4. Ekonomia - Gosp rynk a centr kierow.

EKONOMIA

Systemy gospodarcze

Gospodarka rynkowa a centralnie kierowana

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

WARSZAWA

2006

© Copyright by Dariusz Prokopowicz

RóŜne modele systemów (

organizacji

) gospodarczych

Podział systemów gospodarczych

Gospodarka

mieszana

Gospodarka kierowana,
centralnie planowana,
sterowana.

Gospodarka

rynkowa

Gospodarka

centralnie

kierowana

Społeczna

gospodarka

rynkowa

Podzia

system

w gospodarczych

Gospodarka

kierowana

Gospodarka

rynkowa

Gospodarka

mieszana

Podzia

system

w gospodarczych

- to zespół ekonomicznych mechanizmów,

instytucji i regulacji prawnych

koordynujących proces podejmowania

decyzji ekonomicznych.

W gospodarce najlepszym mechanizmem

racjonalnego spełnienia potrzeb i najbardziej
efektywnego wykorzystania zasobów jest
instytucja

rynku

Znaczenie rynk

w w rzeczywisto

ci gospodarczej

Rynek

jest najwaŜniejszym mechanizmem w

gospodarce

rynkowej

. Bardzo waŜne jest podkreślenie, Ŝe jedynie

w gospodarce rynkowej, poniewaŜ wytworzyły się

inne

systemy ekonomiczne

- to taka, w której sterowanie procesami

gospodarczymi odbywa się poprzez rynek.

Gospodarka rynkowa

≠

Model gospodarki

rynkowej w

postaci „czystej”.

Rzeczywistość

otoczenia

gospodarczego,

w którym Ŝyjemy.

NajwaŜniejsze załoŜenia gospodarki rynkowej są następujące:

. Model dotyczy gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu

tzn. w warunkach takiego systemu społeczno-gospodarczego
gdzie większość zasobów jest

własnością prywatną

. Gospodarka składa się z dwóch grup

podmiotów

gospodarujących

- gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw.

. Rynek dzieli się na

rynek dóbr

(konsumpcyjnych i kapitałowych)

oraz na

rynek zasobów

. Występują

współzaleŜności

między podmiotami gospodarczymi.

Model gospodarki rynkowej

Ad. 1.

Zasoby gospodarki rynkowej są w większości w

rękach

prywatnych

Obok sektora prywatnego istnieje we współczesnych
gospodarkach rynkowych państw wysoko-rozwiniętych
równieŜ przedsiębiorstwa, których jedynym właścicielem
lub głównym udziałowcem jest

skarb państwa

Występuje więc równieŜ

sektor publiczny

(uspołeczniony).

Gdy znaczna część przedsiębiorstw jest uspołeczniona
wówczas występuje model

gospodarki mieszanej

Problem przekształceń własnościowych związany jest
niejednokrotnie ze zmianą

rentowności przedsiębiorstwa

Model gospodarki rynkowej

Ad. 1.

Przedsiębiorcy

posiadając środki produkcji

, z własnej

woli i bez niczyjej ingerencji, starają się
zmaksymalizować efekty, przy najniŜszych nakładach.

Owe „egoistyczne” dąŜenie do maksymalizacji dochodów
staje się podstawą rozwoju.

Model gospodarki rynkowej

Ad. 2

. gospodarka składa się z dwóch grup

podmiotów gospodarujących -

gospodarstw

domowych

oraz p

rzedsiębiorstw.

Model gospodarki rynkowej

Ad.2.

Lewa strona wykresu przedstawia

gospodarstwa

domowe

, a prawa

przedsiębiorstwa

. Są to dwie grupy

podmiotów podejmujących decyzje gospodarcze.
Wykres jest

uproszczonym modelem

gospodarki

rynkowej.

Bardzo często strumienie wymiany krąŜą tylko między
przedsiębiorstwami lub tylko między gospodarstwami
domowymi.

Model gospodarki rynkowej

Ad.2.

Stosunkowo duŜa część wymiany odbywa się

między przedsiębiorstwami. Jedne przedsiębiorstwa
sprzedają innym

surowce

półfabrykaty

słuŜące do

dalszej produkcji. Są to tzw.

dobra pośrednie

Przedsiębiorstwa sprzedają takŜe

gotowe

(finalne) produkty,

które nie są przedmiotem dalszego przetwarzania.

Jeśli dobra finalne sprzedawane są gospodarstwom
domowym mówimy o

dobrach konsumpcyjnych

, jeśli

przedsiębiorstwom to

dobrami inwestycyjnymi

Model gospodarki rynkowej

Rozbudowa uproszczonego

modelu gospodarki

Ad.2.

Uproszczony model gospodarki rynkowej wymaga

innych jeszcze uzupełnień. NaleŜy określić np. jakiego
rodzaju

konkurencja

dominuje na danym rynku, jakie są

motywacje

działań przedsiębiorstw i gospodarstw

domowych.

NaleŜy równieŜ uwzględnić oddziaływanie

państwa

na procesy gospodarowania oraz

wymianę handlową z

zagranicą

Model gospodarki rynkowej

wolność wyboru

w podejmowaniu wszelkich decyzji gospodarczych,

- rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej,

Z powyŜszych załoŜeń gospodarki rynkowej

(głównie z treści pkt. 1)

wynikają jej następujące cechy:

prawo do

- kierowania się własnym interesem podczas podejmowania
decyzji gospodarczych,
- posiadania kapitału i zakładania podmiotów gospodarczych,
- swobodnego kształtowania ceny,
- do swobodnego przepływu kapitału,
- do swobodnego przepływu siły roboczej,
- do swobodnego obrotu walutami i środkami produkcji.

J. M. Keynes

Adam Smith

Model gospodarki rynkowej

Brak lub tylko minimalna

ingerencja rządu

w procesy

gospodarcze.

