Â

WIAT

N

AUKI

Kwiecieƒ 1998   17

Wàchajàce kasy

Stoisz w kolejce za kimÊ, kto kupuje 
jakieÊ dziwne owoce. Kasjerka nie mo˝e
w swojej skomputeryzowanej wadze 
znaleêç ich kodu. W tej typowej 
dla supermarketu sytuacji przyda∏by si´ 
wynalazek Alana Gelperina z Princeton 
(New Jersey). Badacz ten otrzyma∏ 
w∏aÊnie amerykaƒski patent na urzàdzenie 
wykrywajàce zapachy typowych produktów
spo˝ywczych. Prawa do niego przekaza∏ 
NCR Corporation z Dayton (Ohio). 
Wymuszony strumieƒ powietrza op∏ywa 
testowany owoc lub warzywo, a nast´pnie
wpada do wn´trza urzàdzenia, uaktywniajàc
ró˝ne czujniki. Wytwarzajà one specyficznà 
dla danego zapachu kombinacj´ sygna∏ów, 
która jest porównywana z zestawem 
wzorców. Wreszcie urzàdzenie informuje, 
jaki produkt rozpozna∏o.

Akcelerator czàstek

Po raz pierwszy materia∏y i elementy 
wyprodukowane w USA zastosowane 
zostanà w akceleratorze czàstek 
poza tym krajem. Przy tworzeniu dwóch 
olbrzymich detektorów dla LHC (Large 
Hadron Collider) – akceleratora wiàzek 
przeciwbie˝nych mierzàcego w obwodzie 
27 km, który budowany jest w CERN 
(Europejskim Laboratorium Fizyki 
Czàstek) w pobli˝u Genewy. Wspó∏pracuje 
z nim ponad 550 naukowców 
ze Stanów Zjednoczonych. LHC b´dzie 
zderza∏ ze sobà protony o energiach 

wy˝szych ni˝ kiedykolwiek.

Po Kioto

Po trwajàcym 11 dni maratonie negocjacji 
11 grudnia ub. r. w Kioto delegaci trzeciej 
ONZ-owskiej konferencji paƒstw-stron 
Konwencji w sprawie Zmian Klimatycznych 

osiàgn´li porozumienie dotyczàce
ograniczenia emisji gazów cieplarnianych 
w najbli˝szej przysz∏oÊci. Wiele osób 
stawia jednak zarzut, ˝e tak sformu∏owany 
protokó∏ z Kioto nie przyczyni si´ 
do szybkiego obni˝enia poziomu emisji, 
co pozwoli∏oby zapobiec katastrofalnemu 
ocieplaniu klimatu na Ziemi. Ponadto 
nie jest jasne, czy protokó∏ z Kioto 
ratyfikujà wszystkie z przesz∏o150 paƒstw 
uczestniczàcych w konferencji. Stany 
Zjednoczone nie wesz∏y w sk∏ad tej grupy, 
poniewa˝ nie uzyska∏y oczekiwanych 
zobowiàzaƒ o ograniczeniu emisji ze strony 
krajów rozwijajàcych si´. Obieca∏y jednak 
zmniejszyç emisj´ o 7% w stosunku 
do poziomu z 1990 roku. Unia Europejska 
zobowiàza∏a si´ do obni˝enia 
emisji gazów cieplarnianych o 8%, 
Japonia natomiast zg∏osi∏a redukcj´ o 6%.

Kristin Leutwyler

Ciàg dalszy ze strony 16

trycznoÊç zaczyna nape∏niaç 10 tys. wiel-
kich kondensatorów w podziemiach.
Mimo to Êwiat∏a ani nie przygas∏y, ani
nawet nie zamigota∏y, jak si´ spodzie-
wa∏em. Jedynym znakiem gromadzenia
si´ pod nami energii by∏ zielony s∏upek
podnoszàcy si´ na monitorze i wska-
zujàcy poziom jednego megad˝ula, a
nast´pnie dwóch. KtoÊ nad naszymi
g∏owami odlicza: trzy, dwa, jeden, i
przy wtórze efektów dêwi´kowych nie
g∏oÊniejszych ni˝ s∏aby huk kondensa-
tory wyzwalajà swe gromy. W 10 lase-
rach narasta gwa∏townie pràd, a ich na-
nosekundowe impulsy Êwiat∏a urucha-
miajà 10 pierÊcieni lamp b∏yskowych,
z których ka˝da wzmacnia energi´ 
impulsów.

W koƒcu wiàzki skupiajà si´ we wn´-

trzu z∏otego cylinderka, który wypa-
rowuje w postaci kaskady promieni X.
W tym samym czasie, gdy promie-
niowanie rentgenowskie przechodzi
przez plastikowo-miedzianà p∏ytk´,
przekszta∏cajàc jà w warstwk´ wrzàcej
plazmy, kamera robi 16 zdj´ç, ka˝de 
w ciàgu jednej dziesi´ciomiliardowej
cz´Êci sekundy.

Zdj´cia wykonane podczas ponad 

30 laserowych strza∏ów w ciàgu ostat-
nich trzech lat sà niezwykle podobne

do wytwarzanych podczas komputero-
wych symulacji supernowych. „Po ma-
∏ych przeróbkach programy liczàce mo-
dele supernowych dosyç dobrze od-
twarzajà równie˝ i te eksperymenty,
przynajmniej wtedy, gdy pozostajemy
w dwóch wymiarach” – stwierdza Ka-
ne. Lecz gdy symulacje zastosowano do
trójwymiarowego zachowania si´ Su-
pernowej 1987A, zawiod∏y na ca∏ej li-
nii. Supernowa wyrzuca∏a z wn´trza
materi´ z dwukrotnie wi´kszà pr´dko-
Êcià, ni˝ to przewidywali astrofizycy.
Ró˝nica mo˝e braç si´ w∏aÊnie z tego
trzeciego wymiaru.

Remington i jego wspó∏pracowni-

cy majà nadziej´, ˝e dane, które zgro-
madzà, odparowujàc trójwymiarowe
do∏ki przeskalowane do proporcji kos-
micznych, pomogà im wyjaÊniç cha-
otycznà natur´ eksplozji Supernowej
1987A. JeÊli si´ pospieszà, zdà˝à nawet
przetestowaç swoje przewidywania
przy okazji nast´pnego spektaklu w
˝yciu tej gwiazdy. Spodziewamy si´,
˝e w ciàgu kolejnych pi´ciu lat gwiezd-
ne od∏amki zderzà si´ z halo w kszta∏-
cie klepsydry, które gwiazda odrzuci-
∏a we wczeÊniejszych stadiach swojego
istnienia.

W. Wayt Gibbs

SYMULOWANA SUPERNOWA w czasie trwajàcej 3.5 godziny ewolucji 

nie w pe∏ni wyjaÊnia dziwne zachowanie SN 1987A.

EWALD MUELLER, B.A. FRYXELL i

DAVID ARNETT; Astronomy and Astrophysics, 1991

0.8 godz.

3.5

1.5

2.0

KATSUMI KASAHARA AP Photo