I

Starożytny Egipt

1) Korespondencja el-amarneńska

a) Ogólny opis korespondencji el-amarneńskiej

ponad 300 dokumentów znalezionych w okolicach Amarny
sporządzonych na glinianych tabliczkach
pismem klinowym
w języku babilońskim

b) dokumenty korespondencji el-amarneńskiej

omówienie ogólne

listy od książąt syryjskich i palestyńskich
prośby o posiłki wojskowe, subwencje, a przede wszystkim złoto
wzajemne donosy

korespondencja Kadeszmana-Harbe i Amenhotepa III

prośba o rękę babilońskiej królewny
pretensje o kiepski los siostry
zamiana żona za żonę
prośba o dary

traktat Ramzes II - Hattusilis III

okoliczności podpisania traktatu

30 lat działań wojennych
równowaga sił
niemożność osiągnięcia zwycięstwa przez którąkolwiek ze stron

wygląd budowa i postanowienia traktatu

traktat został wyryty na srebrnych tablicach opatrzonych wizerunkami
bogów i egipską pieczęcią państwową
spisany po babilońsku
składa się z trzech części:

preambuły
opis dotychczasowych stosunków między państwami

opis przyszłych relacji

artykułów właściwych

wzajemna pomoc wojskowa w wypadkach agresji zewnętrznej
wzajemna pomoc w utrzymaniu podporządkowanych państewek
w Syrii i Palestynie
układ o wydawaniu zbiegów

gwarancji dotrzymania postanowień

przysięgi dochowania układu
klątwy jakie spadną na łamiącego układ

wydarzenia towarzyszące traktatowi

wymiana korespondencji królowych
małżeństwo Ramzesa i córki Hattusilisa (pierwsze potwierdzone
spotkanie na szczycie)

II

Starożytna Asyria

1) prowincja Babilonu

a) nota protestacyjna Babilonu skierowana do faraona:

protest przeciw przyjęciu ambasadora Asyrii
prośba o nie nawiązywanie stosunków
przesłanie darów dla faraona

2) u szczytu potęgi

a) konflikt Asurbanipala z młodszym bratem Szamasz-szum-unkiem:

1

orędzie do mieszkańców Babilonu

zapewnienie o dobrym zdrowiu
zarzut kłamstwa postawiony bratu
słuchanie brata grzechem wobec bogów
zapowiedź uniknięcia kary

orędzie do mieszkańców Nippuru

opis zniszczonego kraju
prośba o schwytanie buntowników
oferta nagrody za schwytanie brata

list posła Elamu

tytułuje siebie jako niewolnika króla królów
opis sytuacji wewnętrznej
prośba o pismo Asurbanipala w sprawie schwytania zbiegłego króla

III

Starożytne Indie

1) prawa Manu

a) cel dyplomacji – zapobieganie wojnie utrzymanie pokoju
b) problemy rozstrzygane w negocjacjach (kompromis)
c) użycie siły w ostateczności
d) staranny dobór posłów i wymienienie ich cech

2) nauki Kautilii

a) źródłem życia bogactwo kraju (potencjał ekonomiczny)
b) podatki nie mogą prowadzić do zubożenia poddanych
c) 6 rodzajów policji + policja polityczna
d) staranna edukacja książąt
e) sąsiad jest naturalnym wrogiem, a jego sąsiad naszym sojusznikiem
f) wszystkie sposoby osiągania celów dozwolone
g) 6 stanów relacji między państwami

pokój i sojusz
neutralność
wojna
przygotowania do wojny
poszukiwanie sojuszników
wojna z jednym rokowania z drugim

IV

Starożytne Chiny

1) koalicja z VI w p.n.e.

a) zawarta między poszczególnymi księstwami (wangami)
b) przeciw plemionom „Hun-nu” (Hunowie)
c) rozstrzyganie sporów w koalicji bez użycia siły
d) o wyniku sporów rozstrzyga quasi sąd rozjemczy

2) misja Czang Ciena

a) wysłana przez cesarza Wu-Ti
b) cel misji – przymierze przeciw Hunom
c) przebieg misji:

aresztowanie (przez Hunów)
10 lat pobytu (nawet założył rodzinę)
ucieczka i działalność na zachodzie (próby zjednoczenia królestw grecko-
baktryjskich)
plony misji (rozbicie Hunów)

3) misja Pan Czao

a) cel misji – Ta-Cin (Cesarstwo Rzymskie)

