4

www.hakin9.org

hakin9 Nr 9/2007

hakin9

5

www.hakin9.org

hakin9 Nr 2/2006

W skrócie

6

Mateusz Stępień

Przedstawiamy  garść  najciekawszych  wiadomości 

ze  świata  bezpieczeństwa  systemów  informatycz-

nych i nie tylko.

Zawartość CD

10

Prezentujemy zawartość i sposób działania najnowszej 

wersji naszej sztandarowej dystrybucji hakin9.live.

Narzędzia

Recenzja VIP Anonymizer

12

Recenzja programu firmy Vipdefense

Recenzja ConceptDraw VI 

Professional

13

Recenzja programu firmy 

Computer Systems Odessa

Atak

Hakowanie sieci WiFi

14

Bartosz Kalinowski

Bartek  w  swoim  artykule  pokazuje  najczęściej  

występujące  niebezpieczeństwa  w  sieciach  WiFi, 

oraz  jakie  ataki  są  przeprowadzane  na  użytkow-

ników  tych  sieci.  W  jaki  sposób  i  do  czego  można 

wykożystać  podatności  w  sieciach  bezprzewodo-

wych oraz na jakie niebezpieczeństwa narażeni są 

użytkownicy hotspotów

Hardware hacking – oszukiwanie 

zabezpieczeń biometrycznych

26

Grzegorz Błoński

Grzegorz pokazuje nam jak włamać się do systemu 

zabezpieczonego  skanerem  linii  papilarnych  oraz 

skanerem  tęczówki  oka.  Uświadamia  nas,  że  nie 

warto ufać zabezpieczeniom biometrycznym.

Atak na Skype'a

34

Gianluigi Spagnuolo

Autor  pokaże  nam  jak  działa  Skype,  jakie  techniki 

wykorzystuje dla obrony przed debuggerami oraz jak 

ukrywany jest ruch sieciowy.

Wykorzystanie tęczowych 

tablic do łamania haseł

42

Paweł Maziarz

Paweł przybliży pojęcie tęczowych tablic, pokaże jak 

dzięki nim złamać hasło do konta Windows, MySQL, 

Cisco PIX.

Witamy!

Jest mi bardzo miło przywitać Państwa po wakacjach. Mam 

nadzieję, że okres wakacyjny nie spowodował tego, że Pań-

stwo o nas zapomnieli, ponieważ – jak co miesiąc – przygo-

towaliśmy dla naszych Czytelników garść ciekawych artyku-

łów i programów, które udostępniamy na naszej płycie CD.

Tak, jak obiecaliśmy w poprzednim numerze, prezentu-

jemy  Państwu  naszą  rozmowę  z  Bartłomiejem  Wituckim, 

rzecznikiem  prasowym  Business  Software  Alliance.  Poru-

szyliśmy  w  niej  wiele  ciekawych  tematów,  które  –  mam 

nadzieję – Państwa zainteresują i poszerzą wiedzę na temat 

tej organizacji i jej działalności.

Wrześniowy  hakin9  zawiera  dużo  interesujących  infor-

macji,  zaspokoi  głód  wiedzy  naszych  wszystkich  Czytelni-

ków – i tych początkujących, i tych bardziej już doświadczo-

nych.

Gorąco  polecam  temat  numeru  jakim  jest  Hakowanie 

WiFi  Bartosza  Kalinowskiego  oraz  Wykorzystanie  tęczo-

wych tablic do łamania haseł.

Płyta CD zawiera, jak zwykle, wiele przydatnych progra-

mów, a mianowicie, PC–cillin Internet Security 2007 Trend 

Micro, bbAntispam Advanced Textual Confirmation, Vip Pri-

vacy  firmy  VipDefense  oraz  E-book  Unreliable  Guide  To 

Hacking The Linux Kernel.

Zapraszam do lektury!

Katarzyna Juszczyńska

4

www.hakin9.org

hakin9 Nr 9/2007

hakin9

5

www.hakin9.org

hakin9 Nr 2/2006

Obrona

Access Control List (ACL) 

– dostęp do obiektów .NET

48

Artur Żarski

Artur przybliża mechanizm jakim jest ACL oraz spo-

soby programowania list kontroli dostępu z poziomu 

Microsoft.NET.

Słabe strony uwierzytelniania 

hasłami

54

Cezary Cerekwicki

Czarek w swoim artykule pokaże nam, gdzie kryją się 

słabości systemów uwierzytelniających hasłem oraz 

jak te słabości wyeliminować.

Bezpieczna firma

Wdrożenie Systemu 

Zarządzania Informacjami

60

Artur Kostowski

Artur przedstawi nam jak szybko i skutecznie wpro-

wadzić System zarządzania bezpieczeństwem infor-

macji oraz wyjaśni zagadnienia cyklu PDCA.

Testy Konsumenckie

68

Antywirusy

Testujemy popularne antywirusy. Do testów zaprosili-

śmy firmy Kaspersky i mks_vir.

Klub Techniczny

Jak zaoszczędzić milion 

na utrzymaniu łącz

73

Wywiad

Wywiad z Bartłomiejem Wituickim, 

z rzecznikiem BSA

74

Robert Gontarski, Katarzyna Juszczyńska

Felieton

Być bezpiecznym 

– wariacje na temat

78

Patryk Krawaczyński

Zapowiedzi

82

Zapowiedzi artykułów, które znajdą się w następnym 

wydaniu naszego pisma.

jest wydawany przez Software–Wydawnictwo Sp. z o.o.
Dyrektor: Sylwia Pogroszewska

Redaktor naczelna: Martyna Żaczek 

martyna.zaczek@software.com.pl 

Redaktor prowadząca: Katarzyna Juszczyńska

katarzyna.juszczynska.@software.com.pl

Asystent redaktora: Robert Gontarski

robert.gontarski@software.com.pl

Tłumaczenie: Katarzyna Kruś, Piotr Żuk

Wyróżnieni betatesterzy: Przemysław Prytek, Tomasz Przybylski 

Opracowanie CD: Rafał Kwaśny

Kierownik produkcji: Marta Kurpiewska marta@software.com.pl

Skład i łamanie: Artur Wieczorek arturw@software.com.pl

Okładka: Agnieszka Marchocka

Dział reklamy: adv@software.com.pl

Prenumerata: Marzena Dmowska pren@software.com.pl

Adres korespondencyjny: Software–Wydawnictwo Sp. z o.o., 

ul. Bokserska 1, 02-682 Warszawa, Polska

Tel. +48 22 887 13 45, Fax +48 22 887 10 11

www.hakin9.org 

Osoby zainteresowane współpracą prosimy o kontakt: 

cooperation@software.com.pl

Jeżeli jesteś zainteresowany zakupem licencji na wydawanie naszych 

pism prosimy o kontakt:

Monika Nowicka

e-mail: monika.nowicka@software.com.pl

tel.: +48 (22) 887 12 66

fax: +48 (22) 887 10 11

Druk: 101 Studio, Firma Tęgi 

Redakcja dokłada wszelkich starań, by publikowane w piśmie i na 

towarzyszących mu nośnikach informacje i programy były poprawne, 

jednakże nie bierze odpowiedzialności za efekty wykorzystania ich; 

nie gwarantuje także poprawnego działania programów shareware, 

freeware i public domain.

Uszkodzone podczas wysyłki płyty wymienia redakcja.

Wszystkie znaki firmowe zawarte w piśmie są własnością odpowiednich 

firm i zostały użyte wyłącznie w celach informacyjnych.

Do tworzenia wykresów i diagramów wykorzystano 

program 

 firmy 

Płytę CD dołączoną do magazynu przetestowano programem AntiVirenKit 

firmy G DATA Software Sp. z o.o.

Redakcja używa systemu automatycznego składu 

UWAGA! 

Sprzedaż aktualnych lub archiwalnych numerów pisma w cenie innej 

niż wydrukowana na okładce – bez zgody wydawcy – jest działaniem 

na jego szkodę i skutkuje odpowiedzialnością sądową.

hakin9  ukazuje  się  w  następujących  krajach:  Hiszpanii,  Argentynie, 

Portugalii,  Francji,  Belgii,  Luksemburgu,  Kanadzie,  Maroko,  Niem-

czech, Austrii, Szwajcarii, Polsce, Czechach, Słowacji. 

Prowadzimy  również  sprzedaż  kioskową  w  innych  krajach  europej-

skich.

Magazyn hakin9 wydawany jest w 7 wersjach językowych:

PL

 

  ES 

   CZ             EN       

IT                FR            DE

Nakład wersji polskiej 6 000 egz.

UWAGA!

Techniki prezentowane w artykułach mogą być używane jedynie 
we własnych sieciach lokalnych.
Redakcja  nie  ponosi  odpowiedzialności  za  niewłaściwe  użycie 
prezentowanych technik ani spowodowaną tym utratę danych.

W skrócie

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

6

W skrócie

www.hakin9.org

7

hakin9 Nr 9/2007

Spybot 

– Search & Destroy 1.5 Beta

Pojawiła się kolejna wersja popu-

larnej aplikacji Spybot – Search 

& Destroy 1.5 Beta przezna-

czonej do wykrywania i usuwa-

nia komponentów szpiegujących 

typu spyware, dialerów, key-

loggerów itp. Aplikacja zwiera 

więcej sygnatur komponentów 

niż najbardziej znany Ad–aware, 

dzięki czemu jest skuteczniej-

sza w usuwaniu zagrożeń. Dzięki 

częstym aktualizacjom użyt-

kownik jest w stanie zapewnić 

optymalną ochronę dla syste-

mu. Nowością w wersji 1.5 jest 

między innymi możliwość inte-

gracji z Centrum Zabezpieczeń 

systemu Windows Vista. Aplika-

cja została napisana przez nie-

mieckiego programistę Patric-

ka Michaela Kolla i jest dystrybu-

owana na zasadach licencji fre-

eware.

Błąd w kontrolce ActiveX

Kontrolka ActiveX dostarcza-

na w pakiecie Microsoft Office 

(Office Data Source Control 11, 

OWC11.DLL) zawiera błąd w 

funkcji DeleteRecordSourceIfUn-

used, który może zostać wyko-

rzystany przez szkodliwy doku-

ment HTML do wywołania prze-

pełnienia bufora. W Sieci został 

opublikowany kod, który demon-

struje, jak Internet Explorer prze-

staje działać po otwarciu odpo-

wiednio spreparowanego doku-

mentu. Odwiedzenie tak przygo-

towanej przez napastnika strony 

jest wystarczające do urucho-

mienia złośliwego kodu na kom-

puterze ofiary. 

Microsoft nie przygotował do 

tej pory żadnej poprawki, jednak 

błąd można obejść przez wyłą-

czenie w rejestrze kontrolki 

ActiveX (0002E55B-0000-0000-

C000-000000000046). Jednak 

najlepszym rozwiązaniem wydaje 

się całkowite wyłączenie w prze-

glądarce obsługi kontrolek Acti-

veX. Technologia ActiveX pozwa-

la na przekazywanie danych 

pomiędzy różnymi aplikacjami 

działającymi pod kontrolą sys-

temów operacyjnych Windows. 

Jest ona ułatwieniem dla pro-

gramisty – pozwala oszczędzić 

czas, który trzeba by poświę-

cić na pisanie własnych sposo-

bów komunikacji pomiędzy pro-

gramami.

MPlayer narażony na atak

W 

multimedialnym 

odtwarzaczu 

MPlayer  znaleziono  dwie  kry-

tyczne  luki,  które  pozwalają  napastni-
kowi na przejęcie kontroli nad zaatako-
wanym systemem Linux. Atak jest moż-
liwy  z  powodu  nieprawidłowego  prze-
twarzania  danych  CDDB.  Jeśli  użyt-
kownik The Movie Player połączy się ze 
specjalnie  spreparowanym  serwerem 
CDDB, może to doprowadzić do błędu 
przepełnienia bufora w module 

stream/

stream _ cddb.c

  i  umożliwi  atakujące-

mu zdalne wykonanie kodu z prawami 
użytkownika  używającego  odtwarza-
cza.  Poprawka  rozwiązująca  ten  pro-
blem została dodana do SVN we środę, 
6  czerwca  o  godzinie  11:13:32  UTC 
jako r23470. Użytkownicy zagrożonych 
wersji  programu  powinni  pobrać  łatkę 
(http://www.mplayerhq.hu/MPlayer/
patches/cddb_fix_20070605.diff)  dla 

MPlayera  1.0rc1  lub  uaktualnić  pro-
gram do najnowszej wersji, jeżeli uży-
wają SVN. Istnieje też kilka możliwych 
obejść  problemu:  nieużywanie 

URL–i 

cddb:/

,  przekierowanie  freedb.fre-

edb.org do 127.0.0.1, przekompilowanie 
z opcją 

-disable-cddb

. MPlayer jest uni-

wersalnym odtwarzaczem filmów, który 
powstał w 2000 roku dla systemu ope-
racyjnego GNU/Linux. Program zawie-
ra wiele kodeków A/V w swoim kodzie, 
może  również  korzystać  z  zewnętrz-
nych bibliotek oraz ze specjalnie zmo-
dyfikowanych wersji kodeków dla sys-
temu  Windows  (pliki  *.dll,  *.acm  oraz 
*.ax). Jego ogromna popularność oraz 
przenoszenie  na  kolejne  platformy 
sprzętowe  i  systemy  operacyjne  spo-
wodowały w 2004 roku zmianę nazwy 
z  The  Movie  Player  for  Linux  na  The 
Movie Player.

