CO WARTO WIEDZIEĆ O DEKLARACJI CE I ZNAKU CE ? 1
CO WARTO WIEDZIEĆ O DEKLARACJI CE I ZNAKU CE?
1. Uwagi
ogólne
Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, producenci urządzeń chłodniczych
i klimatyzacyjnych znaleźli się w nowej sytuacji prawnej, związanej z koniecznością
przestrzegania obowiązujących we Wspólnocie przepisów z zakresu bezpieczeństwa instalacji i
urządzeń.
Najistotniejsze dla naszej branży akty prawne w tym zakresie, to norma EN 378 dotycząca
bezpieczeństwa instalacji chłodniczych oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego 97/23/EWG
w sprawie urządzeń ciśnieniowych (tzw. dyrektywa ciśnieniowa PED).
Niniejsze opracowanie przedstawia podstawowe obowiązki producentów urządzeń
chłodniczych wynikające z konieczności stosowania znaku CE, opisuje zasady kategoryzacji
urządzeń ciśnieniowych, warunki i tryb dokonywania oceny zgodności urządzeń ciśnieniowych
oraz określa procedury zabezpieczenia zgodności i sposób znakowania urządzeń.
2.
Cel i podstawy prawne wprowadzenia deklaracji i znaku CE
Podstawę rozwoju unijnego rynku wewnętrznego stanowi wolna wymiana towarów i usług.
Zgodnie z artykułem 100a Układu Wspólnotowego, należy zapewnić wysoki poziom ochrony
konsumenta w obszarach zdrowia, bezpieczeństwa i ochrony środowiska.
W celu ujednolicenia przepisów prawa na całym obszarze Unii Europejskiej, Rada i Parlament
Wspólnoty wydają dyrektywy. Są one aktami nadrzędnymi wobec aktów prawnych państw
członkowskich, a zapisane w nich zasady muszą być przeniesione do obowiązujących
przepisów krajowych. Tak wprowadzone zasady obowiązujące na terenie całej Unii,
umożliwiają obrót towarami i usługami o podobnym standardzie bezpieczeństwa. Standard ten
potwierdzony jest identycznymi procedurami sprawdzającymi we wszystkich krajach.
W Polsce zasady i procedury określone w dyrektywie ciśnieniowej PED zostały wprowadzone
Ustawą z dnia 30.08.2002 o systemie oceny zgodności (tekst jednolity w Dz.U.2004.204.2087).
Aktem wykonawczym do tej ustawy jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 08.05.2003 w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń
ciśnieniowych i zespołów urządzeń ciśnieniowych (Dz.U.2003.099.912). Rozporządzenie
obowiązuje od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej.
Rozporządzenie określa, że dla każdego produktu, urządzenia i maszyny, podlegającego
pod co najmniej jedno z rozporządzeń wdrażających dyrektywy Parlamentu
Europejskiego, producent musi sporządzić deklarację zgodności CE, a produkty
oznakować znakiem CE.
Deklaracja zgodności CE oraz znak CE stanowią prawnie wiążące przyrzeczenie
producenta, iż jego produkt odpowiada stosownej dyrektywie.
Dokumentacja wyrobu przeznaczonego do użytku zewnętrznego, a podlegającego dyrektywie
musi składać się co najmniej z:
• instrukcji obsługi w języku kraju, w którym dany wyrób jest sprzedawany;
• deklaracji zgodności z odpowiednią dyrektywą, pod którą wyrób podlega.
CO WARTO WIEDZIEĆ O DEKLARACJI CE I ZNAKU CE ? 2
Do tej pory wprowadzono ponad 20 dyrektyw Parlamentu Europejskiego, dotyczących
różnych obszarów. Producentów urządzeń chłodniczych obowiązują następujące z nich:
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego
Cel dyrektywy
Dyrektywa w sprawie maszyn 89/392/EWG
Ochrona ludzi
Dyrektywa w sprawie urządzeń ciśnieniowych 97/23/EWG Ochrona
ludzi
Dyrektywa w sprawie urządzeń niskiego napięcia 73/23/EWG
Ochrona ludzi
Dyrektywa w sprawie emisji zakłóceń
elektromagnetycznych 89/336/EWG
Ochrona maszyn i urządzeń
między sobą
Pierwsza liczba w oznaczeniu dyrektywy oznacza rok jej wydania, druga – numer bieżący.
