2010-03-07

1

Dr n. hum. Ewa Wilczek-Rużyczka,

Wydział Ochrony Zdrowia 

Collegium Medicum

Uniwersytet Jagielloński

Depresja

Jaś miał 13 lat, kiedy po raz pierwszy pojawił się na 
terapii. Jego rodzice umówili się na wizytę z 
klinicznym psychologiem dziecięcym z rekomendacji 
psychiatry, który nie mógł skłonić Jasia do mówienia. 
Jego rodzice powiedzieli, że stale siedzi w swoim 
pokoju, nie bawi się z innymi dziećmi i często budzi 
się w nocy i wcześnie rano. Szkoła była dla niego 
nudna, uprawianie sportu wykluczone, nawet nie lubił 
muzyki młodzieżowej. Po kilku sesjach, podczas 
których psycholog był bardzo spokojny i cierpliwy, 
Jaś zaczął mówić. Po kilku tygodniach powiedział o 
swojej nienawiści do nadmiernie krytycznych 
rodziców, braku bliskości z rodzeństwem i skrajnym 
rozczarowaniu sobą samym. Jego stan emocjonalny 
był stanem depresji.

Opis i klasyfikacja

Kiedyś uważano, iż na depresję cierpią jedynie dorośli? 
Zaburzenia depresyjne pogarszają funkcjonowanie wielu 
dorosłych (zob. Hammen, 1997), ale obecnie eksperci 
uznają, że dzieci także mogą cierpieć i faktycznie cierpią na 
kliniczną depresję. Na początku depresja u dzieci mogła 
być niezauważana po prostu dlatego, że nikt nie pytał 
dziecka o jego uczucia i nastrój. Dzieci, które 
przyprowadzano do ośrodków terapeutycznych z powodu 
problemów z zachowaniem, mogły cierpieć również na 
depresję, ale klinicyści nie zwracali na to uwagi. Niestety, 
dzieci spokojne i wycofane, i prawdopodobnie dysforyczne
lub depresyjne, były często ignorowane. Kiedy badacze 
zaczęli pytać dzieci bezpośrednio o objawy depresyjne, 
stało się oczywiste, że dzieci mogą cierpieć i cierpią na 
depresję (Harrington, 1994), a depresja dziecięca może 
mieć liczne negatywne skutki, takie jak epizody depresji w 
przyszłości, pogorszenie przystosowania społecznego, 
trudności z nauką szkolną, w niektórych przypadkach 
zwiększone ryzyko samobójstwa.

W klasyfikacji diagnostycznej DSM-IV kryteria epizodu 
depresji u dorosłych mogą być stosowane wobec dzieci —
chociaż występują pewne różnice w sposobie przejawiania 
się tego zaburzenia. Na przykład młodsze dzieci mogą 
częściej skarżyć się na objawy fizyczne niż dorośli i mogą 
być drażliwe. U starszych dzieci symptomy mogą mieć 
bardziej subiektywny charakter niż u młodszych dzieci, na 
przykład może to być poczucie bezradności i pesymizm. 
Jednak, ogólnie rzecz biorąc, większość ekspertów uważa, 
że depresja ma na ogół podobny obraz kliniczny, 
niezależnie od wieku jednostki. Diagnozę wielkiego 
zaburzenia depresyjnego (major depressiye disorder) 
stawia się, kiedy istnieją dowody występowania wielkiego 
epizodu depresyjnego (major depressiye episode) 

—

epizodu, którego nie można lepiej wyjaśnić 
występowaniem innego zaburzenia oraz kiedy nie 
występował nigdy epizod maniakalny. Na podstawie liczby 
epizodów wielkie zburzenie depresyjne dzieli się na dwie 
kategorie: pojedynczy epizod i zaburzenie nawracające.

Kryteria diagnostyczne wielkiego epizodu depresyjnego
Klasyfikacja według DSM

A. Pięć (lub więcej) poniższych symptomów występujących w 
czasie tych samych dwóch tygodni oraz stanowiących zmianę w 
stosunku do poprzedniego funkcjonowania; co najmniej jeden z 
symptomów stanowi: obniżenie nastroju albo utrata 
zainteresowań lub zdolności odczuwania przyjemności.

Depresyjny nastrój przez większość dnia, występujący prawie 
codziennie, według subiektywnych relacji (np. czuje smutek i 
pustkę) lub zaobserwowany przez innych (np. płacz).