Kaspersky Anti-Virus 7.0 

& Kaspersky Internet Security 7.0

K

aspersky Lab, producent oprogra-
mowania  służącego  do  ochrony 

danych, rozpoczął publiczne testy beta 
produktów siódmej generacji: Kasper-
sky Anti-Virus 7.0 oraz Kaspersky Inter-
net Security 7.0. Jednym z najważniej-
szych  udoskonaleń  wprowadzonych 
do nowych produktów Kaspersky Lab 
jest  wysoce  wydajny  analizator  heu-
rystyczny,  który  z  pomocą  modułu 
ochrony  proaktywnej  pozwala  na 
wykrywanie  i  neutralizowane  niezna-
nych zagrożeń w oparciu o analizę ich 
zachowań. Wykorzystując także trady-
cyjne  metody  wykrywania  szkodliwe-
go kodu przy użyciu sygnatur, aplika-
cje  zapewniają  trzystopniową  ochro-
nę przed zagrożeniami. Nowe produk-
ty wyposażone są w całkowicie zmie-
niony  interfejs  umożliwiający  jeszcze 

łatwiejszą  obsługę,  z  którą  nie  będą 
mieli  problemów  początkujący  użyt-
kownicy  komputerów.  Oprogramo-
wanie  Kaspersky  Anti-Virus  7.0  oraz 
Kaspersky  Internet  Security  7.0  jest 
całkowicie  kompatybilne  z  systemem 
Microsoft Windows Vista (w wersji 32 
oraz 64-bitowej). Wersje beta nowych 
produktów dostępne są na stronie http:
//www.kaspersky.com/beta

Kaspersky  Lab  jest  firmą  zajmu-

jącą  się  rozwojem,  produkcją  i  dys-
trybucją  rozwiązań  z  zakresu  bez-
pieczeństwa  informatycznego,  które 
zapewniają  klientom  ochronę  przed 
zagrożeniami  IT.  Flagowym  produk-
tem firmy jest znany na całym świe-
cie  Kaspersky  Anti-Virus  (dawniej 
AntiViral  Toolkit  Pro)  stworzony  w 
roku 1989 i dystrybuowany od 1994r.

W skrócie

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

6

W skrócie

www.hakin9.org

7

hakin9 Nr 9/2007

Administratorzy, 

poprawcie się!

Z raportu firmy Cyber-Ark Software 

wynika, że blisko 30% firmowych 

administratorów infrastruktury kom-

puterowej przyznaje się do regu-

larnego szperania w poczcie elek-

tronicznej oraz dokumentach pra-

cowników ich firmy. To chyba nic 

dziwnego, że tak wielu z nas to 

robi. Myślę, że większość ludzi by 

tak robiła, gdyby mieli gwarancję, 

że ujdzie im to na sucho – podkre-

śla jeden z ankietowanych specjali-

stów IT. Z raportu dowiadujemy się 

również, że ok. 50% pracowników 

działów IT, jak i innych sekcji, prze-

chowuje hasła na kartkach przykle-

jonych do monitora. Coraz bardziej 

popularne staje się również usta-

wianie przez administratorów jed-

nego, wspólnego hasła admina na 

wszystkich firmowych kompute-

rach. Raport został przygotowany 

na podstawie anonimowych ankiet, 

wypełnionych przez specjalistów IT 

z dużych firm.

YouTube po polsku

Google uruchomiło polskoję-

zyczną wersję serwisu YouTube 

– pl.youtube.com. W tym samym 

czasie, co wersja dla Polski, poja-

wiły się edycje w językach fran-

cuskim, włoskim, japońskim, por-

tugalskim i holenderskim. Każda 

strona jest przetłumaczona w 

całości, zawiera lokalne strony 

domowe oraz funkcję wyszukiwa-

nia. W ramach przygotowań do 

otwarcia serwisów firma YouTube 

podpisała ponad 20 dużych mię-

dzynarodowych umów partner-

skich z wieloma polskimi dostaw-

cami treści – ich efektem będą 

spersonalizowane strony z filma-

mi, wywiadami, teledyskami itp.

YouTube jest serwisem inter-

netowym umożliwiającym publi-

kację w Sieci filmów, wideokli-

pów lub własnych mini-produkcji. 

YouTube zaczynało jako strona, 

której treścią były filmy przedsta-

wiające kota autora. Serwis poja-

wił się w Sieci w lutym 2005 roku. 

Obecnie YouTube jest najwięk-

szym serwisem udostępniają-

cym tego typu usługi, a właścicie-

le utworzyli spółkę (YouTube, Inc.). 

10 października 2006 roku YouTu-

be zostało przejęte przez Google 

za 1,65 miliarda dolarów. Według 

Google, dziennie na YouTube 

umieszczanych jest ponad 70 tys. 

filmów, zajmujących ok. 1400 GB.

Poważne luki w Mozilla Firefox 

i Internet Explorer

I

nternauci nie mają ostatnio łatwego 
życia – dość regularnie pojawiają się 

bowiem  informacje  o  poważnych  błę-
dach w kolejnych przeglądarkach inter-
netowych.  Tym  razem  jeden  z  czoło-
wych  polskich  specjalistów  od  spraw 
związanych z bezpieczeństwem opro-
gramowania,  Michał  Zalewski,  odkrył 
cztery  nowe  luki  w  przeglądarkach 
Mozilla Firefox i Internet Explorer. Infor-
macje na temat luk zostały opublikowa-
ne na liście dyskusyjnej Full-disclosure. 
Za  najbardziej  niebezpieczną  uważa-
na jest luka dotycząca przeglądarek IE 
6 oraz IE 7, która pozwala na kradzież 
ciasteczek używanych przez użytkow-
ników w czasie logowania się do ser-
wisów  internetowych.  Błąd  w  Inter-
net Explorerze polega na tym, że kod 
JavaScript wykonywany przy przecho-
dzeniu pomiędzy stronami może dzia-
łać  z  uprawnieniami  starej  strony,  ale 
dotyczyć  nowej  strony.  Jak  to  wyglą-
da  w  praktyce,  można  sprawdzić  na 
przykładowej  stronie  wykradającej 
ciasteczko  witryny  google.pl  –  http://
lcamtuf.coredump.cx/ierace/. 

Druga 

luka  dotycząca  IE  6  pozwala  na  sfał-
szowanie paska adresu poprzez odpo-
wiednią  manipulację  obiektami  loca-
tion modelu DOM. Dzięki temu napast-
nik może stworzyć stronę internetową 
udającą inną, dowolną stronę – nawet 
dostarczającą  treści  przez  kanał  SSL 
–  http://lcamtuf.coredump.cx/ietrap2/ 
Dwie  kolejne  dziury  odkryte  przez 
Michała występują w Firefoksie. Pierw-
sza dotyczy obiektów IFRAME i umoż-
liwia atakującemu wykradanie znaków 

wprowadzanych  za  pomocą  klawia-
tury  oraz  umieszczenie  niebezpiecz-
nej  zawartości  na  pozornie  bezpiecz-
nej  stronie.  Dla  tej  usterki  również 
dostępna  jest  prezentacja  –  http://
lcamtuf.coredump.cx/ifsnatch/.  Co  cie-
kawe, podobny błąd znaleziono już nie-
dawno w tej open-source'owej przeglą-
darce – Mozilla załatała go, ale najwy-
raźniej nie do końca. Czwarta, ostatnia 
luka pozwala atakującemu na zmusze-
nie  przeglądarki  do  pobrania  niebez-
piecznego  pliku.  Twórcy  obu  przeglą-
darek  zostali  poinformowani  o  lukach 
i  pracują  nad  ich  usunięciem.  Rzecz-
nik Microsoft dodatkowo poinformował, 
że jego firmie nie są znane żadne przy-
padki ataków z wykorzystaniem wspo-
mnianych  luk.  Przedstawiciele  Mozilli 
poinformowali, że wiedzą już o błędach 
w Firefoksie i wkrótce podejmą stosow-
ne działania. Michał Zalewski od wielu 
lat zajmuje się bezpieczeństwem infor-
macji,  a  zakres  jego  badań  sięga  od 
sprzętu  i  zasad  projektowania  syste-
mów  operacyjnych  po  zabezpiecze-
nia Sieci. Od połowy lat 90. aktywnie 
uczestniczy  w  Bugtraq,  pisze  progra-
my dla systemów z rodziny UNIX, był 
też jednym z autorów systemu Argan-
te. Spośród jego prac dużym zaintere-
sowaniem cieszyły się badania proto-
kołu TCP/IP oraz badanie bezpieczeń-
stwa  popularnych  przeglądarek  inter-
netowych.  Pracował  jako  specjalista 
ds. bezpieczeństwa w kilku poważnych 
firmach w Polsce i w USA. Jednym z 
jego  zainteresowań  informatycznych 
jest sztuczna inteligencja.

W skrócie

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

8

W skrócie

www.hakin9.org

9

hakin9 Nr 9/2007

Pirat działający na wielką 

skalę zatrzymany

Policjanci zajmujący się zwalczaniem 

przestępczości komputerowej zatrzy-

mali pirata komputerowego działają-

cego od kilku lat na olbrzymią wręcz 

skalę. Mężczyzna oferował nielegal-

nie skopiowane programy, filmy, gry i 

muzykę. Zamieszczona na jego stro-

nie internetowej lista zawierała ponad 

16 000 dostępnych pozycji i była cały 

czas aktualizowana. Zdecydowaną 

perełką w sklepiku pirata były moduły 

programu projektowego Catia, na 

zakup którego pozwolić mogą sobie 

jedynie największe firmy. Catia to 

zaawansowany system wspomaga-

nia prac inżynierskich w przemyśle 

lotniczym, samochodowym, stocznio-

wym, maszynowym, sprzętu AGD, 

energetycznym, produkcji form wtry-

skowych i wielu innych. Był on wyko-

rzystywany m. in. przy projektowaniu 

myśliwców bojowych. Znalezione u 

zatrzymanego moduły Catii wstępnie 

wyceniono na kilka milionów złotych.

W trakcie przeszukania domu poli-

cjanci znaleźli ponad 11 tys. płyt CD 

i DVD oraz sprzęt komputerowy słu-

żący do kopiowania płyt na wielką 

skalę. Wartość zabezpieczonego 

oprogramowania oceniono wstęp-

nie na 15 milionów złotych.

W Polsce skala piractwa to ponad 

60%, straty budżetu z tego tytułu 

wynoszą około 80 mln $ rocznie. 

Oznacza to również 15 tys. utraco-

nych miejsc pracy w ciągu tylko 1 

roku! Piractwo wpływa na podwyż-

szenie cen dla uczciwych użytkowni-

ków, niższy poziom wsparcia i opóź-

nienia w powstawaniu nowych pro-

duktów, co wpływa na obniżenie 

ogólnych możliwości wyboru, a także 

jakości oprogramowania. Bardzo 

częste jest używanie pirackich kopii 

przez użytkowników prywatnych. 

Producenci programów i reprezen-

tujące ich organizacje antypirackie 

przymykają z reguły na to oczy, gdyż 

koszt ścigania tysięcy winowajców 

przekracza zyski płynące z wykry-

cia przypadków pirackiego wykorzy-

stania ich dzieł. Zgodnie z art. 118 

prawa autorskiego: „Kto w celu osią-

gnięcia korzyści majątkowej przed-

miot będący nośnikiem utworu, arty-

stycznego wykonania, fonogramu, 

wideogramu rozpowszechniane-

go lub zwielokrotnionego bez upraw-

nienia albo wbrew jego warunkom 

nabywa(...), podlega karze pozba-

wienia wolności od 3 miesięcy do 

lat 5.”

Google najbardziej 

wartościową marką na świecie

B

adanie  firmy  Millward  Brown 
wykazało,  że  Google  jest  naj-

mocniejszą  marką  na  świecie,  sil-
niejszą  niż  inne  nietechnologicz-
ne  firmy  typu  Coca-Cola  czy  GE. 
Wartość firmy wyceniono na niemal 
66,5  miliarda  dolarów.  Oznacza  to 
77-procentowy  wzrost  w  stosun-
ku do roku ubiegłego. Drugie miej-
sce, jak przed rokiem, zajął koncern 
General  Electric,  wyceniony  na 
niemal  62  miliardy  dolarów.  Firma 
zyskała na wartości 11 procent.