Dyrektywy zawierają proste, ogólne zapisy. Szczegółowe dane można znaleźć w normach
krajowych bądź przepisach zharmonizowanych. W Polsce są to Polskie Normy PN, PN-EN,
przepisy o bezpieczeństwie i eksploatacji UDT, normy branżowe itp.
3. Zasady klasyfikacji urządzeń ciśnieniowych
3.1 Urządzenia ciśnieniowe
Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej wymagań dla urządzeń
ciśnieniowych i zespołów w sprawie zasadniczych urządzeń ciśnieniowych (dalej zwane
Rozporządzeniem) odnosi się do konstrukcji, produkcji i oceny zgodności urządzeń
ciśnieniowych i zespołów urządzeń ciśnieniowych o dopuszczalnym ciśnieniu roboczym
większym niż 0,5 bar. Ciśnienie rozumiane jest zawsze jako nadciśnienie powyżej ciśnienia
atmosferycznego i ma wartość dodatnią.
Urządzeniami ciśnieniowymi są zbiorniki, rurociągi, osprzęt zabezpieczający oraz osprzęt
ciśnieniowy, pozostające pod ciśnieniem.
Zbiorniki: powłoki zaprojektowane i zbudowane tak aby mogły zawierać
płyny pod ciśnieniem, np. zbiorniki czynnika chłodzącego,
separatory oleju
Rurociągi:
rury lub układy rur, kształtki rurowe, złączki, kompensatory,
przewody elastyczne oraz wymienniki ciepła wykonane z rur do
przesyłania płynów
Osprzęt zabezpieczający: urządzenia przeznaczone do zabezpieczenia urządzeń
ciśnieniowych przed przekroczeniem parametrów dopuszczalnych,
np. ciśnienia; są to czujniki ciśnienia, ograniczniki ciśnienia,
zawory bezpieczeństwa itp.
Osprzęt ciśnieniowy: urządzenia mające powłoki ciśnieniowe oraz wykonujące funkcje
eksploatacyjne np. regulatory ciśnienia czy zawory
Zespół urządzeń ciśnieniowych:
kilka urządzeń ciśnieniowych zmontowanych przez
producenta w zintegrowaną i funkcjonalną całość
CO WARTO WIEDZIEĆ O DEKLARACJI CE I ZNAKU CE ? 3
3.2 Podział urządzeń ciśnieniowych
W celu oceny zgodności z Rozporządzeniem urządzenia ciśnieniowe podzielono na kategorie
od I do IV. Poniżej kategorii I jest jeszcze jedna, nazywana z języka niemieckiego GIP (Gute
Ingenieurpraxis
), czyli „uznaną praktyką inżynierską”.
Urządzenia ciśnieniowe nie zawsze podlegają pełnej procedurze omawianego
Rozporządzenia. Taki przypadek ma miejsce gdy:
• wyrób jest sklasyfikowany jako wykonany zgodnie z GIP. Wówczas musi posiadać jedynie
tabliczkę znamionową producenta i instrukcję obsługi. Nie może być oznakowany znakiem
CE;
• urządzenie podlega najwyżej pod kategorię I i objęte jest jednocześnie Rozporządzeniem
Ministra w sprawie urządzeń niskiego napięcia lub maszyn. Dotycząca go deklaracja CE nie
może zawierać oświadczenia dotyczącego zgodności CE o urządzeniach ciśnieniowych,
a jedynie o zgodności CE w sprawie niskiego napięcia lub maszyn;
• w urządzeniu ciśnienie nie stanowi istotnego czynnika konstrukcyjnego . Są to silniki,
pompy, sprężarki.
Wyjątków jest więcej, jednak branży chłodniczej dotyczą tylko powyższe. Dla reszty urządzeń
ciśnieniowych stosowane jest Rozporządzenie MGPiPS i zgodnie z nim dokonywana jest
odpowiednia klasyfikacja.
Klasyfikacja urządzeń ciśnieniowych odbywa się według:
a) typu urządzenia
Typ urządzenia ciśnieniowego Kryterium
klasyfikacji
zbiornik
PS x V ( bar x litr )
rurociąg
PS x DN ( bar x mm )
osprzęt ciśnieniowy
PS x DN lub PS x V
osprzęt zabezpieczający bez
kryterium
gdzie:
PS - najwyższe dopuszczalne ciśnienie w bar
V - pojemności w litrach
DN - wymiar nominalny w mm
b) grupy i stanu skupienia medium
grupa 1: media niebezpieczne (palne – trujące), np. propan albo NH
3
;
grupa 2: media bezpieczne, np. HCFC i HFC.
