plik

TEORIA I METODOLOGIA (2) – ĆWICZENIA DR GRUCA

I. METODA HISTORYCZNA

Metoda naukowa – sposób postępowania badawczego, który obejmuje zespół celowo obranych
czynności zmierzających do objaśnienia danego przedmiotu i jego zależności. Każdy przedmiot można
badać kilkoma metodami.

Metoda historyczna – posługujemy się nią tam, gdzie chcemy zbadać przebieg pracy z książką. Opiera
się na analizie źródeł historycznych.

Etapy badania metodą historyczną:

1.  gromadzenie źródeł;
2.  krytyka źródeł;
3.  opracowanie źródeł.

Źródło  historyczne  –  każda  pozostałość  przeszłości,  która  może  poinformować  nas  o  minionych
wydarzeniach  dotyczących  dziejów  ludzkości.  Może  być  to  pozostałość  zarówno  materialna  jak
i duchowa.

Każde  źródło  historyczne  jest  źródłem  informacji.  Nie  każde  źródło  informacji  jest  źródłem
historycznym.

Podział źródeł historycznych:

1. Podział Jerzego Selczyka:

a) źródła opisowe (narracyjne, opowiadające) – autobiografie, pamiętniki, wspomnienia,

twórczość publicystyczna, korespondencja prywatna, ulotki, materiały propagandowe,
gazety, czasopisma.

b) źródła dokumentowe (aktowe) – zbiory akt pozostałych w wyniku działania jakiejś

instytucji:



akta różnych zrzeszeń i organizacji, szkolne, prywatne, akta instytucji;



historycy przypisują im większe znaczenie niż źródłom opisowym;



mniejsza wiarygodność źródeł opisowych spowodowana jest tym, że pisze
je jedna osoba, a jej stosunek do opisywanych wydarzeń jest osobisty;



jeśli badamy jakąś instytucję w pierwszej kolejności powinniśmy korzystać
ze źródeł dokumentowych.

2. Podział Juliana Fercza i Aleksandry Niemczykowej:

a) źródła bezpośrednie – dokumenty powstałe w toku danego wydarzenia albo

w bezpośrednim związku z tym wydarzeniem;



źródła bezpośrednie pisane:



źródła  publikowane:  normy  bibliograficzne,  ogłoszenia  prasowe,
katalogi (księgarskie, wydawnicze), sama książka (kiedy badamy jej
treść  ze  względu  na  funkcję  jaką  odgrywa,  kiedy  badamy
dodatkowe  elementy  książki  nabyte  w  trakcie  jej  użytkowania,
kiedy badamy księgozbiór historyczny);



źródła niepublikowane: źródła archiwalne (dokumenty instytucji),
sprawozdania z działalności instytucji, regulamin dotyczący

działalności danej instytucji, zamówienia, rachunki, np. zamówienia
księgarskie, księgi rachunkowe, akta personalne osób zatrudnionych
w danej instytucji, korespondencja urzędowa, akta pochodzenia
sądowego

(testamenty,

inwentarze),

źródła

archiwalne

niepublikowane.



źródła bezpośrednie niepisane – narzędzia służące do produkcji
i rozpowszechniania książki (np. meble, maszyny drukarskie itp.), książka (jeśli
badamy materiał, z którego została wykonana).

b) Źródła pośrednie – utrwalają ślady przeszłości już w jakiś sposób zinterpretowane;



źródła pośrednie pisane – relacje prywatne związane z książką, np. relacje osób
zawodowo związanych z książką, informacje prasowe dotyczące instytucji
związanych z książką, źródła literackie, recenzje dotyczące książek (służą
pomocą w badaniu nad odbiorem), dawna literatura i czasopisma fachowe.



źródła pośrednie niepisane – ikonografia, zdjęcia budynków, osób związanych
z książką, filmy, ryciny itp.