Na trzecim miejscu w tegorocz-

nym  raporcie  znalazł  się  gigant  z 
Redmond  –  firma  Microsoft.  War-
tość  firmy  oszacowano  na  niemal 
55 miliardów dolarów. Na kolejnych 
miejscach  uplasowały  się  Coca 
Cola  (44  miliardy  USD),  China 
Mobile  (41  miliardów  USD),  Marl-
boro (39 miliardów USD), Wal-Mart 
(36 miliardów USD), Citi (33 miliar-
dy  USD),  IBM  (33  miliardy  USD), 
Toyota (33 miliardy USD). Millward 
Brown  Optimor  opublikował  także 
informacje na temat tendencji, które 
wyłaniają  się  z  danych  rankingu 
BRANDZ Top 100. Jedną z nich jest 
konwergencja  technologii.  Spółki 
technologiczne  poszerzają  swoje 
marki  w  odpowiedzi  na  tenden-
cję  do  łączenia  technologii  przesy-
łu  głosu,  danych  i  obrazu.  Trend 
ten  wywodzi  się  z  preferencji  kon-

sumentów,  którzy  chętnie  wybie-
rają  urządzenia  typu  wszystko  w 
jednym. Apple – wartość marki 24,7 
mld USD, wzrost o 55% – wyrusza 
na  podbój  rynku  telefonów  komór-
kowych,  uruchamiając  iPhone.  Z 
kolei  sieć  Orange  –  odpowiednio 
9,9 mld USD i 5% – chce opanować 
segment pobierania muzyki z sieci. 
Przykład Apple i Orange pokazuje, 
że  silne  marki  są  w  stanie  posze-
rzać ofertę, a firmy będące ich wła-
ścicielami mogą dzięki temu gene-
rować  większe  strumienie  finan-
sowe,  inwestując  w  przedsięwzię-
cia  charakteryzujące  się  wysokim 
tempem wzrostu – można przeczy-
tać w raporcie.

Google Inc. została założona w 

1998  roku  przez  dwóch  doktoran-
tów Uniwersytetu Stanforda, Larry-
'ego Page'a i Sergeya Brina. Opra-
cowali oni nowatorską metodę ana-
lizy  powiązań  hipertekstowych 
–  algorytm  BackRub,  potem  prze-
mianowany  na  PageRank  –  którą 
wykorzystali  w  swoim  prototypie 
wyszukiwarki  internetowej.  Obec-
nie Google zatrudnia ponad 10 000 
pracowników  w  kilkunastu  krajach. 
Główna  siedziba  firmy  mieści  się 
w  Mountain  View,  hrabstwo  Santa 
Clara, w Kalifornii (USA), na terenie 
wcześniej należącym do firmy SGI.

W skrócie

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

8

W skrócie

www.hakin9.org

9

hakin9 Nr 9/2007

Błąd w Microsoft Speech

Firma Fortinet poinformowała 

o wykryciu poważnego błędu w 

zabezpieczeniach oprogramowa-

nia Microsoft Speech. Specjali-

ści wykryli, że program korzysta z 

dziurawych kontrolek ActiveX: xli-

sten.dll oraz xvoice.dll. Wystarczy 

odpowiednio spreparowany obiekt 

ActiveX, który może wywołać błąd 

przepełnienia bufora, co z kolei 

pozwoli napastnikowi na urucho-

mienie w systemie nieautoryzo-

wanego kodu i przejęcie pełnej 

kontroli nad zaatakowaną maszy-

ną. Microsoft Speech to aplikacja 

służąca do komunikacji z kompu-

terem, a dokładnie z systemem 

operacyjnym. Jej podstawowym 

zadaniem jest zwiększenie efek-

tywności tworzenia dokumentów i 

zmniejszenie do minimum korzy-

stania z myszki i klawiatury. Uży-

wając wyłącznie własnego głosu 

jesteśmy w stanie obsługiwać ulu-

bione aplikacje, przeglądać strony 

internetowe, jak również dykto-

wać treść maili. Oprogramowa-

nie to wykorzystywane jest m. in. 

przez niepełnosprawnych użyt-

kowników Windows.

Dziurawy 

komunikator Trillian

Popularny komunikator interneto-

wy Trillian zawiera poważny błąd, 

który pozwala na wywołanie prze-

pełnienia bufora. Ataku można 

dokonać za pomocą wiadomo-

ści kodowanych UTF-8. Aplika-

cja podczas przetwarzania wia-

domości UTF-8 błędnie przyjmu-

je szerokość okna za wielkość 

bufora. Właściciel programu, firma 

Cerulian Studios udostępniła już 

pozbawioną błędu wersję 3.1.6.0, 

którą należy jak najszybciej zain-

stalować. Trillian jest darmowym 

multikomunikatorem dla syste-

mów z rodziny Windows, dostęp-

ny na licencji freeware. Umożliwia 

pogawędki na kanałach IRC oraz 

z użytkownikami programów AIM, 

ICQ, MSN oraz Yahoo Messenger.

Imagine Cup 

– sposób na karierę w Microsofcie 

R

ozstrzygnięto  krajowy  finał 
konkursu 

technologicznego 

dla studentów – Imagine Cup 2007 
w kategorii Projektowanie Oprogra-
mowania,  który  odbył  się  23  maja 
bierzącego roku w siedzibie Micro-
soft  w  Warszawie.  Motywem  prze-
wodnim  w  tegorocznej  edycji  kon-
kursu  było  hasło:  Wyobraź  sobie 
świat,  w  którym  technologia  uła-
twia edukację każdemu z nas. Zwy-
cięzcą  rywalizacji  została  drużyna 
InPUT  z  Politechniki  Poznańskiej 
w składzie: Michał Tartanus, Marek 
Wronowski,  Szymon  Wybrański, 
Michał  Zygmunt,  która  zaprezen-
towała  aplikację  o  nazwie  onespa-

Banaś, Franciszek Motyka, Bartosz 
Pędziwiatr, Paweł Wasilewski. Stwo-
rzona przez nich aplikacja o nazwie 
.NET  Fantasy  pozwala  użytkowni-
kowi  zdobyć  umiejętności  w  zakre-
sie  programowania,  przy  jednocze-
snej zabawie. 

Zwycięski  zespół  InPUT  będzie 

reprezentował  Polskę  podczas 
międzynarodowych  finałów,  które 
odbędą  się  w  sierpniu  w  Korei.  W 
Seulu zwycięski zespół zmierzy się 
ze studentami z całego świata w roz-
grywce  o  nagrodę  wartości  25  tys. 
USD. Innowacyjny projekt studentów 
z  Politechniki  Poznańskiej  wywołał 
ogromne  zainteresowanie  w  korpo-

ce.  Program  stworzony  przez  stu-
dentów  służy  do  łatwego  i  wygod-
nego  współdzielenia  aplikacji  oraz 
plików,  umożliwiając  efektywną  i 
sprawną współpracę zespołową. 

Drugie  miejsce  zajął  zespół 

SP@PUT  z  Politechniki  Poznań-
skiej  w  składzie:  Łukasz  Kirch-
ner,  Piotr  Sikora,  Dariusz  Walczak, 
Marcin  Wrzos.  Stworzony  przez 
nich  program  o  nazwie  SmartEdu-
cation  umożliwia  łatwą  naukę  oraz 
efektywne testowanie przyswojonej 
wiedzy.  Trzecie  miejsce  wywalczy-
ła  drużyna  Blurred  Vision  z  Wyż-
szej Szkoły Komunikacji i Zarządza-
nia  w  Poznaniu  w  składzie:  Michał 

racji  Microsoft.  Poznaniacy  zostali 
więc  zaproszeni  na  prywatne  spo-
tkanie  z  szefem  firmy  Billem  Gate-
sem. Microsoft już dziś zapropono-
wał poznaniakom pracę w Stanach 
Zjednoczonych.  Dwóch  studentów 
–  Wybrański  i  Zygmunt  –  przyjęło 
tę ofertę. Pracę zaczną najprawdo-
podobniej  po  wakacjach.  Pozostali 
zdecydowali się zostać w kraju.

Naszym  zdolnym  studentom 

można tylko pogratulować.

Mateusz Stępień

hakin9.live

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

10

hakin9.live

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

11

Na dołączonej do pisma płycie znajduje się hakin9.live 
(h9l) w wersji 4.0.0 on BackTrack2.0, zawierająca przy-
datne narzędzia, dokumentację, tutoriale i materiały do-
datkowe  do  artykłów.  Aby  zacząć  pracę  z  hakin9.live, 
wystarczy uruchomić komputer z CD. Po uruchomieniu 
systemu możemy zalogować sie jako użytkownik hakin9 
bez podawania hasła.

Żeby uruchomić swój komputer z płyty hakin9.live, ustaw 
swój BIOS na bootowanie z napędu CD-ROM. Po doko-
nanych zmianach uruchom ponownie komputer. Urucho-
mi  się  dytrybucja  hakin.live,  na  której  możesz  przećwi-
czyć techniki prezentowane w tutorialach. Upewnij się, ze 
sprawdziłeś desktopowe foldery – zawierają wiele dodat-
kowych materiałów. Zawartość CD można również przej-
rzeć w systemie Windows.

Materiały dodatkowe:

•   E-book – Unreliable Guide To Hacking The Linux Ker-

nel.

Programy:

•   bb AntiSpam,
•   VIP Defense – VIP Privacy,
•   PC-cillin Internet Security 2007 Trend Micro,

Teraz  możesz  zainstalować  hakin9.live  (h9l)  w  wersji 
4.0.0 on BackTrack2.0 na swojego pen driva:

•   Utwórz partycję na pen drivie

# fdisk /dev/sda

Zawartość CD

Uwaga:  Jeśli  posiadasz  dyski  SCSI  lub  SATA  sprawdź 
gdzie są umieszczone 

/dev/sda

 może być twoim dyskiem 

systemowym!

Wykasuj wszystkie istniejące partycje ( wciśnij d [enter], 
później wprowadź ilość partycji od 1 do 4 )

–  aby sprawdzić obecny stan partycji wprowadź p,
–  później  rozpocznij  tworzyć  nową  partycję  FAT32, 

około 800 MB,

–   wciśnij n , zatwierdzając [enter] zacznij od początku i 

ustal wielkość lub jeszcze raz [enter], aby użyć całe-
go urządzenia,

–  rodzaj  partycji  musi  zostać  zmieniony  na  FAT32, 

wpisz t i odpowiedz b na pojawiające się pytanie,  

–  musimy teraz sprawić żeby partycja była bootowalna, 

wpisz a' i wpisz numer partycji 1,

–   wpisz w aby zapamiętać zmiany.

•   Pliki

Na początku utwórz system plików na nowej partycji:

# mkfs.vfat /dev/sda1

teraz umieść je:

# mount /dev/sda1 /mnt/usb

skopiuj pliki hakin9.live do:

# cp -a /mnt/cdrom/* /mnt/usb/

Niektóre struktury plików powinny być usunięte:

Rysunek 2. 

bbAntiSpam

Rysunek 1. 

PC – cillin Internet Security 2007

hakin9.live

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

10

hakin9.live

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

11

# cd /mnt/usb/
# cp boot/vmlinuz .
# cp boot/initrd.gz .

syslinux.cfg  powinien  znajdować  się  w 

/mnt/usb/

  po  tej 

operacji:

# umount /dev/usb/
# syslinux /dev/sda1

(jeśli nie działa):

# syslinux-nomtools /dev/sda1

•   reboot:

–  ustaw w BIOS bootowanie z USB-HDD,
–  gotowe,  utworzyłeś  w  pełni  funkcjonalny  system  na 

swoim pen drivie,

–  pamietaj, że bootowanie z USB jest obsługiwane je-

dynie przez nowe płyty główne,

–  obecnie  cała  operacja  jest  możliwa  tylko  z  pen 

drive'ami które posiadają sektor o rozmiarze 512.

bbAntiSpam

BbAntiSpam  jest  zabezpieczeniem  przeciwko  spamo-
wi  internetowemu,  na  który  są  narażone  fora,  blogi  itp. 
bbAntiSpam Advanced Textual Confirmation pracuje jako 
niewidzialny  pośrednik  pomiędzy  użytkownikiem  a  apli-
kacją  PHP.  ATC  przy  procesie  logowania  użytkownika 
sprawdza, czy logujący jest już sprawdzony i odnotowany 
jako człowiek. Jeżeli nie, rozpoczyna się proces spraw-
dzenia, czy nie próbuje się zalogować bot. Zostaje zada-

ne przykładowe pytanie i narzędzie czeka na odpowiedź. 
Jeżeli ATC uzna, że jest to człowiek, to użytkownik uzy-
skuje dostęp do programu.

VIP Defense – VIP Privacy

Dzięki VIP Privacy nasze prywatne dane są chronione 
w taki sposób, że korzystanie z serwisów internetowych, 
takich jak centra obsługi klienta czy sklepy internetowe, 
staje  się  bezpieczniejsze.  Narzędzie  ochrania  przed 
potencjalnymi  zagrożeniami,  gdyż  nie  daje  przestęp-
cy możliwości wykradzenia danych. VIP Privacy wyszu-
kuje i w bezpieczny sposób usuwa informacje przecho-
wywane w systemie i zainstalowanych aplikacjach. Nie 
kasuje ani nie zmienia w żaden sposób zawartości do-
kumentów.  Baza,  jaką  posiada  narzędzie,  to  700  apli-
kacji przechowujących dane i kilka tysięcy dziur syste-
mowych, przez które mogą być one wykradzione. Dzię-
ki temu narzędziu od teraz twoja prywatność będzie za-
wsze chroniona.