2

b) przebieg misji:

dotarcie do Party
celowe skierowanie misji w stronę Zatoki Perskiej

V

Starożytna Grecja

1) Proksenia i prokseni

a) proksenia - prawo gościnności i opieki nadane przez Zeusa i sankcjonowane przez

niego

b) zadania proksena

funkcja ambasadora

reprezentować inne miasto przed organami miasta przyjmującego
reprezentacja w sprawach sądowych
prowadzenie negocjacji
zadanie powiadamiania miasta wysyłającego o sprawach spornych
opiekun delegacji miasta wysyłającego

opieka konsularna

opieka nad obywatelami miasta wysyłającego
pomoc prawna obywatelom miasta wysyłającego
pomoc w sprawach handlowych

c) kto może zostać proksenem

posiada obywatelstwo
zamożny
znany
znajomość praw i funkcjonowania miasta

d) wynagrodzenie proksenów

funkcja honorowa - brak wynagrodzenia w mieście wysyłającym, może otrzymać
rekompensatę w mieście przyjmującym:

zaszczyty i tytuły
przychylność w prowadzonych interesach
w sprawach sądowych traktowanie jak obywatela miasta przyjmującego
nadania ziemi
czasem pieniądze

2) amfiktionie

a) amfiktionia – od gr. „amphictiones” (mieszkający wokół) grupa miast położonych w

sąsiedztwie świątyni działających razem w celu zapewnienia jej bezpieczeństwa i
wspólnego celebrowania uroczystości religijnych

b) najbardziej znane to:

delficka przy świątyni Apollina w Delfach
termopilska przy świątyni Demeter w Termopilach

c) połączyły się tworząc amfiktionię delficko-termopilską
d) władze amfiktionii

na czele zgromadzenie ogólne przedstawicieli
zarządzaniem codziennym zajmują się hieromnemonowie (organizacja
uroczystości, ogłaszali „boski pokój” i „święte wojny”)

e) zasady których trzeba przestrzegać

nie burzyć miast amfiktionii
nie odcinać wody
wspieranie miast amfiktionii walczących z wrogami amfiktionii
powstrzymanie się od wspierania miasta członka, które wystąpiłoby przeciw
amfiktionii
przestrzeganie „boskiego pokoju” i „świętej wojny”

3

3) symachie

a) symachia -związek miast-państw skupionych w celach obronnych lub zaczepno-

obronnych wymierzonym przeciwko wspólnym wrogom

b) najbardziej znane

Związek Morski (Delijski)

władze - Zgromadzenie Ogólne (każde miasto po jednym głosie, uchwały
zapadały większością głosów)
hegemon – Ateny
wspólny skarb na wyspie Delos
wróg – miasta kontynentu i wysp

Związek Peloponeski

władze - Zgromadzenie Ogólne (każde miasto po jednym głosie, uchwały
zapadały większością głosów)
hegemon – Sparta
wróg - Persja

Związek Etolski i Związek Achajski

władze – Rada Związkowa (każde miasto po jednym głosie, uchwały
zapadały większością głosów), wspólni wodzowie armii – strategowie,
wspólni zarządcy polityczni - gramateosi
hegemon – brak
charakter wyłącznie obronny

4) misja Temistoklesa

a) cel misji spór wokół odbudowy murów obronnych Aten
b) przebieg:

polecenie budowy murów
opóźnianie poprzez wymówki (choroba, brak pełnomocnictw)
reakcja na wiadomość o budowie murów
zakończenie poselstwa

5) regulacje określające stosunki państw w okresie hellenistycznym

a) oparte o normy zwyczajowe:

zakaz napaści na inny kraj bez uprzedniego wypowiedzenia wojny
konieczność uzasadnienia takiego wypowiedzenia
spory terytorialne rozstrzygane przez arbitraż i misje rozjemcze
zakaz użycia zatrutych broni
obowiązek zwrotu jeńców

b) etykieta obowiązująca posłów:

nie wolno przerywać rozmówcy
zawsze zachować spokój
ukrywać uczucia
powstrzymać się od ironii
zachować skromność w jedzeniu i piciu

VI

Starożytny Rzym

1) ius hospiti

a) ius hospiti – przejęte z Grecji święte prawo gościnności

2) kolegium fecjałów

a) definicje

kolegium fecjałów – 20 kapłanów najwyższego boga Rzymu – Jowisza,
noszących wełniane szaty i takież przepaski na głowach
fecjał – jeden z kapłanów Jowisza, aby nim zostać należało wykazać się
obywatelstwem oraz przynależnością do rodu zasiadającego w Senacie,

4

sprawował swoją funkcję dożywotnio
pater patratus – przewodniczący kolegium fecjałów wybierany spośród nich,
odznaką jego funkcji były laska i krzemień

b) zadania kolegium fecjałów

negocjowanie traktatów
opieka nad archiwum dokumentów dyplomatycznych
wypowiadanie wojny

uczestnicy misji - pater patratus i drugi fecjał z kępką trawy kapitolińskiej
przebieg:

udawali się nad granicę i tam zależnie od sytuacji podejmowali decyzję
co robić dalej

gdy udało się wynegocjować pokój to podejmowano procedurę jego
ogłoszenia
gdy brak odpowiedzi lub odpowiedź negatywna wracano do Rzymu i
czekano 33 dni, następnie pater patratus powracał nad granicę i
przerzucał przez nią zakrwawioną dzidę i na teren wroga wkraczały
legiony

zawieranie pokoju

ceremonia odbywała się w świątyni Jowisza w obecności najwyższych władz
i poselstwa państwa zawierającego pokój
polegała na:

odczytywaniu przez pater patratusa tekstu układu pokojowego
złożeniu ofiary z byka przy uśmiercaniu którego pater patratus
wypowiadał odpowiednią formułę

