1
Wyci
ą
gi
Extracta
Definicja wg. FP VI
Wyci
ą
gi – s
ą
preparatami o okre
ś
lonej
zawarto
ś
ci substancji czynnych,
otrzymywanymi przez wytrawianie
rozdrobnionych surowców ro
ś
linnych:
etanolem 95
o
, wod
ą
, ich mieszaninami lub
innym okre
ś
lonym w monografii
szczegółowej rozpuszczalnikiem, metod
ą
perkolacji lub innymi metodami
pozwalaj
ą
cymi na otrzymanie preparatu
odpowiadaj
ą
cego wymogom
farmakopealnym.
Do wytrawiania stosuje si
ę
, o ile nie podano inaczej w
monografii szczegółowej, surowce rozdrobnione i
przesiane przez odpowiednie sita:
li
ś
cie, zioła, kwiaty
- sito 5,6 mm
korzenie i kora
- sito 3,15 mm
owoce, nasiona, surowce szczególnie
twarde
- sito 1,6 mm
Podział wyci
ą
gów
wyci
ą
gi płynne (Extracta fluida)
wyci
ą
gi g
ę
ste (Extracta spissa)
wyci
ą
gi suche (Extracta sicca)
2
wyci
ą
gi płynne (Extracta fluida)
przygotowuje si
ę
przez wytrawianie surowca
mieszanin
ą
etanolu 760 g/l i wody tak, aby z 1,0
cz
ęś
ci surowca uzyska
ć
1,0 cz
ęść
wyci
ą
gu
wytrawianie odbywa si
ę
zwykle przez perkolacj
ę
w dwu etapach:
w pierwszym etapie zbiera si
ę
płyn wyci
ą
gowy w
ilo
ś
ci 85% masy wytrawianego surowca i pozostawia,
w drugim etapie do oddzielnego naczynia zbiera si
ę
płyn wyci
ą
gowy uzyskany z wytrawiania surowca
dalszymi obj
ę
to
ś
ciami rozpuszczalnika
płyn wyci
ą
gowy uzyskany w drugim etapie
perkolacji
zag
ę
szcza
si
ę
odparowuj
ą
c
rozpuszczalnik w warunkach zabezpieczaj
ą
cych
przed rozkładem substancji czynnych do takiej
ilo
ś
ci, która po zmieszaniu z pierwsz
ą
cz
ęś
ci
ą
perkolatu da obj
ę
to
ść
wyci
ą
gu równ
ą
masie
wytrawianego surowca
płyn pozostawia si
ę
na trzy dni w temperaturze
nie wy
ż
szej ni
ż
15ºC i s
ą
czy
wyci
ą
g płynny mo
ż
na te
ż
uzyska
ć
z wyci
ą
gu
suchego lub g
ę
stego przez ich rozpuszczenie
w odpowiednim rozpuszczalniku
w wyci
ą
gach płynnych, o ile nie podano inaczej
w monografii szczegółowej, nale
ż
y oznacza
ć
:
g
ę
sto
ść
zawarto
ść
etanolu
to
ż
samo
ść
– według monografii szczegółowej
such
ą
pozostało
ść
zanieczyszczenie metalami ci
ęż
kimi
zawarto
ść
substancji
czynnych –
według
monografii szczegółowej
wyci
ą
gi
przechowuje
si
ę
w
szczelnie
zamkni
ę
tych
naczyniach,
w
temperaturze
pokojowej, chroni
ć
od
ś
wiatła
wyci
ą
gi g
ę
ste (Extracta spissa)
s
ą
to przewa
ż
nie preparaty wodne, w których
rozpuszczalnik odparowano do uzyskania masy
o konsystencji plastycznej
zawarto
ść
wody w preparatach nie mo
ż
e
przekracza
ć
30%
wyci
ą
gi g
ę
ste s
ą
lepkie, maziste, ciemne, w
cienkich warstwach prze
ś
wiecaj
ą
ce, nie mog
ą
zawiera
ć
cz
ęś
ci stałych
powinny rozpuszcza
ć
si
ę
w zastosowanym do
ich przygotowania rozpuszczalniku
3
wyci
ą
gi g
ę
ste s
ą
preparatami nietrwałymi i
posiadaj
ą
cymi szereg niedogodno
ś
ci
trudne w odwa
ż
aniu
szybko wysychaj
ą
wykazuj
ą
tendencj
ę
do ple
ś
nienia
najcz
ęś
ciej
stanowi
ą
one
półprodukt
do
szybkiego dalszego przerobu na tabletki lub
granulaty – na skal
ę
przemysłow
ą
w wyci
ą
gach g
ę
stych, o ile nie podano inaczej
w monografii szczegółowej, nale
ż
y oznacza
ć
:
to
ż
samo
ść
– według monografii szczegółowej
zanieczyszczenia metalami ci
ęż
kimi
zawarto
ść
substancji
czynnych –
według
monografii szczegółowej
wyci
ą
gi suche (Extracta sicca)
uzyskuje
si
ę
je
po
całkowitym
odparowaniu
rozpuszczalnika u
ż
ytego do wytrawiania surowca i
sproszkowaniu pozostało
ś
ci
rozpuszczalnik usuwa si
ę
najcz
ęś
ciej przez destylacj
ę
pró
ż
niow
ą
lub suszenie rozpyłowe
o ile nie podano inaczej w monografii szczegółowej nie
powinny zawiera
ć
wi
ę
cej ni
ż
5% wilgoci
dla uzyskania w preparacie przewidzianych w monografii
szczegółowej zawarto
ś
ci substancji czynnych doda
ć
mo
ż
na odpowiednich ilo
ś
ci oboj
ę
tnych substancji
rozcie
ń
czaj
ą
cych: skrobi, laktozy itp.