PC – cillin Internet Security 2007 

– Trend Micro

Jest to najnowsza wersja oprogramowania zapewniają-
cego  kompleksowe  zabezpieczenie  komputera.  Stano-
wi  ono  dobry  środek  ochrony  przed  wirusami,  trojana-
mi, spamem czy phishingiem. Umożliwia także ochronę 
przed  pozasieciowym  wykradzeniem  informacji  np.  na 
skutek utraty komputera. W nowej wersji ulepszono tak-
że zabezpieczenia przydatne podczas korzystania z sie-
ci bezprzewodowej – teraz bezpieczniejsze staje się ko-
rzystanie z Internetu w hotelu, kawiarence internetowej i 
innych miejscach z dostępem do takiej sieci. 

E – book

Dokument  zawiera  wiedzę  niezbędną  do  zrozumienia 
działania jądra systemu operacyjnego Linux.

Rysunek 4. 

VIP Privacy

Rysunek 3. 

PC – cillin Internet security 2007

12

Narzędzia

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

13

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Narzędzia

V

IP  Anonymizer  zabezpiecza  przed  ujawnieniem 
twojego  adresu  IP  innym  użytkownikom  sieci. 
Przekierowuje twój ruch sieciowy przez łańcuch 

anonimowych serwerów proxy. Nie zapisują one ani nie 
przekazują  informacji  o  twoim  adresie  IP,  dzięki  czemu 
skutecznie ukrywają informacje o tobie i wynikach twoje-
go wyszukiwania. Jeśli przeglądasz sieć bez VIP Anony-
mizera, narażasz się na niebezpieczeństwo! Zabezpiecz 
swoje zakupy online i wyniki wyszukiwania już dziś!

Szybki start

Serwer proxy usuwający informacje identyfikujące z zapy-
tań klienta w celu zapewnienia anonimowości nosi nazwę 
anonymizing proxy server lub Anonymizer. Zapotrzebowa-
nie na anonimowe przeglądanie wzrasta i jest spowodowa-
ne chęcią zabezpieczenia się przed śledzeniem informacji o 
użytkowniku, jego nawykach związanych z zakupami i wie-
loma innymi. Chcemy surfować anonimowo z różnych przy-
czyn,  powinniśmy  to  robić  bardzo  ostrożnie,  żeby  zabez-
pieczyć się przed kradzieżą tożsamości i wieloma innymi 
zagrożeniami. VIP Anonymizer udostępnia nam listę serwe-
rów proxy, za pośrednictwem których możemy przeglądać 
interesujące  nas  strony.  Konfiguracja  tego  narzędzia  nie 
wymaga wiele wysiłku, jest ono łatwe w użyciu i wymaga 
bardzo niewielu czynności ze strony użytkownika.

Oto co należy zrobić, aby uruchomić VIP Anonymizer: 

pobierz program ze strony  http://www.vipdefense.com, klik-
nij  ikonę  setup.exe,  a  następnie,  jeśli  program  ma  zostać 
zainstalowany w domyślnym folderze c:/Program Files, klikaj 
przycisk Next, aż dotrzesz do przycisku Finish. 

Po  zakończeniu  instalacji  musisz  wybrać  serwer 

proxy,  za  pośrednictwem  którego  chcesz  przeglądać 
sieć.  Aktywne  serwery  na  liście  oznaczone  są  kolorem 
zielonym,  nieaktywne  czerwonym.  Program  nie  posiada 
zbyt wielu opcji; wszystko co możesz zrobić, to udostęp-
nić swoją własną listę proxy poprzez plik Notepad z listą 
znanych serwerów proxy. Możesz aktywować proxy pod-
czas uruchamiania; kiedy tylko lista zostanie aktywowana, 
można anonimowo i bezpiecznie przeglądać sieć. Aktyw-
ne proxy zostaje automatycznie włączone w opcjach prze-
glądarek  Internet  Explorer,  Firefox,  jak  również  w  MSN 
Messenger.  Ułatwia  to  konfigurowanie  opcji  użytkowni-
kom.  Możesz  bez  problemu  automatycznie  przełączać 

się miedzy aktywnymi proxy; wszystko co musisz zrobić, 
to zaznaczyć opcję automatycznego przełączania między 
serwerami proxy.

Zalety:

•   Przeglądanie Internetu za pośrednictwem anonimowych 

serwerów proxy.

•   Automatyczne  sprawdzanie  dostępności  serwerów 

proxy.

•   Automatyczne przełączanie pomiędzy serwerami proxy 

w ustalonych odstępach czasu w celu zatarcia śladów.

•   Łatwe dostosowywanie listy serwerów proxy.
•   Aktywacja proxy podczas uruchamiania (at startup).
•   Możliwość wyboru stałej listy serwerów proxy lub listy 

wczytywanej z pliku bądź z Internetu.

•   Dziesiątki  nowych  anonimowych  serwerów  proxy 

dostępnych poprzez automatyczny, codzienny update.

Wady:

•   Brak zabezpieczeń przed obiektami Active X.
•   Brak zabezpieczeń przed skryptami Java.
•   Brak opcji usuwania śladów na komputerze użytkownika.
•   Interfejs nieprzyjazny użytkownikowi, brak rozróżnienia 

między przyciskami Start i Stop.

•   Brak  opcji  dla  różnych  przeglądarek  (jeśli  użytkownik 

chce na przykład surfować anonimowo tylko za pomocą 
IE, a w normalny sposób poprzez Firefoksa).

•   Brak interaktywności podczas konfiguracji narzędzia.

System: Windows 98, ME, XP, 2003

Aplikacja: VIP Anonymizer

Licencja: Komercyjna

Strona domowa: http://www.vipdefense.com

VIP Anonymizer

Rysunek 1. 

VIP Anonymizer

12

Narzędzia

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

13

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Narzędzia

C

onceptDraw  VI  Professional  jest  aplikacją 
opracowaną  przez  firmę  Computer  Systems 
Odessa  na  potrzeby  tworzenia  profesjonal-

nych  diagramów,  wykresów,  schematów  blokowych  i 
strukturalnych,  schematów  algorytmów,  map,  planów 
przestrzennych,  jak  również  organizacyjnych.  Prosto-
ta oraz intuicyjny interfejs są dużymi zaletami aplika-
cji. W bardzo krótkim czasie metodą drag&drop jeste-
śmy w stanie przygotować własny projekt, a bogata i 
obejmująca  szeroką  gamę  dziedzin  biblioteka  obiek-
tów oraz bardzo dobrze przygotowany tutorial niewąt-
pliwie nam w  tym  pomogą. ConceptDraw  potrafi  eks-
portować diagramy do wielu formatów. Należą do nich 
między innymi

•   HTML,
•   PDF,
•   Macromedia Flash (SWF),
•   MS Visio XML,
•   SVG (Scalable Vector Graphics).

Kolejnymi  elementami,  o  których  należałoby  wspo-
mnieć,  są:  możliwość  pracy  z  warstwami,  a  także 
wbudowany  moduł  ConceptDraw  Basic,  pozwalają-
cy  na  tworzenie  skryptów,  które  w  znacznym  stop-
niu  zautomatyzują  całość  procesu  tworzenia  prezen-
tacji.  Wymagania  systemowe  nie  są  zbyt  wygórowa-
ne  –  w  zupełności  wystarcza  podstawowa  konfigura-
cja, zarówno w przypadku systemu Windows jak i Mac 
OS. Reasumując, gdyby nie zbyt wysoka cena, z czy-
stym  sumieniem  ConceptDraw  można  byłoby  ocenić 
na 5 - choć i tak muszę przyznać, iż z powodzeniem 
program może stanowić alternatywę dla MS Visio, któ-
rego  cena  jest  prawie  dwa  razy  wyższa.  A  jeśli  już 
mowa o cenie - warto wspomnieć o aplikacji DIA, która 
pochodzi z rodziny Open Source i łączy w sobie cechy 
obydwu  wcześniej  wspomnianych  programów.  Osobi-
ście  uważam,  że  ConceptDraw  VI  Professional  jest 
aplikacją godną polecenia –niedawno na rynku ukaza-
ła się kolejna wersja oprogramowania, która z pewno-
ścią  odkryje  przed  Państwem  nowe  możliwości  i  tym 
samym zachęci Was do kupna.

Tomasz Przybylski

Producent: Computer Systems Odessa

System: Windows 2000/XP, Mac OS X 10.2 

Typ: Grafika wektorowa

Strona producenta: http://www.conceptdraw.com

Ocena: 4/5

ConceptDraw VI 

Professional

Rysunek 1. 

ConceptDraw VI Professional

Rysunek 2. 

Zrzut ekranu ConceptDraw VI

www.hakin9.org

hakin9 Nr 9/2007

14

Atak

D

laczego WiFi stało się tak popularne? 
Z kilku prostych powodów.

Sieci  te  były  bardzo  szybkie  w  in-

stalacji  –  nie  wymagały  koncesji  radiowych, 
zdobywania pozwoleń na przeciąganie kabli po 
słupach telefonicznych czy studzienkami kana-
lizacyjnymi (co zdarzyło mi się nie raz wykorzy-
stywać). Coś jeszcze? Tak:

•   są łatwe w rozbudowie,
•   nie wymagają niszczenia infrastruktury bu-

dynków,

•   jedyne dostępne w plenerze,
•   gwarantują daleki zasięg,
•   zapewniają wysoką mobilność.

Sieci  bezprzewodowe  charakteryzują  się  po-
nadto stosunkowo niewielką ilością wad. A do 
nich zaliczyć można przede wszystkim:

•   możliwość braku pasm częstotliwości (zaję-

te przez inne sieci),

•   droższy hardware,
•   podatność na zakłócenia.

Niestety,  sieci  te  są  również  niebezpieczne 
– przynajmniej w wersji niemodyfikowanej.

Pierwsze klocki układanki

Ze  względu  na  łatwość  dostępu  do  Sieci  wy-
magane  stało  się  zaimplementowanie  sze-
regu  zabezpieczeń  mających  uniemożli-
wić  osobom  trzecim  dostanie  się  do  struktu-
ry wewnętrznej. Początkowo opracowano WEP 

Hakowanienie sieci WiFi

stopień trudności

Pierwsze ustandaryzowanie rozwiązań połączeń 

bezprzewodowych pojawiło się w roku 1997 – oznaczone 

IEEE 802.11. Od tego czasu pojawiały się nowe rozwiązania 

technologiczne, które systematycznie były standaryzowane. 

Z artykułu dowiesz się

•   jakie  są  najczęściej  występujące  niebezpie-

czeństwa w sieciach WiFi,

•   jakie są najczęściej przeprowadzane ataki na 

użytkowników sieci WiFi,

•   w jaki sposób i do czego można wykorzystać 

podatności w sieciach bezprzewodowych,

•   na jakie niebezpieczeństwa narażeni są użyt-

kownicy hotspotów.

Co powinieneś wiedzieć

•   podstawowe  pojęcia  dotyczące  sieci  bezprze-

wodowych,

•   ogólne sposoby działania sieci WiFi i ich archi-

tekturę,

•   teorię działania WEP,
•   Podstawy  użytkowania  systemu  Linux  i  jego 

oprogramowania.

Bartosz Kalinowski

Wykorzystanie niezabezpieczonych sieci WiFi

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

15

(http://pl.wikipedia.org/wiki/Wired_
Equivalent_Privacy),  jednak  szybko 
wskazano w nim wiele luk i w stosun-
kowo  krótkim  czasie  przedstawiono 
praktyczne sposoby ataku na ten ro-
dzaj  zabezpieczeń.  Administratorzy, 
wiedząc że potencjalny napastnik ma 
możliwość uzyskania dostępu do ich 
Sieci w czasie nie większym niż 5 mi-
nut,  szybko  zastosowali  politykę  do-
stępu  opartą  na  filtrowaniu  adresów 
MAC. Wojna trwała dalej – złamanie 
tego zabezpieczenia zajęło ludziom z 
pewnym zasobem wiedzy około minu-
ty, ale za to skutecznie odebrało chęć 
walki znakomitej większości script kid-
dies. Idąc dalej wojenną ścieżką na-
trafiamy  na  metodę  polegającą  na 
blokowaniu rozgłaszania identyfikato-
ra SSID (Service Set IDentifier), czy-
li  nie  wyświetlaniu  nazwy  Sieci.  Bar-
dzo przemawiającym zobrazowaniem 
tej metody jest pomalowanie czarnych 
kabli  sieci  LAN  (skrętki  UTP)  rozcią-
gniętych środkiem żółtej ściany na jej 
kolor – z daleka nie widać, że w bu-
dynku funkcjonuje sieć, ale wystarczy 
podejść bliżej, żeby się o tym przeko-

nać.  Wynika  z  tego,  że  można  tylko 
utrudnić, a nie uniemożliwić odkrycie 
SSID – czas operacyjny: 1 minuta. 

Łatwo  zauważyć,  że  nawet  kie-

dy  trzeba  złamać  wszystkie  3  me-
tody opisane powyżej, czas uzyska-
nia dostępu do Sieci nie przekracza 
15 minut.

