METROLOGIA TECHNICZNA
Opracowali:
Mateusz Kalisch
Aneta Stokłosa
Mateusz Jednaki
WYKŁAD I
Tolerancja – jest różnicą wymiarów górnego i dolnego, lub różnicą odchyłek górnej i dolnej
Tolerancja nominalna (IT) – jest to tolerancja należąca do układu tolerancji przyjętego przez
normy
Odchyłka – różnica rozpatrywanego wymiaru (zaobserwowanego, granicznego) i
odpowiadającego mu wymiaru nominalnego. Odchyłka może być dodatnia, ujemna lub
równa zeru.
Linia zerowa – Prosta odpowiadająca wymiarowi nominalnemu, względem której wyznacza
się odchyłki i tolerancje przy ich przedstawieniu graficznym.
Odchyłka podstawowa – Jedna z odchyłek granicznych stosowana do określenia położenia
pola tolerancji wzg. linii zerowej. Jest to odchyłka o mniejszej wartości bezwzględnej. Przy
graficznym przedstawieniu odchyłek jest położona bliżej linii zerowej
Odchyłka graniczna różna od podstawowej – odchyłka, która razem razem z odchyłką
określa tolerancje wymiaru tolerowanego. Przy graficznym przedstawieniu odchyłek jest
położona najdalej od linii zerowej.
Odchyłkę podstawową odbieramy w zależności od położenia pola tolerancji względem linii
zerowej. Możemy rozróżnić 3 przypadki:
- jeżeli pole tolerancji leży nad linią zerową lub styka się z nią od góry wówczas odchyłką
podstawową jest odchyłka dolna
1
- jeżeli pole tolerancji leży pod linią zerową lub styka się z nią od dołu, wówczas odchyłką
podstawową jest odchyłka górna
- jeżeli pole tolerancji jest przecięte linią zerową, to w przypadku wymiaru wewnętrznego
(otworu) odchyłką podstawową jest odchyłka górna, a w przypadku wymiaru zewnętrznego
(wałka) odchyłka dolna.
Ø30 H 7
Wymiar nominalny (mm)
typ otworu (H) / wałka (h)
klasa dokładności (ITT)
To=21μm
EI=0μm
ES=21μm
T0=ES-EI
B0=D+ES=30mm+21μm=
=30mm+0,021mm=
=30,021mm
Odczytujemy wartość tolerancji (T
0
) z tablic:
21μm
Ustalamy która z odchyłek jest odchyłką podst: EI
Odczytujemy wartość odchyłki podst. z tablic: 0 μm
Wyznaczamy wartość drugiej odchyłki oraz wartość wymiarów granicznych:
-ES=21μm – B
0
= 30,021mm – A
0
= 30,000mm
Układy pasowań – w celu ułatwienia stosowania pasowań przyjęto dwa podstawowe układy
pasowań: stałego otworu i wałka.
Ukł. pas. stałego wałka – zasada tworzenia pasowań, według której luzy i wciski wynikają
z połączenia wałka podstawowego (wałek, którego odchyłka górna jest równa zeru) z
otworami o różnych polach tolerancji.
Ukł. pas. stałego otworu – zasada tworzenia pasowania, według której różne luzy i wciski
wynikają z połączenia otworu podstawowego (otwór, którego dolna odchyłka jest równa
zeru) z wałkami o różnych polach tolerancji.
Wskaźnik pasowania (P) – różnica rzeczywistych wymiarów wałka i otworu.
Wyróżniamy 3 wartości wskaźników pasowania:
- maksymalny (P
max
)
P
max
= B
0
– A
w
= ES – ei
- minimalny (P
min
)
P
min
= A
0
– B
w
= EI – es
- średni (P
s
)
2
W zależności od znaków wartości granicznych wskaźników można wyróżnić pasowania:
luźne (P
max
>P
min
≥0), mieszane, ciasne.
Ponad to wskaźniki pasowania interpretujemy jako LUZY (S), lub w przypadku gdy przyjmują
one wartości ujemne, jako WCISKI (N)
- luz max i min:
S
min
=P
min
S
max
=P
max
- wciski max i min:
N
min
=|P
max
|
N
max
=|P
min
|
Tolerancja pasowania (T
p
) – jest to suma tolerancji wałka i otworu tworzących pasowanie
lub różnica wskaźników pasowania najmniejszego i największego.
T
p
=T
o
+T
w
T
p
=P
max
-P
min
Zadanie Przykładowe:
Dla pasowania 35H7/g6:
- obliczyć wymiary i odchyłki graniczne (otworu i wałka)
- wartości wskaźników pasowania
- …
Odczytujemy z tablic tolerancje wałka i otworu:
To=25μm
Tw=16μm
Ustalenie które z odchyłek są odchyłkami podst.:
EI
es
Odczytujemy z tablic wartości odchyłek podst.:
EI=0μm
es=-9μm
Wyznaczamy wartości pozostałych odchyłek gr.:ES=25μm
ei=-25μm
Obliczamy wartości wymiarów granicznych:
B
o
=35,025mm B
w
=
34,991mm
A
o
=35,000mm A
w
=
34,974mm
Obl. wartości tolerancji pasowań:
T
p
=41μm
Obl. wart. wsk. pasowań:
P
max
=50μm
P
min
=9μm
P
s
=29,5μm
Wyznaczamy ponownie tolerancję pasowania:
T
p
=41μm
Określenie rodzaju pasowania:
luźne
Wyznaczamy wartości luzu:
S
max
=50
S
min
=9
Interpretacja graficzna:
4