Wyraźne zmniejszenie zainteresowań i zdolności odczuwania 
przyjemności we wszystkich lub prawie wszystkich obszarach 
aktywności, występujące przez prawie cały dzień prawie 
codziennie (zarówno odczuwane subiektywnie, jak i 
zaobserwowane przez innych).

Znaczny spadek wagi, mimo niestosowania diety, lub przyrost 
wagi (zmiana większa niż 5% miesięcznie), albo wzrost lub 
spadek apetytu występujący prawie codziennie.

Bezsenność lub nadmierna potrzeba snu, występujące prawie 

codziennie. 

Pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe występujące 
prawie codziennie  (zaobserwowane  przez innych).

Zmęczenie lub utrata energii występujące prawie codziennie. 

Poczucie bezwartościowości lub poczucie nadmiernej albo 
nieuzasadnionej winy (które może być urojeniowe) 
występujące prawie codziennie. 

Zmniejszona zdolność myślenia lub zmniejszona zdolność 
koncentracji uwagi, albo niemożność podejmowania decyzji, 
występujące prawie codziennie.

Nawracające myśli o śmierci (a nie tylko lęk przed śmiercią), 
nawracające myśli samobójcze bez szczegółowego planu, 
albo próby samobójcze lub szczegółowe planowanie 
popełnienia samobójstwa.

2010-03-07

2

B. Symptomy nie spełniają kryteriów epizodu mieszanego (np. nie 

świadczą o manii).

C. Symptomy powodują klinicznie znaczące cierpienie lub 
zaburzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub 
dotyczącego innego obszaru funkcjonowania.

D. Symptomy nie są spowodowane bezpośrednimi skutkami 
substancji psychoaktywnych (np. zażywaniem narkotyków; 
leków) lub ogólnym stanem medycznym (np. niedoczynność 
tarczycy).

E. Symptomy nie dają się wyjaśnić żałobą (np. po utracie 
kochanej  osoby), symptomy utrzymują się przez ponad 2 
miesiące lub charakteryzują się znacznym pogorszeniem 
funkcjonowania, chorobliwym zaabsorbowaniem poczuciem 
bezwartościowości, występują myśli samobójcze, objawy 
psychotyczne lub spowolnienie psychoruchowe.

Żródło; Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 
DS-IV. Copyright) 1994, American Psychiatric Association. 

Klasyfikacja według lCD-10

F32.O Epizod depresji łagodny

A. Spełnione ogólne kryteria epizodu depresyjnego (P32).

B. Występują co najmniej dwa z następujących trzech 
objawów:

1) nastrój obniżony w stopniu wyraźnie nieprawidłowym 
dla danej osoby, utrzymujący się przez większość dnia i 
prawie każdego dnia, w zasadzie niepodlegający 
wpływowi wydarzeń zewnętrznych i utrzymujący się przez 
co najmniej 2 tygodnie;

2) utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie 
aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność;

3) zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość.

C. Dodatkowo występują objaw lub objawy z następującej 
listy, dopełniając łączną liczbę objawów do co najmniej 
czterech:

1) spadek zaufania lub szacunku dla siebie;

2) nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub 
nadmiernej a nieuzasadnionej winy;

3) nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, albo 
jakiekolwiek zachowania samobójcze;

4) skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupienia 
się, albo jej przejawy, takie jak niezdecydowanie lub 
wahanie się;

5) zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej, w 
postaci pobudzenia lub zahamowanie (zauważalne 
subiektywnie lub obiektywnie); 

6) zaburzenia snu wszelkiego typu;

7) zmiany łaknienia (wzrost lub spadek) wraz z 
odpowiednią zmianą wagi.

Piąty znak można wykorzystać do określenia 
występowania lub niewystępowania „zespołu 
somatycznego”.

F32.00 Bez objawów somatycznych

F32.01. Z objawami somatycznymi

Źródło; Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń 
zachowania w lCD-10; Badawcze kryteria diagnostyczne 
1998).