Kolejnym  krokiem  podjętym  w 

celu zabezpieczenia sieci WiFi było 
uwierzytelnianie przez EAP i 802.1X. 
–  znacznie  utrudniające  działania 
potencjalnym agresorom. Przełama-
nie  tych  zabezpieczeń  wymaga  od 
nas już pewnych bardziej zaawanso-
wanych umiejętności. Standard IEEE 
802.1X  był  działaniem  skierowanym 
w  bardzo  dobrym  kierunku.  Jednak 
ze względu na ograniczenie związa-
nie z uwierzytelnieniem tylko klienta 
– daje możliwość zastosowania ata-
ku MITM – intruz może podszyć się 
pod serwer i pobrać hasło niezbędne 
do prawidłowej weryfikacji.

Drugim problemem jest fakt, iż po 

pomyślnie zakończonym uwierzytel-
nieniu poszczególne pakiety nie za-
wierają  żadnego  przyporządkowa-

nia,  co  daje  możliwość  zastosowa-
nia  session  hijackingu  (teoria:  sta-
cja intruza przesyła żądanie zakoń-
czenia połączenia. Punkt dostępowy 
ma  jednak  nadal  otwarty  port  kon-
trolowany  i  dlatego  napastnik  może 
uzyskać dostęp do Sieci).

Łączny czas potrzebny na prze-

łamanie tych zabezpieczeń w formie 
podstawowej  zawiera  się  w  prze-
dziale od 10 minut do kilku godzin.

Na drodze dalszego rozwoju sie-

ci  WiFi,  w  celu  zwiększenia  pozio-
mu  bezpieczeństwa  wprowadzo-
no  algorytmy  WPA  i  WPA2  (http:
//en.wikipedia.org/wiki/Wi–  Fi_Pro-
tected_Access).  W  tym  przypad-
ku  złamanie  zabezpieczeń  związa-

Rysunek 1. 

Tak małe urządzenie 

jest w stanie bardzo skutecznie 
zakłócić sieć WiFi. Choć kupno jest 
drogie, stworzenie go na własną 
rękę znacznie obniża koszta

Listing 1. 

Aktywne sieci WiFi

#airodump– ng eth1
 [CH 7 ][ Elapsed: 4 s ][ 2007– 06– 17 13:04
 BSSID       PWR Beacons  #Data, #/s CH MB ENC CIPHER AUTH ESSID
 00:XX:XX:68:1X:XF  43    1    1  0  4 54 WPA       XXXXXX
 00:XX:XX:A2:DX:X3  47    1    0  0  4 54 WPA       XXXXXX
 00:XX:XX:68:0X:XB  44     3    1  0  1 54 WPA       XXXXXX
 00:XX:XX:A2:1X:X1  58     6   248  15  1 54 WPA      XXXXXX
 BSSID       STATION      PWR Lost Packets Probes
 00:XX:XX:A2:FXX5 00:XX:AF:05:FX:XA  69  13    20 XXXXXX
 (not associated)  00:XX:E3:7E:AX:X1  43   0    2 XXXXXX
 00:XX:XX:A2:1X:X1 00:XX:F3:9F:4X:X7  52  14    14 XXXXXX
 00:XX:XX:A2:1X:X1 00:XX:CF:68:6X:X4  62  38    13 XXXXXX
 00:XX:XX:A2:1X:X1 00:XX:31:F9:EXXD  84  79    69

Listing 2. 

Fałszywy MAC karty WiFi

[root@proxima:~]# ifconfig
eth1   Link encap:Ethernet HWaddr 00:A0:C5:29:a2:9a
     inet addr:42.28.126.50 Bcast:42.28.126.51 Mask:255.255.255.252
     inet6 addr: fe80::2a0:c5ff:fe92:84ff/64 Scope:Link

Listing 3. 

Skrócony wynik działania programu nmap

nmap –sS –O –F –P0 10.0.1.1
Interesting ports on 10.0.1.1:
Not shown: 1234 closed ports
PORT   STATE SERVICE
8080/tcp  open http
..

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

16

ne jest z zastosowaniem ataku słow-
nikowego  i  w  zależności  od  stopnia 
skomplikowania użytego hasła, mo-
że  zająć  kilka  minut  lub  nie  przy-
nieść pozytywnego rezultatu w cza-
sie  uznawanym  przez  logikę  ludzką 
za  dopuszczalny.  Najbardziej  sku-
tecznymi  metodami  zabezpieczenia 
sieci WiFi są kombinowane sposoby 
często zaczerpnięte z rozwiązań in-
nych problemów:

•   PPPoE,
•   IPSec (+WEP),
•   inne.

PPPoE

O ile opisy metody IPSec + WEP poja-
wiają się w miarę często, o tyle meto-
da wykorzystująca PPPoE jest rzadko 
wspominana. Zapewne wszyscy użyt-
kownicy Linuksa którzy mieli przyjem-
ność konfigurowania Neostrady, koja-
rzą tę nazwę, a wręcz mogą być zdzi-
wieni, jaki ma ona związek z sieciami 
WiFi. Okazuje się, że całkiem ścisły: 
gdyby nie PPPoE, każdy z linią telefo-
niczną w TP SA miałby dostęp do in-
ternetu – niestety tak nie jest, gdyż do-
stęp mają tylko użytkownicy posiada-
jący  hasło  i  login  przydzielony  przez 
dostawcę. Protokół PPPoE, jak widać, 
skutecznie  blokuje  nieautoryzowany 

dostęp  do  sieci,  w  tym  WiFi,  a  poza 
tym zapewnia wiele innych korzyści:

•   możliwość  zrezygnowania  z 

ukrywania SSID,

•   możliwość zrezygnowania z kon-

troli dostępu związanej z filtrowa-
niem MAC,

•   możliwość  zrezygnowania  ze 

znacznie  obciążającego  AP  za-
bezpieczenia, jakim jest  WEP.

Związane  jest  to  z  tym,  że  nikt,  kto 
połączy się z Siecią, a nie zaloguje 
się na   indywidualny  login  i  hasło, 
nie uzyska do niej dostępu.

Dodatkowym atutem jest fakt, że 

złamanie  zarówno  hasła,  jak  i  logi-
nu w wielu przypadkach jest niewy-
konalne.

Na Rysunku 2 (górna część) ki-

smet wskazuje sieć otwartą. Każdy 
bezproblemowo może podłączyć się 
do Sieci i uzyskać adres IP, ale do-
piero  po  wprowadzeniu  hasła  i  na-
zwy  użytkownika  (dolna  część  Ry-
sunku)  otrzymuje  możliwość  ko-
rzystania  z  Internetu  i  jego  zaso-
bów.  Jest  to  bardzo  skuteczne  roz-
wiązanie, funkcjonalnie podobne do 
PPPoE oraz proste we wdrożeniu.

Od słów do czynów

Dalszą część artykułu podzieliłem na 
dwie części. Pierwsza dotyczy naru-
szenia  bezpieczeństwa  korporacji  i 
wszystkiego, co się z tym wiąże dla 
danej firmy. Druga część dotyczy po-
jedynczego  użytkownika  korzystają-
cego z otwartych hotspotów lub nie-
zabezpieczonych Sieci. Sprzęt, jakim 
dysponuję, to dwa laptopy uzbrojone 
w system operacyjny, jakim jest Linux 
i karty sieciowe firmy Lucent Techno-
logies – Orinoco Gold. Kartę tę wy-
brałem specjalnie, gdyż po pierwsze 
ma zewnętrzne gniazdo antenowe, a 
po drugie jest to karta, którą bez żad-
nych  kłopotów  obsługuje  zarówno 
system, jak i całe niezbędne dla nas 
oprogramowanie.  Z  czego  korzysta-
my i co może być przydatne: kismet, 
airsnort,  aircrack,  nmap,  ping,  nes-
sus, wireshark, p0f, coWPAtty. Więk-
szość  z  wykorzystywanych  progra-
mów  jest  bezpośrednio  dostępna  w 

Rysunek 2. 

Niedoświadczeni podróżnicy mogą się zdziwić – brak WEP/

WPA, logowanie do Sieci. Rozwiązanie HP

Przepisy

Kodeks karny (fragment):

•   Art. 267. 

§

1. Kto bez uprawnienia uzyskuje informację dla niego nie przeznaczoną, 

otwierając zamknięte pismo, podłączając się do przewodu służącego do przekazy-
wania informacji lub przełamując elektroniczne, magnetyczne albo inne szczególne 
jej zabezpieczenie podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawie-
nia wolności do lat 2.

•  

§

2. Tej samej karze podlega, kto w celu uzyskania informacji, do której nie jest 

uprawniony, zakłada lub posługuje się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym al-
bo innym urządzeniem specjalnym.

•  

§

3. Tej samej karze podlega, kto informację uzyskaną w sposób określony w 

§

1 

lub 2 ujawnia innej osobie.

•  

§

 4. Ściganie przestępstwa określonego w 

§

1– 3 następuje na wniosek pokrzyw-

dzonego.

Wykorzystanie niezabezpieczonych sieci WiFi

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

17

Slackware  po  instalacji.  Jeśli  braku-
je jakiegoś oprogramowania, jest ono 
dostępne  do  ściągnięcia  w  postaci 
paczki na stronie linuxpackages.net, 
a  instalacja  ogranicza  się  do  wyda-
nia polecenia 

installpkg

. Jeśli pakiet 

nie występuje na wymienionej stronie 
bądź gdy korzystamy z innych dystry-
bucji, a nie istnieją paczki dostosowa-
ne do naszego systemu, każdy z wy-
żej wymienionych programów trzeba 
zainstalować ze źródeł.

W  latach  50.  po  świecie  krążyli 

kurierzy rozwożący w teczkach przy-

kutych do ręki kajdankami ważne do-
kumenty.  W  roku  2007  dokumenty 
podobne  rangą  często  leżą  na  dys-
kach  serwerów  korporacyjnych  lub 
krążą w sieci firmowej.

Przypadek pierwszy

Istnieją ludzie, dla których wyszuki-
wanie Sieci jest sportem. Mógłbym 
przedstawić wszystkie metody ata-
ku jako sport i rozrywkę, jednak tak 
nie  zrobię.  Dlaczego?  Odpowiedź 
jest  prosta  –  wykonując  wielokrot-
nie  audyty  bezpieczeństwa  Sieci, 

podejście  maksymalnie  agresyw-
ne  przynosiło  najlepsze  efekty  i 
wskazywało  często  niedostrzegal-
ne  z  początku  błędy  konfiguracyj-
ne oraz podatności systemów. Jak 
dostaniemy palec – weźmiemy ca-
łą rękę. 

Wychodzimy na łowy

Za  cel  obrałem  sobie  kancelarię 
prawną z dwóch powodów:

•   w strukturze Sieci mogą znajdo-

wać  się  dokumenty  dotyczące 
spraw  prowadzonych  przez  ad-
wokatów  zatrudnionych  w  firmie 
– a wyciek takich informacji mo-
że być bardzo niebezpieczny,

•   kancelaria  zatrudnia  administra-

tora, który dba o sieć wewnętrz-
ną  oraz  serwer  poczty  i  http 
–  możliwe  będzie  podsłuchiwa-
nie użytkowników.

W  trakcie  pracy  nad  badaniem  bez-
pieczeństwa  Sieci  i  systemów  za-
wsze stosuję zasadę realności – roz-
mowę  o  strukturze  i  zabezpiecze-
niach  prowadzi  przed  testem  oso-
ba,  która  testu  nie  przeprowadza. 
Dopiero po zakończeniu testu i stwo-
rzeniu  pierwszego  raportu  osoba, 
która  poznała  strukturę,  przeprowa-
dza test – ponownie z osobą która jej 
nie znała - a następnie wyniki obu te-
stów są porównywane.

Jak przeprowadzić wstępną ana-

lizę Sieci? Określić:

•   na  którym  kanale  generowany 

jest ruch,

•   jakie  adresy  MAC  mają  klienci 

oraz AP,

•   wartości  SNR  (średni  stosunek 

wartości sygnału do szumu),

•   SSID/ESSID,
•   parametry  zabezpieczeń  (WEP/

WPA/WPA2/AES–  CCMP/TKIP/
INNE),

•   prawdopodobne miejsce umiesz-

czenia AP,

•   miejsca umieszczenia anten,
•   rodzaj firmy i charakter jej działal-

ności,

•   dane właściciela, jak największej 

liczby pracowników i administra-
tora.

Rysunek 3. 

Pakiet 1

Rysunek 4. 

Pakiet 2

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

18

Są  to  dane,  które  być  może  staną 
się  bardzo  pomocne  przy  dalszych 
działaniach  mających  na  celu  uzy-
skanie  uprawnień  do  korzystania  z 
Sieci,  a  są  jednocześnie  łatwe  do 
zdobycia.

Cel 1

Znajdując  się  na  tyle  blisko,  by 
sprzęt,  który  stosowałem,  odbie-
rał sygnał Sieci, rozpocząłem anali-
zę. Po pierwsze, poszukiwanie Sie-
ci – za pomocą oprogramowania ki-
smet  badam,  na  których  kanałach 
istnieje  aktywny  ruch  sieciowy.  Po-
zwoli  mi  to  określić,  które  access 
pointy są najaktywniejsze, a więc w 
przypadku zastosowania WEPu bę-
dą najbardziej wydajne w zdobywa-
niu skolidowanych IV.