Etapy badań metoda historyczną:

1. GROMADZENIE - posługujemy się katalogami, inwentarzami archiwalnymi, przeglądanie

prac na podobny temat, stwierdzenie na jakie typy źródeł powołują się autorzy;

2. KRYTYKA ŹRÓDEŁ – umiejętność sądzenia, poddawania w wątpliwość;

a) krytyka zewnętrzna – obejmuje materialną stronę źródła (pismo, zdobienia), ważne są

środki uwierzytelniające (podpisy, pieczęcie); celem jest ustalenie czasu i miejsca
powstania źródła, ustalenie autentyczności źródła (czy powstało równolegle
z opisywanymi wydarzeniami);



źródło w pełni autentyczne;



źródło częściowo autentyczne – z dopiskami;



źródło całkowicie nieautentyczne.

b) krytyka wewnętrzna – ustalenie wiarygodności źródła, stwierdzenie czy podaje ono

prawdę obiektywną; zajmuje się treścią źródła.



źródło może być autentyczne, ale niewiarygodne (np. komunikat
wojenny, kroniki powstałe na dworach panujących);



ważne jest by oddzielić komentarze od treści.

3. OPRACOWANIE ŹRÓDŁA – rozpoczynamy od zestawienia wszystkich materiałów

dotyczących danego faktu; odtworzenie i uzasadnienie danego faktu.

II. METODA BIBLIOGRAFICZNA

Warianty metody bibliograficznej:

1. Tworzenie opisów bibliograficznych, komponowanie spisów bibliograficznych (konieczna

znajomość norm bibliograficznych, zasad klasyfikacji);

2. Dekomponowanie spisów bibliograficznych;

Etapy dekomponowania spisów bibliograficznych:

a) rozbiór spisu na poszczególne jednostkowe opisy;
b) uzupełnianie brakujących elementów opisu bibliograficznego (głównie na podstawie

Bibliografii Narodowej);

c) grupowanie jednostkowych opisów bibliograficznych wg przyjętych kryteriów (zakres,

zasięg);



grupowane terytorialne zbioru możemy stosować do książek z wieków

dawnych, możemy wówczas ustalić czy dana osoba podróżowała, z kim miała
kontakty;



podział terytorialny możemy również stosować przy księgarniach i innych
instytucjach wiedzy;



podział chronologiczny można stosować przy większych księgozbiorach
bibliotecznych, rodowych, bibliotekach specjalistycznych, fachowych;



podział ze względu na typy wydawnicze i piśmiennicze – mógł świadczyć
o majętności i zainteresowaniach właściciela;



podział ze względu na cenę możemy brać pod uwagę przy księgozbiorach
bibliofilskich, księgarskich, aukcyjnych.

d) interpretacja danych.

3. Analiza cytowań bibliograficznych.

LITERATURA:

1. Teoretyczna:

a) K. Bednarska – Ruszajowa / Metoda bibliograficzna i jej zastosowanie

1. Praktyczna:

a) Z. Sionko / Powieść zachodnioeuropejska w Polsce Stanisławowskiej

III. METODA TYPOGRAFICZNA

- Służy przede wszystkim do badań nad dawną książką.

Zadania metody typograficznej:

1.  badanie druków anonimowych typograficznie (brak miejsca, daty druku);
2.  weryfikacja druków, by wykryć fałszerstwa;
3.  weryfikacja zmian w pojedynczych egzemplarzach (warianty w danym nakładzie).

Stosując metodę typograficzną badamy:

1. materiał typograficzny – odbicie na papierze;
2. skład książki – kompozycja powstała z tego materiału, układ czcionek itp.;

Identyfikując pismo powinniśmy uwzględnić:



krój, rodzaj pisma;



majuskuła M (gotycka) i Q (antykwa);



wymiar 20-stu wierszy.

Konrad Haebler – dokonał badań porównawczych majuskuł M i Q; stworzył katalog inkunabułów,
w którym opisane zostały inkunabuły niemieckie, norweskie i polskie – służy on do badań
porównawczych.

Opis inicjału powinien zawierać:

1.  technikę wykonania drzeworytów;
2.  cechy charakterystyczne jak ramki;
3.  opis ilustracji w inicjale.

