, jakie są jego źródła?
W myśl jednej z wielu definicji stres jest zjawiskiem biologicznym, stanowiącym niespecyficzny
sposób reakcji organizmu na jakiekolwiek stawiane mu wymagania: fizyczne, psychiczne lub
somatyczne. Mogą być traktowane jako następstwo pozytywnego lub negatywnego zdarzenia,
wobec którego staje człowiek. Tak więc, stresem określa się wszystkie bodźce, które zmieniają
stopień naszej gotowości do działania. Dzięki nim Ŝycie nie jest monotonne czy wręcz nudne.
JeŜeli natomiast dociera do nas zbyt wiele bodźców, wówczas zaczynamy odczuwać dyskomfort.
JeŜeli wciąŜ jesteśmy poddawani silnemu oddziaływania bodźców, znacząco obniŜa się nasze
samopoczucie, zdrowie i wreszcie moŜe dojść do całkowitej dezorganizacji naszego Ŝycia.
Natura stresu wymaga więc od nas Ŝebyśmy potrafili kontrolować odbierane bodźce. Dobre
opanowanie tej umiejętności zapewni nam komfort Ŝycia- uchroni przed nudą z jednej strony
oraz przed zmaganiami ponad nasze siły z drugiej strony. Tak więc zdolność kontrolowania
poziomu stresu jest bardzo istotna.
Aby to wyjaśnić, naleŜy prześledzić po kolei działania które wywołują stres.
Punktem wyjścia jest zidentyfikowanie źródeł stresu, źródeł nieprzyjemnych odczuć. Wiele osób
uświadamia sobie, Ŝe pewne aspekty Ŝycia czy pracy są przyczyną stresu. Niewielu z nas wie, Ŝe
ź
ródłem stresu moŜe być równieŜ środowisko czy pokarm, który spoŜywamy na co dzień.
Oto główne przyczyny stresu:
•
Stres biologiczny: doświadczamy go w sytuacjach zagroŜenia Ŝycia lub zdrowia.
Organizm uwalnia wówczas duŜe ilości hormonu zwanego adrenaliną. Stan w jakim się
znajdujemy mobilizuje nas do walki lub do ucieczki.
•
Stres psychologiczny: pojawia się wskutek lęku przed utratą kontroli lub przed
wymaganiami, które postrzegamy jako przerastające nasze moŜliwości. MoŜe
wywoływać go pośpiech czy problemy w relacjach z partnerem.
•
Ś
rodowisko i praca jako źródło stresu: przykładem moŜe być hałas, tłok,
zanieczyszczenie, bałagan ale moŜe wynikać równieŜ z trudności w pracy.
•
Zmęczenie, wyczerpanie: stres jest tu następstwem np. długotrwałego oddziaływania
wytęŜonej pracy. MoŜe pojawić się kiedy stawiamy sobie zbyt duŜe wymagania lub
nieracjonalnie zarządzamy czasem.
Strategie, które pozwolą ci efektywnie radzić sobie ze stresem muszą być dostosowane do
specyfiki źródła stresu.
Przejdę teraz do dokładnego omówienia poszczególnych źródeł stresu.
NaleŜy omówić poszczególne źródła stresu
Stres biologiczny
W sytuacji fizycznego lub emocjonalnego zagroŜenia organizm sięgając po swoje rezerwy, stara
się sprostać wyzwaniu jakie przed nim stoi. Pojawia się wówczas odpowiedź w postaci stresu
związanego z pobudzeniem układu wegetatywnego, hormonalnego i nerwowego. Organizm
mobilizuje się do działania. Przyśpieszeniu ulega tętno, więcej krwi płynie do mięśni i mózgu a
mniej do skóry i narządów trawiennych. Proces ten angaŜuje zwiększone wydzielanie
adrenaliny. W odpowiedzi na to zachodzi szereg zmian, najwaŜniejszymi są:
•
Natychmiastowy dostęp do rezerw węglowodanów, które stanowią źródło energii
wszystkich procesów biochemicznych- stąd na przykład mięśnie czerpią niezbędne
paliwo w sytuacji ucieczki przed napastnikiem.
•
Natychmiastowe skierowanie krwi do organów o strategicznym znaczeniu kosztem np.
ukrwienia skóry. Ma to na celu zminimalizowanie strat energii jaką dysponuje organizm.
•
Niekiedy sytuacji zagroŜenia Ŝycia towarzyszą mdłości lub biegunka- organizm dąŜy w
ten sposób do zmniejszenia masy ciała by łatwiej sprostać zaistniałym trudnościom.
Niejednokrotnie kaŜdy z nas doświadczył tych zmian, które zwykliśmy nazywać strachem. W
sytuacjach, w których liczy się siła lub wytrzymałość stres poprzez wzrost wydzielania
adrenaliny pomaga nam lepiej, efektywniej działać. Kiedy natomiast liczy się precyzja ruchów i
skupienie, warto umieć wyeliminować wpływ zwiększonego wydzielania adrenaliny.
Dzięki wzrostowi wydzielania adrenaliny jesteśmy zdolni do duŜego wysiłku w krótkich
odcinkach, a dzięki temu bardziej wydajni w pracy.
Natomiast długotrwałe oddziaływanie zwiększonej dawki adrenaliny prowadzi do zmian
chorobowych w organizmie, zaś kiedy stan skrajnego pobudzenia przedłuŜa się, moŜe dojść do
ś
mierci.
Stres psychologiczny
Sposób w jaki doświadczasz stresu jest modyfikowany przez twoją osobowość.
W zaleŜności od tego czy jesteś typem osobowości A czy B, róŜne będą reakcje na ten sam
zestaw stresorów. Osoby, które niejako rozkwitają pod wpływem silnych bodźców, to z całą
pewnością typ A. Natomiast osoby posiadające osobowość typu B preferują spokój i ciszę, w
takich warunkach osiągają optymalne wyniki pracy.