Wprawdzie obraz symptomatologiczny jest podobny u 
dzieci i u dorosłych, jednak o depresji okresu dzieciństwa 
i wieku młodzieńczego wiemy znacznie mniej niż o 
depresji u dorosłych. Mimo to pewne fakty są oczywiste. 
Jeden z nich to stosunkowa rzadkość występowania 
zespołów depresyjnych we wczesnym dzieciństwie, ale 
coraz częstsze ich występowanie w starszym wieku. 
Uważa się, że około 1% dzieci w wieku przedszkolnym, 
szczególnie starszych niż 2-, 3-letnie, cierpi na dającą się 
klinicznie zdiagnozować depresję (Kashani i Carison, 
1987). W środkowym okresie dzieciństwa (6—12 lat) ten 
wskaźnik wzrasta do 2%, a szacunek ten opiera się na 
dużych próbach z Nowej Zelandii i USA (Anderson i in., 
1987; Costello i in., 1988). Zanim dziecko osiągnie wiek 
młodzieńczy, współczynniki depresji ogromnie rosną do 
prawie tej samej wielkości co w wieku dorosłym — między 
4% a 8%, jeśli liczy się łącznie wielką depresję i dystymię 
(Cooper i Goodyear, 1993; Roberts, Lewinsohn i Seeley, 
1991).

Współzachorowalność powiększa liczbę 
depresyjnych dzieci: dzieci

, które spełniają kryteria 

diagnozy innych zaburzeń, takich jak zaburzenie 
lękowe lub ADHD, mogą także spełniać kryteria 
dodatkowej diagnozy depresji.
W zakresie depresji istnieją różnice płciowe i 
uwidaczniają one pewien wzorzec rozwojowy. 
Proporcja 1:1 w dzieciństwie (chłopcy—dziewczynki) 
zmienia się na proporcję 1:2 w okresie dojrzewania. 
W jednym z badań podano, że wskaźnik wielkiej 
depresji wynosi 4,5% dla dziewcząt i 2,9% dla 
chłopców (Whitaker i in., 1990). W późniejszym wieku 
rozwojowym współczynnik ten odzwierciedla 
rosnącą liczbę zachorowań wśród kobiet (zob. także 
Gładstone, Kaslo Seeley i Lewinsohn, 1997).

2010-03-07

3

Występowanie depresji wśród dzieci może mieć tendencję 

wzrostową. Nie dysponujemy wprawdzie danymi 
porównawczymi z wysokiej jakości badań ankietowych 
nad poprzednimi pokoleniami, jednak pewne dowody 
świadczą, że osoby urodzone w późniejszych dekadach 
częściej spełniają kryteria wielkiej depresji niż osoby 
urodzone wcześniej (Klerman i Weissman, 1989; 
Lewinsohn, Rohde, Seeley i Fischer, 1993). Czy ta zmiana 
oznacza rzeczywisty wzrost zachorowań na depresję, czy 
też jest to artefakt związany z intensyfikacją poszukiwania 
tego zaburzenia, pozostaje kwestią dalszych badań.

Jednym z bardziej spójnych faktów dotyczących dzieci z 

depresją jest wysoki współczynnik współzachorowalności. 
Ostatni przegląd badań (Compas, 1997) ponownie 
potwierdził wcześniejsze obserwacje, że 
współwystępowanie innych zaburzeń jest regułą (Brady i 
Kendail, 1992). 

Dane przedstawione przez Lewinshona, 

Rohde”a, 

Hopsa i 

Clarke”a (1991) pokazują, że u 43% osób w 

wieku dojrzewania, u których rozpoznano 
depresję, zdiagnozowano co najmniej jedno 
współwystępujące zaburzenie. 
Współzachorowalność była najwyższa dla 
zaburzeń lękowych (18%), zaburzeń związanych z 
używaniem substancji psychoaktywnych (14%) i 
zaburzeń z zachowaniami niszczycielskimi (8%) 
(cyt. za Compas, 1997)

Diagnozowanie  depresji u dzieci

Diagnozowanie depresji u dzieci okazało się bardziej 
skomplikowane, niż kiedyś sądzono. Jako metody oceny 
stosowane są ustrukturalizowane wywiady, kwestionariusze 
samoopisu

, techniki nominowania przez rówieśników oraz 

skale szacunkowe dla rodziców i nauczycieli, jednak dane 
pochodzące z tych różnych źródeł cechuje niska zgodność 
między miarami. Depresja oceniana za pomocą jednej metody 
nie jest taka sama, jak depresja dziecięca oceniana w inny 
sposób (zob. np. Kazdin, Esveldt-Dawson, Unis i Rancurello, 
1983; Saylor, Finch,  Baskin, Furey i Kelly, 1984; Wolfe I in., 
1987). 