Badając materiał typograficzny powinniśmy brać pod uwagę:

1. zmianę materiałów, z których wykonywano w danej drukarni, ich zużycie;
2. udoskonalenia, zmiany.

Warianty druków:

- bardzo ważne przy ich badaniu jest zużycie materiału;
- można dzięki temu ustalić materiały, które wyszły z tej samej oficyny.

Metoda przekroju Kazimierza Budzyka:

1. badanie przekroju kolumny tekstu;
2. badanie spacji międzywyrazowych.

W Polsce proces ujednolicania czcionki rozpoczął się w II poł. XVI wieku.

Analizie typograficznej podlegają:

1.  szata graficzna;
2.  czcionka;
3.  okładka;



zdobienia;



napisy;



materiał, z którego wykonano okładkę;

4. strona tytułowa;



napisy;



ilustracja;



układ elementów;

5. wnętrze książki;



rodzaj papieru;



krój czcionki i jej wielkość;



ilustracje;



technika wykonania;



kolorystyka;



układ ilustracji;



autor ilustracji;



tabele, wkładki;



spis treści;



paginacja;



żywa pagina.

Wydawnictwo Ultima Thule:



przekłady z literatury indyjskiej;



znane z przygotowania graficznego książek;



zdobione okładki;



czcionki wiążące się z treścią książki;



kolorystyka okładki;



brak ilustracji, jedynie motywy zdobnicze (ramki);



różnorodne czcionki;



papier czerpany lub królewski japoński;



miały charakter bibliofilski;

-  niski nakład;
-  numeracja egzemplarzy;
-  kolofon;
-  rodzaj papieru;



wydawnictwo współpracowało z grafikami, m.in. z Janem Bugockim;

O ładnie wydanej książce decyduje:



papier;



format;



odpowiednie ilustracje;



dopasowana czcionka do charakteru książki.

LITERATURA:

1. Teoretyczna:

a) H. Bułhak / Metoda typograficzna w badaniach nad dawną książką

2. Praktyczna:

a) J. Pirożyński / „Gofret abo Jeruzalem wyzwolone” przekładania Piotra Kochanowskiego
b) J. Sowiński / Stylizacja typograficzna druków wydawnictwa Ultima Thule (1910 – 1939)

IV. METODA STATYSTYCZNA

Statystyka – nauka o ilościowych metodach badania zjawisk czy procesów masowych.

Zjawiska  masowe  –  zjawiska,  w  których  badaniu  podlega  wystarczająca  liczba  jednostek,  wówczas
możemy  wykryć  pewne  zależności,  których  nie  dostrzeglibyśmy  badając  pojedyncze  jednostki  lub
niewielki zespół.

Prawidłowości statystyczne – prawidłowości ujawniane poprzez metodę statystyczną.

Zbiorowość musi się składać z jednostek o podobnych, ale nie identycznych właściwościach.

Zbiorowość  statystyczna  –  zbiór  dowolnych  elementów  objętych  badaniem  statystycznym.
Poszczególne  elementy  tej  zbiorowości  nazywamy  jednostkami  statystycznymi.  W  tej  samej
zbiorowości  statystycznej  możemy  wyróżnić  kilka  jednostek  statystycznych  –  zależy  to  od  tematu
badania.

Cechy statystyczne – właściwości jednostek statystycznych. Dzielimy je na stałe i zmienne.

Cechy stałe – określają jednostkę oraz zbiorowość pod względem rzeczowym (co?), czasowym (kiedy?)
i  przestrzennym  (gdzie?),  wspólne  dla  wszystkich  jednostek  zbiorowości.  Cechy  te  nie  podlegają
badaniu.

Cechy  zmienne  –  są  to  właściwości,  którymi  różnią  się  między  sobą  jednostki  statystyczne.  Cechy  te
podlegają badaniu. Mogą się one dzielić na:

b) jakościowe (niemierzalne) – nie można ich zmierzyć, a jedynie opisać słownie;
c) ilościowe (mierzalne) – możemy wyrazić je za pomocą liczb.