Stres moŜe powodować wzrost poziomu noradrenaliny. Przejawia się to zwiększonym
poczuciem pewności i podnieceniem (charakterystyczne dla typu osobowości A). Konsekwencją
jest podświadome odsuwanie wykonania obowiązków na ostatnią chwilę by w ten sposób
wytworzyć większe napięcie, które podniesie efektywność pracy. Taki sposób działania niesie w
sobie ryzyko niewywiązania się w terminie z planowanych zajęć wskutek pojawienia się
nieoczekiwanych spraw.
Taka postawa moŜe równieŜ mieć niekorzystny wpływ na osoby bliskie: partnera, rodziców,
współpracowników- dla których taki poziom napięcia jest silnym stresem.
Inne jeszcze cechy osobowości mogą wyzwalać stres, są to:
•
Perfekcjonizm- osoba przyjmuje niezwykle wysokie standardy i nie jest w stanie im
sprostać, a to w konsekwencji wywołuje stres;
•
Nadmierna troska o innych kosztem siebie, szczególnie przy braku wzajemności ze
strony osób otaczanych atencja moŜe prowadzić do uczucia rozŜalenia i w konsekwencji
stresu;
Środowisko i praca jako źródło stresu
Niekiedy nasze otoczenie i praca wywołują nieprzyjemne odczucia, stanowią źródło stresu.
Warto zatem zastanowić się jakie składowe naszego otoczenia mogą prowadzić do dyskomfortu:
Środowisko
RóŜnorodne czynniki wchodzące w skład naszego środowiska, czy otoczenia, mogą wywoływać
stres. Nieprzyjemnymi bodźcami mogą być:
•
tłok, ograniczone poczucie prywatności,
•
niewystarczająca przestrzeń Ŝyciowa lub przestrzeń niezbędna do pracy,
•
hałas,
•
bałagan, nieporządek,
•
zanieczyszczenie środowiska,
•
zła organizacja w miejscu pracy.
Czynniki chemiczne i pokarmowe
Rzadko uświadamiamy sobie, ze źródłem nieprzyjemnych doznań mogą być produkty
Ŝ
ywnościowe, które spoŜywamy. Oto przykłady:
•
Kofeina: podnosi poziom hormonu stresu, utrudnia sen i moŜe zwiększać draŜliwość;
•
“Zastrzyk” węglowodanów dostarczony pod postacią czekoladek czy innych słodyczy: na
zwiększony poziom cukrów organizm reaguje wydzieleniem zwiększonej ilości insuliny.
W konsekwencji nagły przypływ energii ustępuje miejsca osłabieniu, które pojawia się
wskutek działania insuliny nakierowanego na obniŜenie poziomu cukru we krwi.
•
Nadmiar soli: Wywołuje wzrost ciśnienia krwi i uczucie stresu.
Ź
ródłem stresu, poza wymienionymi, moŜe być ponadto niezrównowaŜona dieta- obfitująca w
pewne składniki, a pozbawiona innych. Natomiast w przypadku otyłości organizm doświadcza
stresu fizycznego obciąŜającego narządy wewnętrzne oraz emocjonalnego, który wynika z braku
zadowolenia z obrazu siebie.
Stres jako pochodna stylu Ŝycia
Wielokrotnie źródłem stresu są codzienne zdarzenia, m.in.:
•
nadmiar lub brak zajęć,
•
konieczność sprostania wymaganiom, które przewyŜszają moŜliwości czy umiejętności,
•
konieczność sprostania nieprzewidzianym trudnościom,
•
presja czasu,
•
zmiany pewnych procedur,
•
brak niezbędnych informacji, pomocy czy wsparcia,
•
brak jasno określonego celu,
•
niejasne oczekiwania szefa czy współpracowników,
•
odpowiedzialność za ludzi, budŜet czy politykę,
•
budowanie kariery zawodowej:
oczekiwanie na awans, frustracja wynikająca z niedopasowania do pełnionej roli,
konieczność sprostania nowym obowiązkom wynikającym z awansu,
brak jasnego planu rozwoju kariery,
brak moŜliwości,
zagroŜenie utratą pracy,
•
Stres wynikający z określonych struktur:
Oczekiwania szefa lub przełoŜonego,
Ingerowanie innych osób w naszą pracę,
Wymagania klientów,
Załamanie planów zawodowych,
A nawet----telefon!
•
Rodzina jako źródła stresu:
Problemy finansowe,
Nieporozumienia w relacjach z partnerem,
Problemy zdrowotne,
Zmiany w rodzinie- narodziny, śmierć, ślub, rozwód.
następstwo kaŜdego- pozytywnego lub negatywnego- zdarzenia, wobec którego staje człowiek.
Innymi słowy, stresem określa się wszystkie bodźce, które zmieniają stopień twojej gotowości
do działania. Dzięki nim Ŝycie nie jest monotonne czy wręcz nudne. JeŜeli natomiast dociera do
nas zbyt wiele bodźców, wówczas zaczynamy odczuwać dyskomfort. JeŜeli wciąŜ jesteśmy
poddawani silnemu oddziaływania bodźców, znacząco obniŜa się nasze samopoczucie, zdrowie i
wreszcie moŜe dojść do całkowitej dezorganizacji naszego Ŝycia. Natura stresu wymaga więc od
nas niezwykłej czujności i zręczności w kontrolowaniu poziomu odbieranych bodźców. Dobre
opanowanie tej umiejętności zapewni nam komfort Ŝycia- uchroni przed nudą z jednej strony
oraz przed zmaganiami ponad nasze siły z drugiej strony.