Chwilka  czekania  i  widzimy,  że 

trzeba  będzie  się  nieco  wysilić:  AP 
z  szyfrowaniem.  Uruchamiamy  airo-
dumpa w celu określenia sposobu ko-
dowania – WPA. W tym momencie 3/4 
wszystkich warxrów poddaje się – na 
nieszczęście administratora, nie my.

Często bywa tak, że administra-

torzy zaniedbują podstawowe rzeczy 
– warto sprawdzić czy SSID nie znaj-
duje się na liście poniżej, gdyż może 
okazać się, że nie trzeba zgadywać 

kluczy  WEP.  Jedynym  niezbędnym 
zabiegiem może być przepisanie.

Wiemy już, że metodą zabezpie-

czenia  jest  WPA.  Pozwala  nam  to 
przyjąć  pewną  strategię  –  musimy 
zdobyć  pakiety,  w  których  znajdują 
się dane, zawierające w sobie dane 
procesu autoryzacji (handshake).

Patrząc  na  ramkę  (Czas  działa-

nia  coWPAtty)  możemy  stwierdzić, 
że  łamanie  hasła  jest  szaleństwem, 
jednak  z  doświadczenia  i  badań 
wynika coś zupełnie innego. Decydują-
cym czynnikiem w tym przypadku jest 
człowiek – z natury bywa tak, że jeśli 
już  ktoś  wysilił  się  do  zastosowania 
WPA, wymyślił krótkie hasło – często 
jest to nazwa SSID lub jej odmiany. 

Zaczynamy

Po pierwsze, jak pisałem wcześniej, 
musimy zdobyć pakiety WPA– PSK 
TKIP/EAP/802.1x zawierające nego-
cjację sesji między AP, a użytkowni-
kiem. W tym celu wykorzystamy wi-
reshark.

Oczekiwanie  na  pojawienie  się 

wszystkich  4  wymaganych  pakietów 
może trwać bardzo długo, dlatego też 
proponuję metodę aktywną – zmusi-
my  zalogowanego  klienta  do  rozłą-
czenia i ponownego połączenia z AP.

Oto dwa sposoby, które pozwalają 

nam osiągnąć postawiony sobie cel:

#aireplay –ng –0 1 –a <BSSID> –c <MAC_
klienta> ath0

lub  wygenerowanie  pakietu  rozłą-
czającego za pomocą airforge:

Często stosowane na-

zwy SSID oraz klucze 

WEP

3com AirConnect

SSID: 'comcomcom'.
 3com other Access Points
SSID: '3com'
Addtron
SSID: 'WLAN' 
Cisco Aironet
SSID: 'tsunami' ; '2'
Apple Airport
SSID:  'AirPort  Network'  ;  'AirPort 

Netzwerk'

BayStack
SSID: 'Default SSID'
MAC addr: 00:20:d8:XX:XX:XX
Compaq
SSID: 'Compaq'
Dlink
SSID: 'WLAN' 
INTEL
SSID: '101' ; 'xlan' ; 'intel' ; '195'
LINKSYS
SSID: 'linksys'
WEP key 1: 10 11 12 13 14 15
WEP key 2: 20 21 22 23 24 25
WEP key 3: 30 31 32 33 34 35
WEP key 4: 40 41 42 43 44 45
Netgear
SSID: 'wireless'
WEP KEY1: 11 11 11 11 11
WEP KEY2: 20 21 22 23 24
WEP KEY3: 30 31 32 33 34
WEP KEY4: 40 41 42 43 44
MAC: 00:30:ab:xx:xx:xx
SMC Access Point
SSID: 'WLAN'; 'BRIDGE'
HTTP: user: default pass: WLAN_

AP

MAC:  00:90:d1:00:b7:6b  (00:90:

d1:xx:xx:xx)

SSID: '; '101
WEP key 1: 10 11 12 13 14 15
WEP key 2: 20 21 22 23 24 25
WEP key 3: 30 31 32 33 34 35
WEP key 4: 40 41 42 43 44 45
ZYXEL Prestige 316 Gateway
SSID: 'Wireless'

Rysunek 5. 

Pakiet 3

Wykorzystanie niezabezpieczonych sieci WiFi

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

19

#airforge 00:09:5E:3C:80:31 00:23:
3A:4F:10:11 deauth.cap
#aireplay –m 26 –u 0 –v 12 –w 0 –x 1 –r
deauth.cap eth0

Wstrzykujemy  pakiety  przez  około 
10–20  sekund,  po  czym  zatrzymu-
jemy program.

Następnym krokiem będzie odfil-

trowanie zbędnego ruchu z logu snif-
fera i znalezienie interesujących nas 
pakietów.

Pierwszym problemem, który się 

przed nami pojawia (a to ze wzglę-
du na bardzo ważny fakt, iż musimy 
posiadać dokładnie 4 pakiety wyko-
rzystywane  w  procesie  autoryza-
cji),  jest  sposób  wyselekcjonowa-
nia  owych  pakietów.  Na  szczęście 
przychodzi  tu  z  pomocą  specyfika-
cja  802.11.  Rysunki  3–6  przedsta-
wiają budowę pakietów których po-
szukujemy.

Fakty  które  zauważamy:  ACK 

–  ustawione  tylko  w  pakietach  wy-
chodzących z AP, informacje o kodo-
waniu pojawiają się tylko w pakietach 
2 i 3. Oprogramowanie, z którego ko-
rzystamy,  automatycznie  sprawdza, 
czy  przechwycone  pakiety  zawiera-
ją  informacje  niezbędne  do  złama-
nia szyfrowania WPA. Jeśli jakiekol-
wiek informacje znajdujące się w pa-
kietach będą niekompletne, cały pro-
ceder zakończy się fiaskiem. Admini-
strator naszego celu ułatwił nam za-
danie – SSID jest nazwą firmy i jest 
widoczny  publicznie.  Co  zrobić  w 
przypadku jeśli SSID jest niewidocz-
ny? Polecam metodę Kevina Mitnicka 
– po prostu zadzwonić i się zapytać. 
Jeśli jednak ktoś woli bardziej subtel-
ne sposoby – możemy oczekiwać, aż 

jakiś użytkownik w Sieci zacznie ge-
nerować  ruch  i  korzystać  z  progra-
mu kismet w celu analizy SSID. Jeśli 
w dalszym ciągu nie jesteśmy w sta-
nie odkryć upragnionego w tej chwi-
li SSIDu, możemy zastosować meto-
dę  kija:  użyć  programu  typu  void11, 
essid_jack lub podobnych (np. meto-

dy zastosowanej do siłowego zdoby-
cia  pakietów),  które  powodują  rozłą-
czenie użytkowników. Istnieje wielkie 
prawdopodobieństwo,  że  użytkow-
nicy  stosują  metodę  automatyczne-
go łączenia z Siecią, co może często 
powodować  przesłanie  SSID  w  po-
staci tekstowej. Mając SSID, słownik 

Czas działania coWPAtty

Przy tworzeniu 8-literowego hasła skła-
dającego się z literek i cyfr mamy 8 po-
zycji, na których może wystąpić jeden z 
36 znaków. Daje w sumie nam to 36x8 
możliwych  kombinacji.  Zakładając,  że 
średni czas sprawdzania hasła dla pro-
gramu zajmuje 1/70 sekundy, jesteśmy 
w stanie w ciągu 24 godzin sprawdzić 
6048000 haseł. Praca domowa: ile po-
trwa złamanie metodą brute force ha-
sła  25-znakowego  zbudowanego  z 
wielkich i małych liter oraz cyfr? 

Rysunek 6. 

Pakiet 4

Listing 4. 

Logowanie na konto ftp

[ocp@proxima:~]$ ftp XXX.arcz.XXX
Connected to mut.arcz.net.
220 ProFTPD 1.3.1rc2 Server (fTP;) [83.26.XX.XXX]
Name (XXX.arcz.XXX): ocp
331 Password required for ocp.
Password:
230 User ocp logged in.
Remote system type is UNIX.
Using binary mode to transfer files.
ftp> quit
221 Goodbye.

Listing 5 

Przykład przechwyconych danych. Hasło ftp. Ruch http

dsniff: listening on eth1
06/14/07 22:48:58 tcp 42.63.1XX.XX.3585 – > XXX.arcz.XXX.21 (ftp)
USER ocp
PASS hh4d6ff
Lub mniej czysty log:
tcpdump: listening on eth1, link– type EN10MB (Ethernet), capture size 96 

bytes

22:59:00.222822 IP (tos 0x0, ttl 64, id 17438, offset 0, flags [DF],
proto: UDP (17), length: 55)42.63.1XX.XX .1769 > 42.63.1XX.XX.domain: 
[udp sum ok] 54862+ A? www.wp.pl. (27)

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

20

haseł, odpowiednie oprogramowanie 
oraz przechwycone pakiety możemy 
rozpocząć walkę.

Co zaweierają przechwycone pa-

kiety:

•   pakiet 2 – wartość Snonce,
•   pakiet 3 – wartość Anonce, adres 

MAC [użytkownika oraz AP],

•   pakiet  4  –  wartość  MIC  i  pa-

kiet  EAPoL  [wykorzystywane 
do  testu  MIC  z  wygenerowane-
go  klucza  MIC  H9/1/2006  lub 
http://wifinetnews.com/archives/
002452.html  –  informacje  na  te-
mat słabości doboru haseł WPA].

Mając już niezbędne pakiety, zasób 
wiedzy i odpowiednią motywację, je-
steśmy gotowi na poświęcenie czasu 
naszego procesora:

#cowpatty –f [slownik] –r [log] –s 

XXXXXX [ssid]

Mieliśmy  szczęście  –  po  12  godzi-
nach  hasło  zostało  znalezione  w 
słowniku – s4e2_w43i. Skąd w mo-
im słowniku takie nazwy? Od pew-
nego  czasu,  obserwując  sposoby 
tworzenia haseł na jednym z porta-
li zarządzanych przeze mnie, odkry-

łem, że coraz częściej użytkownicy 
przerabiają  proste  hasła  typu  -  jak 
w przykładzie – siec_wifi, zamienia-
jąc pewne literki na ich liczbowe od-
powiedniki wzięte z klawiatury tele-
fonu. I w taki oto sposób pod cyfer-
ką 5 może kryć się j, k, lub l. War-
to  także  dodać  do  słownika  wszel-
kie  literowe  permutacje  nazwy 
SSID oraz nazwy firmy. Prócz tego 

Rysunek 7. 

coWPAtty

Rysunek 8. 

Nowy problem administratorów sieci WiFi – niezabezpieczony AP rozgłaszający sygnał Sieci

INTERNET

Router

Firewall

sieć lan

intruz

sieć wifi - nielegalna

nielegalny AP

sieć wifi

Wykorzystanie niezabezpieczonych sieci WiFi

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

21

warto wygenerować specjalny słow-
nik  dla  danej  Sieci  w  którym  hasła 
będą zbudowane na zasadzie <ciąg 
znaków>nazwa  firmy<lub  wszel-
kie literowe permutacje><ciąg zna-
ków>.  Pragnę  zauważyć,  że  części 
ujęte  w  nawiasy  <>  mogą,  ale  nie 
muszą wystąpić.

Często  spotykałem  się  z  sytu-

acją,  w  której  <ciąg  znaków>  był: 
nazwą firmy zapisaną od końca, na-
zwą SSID, nazwą SSID zapisaną od 
końca, ciągiem liter zaq, xsw cyfer-
kami  12,  1234,  098,  09  lub  ciąga-
mi złożonymi będącymi ich konkate-
nacją. Trzeba pamiętać, że im sku-
teczniejszy stworzymy słownik, tym 
większe mamy szanse powodzenia.

Cel: złamanie zabezpieczeń Sieci.
Czas: 14 godzin.
Efekt: złamanie zabezpieczeń Sieci.
Ocena: 6/10.
Plusy:

•   hasło  nie  występujące  w  typo-

wych słownikach,

•   zastosowanie WPA.

W tej części zajmę się jedynie omó-
wieniem  dalszych  przypadków  ata-
ku na Sieć.

Przypadek 2

Historia  wygląda  identycznie  jak 
poprzednio.  Jedyna  różnica  pole-
ga  na  tym,  że  hasła  nie  udało  się 
złamać w czasie 7 dni. Dlatego też 
zaprzestałem  dalszych  prób  zła-
mania,  a  w  czasie,  gdy  komputer 
pracował nad hasłem, ja pracowa-
łem nad rozpoznaniem infrastruktu-
ry Sieci.

Podstawowymi  narzędziami  by-

ły dla mnie kismet, wireshark i airo-
dump–ng.