ZBIOROWOŚĆ STATYSTYCZNA

Jednowymiarowa

Wielowymiarowa

(badamy jedną cechę)

(badamy wiele cech)

Aby badanie statystyczne było prawidłowo przeprowadzone musi posiadać kilka cech:

1. musi dotyczyć zbiorowości statystycznej;
2. musi określać prawidłowości określające daną zbiorowość, a nie tylko właściwości

poszczególnych jednostek;

3. badanie musi dotyczyć cech zmiennych.

BADANIA STATYSTYCZNE

pełne

niepełne

szacunkowe

(całkowite,

(częściowe)

wyczerpujące)

badania pełne – badania, w których badamy wszystkie jednostki zbiorowości statystycznej (np. spis
powszechny);

badanie częściowe – obejmuje niektóre jednostki badanej zbiorowości;

Badania pełne i częściowe mogą być ciągłe itp.

W przypadku badań częściowych dobieramy próby reprezentatywne poprzez:

1. dobór losowy;
2. dobór celowy.

Badania częściowe:

a) ankietowe – dane gromadzone dzięki ankiecie;
b) monograficzne – szczegółowo opisujemy wybraną jednostkę statystyczną albo niewielki

zbiór jednostek;

c) reprezentacyjne – oparte na próbie wybranej ze zbiorowości przez dobór losowy.

Badania szacunkowe – prowadzimy je, gdy z jakiegoś powodu nie posiadamy pełnych danych o danej
zbiorowości. Szacujemy wielkości nieznanej zbiorowości na podstawie zbiorowości związanej z tą
zbiorowością.

BADANIA SZACUNKOWE (METODY)

interpolacja

ekstrapolacja

Szacowanie nieznanych wartości

Polega na szacowaniu wartości

cechy na podstawie znanych

wykraczających poza zakres wartości

wartości pośrednich, późniejszej

znanych. Stosowana w prognozach

lub wcześniejszej.

na przyszłość.

Organizacja badań statystycznych:

1. przygotowanie (programowanie badań):

-  ustalenie celu badań;
-  ustalenie zbiorowości statystycznej i jednostek, które będziemy badać;
-  badane jednostki definiujemy pod względem czasowym, przestrzennym;
-  ustalenie metody badania;

2. obserwacja statystyczna;

- ustalamy albo wartości cech ilościowych albo odmiany cech jakościowych u wszystkich

jednostek badanych;

- zbiór uzyskanych tak danych nazywamy materiałem statystycznym;
- materiał statystyczny powinniśmy poddać kontroli, aby wyeliminować ewentualne błędy, jest

to kontrola merytoryczna lub ilościowa.

3. opracowanie i prezentacja materiału statystycznego;

- obejmuje grupowanie i zliczanie danych;

- z badanej zbiorowości wyodrębniamy jednorodne części (przechodzimy od informacji o

jednostce do informacji o zbiorowości);

-  o podziale zbiorowości na grupy decyduje badacz;
-  grupowanie proste – grupowanie wg jednej cechy;
-  grupowanie złożone – grupowanie wg wielu cech;
-  prezentacja materiału statystycznego – służą temu tzw. szeregi statystyczne (zbiór wyników z

obserwacji jednostek wg jawnej cechy – szereg prosty, szereg przestrzenny, szereg
dynamiczny);

- szeregi statystyczne mogą być przedstawiane za pomocą tablic i wykresów;
- tablica musi spełniać określone warunki formalne i merytoryczne, powinna mieć:

 tytuł;
 słowne określenie kolumn i wierszy;
 obowiązuje bezwzględna zasada wypełniania wszystkich kolumn i wierszy, tzw. znaki
umowne;
 tablice mogą być proste (wg jednej cechy) i złożone (wg wielu cech).

