1
Systemy walutowe: system
waluty złotej lata 20-te XX w.
Jan J. Michałek
Cel analizy: jak systemy walutowe oddziaływał
na realizację celów polityki makroekonomicznej
• Analiza w 4 okresach:
• system waluty złotej: 1870-1914;
• okres międzywojenny: 1918-1939;
• system z Bretton Woods: 1945-1973.
• Systemy współczesne i unia walutowa: 1973 -
JJ Michałek
Wczesne systemy walutowe
• władza państwowa: ustala jednostkę pieniężną, zasady emisji
oraz formę wymienialności pieniądza;
• monometalizm: jednostka pieniężna: ustalona ilośc pewnego
metalu;
• bimetalizm: określona ilość dwóch metali (złota i srebra):
określony stosunek do przebicia w mennicy: (np. 1:16);
• bimetalizm ułomny: gdy jeden kruszec znika z obiegu:
pieniądz gorszy wypiera lepszy.
• Średniowiecze: i renesans: głównie monometalizm srebrny.
• Od połowy XIX w.: powszechny system waluty złotej.
JJ Michałek
2
Rozwój systemu waluty złotej
• 1819: formalny standard złoty: Resumption Act wprowadzony przez
Parlament Brytyjski (ale w praktyce funkcjonował już 100 lat wcześniej);
• nazwa: powrót do praktyki (zarzuconej w czasie wojen napoleońskich:
1793-1815) Bank of England wymiany na żądanie banknotów na złoto
według stałego kursu;
• II połowa XIX wieku: gold standard przyjęty w większości krajów
rozwiniętych;
• Odkrycie bogatych złóż złota w Kalifornii, Australii i na Alasce:
zwiększona podaż złota sprzyjała przechodzeniu na system waluty złotej
(poprzednio dosyć często bimetalizm).
• Lata 70.: wprowadziły Niemcy i Francja
• 1879: USA przyłączyły się do krajów z systemem złotym;
• 1900: US. Gold Standard Act: instytucjonalizacja systemu waluty złotej.
JJ Michałek
Modelowe cechy systemu waluty złotej
•
parytet monetarny: ilość złota stanowiąca jednostkę
pieniężną danego kraju;
•
w obiegu gotówkowym: monety złote i banknoty
wymienialne bez ograniczeń na złoto (wg.
parytetu);
•
otwarty system menniczy: swoboda przetapianie
monet na złoto i wybijania monet (za opłatą
menniczą);
•
swoboda eksportu i importu złotych monet i sztab
(dzięki temu tylko niewielkie odchylenia kursowe);
JJ Michałek
D. Hume (1752): price-specie flow mechanism
Automatyczne przywracanie równowagi b.h.
(„reguły gry”)
• Nadwyżka C.A. w Wielkiej Brytanii (większa niż deficyt CAP (czyli
nadwyżka b.p.) i deficyt CA w USA
• --> napływ złota do . Brytanii i odpływ z USA
• --> redukcja podaży pieniądza zagranicznego (USA) i wzrost podaży
pieniądza krajowego (WB)
• --> wzrost cen brytyjskich i spadek cen zagranicznych (USA)
• --> realna aprecjacja funta (i deprecjacja dolara)
• --> zmniejszony popyt na (droższe towary brytyjskie) i zwiększony popyt
na tańsze (na rynku brytyjskim) towary zagraniczne
• --> spadek eksportu i wzrost importu W. Brytanii (odwrotnie w USA)
• Główna wada takiego automatyzmu: rozwój działalności kredytowej
zależny od rezerw złota (tj ograniczanie działalności inwestycyjnej
wywołujące wzrost bezrobocia i obniżkę płac): prymat równowagi
zewnętrznej nad wewnętrzną.
JJ Michałek
3
„Reguły gry” w rzeczywistości
• mechanizm przepływu złota mógł działać we właściwym kierunku;
• ale występowały również silne reakcje banków centralnych (wspomagające
oddziaływanie automatycznego mechanizmu):
• banki centralne w krajach deficytowych obawiały się utraty rezerw złota --
> podwyższały krajową stopę procentową (by przyciągnąć kapitał z
zagranicy) .
• B.C. w krajach nadwyżkowych (W. Brytania) słabsze bodźce do dbania o
równowagę (czasami kupowały aktywa zagraniczne dla uzyskania
procentów czego nie dawało „bezpłodne złoto”;
• „Reguły gry” (terminologia Keynesa): po I wojnie:
• a/ w przypadku deficytu sprzedawanie aktywów krajowych (zmniejszanie
podaży pieniądza);
• b/ przy nadwyżce: nabywania aktywów krajowych: (wzrost podaży
pieniądza)
• ==> takie działania przyspieszały przywracanie równowagi b.p.
JJ Michałek
Chaos po I wojnie światowej
• I wojna: duże zniszczenia (zmniejszenie możliwości
produkcyjnych) i utrata rezerw złota przez państwa
europejskie --> we wszystkich krajach wyższe ceny
• Próbowano rekonstruować finanse publiczne: co
czasami prowadziło do wzrostu inflacji (bo dodruk
brakujących pieniędzy) --> w wielu krajach: silny
wzrost podaży pieniądza i niekontrolowanych cen
(np. w Niemczech czy Polsce).