3) rekuperatorzy

a) recuperatores - wybieralni sędziowie zajmujący się rozstrzyganiem sporów

pomiędzy obywatelami Rzymu a obywatelami innych państw, obradowali w
składach od 3 do 5 osób w okresie cesarskim rozszerzono zakres ich zadań

4) zwierzchnictwo nad polityką zagraniczną

a) w okresie królewskim

suweren – król
wykonawca decyzji formalny - kolegium fecjałów
wykonawca decyzji rzeczywisty – kolegium fecjałów

b) w okresie republiki

suweren – Senat
wykonawca decyzji formalny - kolegium fecjałów
wykonawca decyzji rzeczywisty – ciała mianowane przez Senat

c) w okresie cesarskim

suweren – cesarz
wykonawca decyzji formalny - kolegium fecjałów
wykonawca decyzji rzeczywisty – ciała mianowane przez cesarza

5) senatus consultum

a) Senatus Consultum – uchwała senatu określająca zasady i sposób wyboru posłów

(wybiera konsul lub pretor)

b) (UWAGA w książce Frelka błędna definicja)

6) misje dyplomatyczne rzymian

a) liczebność misji - od 2 do 10 osób personelu dyplomatycznego
b) na czele misji princeps legationis (oznaka funkcji - złoty pierścień)
c) przywileje misji:

viaticum (diety na drogę poza państwem)

5

prawo noclegu i wyżywienia
eskorta

7) przyjmowanie poselstw obcych

a) podział poselstw zależnie od relacji z innymi państwami:

poselstwa państw wrogich

zakwaterowanie – villa publica na Polu Marsowym obok świątyni Bellony
audiencje - tylko 2 na niskim szczeblu
wejście za mury miasta – niemożliwe
udział w uroczystościach – brak
tylko wręczają dary, sami nie otrzymują

poselstwa państw przyjaznych

zakwaterowanie – specjalna dom obok kurii
audiencje – wiele kwestor, senatorowie
wejście za mury miasta – możliwe
udział w uroczystościach – wszystkich
podarunki od suwerena

8) dyplomacja wewnętrzna

a) dyplomacja wewnętrzna - wynikająca ze złożoności wewnętrznej imperium

rzymskiego forma relacji między podmiotami prawnymi a centrum umożliwiająca
wysyłanie do cesarza delegacji posiadających status poselstwa

b) podmioty uprawnione do uprawiania dyplomacji wewnętrznej

państwa podbite (prowincje)
miasta o specyficznym statusie
gminy religijne

c) próby ograniczania

ograniczono ilość członków misji
o przyjmowaniu poselstw decyduje prefekt
odebrano prawo wysyłania misji wspólnotom religijnym i niektórym miastom
nakazano finansowanie misji przez podmiot wysyłający

VII Frankowie

1) Nauki Kasjodora

a) Kasjodor – rzymski patrycjusz dyplomata pełniący u króla Ostrogotów (Teodoryka)

funkcję doradcy

b) nauki Kasjodora:

orędownik pokoju
środkiem utrzymania pokoju - układy między państwami
złamanie układu przez jedną stronę zwalnia drugą z konieczności jego
przestrzegania
zwolennik koligacji między monarchami
podkreślał zalety negocjacji i korzystania z usług państw trzecich
wskazywał warunki udzielenia azylu
zalecał staranny dobór posłów

2) Lex Salica

a) ochrona nietykalności posłów poprzez karę 1800 solidów za zabójstwo posła
b) kara za brak gościnności – obowiązek zapewnienia darmowych kwater i wyżywienia

w podróży

VIII Bizancjum

1) metody prowadzenia polityki zagranicznej

a) przekupstwa
b) branie zakładników

6

c) zbieranie informacji
d) ingerencja zbrojna w sprawy sąsiadów
e) blokada polityczna i ekonomiczna
f) krzewienie chrześcijaństwa

2) dyplomacja Justyniana

a) specyficzna rola małżonki cesarza – Teodory

prowadziła szeroką korespondencję z innymi władcami
wysyłała i przyjmowała własne poselstwa
zajmowała się sprawami, których cesarz nie mógł się zająć

3) Urząd Spraw Zagranicznych

a) na czele pierwszy minister – magister officiorum
b) zatrudniał urzędników specjalistów od poszczególnych regionów i tłumaczy,

posiadał osobny oddział zajmujący się misjami swoimi i obcymi

4) przyjmowanie misji obcych

a) na granicy spotkanie z agentami i eskortą
b) droga przez najdziksze i najbardziej nieprzebyte terytoria
c) na każdym terytorium urzędnicy lokalni dbają o warunki życia
d) w stolicy zakwaterowanie w miejscu odosobnienia
e) 2 audiencje:

pierwsza – przedstawienie sprawy wręczenie podarków
druga – przedstawienie gotowych rozwiązań