Czynnik chłodniczy znajduje się we wszystkich elementach urządzenia chłodniczego zawsze
w postaci pary. Dlatego ze względu na stan skupienia medium elementy te są klasyfikowane
jako „gazowe”. Wyjątek stanowi rurociąg cieczowy.
Kategoria urządzenia ciśnieniowego wynika z punktu przecięcia linii rzędnych i odciętych na
odpowiednim wykresie.
CO WARTO WIEDZIEĆ O DEKLARACJI CE I ZNAKU CE ? 4
Wartość dopuszczalnego ciśnienia PS, określa producent na podstawie Polskiej Normy PN-EN
378-2, biorąc pod uwagę ciśnienie pary nasyconej czynnika chłodniczego, przy wymaganych
minimalnych temperaturach obliczeniowych.
Tabela 1. Wymagane temperatury obliczeniowe
Warunki otoczenia
≤ 32
o
C ≤ 43
o
C
Strona wysokiego ciśnienia - skraplacz chłodzony powietrzem
55
o
C 63
o
C
Strona wysokiego ciśnienia - skraplacz chłodzony wodą lub skraplacz wyparny
43
o
C 43
o
C
Strona niskiego ciśnienia
32
o
C 43
o
C
Pamiętać trzeba, że jeżeli przy odtajaniu gorącym gazem, parowniki i przewody ssawne są
poddawane ciśnieniu panującemu po stronie wysokociśnieniowej, wówczas należy stosować
temperaturę ustaloną dla strony wysokociśnieniowej.
Elementy osprzętu zabezpieczającego zawsze zaliczane są do kategorii IV.
CO WARTO WIEDZIEĆ O DEKLARACJI CE I ZNAKU CE ? 5
3.3
Kategoryzacja wybranych elementów urządzeń chłodniczych
W technice chłodniczej mamy również do czynienia z urządzeniami, które nie mają znaku CE w
oparciu o Rozporządzenie w sprawie urządzeń ciśnieniowych, lecz są oceniane na podstawie
innych rozporządzeń, np. w sprawie urządzeń niskiego napięcia. Otrzymują wtedy deklaracje
zgodności CE z rozporządzeniem w sprawie urządzeń niskiego napięcia.
Takie wyjątki mają również miejsce w przypadku urządzeń skategoryzowanych jako
wytwarzane w zgodzie z uznaną praktyką inżynierską (GIP) lub I kategorią, gdy jednocześnie
podlegają dyrektywie niskonapięciowej (RM §2 ust. 6 lit.C). Są to:
• otwarte i półhermetyczne sprężarki tłokowe i śrubowe (RM §2 pkt10 lit. b)
• zestawy skraplające (traktowane jako zespół urządzeń ciśnieniowych I kategorii
zgodnie z RM §2 pkt 6)
• wentylatorowe chłodnice powietrza, traktowane jako rurociągi I kategorii zgodnie
z RM §2 pkt 6., jeśli dla czynników chłodniczych z grupy 2 parametr PS x DN < 3500
• małe hermetyczne sprężarki tłokowe lub typu scroll, traktowane jako zbiorniki I kategorii
zgodnie z RM §2 pkt 6., jeśli dla czynników chłodniczych z grupy 2 parametr PS x V < 200
• zawory kulowe, ręczne zawory odcinające, zawory typu „rotalock”, wzierniki
kontrolne poziomu cieczy, regulatory ciśnienia, traktowane jako osprzęt ciśnieniowy
I kategorii zgodnie z RM §2 pkt 6 i §16 ust 2, jeśli dla czynników chłodniczych
z grupy 2 parametr DN ≤ 32
• zawory elektromagnetyczne, termostatyczne zawory rozprężne (uwaga j.w.)
• filtry osuszacze i filtry blokowe, traktowane jako zbiorniki wykonane zgodnie z GIP
wg RM §2 pkt 6., jeśli dla czynników chłodniczych z grupy 2 parametr PS x V < 50
• regulatory poziomu oleju (uwaga j.w.)
Urządzenia ciśnieniowe o objętości V < 1,8 l lub średnicy nominalnej DN < 32 mm są
klasyfikowane jako wykonywane zgodnie z uznaną praktyką inżynierską (GIP).