- wykresy, najczęściej tworzone na podstawie tabel, uzupełnienie tabel, syntetyczny charakter

danych; (tytuł, źródło danych, legenda);

WYKRESY

histogram

diagram

korelacyjne

dynamiczne

zbiór kolumn

linia łamana

prezentują rozwój

na osi

łącząca punkty

zjawiska w czasie

4. opis lub wnioskowanie statystyczne;

-  opis stosujemy, gdy mamy do czynienia ze zbiorowością generalną lub próbną;
-  wnioskowanie dotyczy badań reprezentacyjnych, które uogólniamy na całą zbiorowość;
-  opis ma charakter sumaryczny;
-  możemy dokonać uogólnień, które mają wykryć zjawiska zachodzące w całej zbiorowości.

LITERATURA:

1. Teoretyczna:

a) M. Huczek, B. Żołędziowska / Statystyka dla bibliotekoznawców

2. Praktyczna:

a) M. Rowicka, J. Kostecki / Produkcja wydawnicza Królestwa Polskiego w drugiej połowie lat

siedemdziesiątych XIX w.

V. METODA PROWENIENCYJNA

Metodę  prowinencyjną  rozpatrujemy  w  dwóch  znaczeniach:  węższym  (zajmujemy  się  tylko  znakami
własnościowymi, odtwarzamy drogę książki) i szerszym (odnosi się do badania wszelkich śladów lektury
pozostawionych na książkach przez czytelników).

Kazimierz Piekarski – pierwszy sformułował założenia tej metody.
Superexlibris – znajduje się na oprawie książki, zawiera herb właściciela i jego inicjały;

Na podstawie oprawy możemy określić właściciela książki.

Superexlibris właściwy – zamawiany u introligatora, charakterystyczny dla danej osoby;

Superexlibris introligatorski – zamawiany u introligatora, komponowany z wielu elementów, które
mogą się powtarzać w różnych superexlibrisach.

Na  wewnętrznej  stronie  okładki  znajdowały  się  znaki  własnościowe:  pieczęcie  (może  zawierać  herb
i  inicjał  właściciela),  zapis  rękopiśmienny  (możemy  spotkać  się  z  różnymi    wariantami  jednego
nazwiska),  sygnatura  (może  posiadać  indywidualne  znaki,  pomaga  w  określeniu  właściciela,  pozwala
wyodrębnić książki z danego księgozbioru historycznego), exlibris (umieszczany na wewnętrznej stronie
okładki,  składał  się  z  imienia  i  nazwiska  właściciela,  inicjału,  napisu  exlibris,  charakterystycznych  dla
właściciela  znaków,  np.  związanych  z  jego  zawodem.  Jeżeli  exlibris  zawiera  w  sobie  imię  i  nazwisko
oraz  charakterystyczne  elementy,  wówczas  dokładnie  możemy  określić  właściciela,  możemy  traktować
exlibris  jako  znak  własnościowy  jak  również  małe  dzieło  sztuki  artystycznej.  Jako  znak  własnościowy
uważa  się  jedynie  te  exlibrisy,  które  zostały  umieszczone  w  książce  danej  osoby,  a  nie  te,  które  były
jedynie projektem.

Nie  należy  rozbijać  właścicieli  danej  książki  na  osobne  hasła.  Książka  powinna  znajdować  się  pod
nazwiskiem pierwszego właściciela, później określamy drogę książki, jej historię.

Kierunki badań proweniencyjnych:

1.  dokumentacyjno – informacyjne;
2.  odtwarzanie warsztatu pracy właściciela;
3.  opinie czytelników.

Ślady lektury zestawione z życiorysem danej osoby pozwalają nam określić zainteresowania czytającego.

Wyspiański podpisywał tylko niektóre swoje książki, ale w różny sposób. Nie stosował exlibrisów.
Wyrywał interesujące go fragmenty, rozcinał karty, podkreślał, komentował, poprawiał.