Uwidacznia się to w następujący sposób: oceny 

depresji dokonywane przez rówieśników i nauczycieli nie są 
znacząco powiązane z własnymi relacjami dzieci o ich 
poziomie depresji. Relacje o własnym poziomie lęku są 
często silniej skorelowane z depresją niż własne relacje i 
oceny nauczycieli dotyczące depresji (Wolfe I in., 1997), a 
depresja matki może mieć wpływ na jej relacje dotyczące 
samopoczucia dziecka (np. Conrad I Hammen, 1989).

Zaburzenia emocjonalne o charakterze lękowym i 

depresja silnie wiążą się ze sobą (Kendail i Watson, 
1989). Potrzebne są dalsze badania na temat 
zazębiania się lęku i depresji, które wyjaśnią różnice 
między własnymi relacjami o tych zaburzeniach i 
objawami relacjonowanymi przez innych. Jednakże, 
ponieważ doznania dziecka są bardzo ważne, jego 
własne relacje stanowią istotna część oceny 
emocjonalnego cierpienia (Finch, Lipovsky i Casat
1989). Jeśli mamy zdiagnozować kliniczną depresję u 
dziecka, badacze zalecają, aby przeprowadzić wywiad 
oddzielnie z rodzicami, ponieważ rodzice, mówiąc o 
zaobserwowanych przez siebie symptmach

, mogą po 

prostu nie wiedzieć, jakie są prywatne doznania ich 
dzieci.

Czynniki przyczynowe

Przyczyną depresji klinicznej w różnych jej formach nie jest 
jedno zewnętrzne  wydarzenie, ani pojedynczy czynnik 
biologiczny. Niemniej stwierdzono, że każdy z tych 
odmiennych rodzajów czynników przyczynia się do naszego 
zrozumienia tego zaburzenia. Większość badań prowadzono 
na dorosłych (zob. Hammen, 1997). 
Istnieją liczne dowody dotyczące genetycznych uwarunkowań 
depresji. Według Hammen (1991) depresja występuje 
rodzinnie. Wyniki badań nad dziedziczeniem, w których 
analizowano historie rodzinne, badano bliźnięta i dzieci 
adoptowane potwierdzają wniosek, że kliniczna depresja ma 
istotny komponent genetyczny (np. Paykel

, 1992). Jednakże 

czynniki środowiskowe mają także istotne znaczenie, na co 
wskazuje fakt, że ryzyko zachorowania na depresję rośnie u 
dzieci, jeżeli u rodziców wystąpiła depresja przed 20. rokiem 
życia. Ostatnie dane wskazują, że czynnik genetyczny 
przyczynia się do współwystępowania w okresie trzech lat 
symptomów antyspołecznych i depresyjnych. 

Poznawcze modele depresji skupiają się na stylach 

atrybucyjnych

, stosowanych przez jednostkę w celu 

wyjaśniania negatywnych skutków czy zdarzeń i w swych 
różnych odmianach stanowią odgałęzienia modelu depresji 
sformułowanego przez Becka (1967). Stanowisko to zakłada, 
że depresja wiąże się z negatywnym stosunkiem do samego 
siebie, świata i przyszłości. W pokrewnym modelu (np. 
Abramson, Metalsky

i Alby, 1989) kładzie się nacisk na 

poczucie beznadziejności i depresogenny styl atrybucyjny. 
Kiedy występują negatywne wydarzenia, dzieci ze 
skłonnością do depresji przypisują ich przyczyny stałym, 
wewnętrznym i ogólnym właściwościom Ja. Szczególnie silne 
są błędne atrybucje dotyczące straty, rozłąki i 
wykorzystywania. Nowe badania na dzieciach pokazują, że 
styl atrybucji i błędy spostrzegania powiązane są z depresją 
(Kasiow, Brown i Mees, 1994).
W jednym z badań nad grupą w wieku 9—12 lat stwierdzono, 
że dzieci depresyjne oceniają siebie bardziej krytycznie niż 
ich niedepresyjni

rówieśnicy (Kendali, Stark i Adam, 1990). 