Przy określeniu kategorii zespołu urządzeń ciśnieniowych, np. agregatu chłodniczego
zbudowanego z wielu elementów (urządzeń ciśnieniowych) o różnych kategoriach, przyjmuje
się, iż kategoria takiego zespołu urządzeń jest zawsze równa najwyższej kategorii elementu
wchodzącego w jego skład (RM § 64 pkt 2). W przypadku urządzeń chłodniczych będzie to z
reguły zbiornik czynnika chłodniczego. Wyjątek stanowi osprzęt zabezpieczający np. czujniki
ciśnienia, zawory bezpieczeństwa, które są zawsze kwalifikowane do kategorii IV. Jeżeli takie
występują w zespole urządzeń ciśnieniowych, to nie są one brane pod uwagę przy określaniu
kategorii zespołu (RM §16 pkt 1).
CO WARTO WIEDZIEĆ O DEKLARACJI CE I ZNAKU CE ? 6
4.
Zasady dokonywania oceny zgodności
4.1 Wybór
modułów
Przed wystawieniem deklaracji zgodności i przyznaniem maszynie, podzespołowi lub
urządzeniu znaku CE, należy dokonać oceny zgodności. Odbywa się ona zależnie od kategorii
urządzenia ciśnieniowego, według modułów lub ich kombinacji, z uwzględnieniem skali
produkcji.
Moduł, to zestaw wymagań, które musi spełnić producent . Opisuje on procedury postępowania
i zakres obowiązkowych czynności, jakie musi wykonać wytwórca. Mogą to być zalecenia
dotyczące dokumentacji technicznej, wewnętrznej kontroli technicznej, wewnętrznej kontroli
produkcyjnej, pobierania próbek produkcyjnych do przebadania, zapewnienia jakości produkcji
itp.
Szczegółowe zadania ustalone w poszczególnych modułach można znaleźć w Procedurach
Oceny Zgodności (Dz.U.2003.099, załącznik nr 3). Są one rozdzielone między producenta,
a właściwą jednostkę notyfikowaną, czyli instytucję upoważnioną do przeprowadzania
odpowiednich kontroli i badań, wystawiania kopii europejskiego uznania materiałów, wysyłania
tych kopii do Komisji Europejskiej i państw członkowskich itd.
Jednostka notyfikowana to urząd, jednostka naukowa lub badawcza, mająca możliwości
techniczne i wyposażenie oraz niezbędny personel umożliwiający właściwe wykonanie
określonych zadań. Aby działania jednostki notyfikowanej były bezstronne i niezależne, nie
może być ona producentem, projektantem, sprzedawcą lub konserwatorem urządzeń
ciśnieniowych. Instytucje te powinny równo traktować producentów w procesie oceny
zgodności, gwarantować ochronę informacji i jakość świadczonych usług w warunkach
konkurencji rynkowej.
Odpowiedzialność i zadania podzielone są między producenta i jednostkę notyfikowaną
następująco:
Zadania producenta
urządzenia chłodniczego:
• sporządzenie dokumentacji technicznej,
ewentualnie dokumentacji do badania
projektu, badania wzorca konstrukcyjnego
• dokonanie odbioru urządzenia
ciśnieniowego
Zadania jednostki notyfikowanej
(np. UDT):
• badanie dokumentacji technicznej,
wystawianie zaświadczeń z badania
projektu bądź o zgodności z wzorcem
konstrukcyjnym
• odbiór każdego urządzenia
ciśnieniowego
• wystawianie zaświadczeń o zgodności
• nanoszenie numerów znamionowych
• prowadzenie badań, testów
i niezapowiedzianych kontroli
CO WARTO WIEDZIEĆ O DEKLARACJI CE I ZNAKU CE ? 7
4.2 Sposób postępowania przy ocenie zgodności
W wyniku podziału zadań i zakresów odpowiedzialności opisanych w Procedurach Oceny
Zgodności (Dz.U.2003.099, załącznik nr 3), producent musi:
1. Sprawdzić, czy urządzenie podlega Rozporządzeniu.
2. Zestawić wszystkie elementy konstrukcyjne w zależności od kategorii.
3. Określić kategorie rurociągów w zależności od czynnika i stanu skupienia oraz
ciśnienia i średnicy nominalnej.
4. Ustalić moduł lub kombinację modułów odpowiednich dla urządzenia ciśnieniowego
najwyższej kategorii.
5. Ustalić normy i przepisy odnoszące się do poszczególnych dyrektyw.
6. Przeprowadzić analizę zagrożeń.
7. Przeprowadzić wymagane badania, np. ciśnienia, uziemienia ochronnego,
wytrzymałości izolacji.