LITERATURA:

1. Teoretyczna:

a) M. Kocójowa / Potrzeby i oczekiwania w zakresie badań proweniencyjnych
b) M. Sipayłło / O metodzie proweniencyjnej starych druków

2. Praktyczna:

a) J. Kowalczyk / Jak czytał Witruwiusza Wojciech Mieliński opat z Trzemeszna. Uwagi

o jego księgozbiorze

b) A. Gruca / Księgozbiór po Stanisławie Wyspiańskim jako źródło wiedzy o właścicielu

VI. METODA TOPOGRAFICZNA

1. Bada wpływ instytucji książki na społeczność lokalną, jak i wpływ instytucji lokalnych na

instytucje książki;

2. Źródła:

a) opisowe:

-  korespondencja urzędowa, rzadziej prywatna ;
-  uchwały administracyjne o nazwach i numerowaniu ulic;
-  ogłoszenia w oficjalnej prasie;
-  wydawnictwa popularyzujące wiadomości adresowe (wykazy ulic, książki adresowe);
-  rękopiśmienne i publikowane spisy ludności, listy adresowe i urzędowe, listy adresowe

organizacji i stowarzyszeń (m.in. cechów);

- ogłoszenia i reklamy w formie druków ulotnych lub dołączanych do katalogów,

prospektów wydawnictw, kalendarzy, przewodników po miejscowościach, czy inne
dokumenty życia społecznego;

- ogłoszenia i reklamy w prasie i czasopismach;
- informacje adresowe na książkach i innych wydawnictwach;

- adresy notowane w materiałach archiwalnych (papiery firmowe rachunków lub innych

pism urzędowych);

- fotografie miasta i jego ulic, ilustracje z czasopism lub zbiory starych fotografii, np. z

informacjami adresowymi;

-  zabytki muzealne typu szyldy dawnych firm;
-  tablice pamiątkowe z adresami;
-  reklamy i ogłoszenia w czasopismach i gazetach;
-  dokumenty instytucji i in.

b) kartograficzne:

- plany i mapy danego miasta z pożądanego okresu lub w miarę możliwości mu

najbliższemu;

3. Etapy postępowania metodą topograficzną:

3.1. formułowanie pytań i hipotez badawczych określających czas, przestrzeń i cele badawcze;
3.2. wybór z materiału źródłowego adresów instytucji;
3.3. porównanie adresów z wielu źródeł, wykluczenie mylnych;
3.4. ustalenie typologii instytucji książki w badanych okresach;
3.5. wybór planu, który będzie służył jako podkładka dla planu topograficznego instytucji książki;
3.6. ustalenie wszelkich oznaczeń na planie;
3.7. sprawdzenie oraz uzupełnienie na planie informacji i oznaczeń ważnych punktów dla życia

codziennego mieszkańców (lokalizacja inst. administracji, nauki, kultury, kościołów);

3.8. naniesienie na tworzony plan oznaczeń wg adresów instytucji książki;
3.9. dokonanie interpretacji wynikającej z porównania usytuowań instytucji na sporządzonym w celu

badawczym planie w pierwszym badanym okresie;

3.10. poszerzenie interpretacji przez konfrontacje z wiadomościami zachowanymi w innych źródłach;
3.11. sporządzenie wg identycznych reguł drugiego planu, w kolejnym wytypowanym okresie, dla

uzyskania nowego obrazu rozmieszczenia przestrzennego (badanie ruchu);

3.12. określenie dynamiki rozwoju świata książki przez porównanie diagnoz i map topograficznych

instytucji książki w kolejnych wybranych do badań okresach w podziale na np. instytucje
kontynuowane, nowo powstałe, zlikwidowane;

3.13. uzupełnienie interpretacji wg danych z innych odnalezionych materiałów źródłowych (badanie

dynamiki zjawisk;

3.14. dokonanie interpretacji topograficznej mapy instytucji książki na badanym terenie (rozkłady

przestrzenne, rozproszenie, asymetrie);

3.15. weryfikacja uwarunkowań rozwoju przestrzennego badanego regionu;
3.16. uwzględnienie specyfiki badanego terenu (np. centrum czy prowincja);
3.17. sformułowanie wniosków o roli instytucji książki dla społeczności lokalnej, jak tez w szerszym

zakresie, np. dla regionu, państwa, grupy państw.

Forma przedstawiania wyników badań:

a)  jako plan topograficzny;
b)  w postaci interpretacji opisowej;
c)  jako  wykazy,  indeksy,  zestawienia  ułatwiające  czytelnikom  komunikację  między  planami

i tekstem rozprawy naukowej.