Poziom ingerencji rządu

Keynesizm

Ekonomia

klasyczna

Niezbędny jest

interwencjonizm państwa w

gospodarkę

Wszystkimi procesami w

gospodarce steruje

wyłącznie rynek.

Państwo wyznacza ramy dla
mechanizmu rynkowego i

koordynuje

tempo rozwoju

gospodarki.

Model gospodarki rynkowej

A.d. 3.

Rynek

dzieli się na rynek dóbr

konsumpcyjnych i kapitałowych oraz rynek
czynników wytwórczych (rynek zasobów).

Poprzez rynek dóbr i rynek czynników
wytwórczych realizuje się podstawowe
współzaleŜności pomiędzy gospodarstwami
domowymi a przedsiębiorstwami.

Model gospodarki rynkowej

Rynek dóbr i zasobów

Rynek dóbr

konsumpcyjnych

Rynek dóbr

kapitałowych

Rynek zasobów

Rynek usług

Rynek czynników

wytwórczych

Rynek ziemi

Rynek pracy

Rynek kapitału

Zasoby przyrody oŜywionej

Rynek produktów

Zasoby przyrody nieoŜywionej

np. giełda papierów wartościowych

rynku dóbr

– przedsiębiorstwa sprzedają

gospodarstwom domowym dobra konsumpcyjne oraz
innym przedsiębiorstwom dobra kapitałowe.

Na rynku tym poprzez ścieranie się popytu i podaŜy
kształtowane są ceny i ich relacje na podstawie których
dokonywane są

transakcje kupna – sprzedaŜy

Model gospodarki rynkowej

rynku czynników wytwórczych

gospodarstwa domowe

sprzedają

zasoby siły roboczej

(otrzymują za to płace),

zasoby naturalne

(otrzymują za to renty) oraz

kapitał

finansowy

(otrzymują za to procenty lub zyski).

Nierynkowym systemem jest

gospodarka centralnie sterowana

(kierowana, centralnie kierowana).

Ten system był wprowadzany w Ŝycie na terenie
bloku

państw socjalistycznych

i wg niego

gospodarowano w Polsce w latach 1944-1989.

Model gospodarki kierowanej

publiczna własność środków produkcji

, państwo jest

właścicielem, bądź wszystkim bądź duŜych i średnich,
przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych oraz
zasobów naturalnych,

Charakterystyka gospodarki

centralnie sterowanej

- poniewaŜ państwo posiada środki produkcji

moŜe

przystąpić do planowania

, które odbywa się centralnie

przez ośrodek rządowy i decyduje o strukturze produkcji,
jej podziale i organizacji. Poprzez plan następuje podział
dóbr konsumpcyjnych wśród członków społeczeństwa.

System centralnie sterowany

, którego synonimem

jest gospodarka socjalistyczna okazał się

niewydolny

i nie zaspakajał potrzeb ludzi.

Model gospodarki kierowanej

Prywatna inicjatywa

była w nim niemile widziana, a

wręcz zwalczana.

Ekonomia mówi, Ŝe to właśnie ta inicjatywa jest
motorem zmian, nie dziwi upadek systemu
socjalistycznego.

Zwykle dzieje się tak, Ŝe "państwowy" kierownik
będzie

gorzej zarządzał

od prywatnego managera.

Model gospodarki kierowanej

W socjalizmie zarządzający i pracownicy

nie

mieli motywacji

do lepszej, więc występowało

zjawisko olbrzymiego

marnotrawstwa zasobów

i do chronicznego

niedoboru produktów

Centralnie sterowanie jest zawsze mniej
efektywne od

"niewidzialnej ręki rynku"

Ta niewidzialna ręka to abstrakcyjny

mechanizm

mówiący, Ŝe na rynku samoistnie dojdzie do
stabilizacji

najwłaściwszym poziomie

Model gospodarki kierowanej

Ingerencja państwa w rynek zwykle destabilizuje

go,

utrudnia dojście do równowagi i w konsekwencji
mimo początkowej iluzji sukcesu, często osiągnie
efekt przeciwny od zamierzonego.

Niektórzy,

nie znający podstaw ekonomii

klasycznej

lub nie chcący jej znać, powiedzą Ŝe

to złudzenie, Ŝe lepsza jest świadoma ingerencja
człowieka w mechanizm rynkowy.

Sądzą takŜe, Ŝe

kapitalizm

(gospodarka rynkowa)

wyzyskuje robotników. Tak było w XIX w., obecnie
kapitalizm daje im pracę, przynosi rozwój i pozwala
kaŜdemu stać się właścicielem kapitału, czyli być np.
producentem (

współorganizatorem procesu produkcji

łę

dy krytyk

w kapitalizmu

Warto spojrzeć na przykład USA, jednej z
najbardziej rynkowych gospodarek świata, gdzie
juŜ

50% ludności

jest właścicielami powaŜnego

kapitału akcyjnego

W okresie realnego socjalizmu w Polsce (przez pół
wieku) niemal wyłącznym właścicielem przedsiębiorstw
było państwo, czyli organy władzy socjalistycznej.

propagandzie ideologii socjalizmu – niby wszyscy
Polacy, w rzeczywistości przeciętny Kowalski nie
posiadał Ŝadnych czynników wytwórczych,
znaczących kapitałów itp.

łę

dy krytyk

w kapitalizmu

Pamiętajmy, Ŝe robią to

z naszych podatków

, które

mogłyby być przez nas samych lepiej
wykorzystane na rozwój, a nie na ingerencję, która
tylko zaszkodzi gospodarce i utrudnia jej rozwój !

Warto o tym wiedzieć, gdy kolejni politycy
proponują

ingerencję w gospodarkę

"waŜnych powodów".