2010-03-07

4

W celu ustalenia, czy oceny te miały rzeczywiste podstawy, 
czy też wynikały ze zniekształceń poznawczych, wszystkie 
dzieci oceniane były także przez nauczycieli. „Ślepe” 
oceny nauczycieli (tzn. dokonywane bez wiedzy o tym, czy 
dane dziecko jest depresyjne czy nie jest) były podobne 
dla dzieci depresyjnych i niedepresyjnych. Dzieci 
depresyjne osądzały siebie w sposób tendencyjnie surowy.
Inne dane także potwierdzają, że depresja dziecięca wiąże 
się ze zniekształceniami w procesie przetwarzania 
informacji. Judy Garber

i współpracownicy (Garber, 

Braafladt

i Zeman, 1991) analizowali, w jaki sposób dzieci 

depresyjne i niedepresyjne

odnoszą się do negatywnych 

doświadczeń emocjonalnych. Dzieci niedepresyjne
potrafiły znaleźć sposoby poradzenia sobie z 
dyskomfortem emocjonalnym, natomiast dzieci depresyjne 
były bardziej skłonne wybierać takie strategie, jak 
odwracanie uwagi. Dzieci depresyjne także rzadziej 
myślały o negatywnych emocjach w sposób, który wiązał 
się uznaniem, że negatywny nastrój można zmienić.

Behawioralne wyjaśnienia depresji (np. Lewinsohn, 1974) 
zwracają uwagę a problemy związane z reakcjami jednostki 
na środowisko. Przyjmuje się, że o emocjonalnego smutku 
przyczynia 

się rzadkie otrzymywanie wzmocnień, 

graniczenie 

przyjemnych wydarzeń i brak reagowania na 

sygnały płynące ze środowiska. W modelach 
interpersonalnych podkreślana jest rola interakcji między 
rodzicem a dzieckiem, a za szczególny czynnik ryzyka 
uważane jest :graniczenie pewnych rodzajów kontaktów.
Najpowszechniej akceptowanym modelem wyjaśniającym 
depresję jest prawdopodobnie model podatność — stres. 
W tym modelu zakłada się, że biologiczne i genetyczne 
predyspozycje współdziałają z problemami rodzinnymi zraz 
zniekształceniami poznawczymi jednostki. Depresja 
występuje rodzinnie, możliwe więc, że wystąpienie depresji 
we wczesnym dzieciństwie jest skłonnością przenoszoną 
genetycznie (Strober

, 1992). Jednakże do wystąpienia 

depresji przyczynia się także stres. Z depresją u dzieci 
wiąże się często rozpad rodziny. 

Na przykład wiele źródeł wskazuje, że istnieje powiązanie 

między negatywnym charakterem relacji między rodzicami 
a dzieckiem a występowaniem depresji u tych dzieci. 
Depresyjni dorośli, wspominając swe dzieciństwo, często 
mówią o różnych problemach związanych z rodziną, takich 
jak odrzucenie przez rodziców, zaniedbywanie lub brak 
zainteresowania nimi, wrogość lub nadmierne 
kontrolowanie ich zachowań przez rodziców (Hammen, 
1991). Gdyby te relacje były jedynym źródłem danych na 
ten temat, można y do nich podchodzić sceptycznie, 
ponieważ osoby depresyjne mogą tendencyjnie mówić 
jedynie o negatywnych wspomnieniach ze swego 
dzieciństwa. Jednakże istnieją dowody, że retrospektywne 
relacje nie muszą być niewiary- rodne czy tendencyjne 
(Brewin i in., 1991) 

— dane pochodzące z badań nad 

depresyjnymi dziećmi i z badań nad dziećmi depresyjnych 
rodziców także wskazują, że w ich rodzinach występowała 
wrogość, kłótnie, a interakcje miały ogólnie negatywny 
charakter (zob. Hammen, 1991). 

Najwidoczniej 

negatywne relacje z własnymi 

rodzicami stanowią podłoże problemów u dzieci. 
Można przypuszczać, że istnieje szczególnie duże 
prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u 
dzieci, które mają negatywne nastawienie do 
samych siebie, ponieważ czują się niekochane, 
niechciane lub nie czują się bezpiecznie np. w 
rezultacie nieprawidłowej więzi między matką a 
dzieckiem we wczesnym okresie życia; 
Cummings i Cicchetti, 1990).