Zalety metody topograficznej:

1. pozwala na integrowania wiadomości z dziejów książki z całością środowiska i ukazanie na tym

tle cech szczególnych książki i biblioteki jako czynników miastotwórczych lub makro- czy mikro-
regionów;

2. ułatwia nawiązanie do struktury przestrzennej miasta i wskazanie jej wpływu na życie

mieszkańców;

3. umożliwia podkreślenie najważniejszych aspektów składających się na powstanie i obrót książką;
4. angażuje włączenie przestrzenne wyobraźni przy identyfikacji zjawisk i w efekcie pozwala

uniknąć przekłamań wynikających z nieznajomości miejscowej topografii;

5. umożliwia obserwację włączenia się instytucji książki w rytm miejscowości i pokazanie ich od

strony użytkownika;

6. zwraca uwagę na konieczność obserwowania zjawisk bibliograficznych przez analizę

podporządkowania sprawom pierwszoplanowym dla społeczeństwa.

Trudności metody topograficznej:

1.  duża erudycja oraz precyzja w przedstawianiu wyników;
2.  konieczność żmudnych i często długotrwałych poszukiwań w wielu typach źródeł;
3.  omawianie  wiadomości  wg  danych  topograficznych  powoduje  inny  układ  treści  rozpraw  niż

dotychczas praktykowany w opracowaniach bibliograficznych;

4. umiejętność stawiania innego niż do tej pory typu pytań badawczych oraz formułowania hipotez

związanych z zagadnieniami np. komunikacji społecznej;

5. trudności w operowaniu przy badaniach większych miejscowości, różnorodnym i obfitym

materiałem źródłowym, często wymagającym badań zespołowych.

Literatura:
M. Kocójowa / Metoda topograficzna w badaniach nad książką i biblioteką

VII. BADANIE PAPIERU

Znak  wodny  (filigran)  –  znak  charakterystyczny  danej  papierni,  odbicie  na  kartach  papieru  jakiegoś
znaku  oznaczającego  daną  papiernię.  Znaki  te  badamy,  by  poznać  historię  papieru,  rękopisów,  poznać
historię ich powstania.

Źródła:    archiwa,  księgi  parafialne,  akta  notarialne,  źródła  prywatne  osób  przez  dłuższy  czas
mieszkających w okolicy danej papierni.

Możemy klasyfikować znaki wodne wg układu przedmiotowego (rodzina, klasy  – dzielimy je na grupy
i typy, warianty), chronologicznego, topograficznego, alfabetycznego przedmiotowego

Opisując znak wodny powinniśmy uwzględnić:

1.  nazwę znaku wodnego;
2.  pochodzenie (archiwum);
3.  dane dokumentu;
4.  format arkusza;
5.  opisanie sita;
6.  sygnaturę znaku.

Literatura:
J. Siniarska – Czaplicka / Próba wytypowania metody zbierania i klasyfikowania polskich znaków
wodnych na przykładzie papierów młynów Mazowsza w latach 1750 - 1850

VIII. BADANIA OPRAWOZNAWCZE

J.  Ptaśnik  –  najpierw  szukał  w  źródłach  archiwalnych  wiadomości  o  introligatorach,  a  dopiero  potem
zajmował się samą okładką (metoda archiwalna);

K.  Piekarski  –  dokonał  rejestracji  opraw  (gł.  XV-XVI  w.),  dokonał  porównania  opraw  krakowskich  i
poznańskich oraz ich wpływu na oprawy zagraniczne (niemieckie i włoskie); oprawy polskie i niemieckie
były  do  siebie  podobne,  używano  do  ich  wytworzenia  tych  samych  narzędzi,  różniły  się  jedynie
zdobieniami (polskie były złocone, niemieckie zaś nie);

A.  Binkermajer  –  chciał  stworzyć  instrukcję  katalogowania  opraw,  biorąc  pod  uwagę  spojrzenie  na
introligatorskie i artystyczne (estetyczne) cechy opraw, używał metody porównawczej;