Kilkudniowa  analiza  ruchu  sie-

ciowego  wokół  siedziby  firmy  po-
zwoliła  mi  wnioskować,  że  we-
wnątrz  zabezpieczonej  przy  po-
mocy  WPA  sieci  istnieje  AP  z  za-
bezpieczeniem  WEP.  Zaintereso-
wałem  się  tym  AP  i  poddałem  go 
próbie  sił.  (Metody  łamania  WEP 
są opisane w h9/1/2006.) Silne ha-
sło  WEP  pomimo  wszystko  zosta-
ło  bardzo  szybko  złamane.  Ana-

liza  wewnętrzna  Sieci  pozwoli-
ła  mi  określić,  że  AP,  do  którego 
się  podłączyłem,  nie  jest  oficjal-
nym AP sieci. Najbardziej prawdo-
podobne jest, że został on urucho-
miony  przez  jednego  z  użytkowni-
ków w celu rozprzestrzeniania Sie-
ci  innym  użytkownikom.  Jest  to 
charakterystyczne  działanie,  bar-
dzo szkodliwe dla Sieci. 

Cel: złamanie zabezpieczeń
Sieci.
Czas: 120 godzin.
Efekt: wykrycie nielegalnych
źródeł dostępu do Sieci.
Ocena: 2/10.

Plusy: zastosowanie WPA, silne hasło.
Minusy: brak zainteresowania Siecią 
przez administratora.

Opis przypadku

Nielegalne  rozdzielanie  łącza  jest 
bardzo  popularne  wśród  sieci  ka-
blowych, ale jak się okazuje - wśród 
sieci  WiFi  także.  Może  to  wynikać 
z  bardzo  prozaicznych  przyczyn 
–  jeśli  nic  nie  ogranicza  widoczno-
ści  anten,  Internet  można  rozdzie-
lać na odległość kilometrów. W du-
żych miastach może być z tym kło-
pot,  ale  wystarczy,  by  pracownik 
miał możliwość przekazania sygna-
łu, a na pewno znajdzie kogoś, kogo 

Rysunek 9. 

Uproszczone zobrazowanie ataku MITM

Rysunek 10. 

Warszawa pod względem bezpieczeństwa WiFi

INTERNET

Intruz

nieprawidłowy ruch

przez komputer intruza 

atakowany komputer 

inne komputery podłączone do hotspota 

prawidłowy ruch

hotspot  <-> komputer 

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

22

zainteresuje szybkie łącze interneto-
we za darmo lub za niewielkie opła-
ty w stosunku do jakości i szybkości 
połączenia.

Jest  to  tylko  jeden  z  możliwych 

powodów  istnienia  RAP  (rouge  ac-
cess point).

Kto mógłby to zrobić w twojej fir-

mie i dlaczego?

•   pracownik  –  w  celu  przeprowa-

dzania  ataków  w  Internecie,  w 
celu  udostępniania  Internetu,  w 
celu  ściągania  i  udostępniania 
nielegalnych treści,

•   intruz – w celu wykorzystania sil-

niejszego sygnału RAPu do prze-
prowadzenia  ataku  MITM,  a  na-
stępnie  uzyskania  dostępu  do 
sieci wewnętrznej,

•   natura – w przypadku zaniku za-

silania  lub  innych  negatywnych 
czynników zewnętrznych spraw-
ny AP uległ przekonfigurowaniu.

Mając  już  wszelkie  niezbędne  infor-
macje udajemy się ponownie pod sie-
dzibę firmy w celu zalogowania się do 
Sieci  i  wykonania  rozpoznania  we-
wnętrznego.

Tabela 1. 

Przegląd ataków na sieci i urządzenia WiFi

Typ

Opis

Metody/Urządzenia

WarXing

Wyszukiwanie i odkrywanie sieci po-
przez nasłuch lub próby połączenia

Kismet, KisMAC, MacStumbler, Net-
Stumbler, Wellenreiter, Airodump,...

Rogue Access Points

Podłączanie do zabezpieczonych 
Sieci innych urządzeń o mniejszym 
stopniu bezpieczeństwa.

Dowolny AP..

MAC Spoofing

Zmiana adresu MAC intruza na MAC 
karty zaufanej

Bwmachak, ifocnfig, SMAC, Wellen-
reiter, wicontrol,...

Podsłuch

Zbieranie i dekodowanie ruchu sie-
ciowego w celu przechwycenia waż-
nych informacji

Wireshark, dsnif, tcpdump, kismet,...

WEP

Przechwytywanie pakietów zawiera-
jących IV w celu złamania zabezpie-
czenia i uzyskania dostępu do Sieci.

Aircrack, AirSnort, WepAttack, We-
pDecrypt,...

AP Phishing

Uruchamianie portali imitujących 
oryginalne w celu kradzieży danych.

Airsnarf, Hotspotter

MITM

Wykonywanie ataku MITM w celu 
przekierowania ruchu przez kompu-
ter intruza

dsniff, Ettercap

802.11 Frame Injection

Tworzenie i wysyłanie spreparowa-
nych ramek protokołu 802.11 

Airpwn, File2air, libradiate, void11, 
WEPWedgie, wnet dinject/reinject

802.11 Ingerencja w dane

Zbieranie/wysyłanie/zakłócanie da-
nych wychodzących i przychodzą-
cych do sieci WiFi.

Airpwn, File2air, libradiate, void11, 
WEPWedgie, wnet dinject/reinject 

Łamanie PSK

Odszyfrowywanie WPA PSK ze zdo-
bytych pakietów handshake z wyko-
rzystaniem ataku słownikowego

coWPAtty, KisMAC, wpa_crack..

Zakłócanie fal radiowych

Nieświadome – częstotliwość pracy 
kuchenek mikrofalowych, inne Sieci...
Świadome wykorzystywanie narzę-
dzi do zakłócania fal

Urządzenia elektroniczne

802.1X EAP Length Attacks

Wysyłanie danych EAP ze złą długo-
ścią pól w celu spowodowania nie-
poprawnego działania AP

QACafe, File2air, libradiate

802.1X EAP– of– XXX

Rodzina ataków mająca na celu spo-
wodowanie nieprawidłowej pracy AP

QACafe, File2air, libradiate

802.11 Deauthenticate Flood

Zalanie stacji pakietami zawierający-
mi polecenie odłączenia od AP

Airjack, Omerta, void11, aireplay

Wykorzystanie niezabezpieczonych sieci WiFi

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

23

Do biegu... gotowi! 

Start!

Zmieniamy adres MAC naszej karty:

#ifconfig [interfejs] hw ether [nowy 

mac]

(można  uczynić  to  też  na  stałe,  je-
śli  posiadamy  komputer,  z  które-
go  często  korzystamy  w  taki  spo-
sób  –  opis  znajduje  się  na  http:
//pl.wikipedia.org/wiki/MAC).

Proces  logowania  przebiegł 

wzorowo  –  uzyskaliśmy  adres  IP 
od  daemona  DHCPD  serwera  fir-
mowego.

Odpalamy wiresharka i rozpoczy-

namy  analizę  ruchu  w  Sieci.  Po  kil-
ku chwilach widzimy, że cały ruch na 
port 8080 kierowany jest na serwer 
wewnętrzny 10.0.1.1. Można wywnio-
skować, że sieć, w której się znajdu-
jemy,  jest  podzielona  na  kilka  blo-
ków  o  różnych  adresach,  a  kompu-
ter  10.0.1.1  jest  wewnętrznym  ser-
werem http. Możemy przeprowadzić 
analizę za pomocą nmapa, nessusa 
i  p0f'a  –  aktualnie  nie  jesteśmy  ni-
czym ograniczeni, a wszystko zależy 
tylko i wyłącznie od naszej wyobraź-
ni i umiejętności.

Warto  przez  pewien  czas  zająć 

się  sniffowaniem  –  możemy  natra-
fić na bardzo dużo interesujących in-
formacji.

Jakich?  Najlepszą  metodą  na-

uki jest praktyka – zachęcam do sa-
modzielnych prób z pakietami i snif-
fowaniem.

Co  mogę  dodać  od  siebie?(Li-

sting  4.)Na  konsoli  podsłuchującej:
(Listing 5.)

Następnie  można  uruchomić 

nessusa  w  celu  dokładniejsze-
go,  a  jednocześnie  automatyczne-
go  określenia  najbardziej  znanych 
podatności.  Niestety  nessus  w  na-
szym  wypadku  nic  nie  wykrył.  Zo-
stała nam opcja bliższego poznania 
się osobiście z daemonem http. Po-

stępując w podobny sposób rozpo-
znajemy usługi na serwerze dostęp-
nym  publicznie  oraz  na  wszelkich 
systemach  komputerowych,  które 
wydają się nam ciekawe. Co byłem 
w stanie zrobić po uzyskaniu dostę-
pu do Sieci? Uzyskałem nieautory-
zowany  dostęp  do  komputera,  któ-
ry  działał  jako  wewnętrzny  router 
sprzętowy.  Byłem  w  stanie  prze-
chwytywać cały ruch przechodzący 
przez ten komputer, w Sieci znajdo-
wał się komputer z zainstalowanym 
Linuksem,  na  którym  w  katalogach 
grup roboczych znajdowały się do-
kumenty dotyczące spraw, nad któ-
rymi pracowały dane grupy, uzyska-
łem dostęp do komputera, który pra-
cował  jako  bramka  sieć–świat  (ro-
uter + translacja NAT + maskarada), 
co dało mi możliwość podsłuchu ca-
łego  ruchu  wyjściowego  i  wejścio-
wego  pochodzącego  z  Internetu, 
uzyskałem  dostęp  do  poczty  pra-
cowników obsługiwanej przez kom-
puter–bramkę.

W jaki sposób praktycznie mógł-

bym wykorzystać uprawnienia, jakie 
uzyskałem?

•   Ataki tego typu są stosowane do 

prowadzenia  analizy  informacji 
kluczowych  dla  działalności  fir-
my oraz dla procesu inwestycyj-
nego. Służą one do określania in-
frastruktury właścicielskiej, orga-
nizacyjnej i finansowej.

•   Wspomniany sposób postępowa-

nia służyć może ocenie wizerun-
ku  oraz  wiarygodności  pracow-
ników  i  kandydatów  do  pracy  w 
oparciu  o  sposoby  działania  w 
poprzedniej firmie.

•   Opracowanie  i  realizacja  dzia-

łań sabotażowych wymierzonych 
w  dobry  wizerunek  firmy  konku-
rencyjnej w celu przejęcia części 
klientów.

•   Wiele innych.

Wszystkie te dane jesteśmy w stanie 
wywnioskować na podstawie analizy 
generowanego ruchu HTTP i SMTP, 
możemy  też  prowadzić  działalność 
opisaną  w  punkcie  3  podszywa-
jąc się pod klientów. Zwracam na to 
szczególną uwagę, gdyż działania te 
są bardzo niebezpieczne. W taki oto 
sposób przebyliśmy drogę od wypra-
wy pod budynek firmy do dostępu do 
wszystkich danych krążących w sie-
ci  WiFi  firmy.  Ile  firmy  mogą  stracić 
na  takim  procederze?  Co  zrobić, 
aby zabezpieczyć się przed tego ty-
pu działaniami? Najlepszym rozwią-
zaniem  jest  zastosowanie  protokołu 
PPPoE, WPA2 najlepiej z bardzo sil-
nymi hasłami lub, jeśli z przyczyn od 
nas niezależnych musimy korzystać 
z WEP, to tylko w parze z IPSec. 

Niebezpieczeństwa 

otwartych hotspotów

Darmowy Internet w restauracji, ka-
wiarni, w porcie lotniczym czy innym 
publicznym miejscu jest bardzo cie-
kawą  propozycją  dla  ludzi  podróżu-
jących.  Chciałbym  w  tej  części  za-
poznać czytelnika z tym, jak niebez-
pieczne dla niego są tego typu roz-
wiązania.

Metoda: ARP poisoning
Wykorzystanie:  Denial  Of  Servi-

ce – w naszym przypadku bez zna-
czenia. 

Man in the middle – ważne – ca-

ły  ruch  generowany  przez  użytkow-
nika przechodzi przez komputer in-
truza.

Daje  to  możliwość  bezpośred-

niego podsłuchu haseł, loginów, roz-
mów – po prostu wszystkiego (http://
www.watchguard.com/infocenter/
editorial/135324.asp).

Jak to wygląda w praktyce?

Hijacking  i  phishing  dają  możliwość 
zdobycia  haseł  m.  in.  do  kont  ban-
kowych,  jednorazowych  tokenów, 
numerów  kart  kredytowych  wraz  z 
Card Security Code.

Wnioski:  dziesięć  lat  istnienia 

sieci bezprzewodowych, sześć lat od 
oficjalnego  ogłoszenia  błędów  i  po-
datności WEP, artykuły w wielu ga-
zetach i czasopismach - a jak wyglą-
dają zabezpieczenia?

O Autorze

Autor od wielu lat interesuje się informatyką – swoje zainteresowania skupił głównie na 
zagadnieniach i problematyce sieci komputerowych oraz bezpieczeństwa teleinforma-
tycznego. Jest samoukiem i pasjonatem. Studiuje informatykę na Wydziale Cybernetyki 
Wojskowej Akademii Technicznej. Kontakt z autorem: bartosz.kalinowski@gmail.com

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

24

•   20 % – sieci całkowicie otwarte,
•   72 % – sieci korzystające jedynie 

z WEP,

•   8  %  –  sieci  korzystające  z  bez-

pieczniejszych rozwiązań.