8. Wykonać dokumentację techniczną:
- wewnętrzną (pozostaje u producenta); są to rysunki konstrukcyjne, sprawozdania
z badań, obliczenia, specyfikacja elementów itp.
- zewnętrzną (otrzymuje użytkownik), zawierającą instrukcję obsługi i konserwacji,
schemat obiegu chłodniczego, schematy elektryczne oraz deklarację zgodności.
9. Wypełnić deklarację zgodności.
10. Umieścić na wyrobie oznaczenia CE.
4.3 Treść deklaracji zgodności CE
Podpisując deklarację zgodności producent przejmuje pełną odpowiedzialność za urządzenie
oraz potwierdza, że:
• urządzenie spełnia wymagania dotyczące bezpieczeństwa
• została przeprowadzona procedura mająca na celu stwierdzenie zgodności
• spełnione zostały wymagania jednostki notyfikowanej
Każda deklaracja zgodności CE musi zawierać następujące elementy:
1. Nazwę i adres producenta urządzenia.
2. Dokładne określenie produktu (jednoznaczne określenie przeznaczenia).
3.
Przytoczenie dyrektyw Wspólnoty Europejskiej (w najnowszej wersji), na podstawie
których wykonano urządzenie.
4.
Podanie norm zharmonizowanych lub innych, według których produkt został przebadany
(dla każdej z dyrektyw).
5. Zastosowaną procedurę oceny zgodności.
6. Nazwę i adres jednostki notyfikowanej.
7. Prawnie
wiążący podpis osoby upoważnionej.
CO WARTO WIEDZIEĆ O DEKLARACJI CE I ZNAKU CE ? 8
4.4 Język dokumentów
Deklaracja zgodności musi być sporządzona w jednym z języków urzędowych Wspólnoty
Europejskiej. W przypadku artykułów eksportowych instrukcja obsługi musi być przetłumaczona
na język kraju użytkownika. To samo dotyczy etykiet.
Dokumentacja do użytku wewnętrznego jest redagowana w języku kraju producenta lub jednym
z języków urzędowych Wspólnoty Europejskiej.
4.5 Umieszczanie znaku CE
Znak CE należy umieścić na produkcie. Minimalna wielkość liter to 5 mm. Skrót CE pochodzi
od słów Conformité Européenne i oznacza „Zgodność Europejska”. Jeżeli właściwe moduły
postępowania wymagają wpisania jednostki notyfikowanej, obok znaku CE należy podać
numer identyfikacyjny tej jednostki.
Np. CE 1433 to Urząd Dozoru Technicznego, a CE 0036 to TÜV Niemcy Południowe.
4.6 Tabliczka
znamionowa
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki tabliczka znamionowa musi zawierać
następujące dane:
•
znak CE i numer identyfikacyjny jednostki notyfikowanej (jeżeli jest to konieczne);
•
nazwa i adres producenta;
•
rok produkcji;
•
numer serii;
•
dopuszczalne ciśnienie PS;
•
możliwe do zastosowania czynniki chłodnicze;
•
nominalne napięcie i częstotliwość;
•
rodzaj ochrony IP, klasę ochrony.
5. Podsumowanie
Niemal wszystkie urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne oraz większość stosowanych w nich
komponentów muszą posiadać znak CE, bez którego nie mogą być sprzedawane i instalowane
w zgodzie z obowiązującym prawem.
Posiadanie znaku CE przez wszystkie wchodzące w skład urządzenia elementy nie oznacza,
że gotowy wyrób automatycznie oznakować można znakiem CE. W tym celu należy
przeprowadzić odpowiednie procedury, umożliwiające nadanie znaku CE.
Znak CE daje gwarancję instalatorowi i użytkownikowi, że urządzenie zostało wykonane
zgodnie z obowiązującymi przepisami i normami bezpieczeństwa Unii Europejskiej.
Znak CE to informacja dla instalatora i dla użytkownika, że do budowy urządzenia zastosowano
odpowiednich jakościowo elementów, a jego konstrukcja i wykonanie zapewniają prawidłową
eksploatację.
Brak znaku CE może mieć decydujące znaczenie w ewentualnym sporze pomiędzy firmą
instalacyjną a jej klientem, np. w przypadku awarii i możliwych rozbieżności powstałych przy
rozpatrywaniu reklamacji.