Przebieg depresji u dzieci

Jeśli nie dysponujemy wynikami podłużnych badań, w 
których sprawdzano, :0 dalej dzieje się z depresyjnym 
dzieckiem, aż do jego dorosłości, możemy jedynie 
wysuwać przypuszczenia na temat związku między 
depresją w okresie dzieciństwa a depresją w 
dorosłości. Najbardziej prawdopodobna jest 
odpowiedź, że istnieje tu znaczący związek, 
szczególnie jeśli depresja nie będzie leczona. Niektóre 
depresyjne dzieci rzeczywiście w dorosłości mają 
problemy z depresją (Garber, Kriss, Koch i Lindholm, 
1988). Kovacs i jej współpracownicy stwierdzili, że u 
72% badanych przez nich depresyjnych dzieci w ciągu 
pięciu lat wystąpił nawrót (Kovacs, Feinberg, Crouse-
Novak, Paulauskas i Finkelstein, 1984).

Badacze z Wielkiej Brytanii skontaktowali się z 

byłymi dziecięcymi pacjentami i stwierdzili, że 60% z 
tych osób, które w dzieciństwie, średnio osiemnaście 
lat wcześniej, były leczone na depresję, doświadczyło 
w dorosłości co najmniej jednego nawrotu wielkiej 
depresji (Harrington, Fudge, Rutter, Pickles i Hill, 
1990). Oczywiście nie wszystkie dzieci z kliniczną 
depresją będą nadal miały epizody depresyjne, jednak 
występowanie epizodów depresji w dzieciństwie jest 
predyktorem

występowania depresji w przyszłości, i 

można sądzić, że istnieje ciągłość, jeśli chodzi o 
występowanie wielkiego zaburzenia depresyjnego od 
adolescencjji

do wczesnej dorosłości (Lewinsohn, 

Rohde, Klein i Seeley, 1999; Lewinsohn, Clarke i 
Rohde, 1984).

2010-03-07

5

Leczenie

Interesującym faktem jest, że jeden z głównych 
sposobów leczenia depresji u dorosłych — leki 
przeciwdepresyjne okazał się nieskuteczny w przypadku 
wszystkich dzieci (zob. Sommers-Flanagan i 
Sommmers-Flanagan

, 1996). Oznacza to, że efekty 

stosowania niektórych leków przeciwdepresyjnych są 
takie same jak skutki podawania placebo. Istnieje jeden 
wyjątek: w badaniu przedstawionym przez Emslie i 
współpracowników (1997) okazało się, że w terapii 
depresyjnej młodzieży Prozac (lek z grupy selektywnych 
inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny — SSRI) 
był skuteczniejszy niż placebo. Brak szerszych 
dowodów wymaga ostrożności w podejmowaniu decyzji 
o stosowaniu leków przeciwdepresyjnych u dzieci.

W terapii stosuje się wiele różnych podejść 

teoretycznych, ale oceny osiąganych przez nie efektów 
nie zawsze są prowadzone. 

Jedno 

z podejść, terapia poznawczo-behawioralna, 

stosowane było z dobrymi skutkami u dorosłych oraz 
stosowane i poddane ocenie w przypadku dzieci. Jak 
dotąd, opierając się na wynikach kilku kontrolowanych 
badań, powiedzieć można, że wyniki są obiecujące.
W jednym z badań oceniających skuteczność terapii, 
Stark, Reynolds i Kas- bw

(1987) porównywali grupy 

uczestniczące w programie treningu samokontroli, 
terapii ukierunkowanej na uczenie się rozwiązywania 
problemów oraz grupę oczekującą na terapię. Okazało 
się, że oba sposoby terapii, z których każdy w nieco 
inny sposób skupiał się na uczeniu umiejętności 
kierowania własnym zachowaniem, samokontroli i 
umiejętności rozwiązywania problemów społecznych, 
dawały istotne korzyści, które uwidoczniły się zarówno 
przy zastosowaniu miar depresji polegających na 
samoopisie

, jak i w wywiadach z dziećmi.