IX

Arabowie

1) uprawnienia władz w zakresie polityki zagranicznej

a) główny decydent – kalif
b) ministerstwo korespondencji państwowej – (jeden z dywanów) zajmujący się

archiwizowaniem i przygotowywaniem korespondencji państwa, na jego czele stał
wielki wezyr

2) skład i dokumenty poselstwa

a) skład – 2 przedstawicieli dyplomatycznych ( jeden pochodzący z arystokracji, drugi

uczony mułła)

b) pisma poselstwa:

do władcy obcego (list uwierzytelniający zaczynające się cytatem z Koranu,
instrukcja wyjaśniająca sprawę z, która posłują)
dla posłów (instrukcja dla posła przedstawiająca sposób prowadzenia negocjacji
oraz możliwości ustępstw, lista podarków z zapisem co kiedy i komu należy
wręczyć)

X

Ruch krucjatowy

1) apel Urabana II

a) opis sytuacji:

Turcy opanowali ziemie święte
Jerozolima zajęta
potrzeba pomocy Bizancjum

b) zachęty:

wojna sprawiedliwa a nie wybijanie się w Europie
odpuszczenie grzechów poległym
korzyści materialne na nowych ziemiach
nie wolno zwlekać

2) odpowiedź synodu na apel Urbana II

a) dosłowna - „Bóg tak chce”
b) praktyczna – uchwała o darowaniu doczesnych kar, kościelnej opiece nad rodzinami

7

i mieniem

3) uczestnicy krucjat (grupy społeczne)

a) książęta (Henryk Sandomierski, Rajmund z Tuluzy)
b) rycerstwo
c) biedota

4) I Krucjata (1096-1099)

a) uczestnicy: Frankowie, Normanowie, Prowansalczycy;
b) efekty:

odzyskanie grobu Chrystusa
utworzenie nowych księstw chrześcijańskich: (Małej Armenii, Edessy, Antiochii,
Trypolisu, Jerozolimskiego)
odzyskanie Cypru

5) II Krucjata (1147-1149)

a) przyczyna - utrata księstwa Edessy
b) uczestnicy – Ludwig VII, Konrad III
c) przebieg - uderzenie na neutralny Damaszek, nieudana próba oblężenia, przegrana z

nadchodząca odsieczą wojsk muzułmańskich, bezładna ucieczka

6) III Krucjata (1189-1192)

a) przyczyna – klęska pod Hittin, zdobycie Jerozolimy przez Saladyna
b) uczestnicy – Fryderyk Rudobrody Barbarossa, Filip II, Ryszard Lwie Serce
c) interesy władców:

Barbarossa rozszerzyć panowanie utworzyć nowe cesarstwo
Filip kontrolować ruchy anglików, odzyskać terytorium we Francji
Ryszard zdobyć nowe ziemie i bogactwa

d) przebieg:

Niemcy - próba sił pod Konstantynopolem (sojusz Cesarza Bizantyjskiego z
Egiptem) walki w Palestynie, śmierć przywódcy
Francja i Anglia – walki na Sycylii (brak wsparcia wojsk angielskich w
walkach), podbój przez Ryszarda Cypru (ówczesnej prowincji Bizancjum) walki
w Palestynie zakończone rozejmem, „gościna” Ryszarda w Niemczech

7) IV Krucjata (1202-1204)

a) przyczyny: porażka poprzednich wypraw, chęć uderzenia w najsłabszy punkt – Egipt
b) główny rozgrywający – doża wenecki Enrico Dandolo (interesy Wenecji w Egipcie,

na Bałkanach i konflikt z Konstantynopolem)

c) przebieg:

pakt dotyczący zapłaty za transport (zdobycie Zadaru)
obietnica Aleksego Angelosa (zapłata długów u Wenecjan)
niedotrzymanie obietnic i zdobycie Bizancjum

XI

Stosunki międzynarodowe państw Włoskich

1) specyfika polityki Florencji

a) postawienie na wybitne osobowości
b) na synodzie w 1300 roku papież określił dyplomatów florenckich piątym żywiołem
c) najbardziej znani florenccy dyplomaci:

Dante
Petrarka
Boccaccio
Machiawelli

2) specyfika polityki Wenecji

a) postawienie na system
b) zarządzanie polityka zagraniczną

8

w Wenecji o strategii decyduje rada miasta – Signioria
o polityce bieżącej decydują dożowie
w koloniach na czele baiulus

c) aparat zbierania informacji

kto zbierał informacje:

kobiety (małżonki i prostytutki)
zakonnicy
lekarze
„oddani przyjaciele”
exploratores
banki

Oficjalne dokumenty:

co tygodniowe szyfrowane raporty posłów
relazioni (15 dni po powrocie)

d) przetwarzanie informacji

księgi do zapisywania układów:
XII wiek:

Patti,
Libri Commemoriali

XIV wiek:

Liber Albus (wschód),
Liber Blacus (Włochy),
Liber Pactorum (inne układy)

XII Doktryny prowadzenia polityki zagranicznej i stosunków międzynarodowych

1) Niccolo Machiavelli

a) podstawowe założenia

wszyscy ludzie źli, gdy tylko mogą
władca powinien trzymać krótko swoich poddanych

b) hojność i skąpstwo

na tyle hojny, aby jego własne dochody starczyły
władca jest hojny, gdy nie zabiera poddanym
wydatki ze swego – małe, jak rozdawać to najlepiej cudze

c) srogość i łaskawość

przejmuje się zarzutami srogości, bo lepiej powiesić kilku i mieć spokój niż
pozwolić na nieład
książę powinien budzić raczej strach niż miłość (ludzie boja się krzywdzić
budzących strach) i robić to w taki sposób, aby uniknąć nienawiści
karać wyłącznie, gdy jest ku temu przyczyna karami cielesnymi, a nie
finansowymi (ludzie łatwiej wybacza stratę ojca niż ojcowizny)

d) dotrzymywanie wiary

tylko wtedy gdy to wygodne
dwa sposoby prowadzenia walki:

lew – nie boi się występuje otwarcie przeciw wrogom (budzi postrach u
wilków)
lis – gdy boi się wrogów działa skrycie (wie co to sidła)

nie musi mieć obu cech, ale musi się wydawać, że ma obie

e) unikanie pogardy i nienawiści

nieodwołalność wyroków władcy
powinien bać się spisków i zawczasu dążyć do ich rozbicia
karanie przydzielać innym natomiast łaski rozdawać samemu

9

f) bezpieczeństwo

broń

rozdawanie czyni stronnikami
odebranie oznacza brak zaufania

demonstracja siły – czasem warto pozwolić wzrosnąć wrogom, aby potem ich
zmiażdżyć i pokazać to jako lekcję poglądową dla ewentualnych przyszłych
buntowników
twierdze – najlepszą twierdza przychylność ludu

gdy władca boi się ludu – buduje twierdze
gdy władca boi się obcych – nie buduje twierdz, zbroi lud

g) poważanie – jak zdobyć i utrzymać

władca sam stanowi przykład kreśląc i realizując dalekosiężne plany
władca ma zawsze stanowisko (nigdy nie jest neutralny)
władca gdy nie musi nie wchodzi w związki z potężniejszymi do siebie

h) doradcy

znaleźć takich, którzy nie myślą więcej o sobie i nie szukają przede wszystkim
własnej korzyści
odpowiednio ich nagradzać (aby nagroda była tak obfita, ze nie potrzeba im
innych nagród)

i) wystrzeganie się pochlebców

otaczać się ludźmi mądrymi – oni mówią prawdę
zasięgać opinii wtedy, gdy jest ona potrzebna władcy

j) zależność od losu

los jest jak rzeka trzeba wiedzieć gdzie budować wały i tamy, a gdzie pozwolić
jej się rozlać

2) raison d’etat - Richelieu

a) okoliczności powstania

otoczenie Francji przez Habsburgów
koncepcja granic naturalnych – ziemie gdzie mówią po francusku do Francji
koncepcja równowagi politycznej – podstawą pokoju utrzymanie równowagi sił
Wielki Plan – integracja państw europejskich

państwa - 6 monarchii dziedzicznych, 5 monarchii elekcyjnych, 5 republik
władze – Rada (rozstrzyga spory), prezydent (papież), pierwszy minister
( przedstawiciel Francji)

b) cechy raison d’etat

brak wewnętrznych ograniczeń
efekt możliwa zarówno równowaga państw, jak i hegemonia Francji

c) główne założenia

pomyślność państwa uzasadnieniem użycia wszelkich dostępnych środków
zbawienie państwa tu i teraz
odniesienie użytych środków do celów – rachunek ryzyka i korzyści
wojna jedna z metod realizacji celów
religia tylko jako środek osiągania zamierzonych celów
siła - niezbędna i konieczna do przetrwania państwa

d) wprowadzanie w życie zasad raison d’etat przez

reformy gospodarcze Colberta
porządek wewnątrz państwa

edykt łaski wobec Hugenotów (odłam protestantów francuskich):

odebranie twierdz
rozwiązanie organizacji wojskowych

10

cofniecie prawa do zgromadzeń
potwierdzenie prawa do swobody wyznania

wojna Trzydziestoletnia

cele Francji:

wyrwanie Francji z okrążenia
wyczerpanie Habsburgów
niedopuszczenie do powstania nowej potęgi na granicach Francji

etap pierwszy – dyplomatyczny

przymierza z państwami protestanckimi i państwem Osmańskim

etap drugi – wojskowy

w wyniku zagrożenia zawarcia kompromisowego pokoju bez udziału
Francji włączenie się wojsk francuskich po stronie protestantów