w wyci
ą
gach suchych, o ile nie podano inaczej
w monografii szczegółowej nale
ż
y oznaczy
ć
:
to
ż
samo
ść
– według monografii szczegółowej
popiół
zanieczyszczenie metalami ci
ęż
kimi
strat
ę
po suszeniu
zawarto
ść
substancji
czynnych –
według
monografii szczegółowej
4
Przykłady wyci
ą
gów
stosowanych w technologii
postaci leków
Extractum Belladonnae fluidum
(z korzeni pokrzyku) – tabula „B”
powinien zawiera
ć
nie mniej ni
ż
0,35% i nie wi
ę
cej ni
ż
0,4% alkaloidów obliczonych jako atropina
siła działania:
10 × wi
ę
ksza ni
ż
nalewki
4 × mniejsza ni
ż
wyci
ą
gu suchego
działanie: spazmolityczne
Extractum Thymi fluidum
(z ziela tymianku)
zawiera: olejki eteryczne, garbniki, saponiny, glikozydy
flawonoidowe,
zastosowanie: do przygotowywania syropu
tymiankowego i innych preparatów
Extractum Polygonii hydropiperis fluidum
(z ziela rdestu ostrogorzkiego)
preparat o działaniu przeciwkrwotocznym
Extractum Strychni siccum
(z nasion kulczyby) – tabula „B”
działa pobudzaj
ą
co na o
ś
rodkowy układ nerwowy
Extractum Colae fluidum
(z zarodków Cola)
zawarto
ść
: nie mniej ni
ż
1,2% kofeiny i teobrominy
działa pobudzaj
ą
co na OUN – analeptycznie składnik
preparatu Cardiol C
Extractum Colae siccum
(z zarodków Cola)
działa pobudzaj
ą
co na o
ś
rodkowy układ nerwowy
Extractum Rhei siccum
(z korzeni rzewienia)
działanie przeczyszczaj
ą
ce
5
Extractum Aurantii amari fluidum
(z owocni pomara
ń
czy gorzkiej)
działa pobudzaj
ą
co na wydzielanie soków
ż
oł
ą
dkowych
Extractum Cinchonae fluidum
(z kory chinowej)
działa ogólnie wzmacniaj
ą
co i pobudzaj
ą
co łaknienie
Extractum Opii siccum
(z opium) – tabula „N”
działanie: przeciwbólowe
Extractum Belladonnae siccum
(z li
ś
ci lub korzeni pokrzyku) – tabula „B”
zawarto
ść
: nie mniej ni
ż
1,4 % i nie wi
ę
cej ni
ż
1,6%
alkaloidów obliczonych jako atropina
uwaga!
wyci
ą
g ten niecałkowicie rozpuszcza si
ę
w wodzie, dlatego do
przygotowywania płynnych postaci leków nale
ż
y stosowa
ć
Extractum Belladonnae fluidum w ilo
ś
ci 4 × wi
ę
kszej,
w aptece preparat przechowuje si
ę
w formie tryturacji z
cukrem mlecznym w stosunku 1:1, zapobiega to silnemu
pochłanianiu wody z powietrza i zbrylaniu wyci
ą
gu, a ponadto
ułatwia odwa
ż
anie niewielkich ilo
ś
ci preparatu,
rozcierka taka musi by
ć
zawsze odpowiednio oznakowana
działanie: spazmolityczne
Extractum Glycyrrhizae siccum
(lukrecjowy)
wyci
ą
g lukrecjowy jest bardzo dobrze rozpuszczalny w
wodzie, ma bardzo słodki smak
zastosowanie:
jako
ś
rodek o działaniu silnie wykrztu
ś
nym wynikaj
ą
cym
z obecno
ś
ci glicyryzyny (składnik Mixt. Solvens),
działa spazmolitycznie ze wzgl
ę
du na obecno
ść
izolikwirtygeniny – podobnie do papaweryny, ale o
połow
ę
słabiej,
przeciwzapalne w chorobie wrzodowej
ż
oł
ą
dka i
dwunastnicy (w prep. Gastro)
Extractum Gentianae spissum
(goryczkowy)
jedyny preparat z tej grupy wyci
ą
gów zamieszczony w
FP IV
działanie – pobudzaj
ą
cy łaknienie, goryczowy
Extractum Frangulae siccum
et Extractum Frangulae fluidum
(z kory kruszyny)
działa przeczyszczaj
ą
co ze wzgl
ę
du na zawarto
ść
antrachinonów
6
W przypadku niektórych preparatów istnieje
mo
ż
liwo
ść
ich zamiany na inne postacie
leków uwzgl
ę
dniaj
ą
c zawarto
ść
procentow
ą
substancji czynnych.
Zawarto
ść
substancji czynnych w [%]
Tinctura
Extr. fluidum
Extr. siccum
Belladonnae
(alkaloidy obliczone jako
atropina)
0,030 – 0,035
(1×)
0,35 – 0,40
(10 × tinctura)
1,4 – 1,6
(4 × fluidum)
Ipecacuanhae
(alkaloidy obliczone jako
emetyna)
0,19 – 0,21
(1×)
-
1,95 – 2,05
(10 × tinctura)
Opii
(alkaloidy obliczone jako
morfina)
0,97 – 1,03
(1×)
-
19,7 –20,3
(20 × tinctura )
Cinchonae
(alkaloidy obliczone jako
chinina i cynchonina)
0,8
(1×)
-
3,5
(4 × tinctura)
Strychni
(alkaloidy obliczone jako
strychnina)
0,24 – 0,26
(1×)
-
15,5 – 16,5
(60 × tinctura)