Uczestniczące w tych terapiach dzieci nauczyły się 
planować i opracowywać harmonogram sprawiającej im 
przyjemność aktywności, być mniej krytyczne w 
samoocenie oraz patrzeć na konflikty z otoczeniem jako na 
problemy, które trzeba rozwiązać. Pozytywne efekty takiej 
terapii były nadal widoczne, kiedy po ośmiu tygodniach 
przeprowadzono badania kontrolne. (Przykładowe 
programy realizowane dla dzieci w młodszym wieku 
szkolnym znajdziesz u: Butler, Mietzitiz, Friedman i Cole, 
1980; Stark, 1990).
Zachęcające rezultaty przyniosło badanie przeprowadzone 
na depresyjnej młodzieży. Lewinsohn i współpracownicy 
(Lewinsohn, Ciarke, Hops i Andrews, 1990) przeprowadzili 
terapię poznawczo-behawioralną, która polegała na 
uczeniu umiejętności podejmowania przyjemnej 
aktywności, kontrolowania depresyjnego myślenia, 
polepszania charakteru interakcji społecznych i 
rozwiązywania konfliktów. Efekty terapii poddano ocenie. 
W schemacie badawczym uwzględniono zbadanie wpływu 
zaangażowania rodziców w leczenie. 

W tym celu rodziców niektórych depresyjnych dzieci 

poinformowano o programie, w którym uczestniczą dzieci, 
oraz zachęcono ich do okazywania wsparcia i 
wzmacniania, szczególnie, kiedy dzieci będą 
wykorzystywały nabyte umiejętności radzenia sobie w 
celu rozwiązywania problemów rodzinnych. Ogólnie rzecz 
biorąc, wyniki badania pokazały, że terapia spowodowała 
poprawę, o czym świadczyły własne relacje badanej 
młodzieży na temat odczuwanej przez nie depresji oraz 
mniejszy procent osób, które spełniały kryteria 
diagnostyczne depresji. Istotne zmniejszenie się objawów 
i diagnoz depresji utrzymało się podczas 
przeprowadzonych po dwu latach badań kontrolnych.

Na podstawie metaanalizy

sześciu badań nad osobami 

w wieku dojrzewania Reinecke, Ryan i DuBois (1998) 
stwierdzili, że terapia poznawczo-behawioralna okazała 
się generalnie skuteczna, jeśli chodzi o zmniejszanie 
symptomów dysforii i depresji, oraz że jej efekty widoczne 
były w badaniach podłużnych.

Wyniki te są zachęcające (zob. także Brent i in., 1997), 

jednak nie wszystkie poddane terapii nastolatki odniosły z 
niej równie duże korzyści. Na podstawie badań nad 50 
depresyjnymi osobami w wieku dojrzewania Jayson i 
współpracownicy (Jayson, Wood, KroH, Fraser i 
Harrington

, 1998) stwierdzili, że u 60% nastolatków 

nastąpiła remisja objawów, ale u osób, które doświadczyły 
poważniejszego psychospołecznego stresu i z 
ostrzejszymi symptomami, remisja objawów występowała 
rzadziej. Biorąc pod uwagę, jakie jest 
prawdopodobieństwo utrzymywania się depresji, jeśli nie 
będzie ona leczona w dzieciństwie, oraz 
prawdopodobieństwo poprawy, jaką może spowodować 
terapia poznawczo-behawioralna (Ciarizio

, 1994), można z 

przekonaniem zalecić, aby depresyjne dzieci poddawane 
były interwencji psychologicznej (zob. także Rehm i Sharp, 
1996; Rudolph, Hammen i Burge, 1997; Starkiin., 1996).

Podsumowanie

Dzieci mogą doświadczać depresji i faktycznie na nią 
chorują. Z wiekiem stwierdza się, że na zaburzenie to 
cierpi więcej dziewcząt i kobiet. Jeśli dzieci z 
depresją nie będą leczone, istnieje poważne ryzyko, 
że będą cierpiały na to zaburzenie w dorosłości. Do 
występowania zaburzenia depresyjnego w 
dzieciństwie przyczynia się wpływ rodziny, uczenie 
się, błędne przetwarzanie informacji oraz 
predyspozycje biologiczne. Chociaż liczba badań na 
temat skutków stosowania leczenia 
farmakologicznego jest niewielka, ich wyniki nie 
potwierdzają jednoznacznie skuteczności 
stosowania leków. Stwierdzono, że procedury 
poznawczo-

behawioralne pomagają w zmniejszaniu 

depresji.