• --> w większości krajów europejskich nie
przywracano wymienialności złota
JJ Michałek
Hiperinflacja w Niemczech
• najsłynniejsza i najbardziej dramatyczna na świecie;
• w okresie: styczeń 1919- grudzień 1923: indeks cen
wzrósł 481.5 mld ( o tyle razy wzrosły ceny).
• Przyczyna: na Niemcy nałożono kontrybucję a one
zamiast zwiększyć podatki, zwiększały podaż
pieniądza:
• W 1923 Francja wkroczyła do zagłębia Ruhry by
odzyskać reparacje --> strajki robotników
niemieckich --> rząd niemiecki jeszcze bardziej
zwiększył podaż pieniądza: (wskaźnik wzrostu cen w
1923 roku: 452 miliony).
JJ Michałek
4
Ograniczony powrót do waluty złotej
• USA: w 1919 wróciły do standardu złota --> były
zainteresowane powszechnym powrotem do waluty złotej.
• 1922: konferencja w Genui: W. Brytania, Francja, Włochy i
Japonia uzgodniły program stopniowego powrotu do
standardu złota i współpracy między B.C.-->
• Îstworzenie założeń systemu dewizowo-złotego (gold
exchange standard) ze względu na brak dostatecznej ilości
rezerw złota
1. kraje mniejsze mogły trzymać rezerwy w walutach innych
krajów (waluta dewizowo-złota jak w Polsce: pieniądz
krajowy wymienialny na dewizy i w ten sposób pośrednio na
złoto): w Polsce od 1924 roku ok. 30-40% emisji pieniądza
miało pokrycie w dewizach
2. kraje większe (jak W. Brytania czy Francja) miały trzymać
swe rezerwy w złocie
JJ Michałek
Druga połowa lat 20.:
W. Brytania i Francja
•
1925: W. Brytania (pod wpływem Ministra skarbu Winstona Churchilla): wróciła
do systemu waluty złotej, ale miała ograniczone rezerwy złota;
•
wprowadzono system (gold bullion standard): funt wymienialny na sztaby złota(
13.7 kg.) --> osłabienie popytu na wymienialność: głównie na potrzeby wymiany
międzynarodoqej
•
wprowadzono przedwojenny parytet złota (pomimo, że ceny były znacznie wyższe)
--> konieczność prowadzenia restrykcyjnej polityki pieniężnej --> utrzymywanie
się wysokiego bezrobocia i depresji (co przewidywał Keynes)
•
powrót do złota oznaczał rewaluację funta co osłabiło konkurencyjną towarów
brytyjskich (bo kurs przedwojenny a ceny wyższe).
•
stagnacja W. Brytanii: osłabienie pozycji Londynu jako światowego centrum
finansowego.
•
Mimo to wiele krajów nadal trzymało swe rezerwy dewizowe w Londynie
•
Francja wprowadziła podobny system w 1928 roku
•
1929: wybuch wielkiego kryzysu: W. Brytania zrywa z wymienialnością funta na
złoto.
JJ Michałek
Wielki Kryzys
• Wielki kryzys: dylemat: czy chronić własną walutą (prowadząc politykę
deflacyjną) i pogłębiać kryzys czy zwiększać kreację pieniądza by
pobudzić koniunkturę --> początkowo wiele krajów prowadziło politykę
deflacyjną.
• Wiele krajów miało trudności z równoważenie b.p. wskutek eskalacji
protekcjonizmu zapoczątkowanej przez wprowadzenie przez USA
protekcjonistycznej taryfy Smoota-Hawleya: powszechna polityka
zubażania sąsiada. --->
• Duże zmiany w poziomach bilansu płatniczego -->
• wprowadzenie restrykcji w transakcjach kapitałowych,
• stosowanie zróżnicowanych kursów
• kraje Ameryki Łacińskiej odmówiły spłacania długów;
• --> powszechne retaliacje handlowe i konkurencyjne dewaluacje
JJ Michałek
5
Produkcja przemysłowa i ceny w
czasie Wielkiego kryzysu
Systemy po kryzysie
•
W. Brytania: zawieszenie wymienialności funta na złoto i
jego dewaluacja --> potem wprowadzenie wymienialności
na inne dewizy --> stabilizacja kursowa w pewnym
przedziale (utworzenie Funduszu Stabilizacyjnego):
podobne rozwiązania we Francji.
•
USA: w 1933 przejściowo zawieszono wymienialność na
złoto a w 1934 przeprowadzono dewaluację o 40% (do 35
dol. za uncję) i wprowadzono następujące elementy:
•
dolar w obiegu wewnętrznym niewymienialny na złoto;
•
Dolar wymienialny jedynie w rozliczeniach między B.C.;
•
emisja pieniądza: pocz. 40% a potem 25% pokrycie w
zlocie;
•
ten kurs parytetowy $ został formalnie zniesiony w 1971 r.
JJ Michałek
Systemy po Kryzysie
•
Niemcy: nie zmieniono parytetu ale zawieszono
wymienialność marki na złoto: reglamentacja
dewizowa monopol transakcji zagranicznych;
•
dzięki temu sztuczne utrzymanie b.p. w
równowadze i forsowanie ekspansywnej polityki
pieniężnej;
•
forsowanie rozliczeń clearingowych z sąsiadami;
•
podobne rozwiązania w Austrii i Czechosłowacji;
•
Polska: system walutowo-dewizowy od 1936;
•
potem wprowadzono ograniczenia dewizowe;
•
Z czasem ekspansywna polityka pieniężna.
JJ Michałek