3) realpolitik - Bismarck

a) okoliczności powstania

załamanie się systemu Wiedeńskiego (koncert mocarstw)
Wojna Krymska (Austria z Wielka Brytanią przeciw Rosji)

b) cechy realpolitik

cel – zjednoczenie Niemiec
polityka - sztuką samoograniczania

c) główne założenia

siła – podstawą stosunków międzynarodowych tylko najsilniejsze państwa mogą
przetrwać
sojusze – ze wszystkimi tak, aby Prusy były bliższe każdej ze zwaśnionych stron,
niż one same między sobą
osobiste interesy i sympatie – nie ważne, ważny interes państwa
religia i ideologia – tylko jeśli może służyć jako środek do realizacji celów
państwa

d) realizacja realpolitik

włączenie ziem pomiędzy Prusami a Westfalią i Nadrenią
wojna z Danią o Szlezwik i Holsztyn – Austria otrzymała Holsztyn a Prusy
Szlezwik
wojna z Austrią

zapewnienie neutralności Francji
zajęcie Holsztynu i rozbicie wojsk Antyaustriackich pod Sadową
spór z cesarzem o dalsze działania wojenne (Bismarck przekonał cesarza do
powstrzymania się od całkowitego rozbicia wojsk austryjackich, aby potem
zawrzeć sojusz z Austrią)

wojna z Francją

depesza Emska

od Wilhelma I (Prusy) do Napoleona III (Francja)
dotycząca sukcesji (następstwa) na tronie hiszpańskim
pozbawiana przez Bismarcka zwrotów dyplomatycznych i wysłana do
francuskiej prasy

klęska wojsk francuskich pod Sedanem
traktat pokojowy we Frankfurcie (Alzacja i Lotaryngia do Prus + wysoka
kontrybucja)
ogłoszenie powstania Cesarstwa Niemieckiego w sali zwierciadlanej pałacu
w Wersalu

XIII Amerykańskie postrzeganie stosunków międzynarodowych

1) doktryna Monroe’a

11

a) geneza

zasada dwóch hemisfer – wygłoszona przez G. Washingtona, w swoim orędziu
mówił o istnieniu starego i nowego świata i odrębnościach między nimi
projekt Canniga – w liście do ambasadora USA w Londynie proponował
porozumienie dotyczące kolonii hiszpańskich w Ameryce oparte na zasadach:

Hiszpania nie odzyska kolonii
USA nie dąży do przejęcia tych terytoriów
USA nie pozwoli na przejęcie tych terytoriów przez europejskie mocarstwo
w razie próby przejęcia terytoriów USA wspólnie z Wielka Brytanią wystąpią
przeciw takiemu aktowi

b) główne idee

wygłoszona przez J. Monroe’a w 1823 roku jako orędzie do Kongresu
kontynent amerykański nie może być uważany za teren przyszłej kolonizacji
europejskiej
system polityczny mocarstw europejskich jest odmienny od amerykańskiego
i każda próba rozciągnięcia go na zachodnia półkulę będzie uważana za akt
wrogi USA
USA nie będzie mieszać się w sprawy państw europejskich

c) uzupełnienia

James Polk – z obawy przed sprzedażą Jukatanu stwierdził, że żadne terytorium
w hemisferze zachodniej nie może zostać odstąpione państwom europejskim,
nawet za zgoda mieszkańców tego terytorium
Theodor Roosevelt – zastrzegł dla USA prawo interweniowania na półkuli
zachodniej

2) polityka Roosevelta

a) rola USA w świecie – jako cywilizowane mocarstwo ma obowiązek utrzymania

porządku na świecie

b) życie międzynarodowe – ciągła walka o byt, zwyciężą tylko najsilniejsi, słabe

państwa zostaną zjedzone przez silniejszych

c) obrona interesów narodowych – prawo międzynarodowe nie jest efektywne, naród

sam powinien umieć zadbać o własne interesy

d) rozbrojenie – piękna idea, ale nie poparta siłą niemożliwa do zrealizowania
e) sfery wpływów – naturalne dla każdego mocarstwa (państwo powinno potrafić

zadbać o siebie, jeśli nie umie to zostanie podporządkowane - jak Korea przez
Japonię)

f) równowaga sił – jedyny sposób, by zapewnić spokój w danym regionie, USA

powinny w każdym regionie wspierać państwa tak aby zachować równowagę -
przykłady:

uzasadnienie konieczności przystąpienia USA do I Wojny Światowej po stronie
ententy – gdyby wojnę wygrały Niemcy to, przy braku rywala, mogłyby zażądać
kolonii w Ameryce
stosunek do wojny japońsko-rosyjskiej – formalna neutralność, w rzeczywistości
po cichu wspieranie Japonii, po jej zwycięstwie zmiana wspieranej strony
i wsparcie Rosji w rozmowach pokojowych na terenie USA

3) polityka Wilsona

a) misja amerykańskiej polityki zagranicznej – stanowienie dla reszty ludzkości

drogowskazu wolności

b) rozwiązywanie sporów międzynarodowych – tylko metodami pokojowymi
c) doktryna eksportu ideałów – bezpieczeństwo USA nieodłączne do bezpieczeństwa

całego świata

12

d) rozszerzenie Waszyngtonowskiego ostrzeżenia o nieuwikłaniu się w obce sprawy –

dla USA nic, co dotyczy ludzkości, nie może być obojętne ani obce

e) uzasadnienie przystąpienia USA do I Wojny Światowej – celem wojny nowy

i bardziej sprawiedliwy porządek świata, wobec czego USA musi się zaangażować w
jego tworzenie

f) przyczyna I Wojny Światowej – atak Niemiec na międzynarodowy porządek – winny

cesarz i rząd

g) koniec I Wojny Światowej – nie kompromis (jak we wcześniejszych konfliktach) ale

zwycięstwo totalne tworzące nowy ład międzynarodowy

h) idea Ligi Narodów – zamiast rachunku sił konsensus poparty mechanizmem kontroli

XIV Budowa „nowego ładu europejskiego” po wojnach napoleońskich

1) zasady kongresu wiedeńskiego

a) legitymizmu – przywrócenie w Europie porządku sprzed okresu wojen

napoleońskich (czyli z 1792 roku)

b) restytucji monarchii – przywrócenie na tron rodów panujących przed okresem wojen

napoleońskich

2) Regulamin Rang

a) cel – zapobieżenie kłopotom wynikającym z powodu pretensji odnośnie

pierwszeństwa pomiędzy przedstawicielami dyplomatycznymi monarchii
europejskich

b) rangi przedstawicieli dyplomatycznych:

ambasadorowie i nuncjusze
posłowie
charge d’affairs

c) dziekan korpusu – przedstawiciel państwa, który najwcześniej notyfikował swoje

przybycie, natomiast w państwach katolickich przedstawiciel papieża

3) Czwórprzymierze

a) w skład wchodziły:

Anglia
Rosja
Austria
Prusy

b) cel - zapobieżenie możliwości ponownego wywołania wojny przez Francję

4) Święte Przymierze

a) skład:

Rosja
Austria
Prusy

b) cel – oparcie wzajemnych relacji na prawach religijnych, ochrona monarchii

absolutnych przed buntami i rewolucjami oraz wspólne ich tłumienie, ochrona
porządku w Europie Środkowej

XV Rywalizacja mocarstw na Dalekim i Bliskim Wschodzie

1) umowy subsydialne – umowy zawierane przez Brytyjczyków z władcami państw w Azji

południowej zawierały:
a) zrzeczenie się prawa wojny i samodzielnej polityki zagranicznej
b) przekazanie Brytyjczykom zwierzchnictwa nad własną armią i utrzymanie

z własnych środków sił brytyjskich w państwach podpisujących umowę

c) sfinansowanie daniny i pensji urzędników brytyjskich w państwach podpisujących

umowę

2) Wietnam

13

a) traktat w Wersalu (1787 r.) - przyznawał Francji uprawnienia handlowe handlowe,

ale zobowiązywał ja do udzielenia pomocy wojskowej w wojnach Wietnamu
z sąsiadami

b) interwencja francusko-hiszpańska

przyczyna – utrudnianie działalności misji katolickich oraz morderstwo biskupa
Jose Marii Diaza
efekt opanowanie południowej części kraju

c) traktat sajgoński – (1862 r.) - przyznanie Francji podbitych przez nią trzech

prowincji wraz z Sajgonem, gwarancja swobody wyznania, kontrybucja, zakaz
przekazania obcemu państwu jakiejkolwiek części terytorium Wietnamu

3) Kambodża

a) traktat z Udong – (1863 r.) - uczynienie z Kambodży protektoratu Francji

4) Chiny

a) sprawa handlu opium

próba ograniczenia, przez cesarza, handlu z obcymi – (w 1757 r.) - udostępnienie
do handlu jedynie portu w Kantonie i utworzenie gildii, nazwanej Ko-Hong,
upoważnionej do takiego handlu
wprowadzenie przez cesarza zakazu handlu opium
konfiskata brytyjskiego opium przez komisarza Lin Tse-sii
Traktat Nankiński:

dopuszczenie handlu w 5 miastach
przekazanie Brytyjczykom Hongkongu
rozwiązanie instytucji Ko-Hongu
ustalenie jasnych ceł
odszkodowanie za zniszczone opium i koszty działań wojennych

ostateczna legalizacja handlu opium – rozmowy Szanghajskie

5) Japonia

a) misja Perrego

przedstawienie propozycji zawarcia traktatu handlowego i wycofanie się do USA
powrót po pół roku z flotą liczącą 250 dział i listem prezydenta wyrażającym
życzenie ustanowienia stosunków dyplomatycznych oraz zawarcia układu
handlowego
przestawienie ultimatum otwarcia ognia, jeśli nie zostaną podjęte rozmowy
rozmowy poprzedzone opisem zwycięskiej wojny USA z Meksykiem i groźbą,
że odmowa zawarcia traktatu ściągnie na Japonię taką samą klęskę jak na
Meksyk wojna z USA
traktat w Kanagawie:

otwarcie portów
prawo poruszania się i zamieszkania w niektórych rejonach obywateli USA
pomoc w razie uszkodzenia lub rozbicia statków amerykańskich
klauzula najwyższego uprzywilejowania

XVI Półkula zachodnia na przełomie XIX i XX wieku

1) Panamerykanizm

a) I konferencja państw amerykańskich w Waszyngtonie - powołanie Międzynarodowej

Unii Republik Amerykańskich

b) II konferencja w Meksyku – 16 państw przystąpiło do konwencji haskiej dotyczącej

pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, 15 państw przystąpiło do
konwencji dotyczącej praw cudzoziemców

c) III konferencja w Rio de Janeiro – powołanie Międzynarodowej Komisji Prawniczej
d) IV konferencja w Buenos Aires – zmiana nazwy na Unia Republik Amerykańskich

14

2) Wojna USA z Hiszpanią

a) przyczyny wojny

pośrednie – słabość ekonomiczna Hiszpanii oraz kluczowe dla USA położenie jej
kolonii (Kuba, Filipiny)
bezpośrednia eksplozja na USS Maine (pretekst nie wiadomo czy zawiniona
przez Hiszpanów)

b) teatry wojny

działania morskie wokół Kuby (blokada morska)
inwazja milicji stanowych i walki lądowe na Kubie
działania morskie na Filipinach (blokada Manilii)
walki lądowe na Filipinach

c) traktat w Paryżu

tymczasowa okupacja Kuby przez USA
Puerto Rico i Guam dla USA
Filipiny sprzedane USA za 20 mln $

d) efekty wojny

powstanie konstytucji Kuby
plan Pratta (senator USA):

Kuba bez zgody USA nie może zawierać traktatów z innymi państwami i
zadłużać się powyżej dochodów
Kuba wydzierżawi USA teren na bazę wojsk USA
USA ma prawo ingerencji w sprawy wewnętrzne Kuby

wycofanie wojsk USA z Kuby (poza bazą w Guantanamo)

3) Sprawa Kanału Panamskiego

Układ Hay - Banau Varilla

utrzymanie niepodległości Panamy (wcześniej oderwała się od Kolumbii)
prawo kontroli przez USA 10 milowej strefy morskiej
kontrola przez USA nad gruntami niezbędnymi dla ochrony Kanału
wojska USA mają utrzymać porządek w miastach Colon i Panama
USA wypłaci Panamie środki finansowe jako rekompensatę za powyższe
ustępstwa

4) Dominikana

a) próba przerwania spłaty długu Dominikany wobec USA i państw Europy (spłacany

on był poprzez rekwirowanie dochodów z komór celnych i te dochody chciał
odzyskać rząd Dominikany)

b) przejęcie przez USA, w drodze umowy, dochodów z komór celnych (55% dochodów

miało zostać przeznaczone na spłatę długów a 45% wracać do Dominikany)

XVII Pierwsza Wojna Światowa

1) wymagania Austro-Węgier wobec Serbii nota dyplomatyczna z lipca 1914

a) potępienie propagandy i konfiskata publikacji skierowanych przeciw Austro-

Węgrom

b) rozwiązać stowarzyszenie Narodna Odbrona
c) usunąć z oficjalnej propagandy i nauczania akcenty wrogie Austro-Węgrom
d) usunąć z armii ludzi wrogich Austro-Węgrom
e) wspólne prowadzenie działań sądowych przeciw ludziom wrogim Austro-Węgrom
f) uszczelnienie granicy
g) wprowadzenie zakazu wypowiedzi wrogich Austro-Węgrom

2) Dwanaście punktów Wilsona

najważniejsze z nich dotyczą:

15

a) jawność dyplomacji
b) wolność żeglugi
c) wolność handlu (zniesienie o ile to możliwe zapór ograniczających go)
d) ograniczenie zbrojeń
e) podział kolonii z zachowaniem równości rządów kolonialnych i społeczności

lokalnych

f) postanowienia terytorialne dotyczące konkretnych państw
g) utworzenie organizacji powszechnej gwarantującej wszystkim państwom pokój

i bezpieczeństwo

3) Konferencja Wersalska

kategorie państw:

walczące o zainteresowaniach globalnych – brały udział we wszystkich
posiedzeniach
walczące o interesach partykularnych – dopuszczone do posiedzeń, które
państwa pierwszej kategorii uznają za właściwe
państwa, które zerwały stosunki z Niemcami – jak wyżej
neutralne – jak wyżej
Niemcy i ich sojusznicy – nie brały udziału w konferencji jedynie otrzymały
projekt traktatów, który musiały zaakceptować

16