Łatwo zobrazować to na mapie, jak 
na  Rysunku  10.  Jest  to  mapa  bar-
dzo  ogólnikowa  i  nie  przedstawia 
realnego  stanu  zabezpieczeń  Sie-
ci w stolicy. Ma ona charakter jedy-
nie poglądowy – w celu zobrazowa-
nia  czytelnikowi,  że  praktycznie  na 
obszarach  oznaczonych  zielonym 
kolorem uzyskanie dostępu do Sie-
ci  nie  powinno  zająć  więcej  niż  20 
minut. Obszary oznaczone kolorem 
żółtym  wskazują  na  miejsca,  gdzie 
w trakcie poszukiwań łatwo natrafić 
na sieć, do której możemy uzyskać 
dostęp – jednak zależy on od czyn-
ników  konfiguracyjnych  (trudne  ha-
sła,  stosowanie  dodatkowych  szy-
frowań). Kolorem czerwonym ozna-
czyłem  miejsca,  gdzie  natrafiłem 
na  Sieci,  do  których  uzyskanie  do-
stępu  mogło  okazać  się  absolutnie 
niemożliwe  (przyjmując,  że  chcie-
libyśmy  zrobić  to  w  najbliższych  5 
latach).  Obszary  te  nie  są  jedyny-
mi, być może równie dobrze zabez-
pieczone  Sieci  występują  w  innych 
miejscach Warszawy, a nie zostały 
ujęte na mapie. Wynika to z proza-
icznej  przyczyny  –  mapa  powstała 
z danych otrzymanych po 2 podró-
żach głównymi ulicami miasta. Jed-
nak sądzę, że znakomicie przedsta-
wia istnienie problemu.

Przegląd ataków 

na sieci WiFi

Popularność sieci bezprzewodowych 
sprawiła, że stały się bardzo dobrym 
celem do ataków wymierzonych w fir-
my. Powodem tego jest fakt, że Sie-
ci  te  same  w  sobie  oferują  bardzo 
słabe  zabezpieczenia,  a  potencjalni 
włamywacze  liczą,  że  administrato-
rzy  nie  poczynili  żadnych  kroków  w 
kierunku  poprawy  bezpieczeństwa. 
Ataki  na  sieci  WiFi  można  podzielić 
na kilka kategorii: 

•   ataki dostępu – celem ataku jest 

zdobycie  dostępu  i  praw  do  ko-
rzystania z sieci WiFi, 

•   ataki  nasłuchu  –  celem  ataków 

nasłuchu  w  sieci  jest  zdobycie 
ważnych informacji przesyłanych 
za jej pośrednictwem,

•   ataki  na  integralność  –  celem 

ataków  na  integralność  danych 
jest wprowadzenie użytkowników 
w błąd, a w dalszej konsekwencji 
przerwanie integralności przesy-
łanych  danych  oraz  zablokowa-
nie sieci,

•   ataki sprzętowe – celem ataku jest 

kradzież sprzętu, zakłócanie czę-
stotliwości  sieci  oraz  powodowa-
nie jej nieprawidłowego działania.

Podsumowanie

Ważnymi  czynnikami  stanowiący-
mi o popularności sieci WiFi są wy-
goda  i  mobilność.  Nie  można  jed-
nak  ignorować  zagadnień  związa-
nych  z  zapewnieniem  odpowied-
niego  poziomu  bezpieczeństwa. 
Od  6  lat  wiadomo,  że  standardo-
we  mechanizmy  obrony  gwaranto-
wane przez protokół obsługi są bar-
dzo słabe, a analiza wielu przypad-
ków wskazuje na fakt, iż administra-
torzy  często  pozostawiają  wstęp-
nie skonfigurowane Sieci same so-
bie.  Łatwość  uzyskania  dostępu 
do  Sieci,  słaby  lub  całkowity  brak 
systemu  kodowania  danych  i  trud-
ność w fizycznym wykryciu napast-
nika bardzo podnosi znaczenie sie-
ci bezprzewodowych jako bram do-

stępu  do  ważnych  danych  dla  po-
tencjalnych  agresorów.  Administra-
torzy  powinni  szczególnie  dbać  o 
miejsca  w  swojej  Sieci,  do  której 
nie  wymagane  jest  fizyczne  podłą-
czenie, gdyż nie są w stanie kontro-
lować na bieżąco, kto stara się sko-
rzystać z ich Sieci i w jakim celu to 
czyni. Bezpieczeństwo zarówno ca-
łej Sieci, jak i poszczególnych użyt-
kowników powinno być stawiane na 
pierwszym  miejscu,  gdyż  wszelkie 
nieprawidłowości  w  tej  płaszczyź-
nie  mogą  wygenerować  problemy 
szacowane  już  nie  tylko  w  katego-
riach moralnych, ale i finansowych. 
Administratorzy  powinni  wyrobić  w 
swoich użytkownikach świadomość 
wszelkich  zagrożeń,  z  jakimi  mogą 
się spotkać w trakcie korzystania z 
sieci  bezprzewodowych.  Nie  nale-
ży  również  poprzestawać  na  bez-
pieczeństwie  samego  dostępu  do 
Sieci  –  zarówno  wejście  do  Sieci, 
jak  i  poruszanie  się  po  niej  powin-
no wykorzystywać optymalne środ-
ki ochrony danych i informacji, gdyż 
te są na wagę złota. Pokazałem, jak 
szybko można dostać się do Sieci i 
jak  wiele  można  uzyskać  informa-
cji o pracownikach, pracodawcy, fir-
mie. Pokazałem drogi, którymi moż-
na podążać, stawiając czytelnika na 
skrzyżowaniach  metod  i  sposobów 
– a co zrobi napastnik? Jakie szko-
dy przyniesie...? l

W Sieci

•   http://en.wikipedia.org/wiki/802.11 – protokół 802.11, opis techniczny/

encyklopedyczny,

•  http://www.deviceforge.com/articles/AT5096801417.html – standard 802.11,
•  http://www.wirelessve.org/entries/vulnerabilities – podatności sieci WiFi oraz Blu-

etooth,

•  http://www.wirelessdefence.org/Contents/WirelessLinuxTools.htm  –  opis  narzę-

dzi związanych z bezpieczeństwem WiFi,

•  http://www.acm.org/crossroads/xrds11–1/wifi.html – przegląd podatności WiFi,
•  http://wifinetnews.com/archives/002452.html – podatności WPA,
•   http://en.wikipedia.org/wiki/Man–in–the–middle_attack – opis ataku MITM,
•   http://en.wikipedia.org/wiki/Phishing – opis ataku typu phishing,
•   http://www.watchguard.com/infocenter/editorial/135324.asp – teoria ARPpoisoning,
•   http://docs.lucidinteractive.ca/index.php/Cracking _WEP_and_WPA_Wire-

less_Networks– łamanie WEP,

•  http://arstechnica.com/articles/paedia/security.ars/1 – teoria zabezpieczeń sieci 

bezprzewodowych.

Jeśli nie możesz odczytać zawartości płyty CD, a nie jest ona uszkodzona mechanicznie, 

sprawdź ją na co najmniej dwóch napędach CD.

W razie problemów z płytą, proszę napisać pod adres: cd@software.com.pl

www.hakin9.org

hakin9 Nr 9/2007

26

Atak

F

ala P300 jest reakcją mózgu powstają-
cą w czasie 300 milisekund od bodźca. 
Jest ona charakterystyczna dla każde-

go  człowieka.  Techniki  biometryczne  w  prak-
tycznych  zastosowaniach  zajmują  się  przede 
wszystkim  weryfikacją  osób  (porównują  uzy-
skane  cechy  z  zapisaną  wcześniej  próbką, 
czyli  dokonuje  się  wyboru  jednego  z  wielu  i 
weryfikuje),  a  w  mniejszym  stopniu  ich  iden-
tyfikacją  –  kiedy  to  uzyskane  z  pomiaru  ce-
chy należy porównać z każdą zapisaną w ba-
zie próbką.

Ludzie próbują identyfikować siebie nawza-

jem w bardzo różnych sytuacjach i okoliczno-
ściach. Pierwszym upowszechnionym w stoso-
waniu sposobem, a raczej techniką identyfika-
cji, była daktyloskopia, zajmująca się odczytem 
i porównywaniem odcisków palców. Na szero-
ką  skalę  weszła  do  użytku  po  zakończeniu  II 
Wojny Światowej.

Każda  nowa  technologia  niesie  za  so-

bą  obawy  –  czy  aby  będzie  spełniała  oczeki-
wania użytkowników, czy nie stanie się zbęd-
nym gadżetem, którego nikt nie będzie trakto-
wał poważnie. W przypadku czytników linii pa-
pilarnych  stało  się  tak,  jak  już  dawno  przewi-
dywano. Są one teraz tak powszechne, że już 

można zakupić całą gamę urządzeń peryferyj-
nych  wykorzystujących  tę  technologię.  Mamy 
już  dziś  klawiatury  wyposażone  w  takie  czyt-
niki,  są  także  przenośne  dyski  z  wbudowa-
nym czytnikiem linii papilarnych, montuje się je 
w zamkach do drzwi itp. Stosuje się je w miej-
scach,  które  wymagają  ograniczonego  dostę-
pu, na przykład w laboratoriach, budynkach mi-
litarnych, na lotniskach i w innych pilnie strze-
żonych obiektach.

Istnieje  kilka  mitów,  które  krążą  w  Inter-

necie  jako  informacje  przez  wielu  traktowane 

Hardware hacking – 

oszukiwanie zabezpieczeń 

biometrycznych

Grzegorz Błoński

stopień trudności

Biometria to technika ukierunkowana na automatyczne 

rozpoznawanie ludzi według cech fizycznych. Metody 

biometryczne badają cechy fizyczne, jak też i cechy behawioralne, 

tzn. związane z zachowaniem (np. sposób chodzenia, podpis 

odręczny,  głos – a nawet można wpisać tu sposób reakcji mózgu, 

fali P300, na pewne znane informacje-bodźce).

Z artykułu dowiesz się 

•   jak  włamać  się  do  systemu  zabezpieczonego 

skanerem linii papilarnych,

•   jak  włamać  się  do  systemu  zabezpieczonego 

skanerem tęczówki oka,

•   czy  warto  całkowicie  ufać  zabezpieczeniom 

biometrycznym. 

Co powinieneś wiedzieć

•   wiedza na temat budowy oka ,
•   podstawowe informacje o daktyloskopii.

Oszukiwanie zabezpieczeń biometrycznych

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

27

jako prawdziwe. Jednym z tych mitów 
jest podawanie informacji, że biome-
tria jest nową technologią. Jest to nie-
prawdą – już w starożytnym Egipcie 
biometria  była  wykorzystywana  do 
opisywania  i  rozróżniania  powstają-
cych wówczas budowli. Obiekty te by-
ły identyfikowane za pomocą cech fi-
zycznych: wyglądu, kształtu, rozmia-
ru oraz innych.

Kolejny  mit  mówi  o  naświetlaniu 

oka ludzkiego laserem podczas ska-
nowania tęczówki oka – tak nie jest, 
ponieważ  skanery  tęczówki  wyko-
nują  zdjęcia  czarno-białe,  używając 
do  tego  celu  oświetlenia  zbliżonego 
do  podczerwieni  –  a  więc  praktycz-
nie niewidocznego dla oka ludzkiego 
a także dlań nieszkodliwego.

Ciekawym  mitem  jest  krążą-

ca  informacja  o  możliwości  oszuki-
wania  skanerów  skradzionymi  czę-
ściami  ciała  (oko,  palec).  Znajdu-

je  ona  teoretyczne  potwierdzenie 
w  filmach,  natomiast  fakty  pozo-
stają  niezmienne:  ucięty  palec  już 
po  10  minutach  nie  będzie  właści-
wie  rozpoznany,  wyjęte  oko  po  kil-
ku  minutach  zachodzi  mgłą  i  rów-
nież  nie  będzie  możliwa  poprawna 
weryfikacja.

Pojawia się także interesująca in-

formacja na temat skanerów linii pa-
pilarnych.  Podobno  dzieci  oraz  ko-
biety  rasy  żółtej  nie  mogą  być  po-
prawnie  zweryfikowane  z  powodu 
zbyt  małych  palców,  co  jest  oczy-
wistą  bzdurą  przy  dzisiejszych  roz-
dzielczościach skanerów.

Komputerowe  przetwarzanie  li-

nii papilarnych rozpoczęto we wcze-
snych latach sześćdziesiątych. W ro-
ku  1965  powstał  AFIS  (Automatic 
Fingerprint  Identification  System)  z 
bazą  ponad  810  tysięcy  odcisków 
palców.

Rodzaje czytników 

linii papilarnych

Możemy  wyróżnić  kilka  rodzajów 
czytników  linii  papilarnych.  Pierw-
szy  z  nich  to  czytnik  optyczny,  któ-
ry porównuje zapisane cyfrowo odci-
ski palców, kolejny to czytnik pojem-
nościowy, mierzący pojemność kon-
densatora utworzonego z powierzch-
ni palca i powierzchni sensora, trzeci 
rodzaj – termiczny – porównuje róż-
nice  temperatur  pomiędzy  punkta-
mi  linii  papilarnych.  Są  też  czytniki, 
które  wykorzystują  kilka  metod  jed-
nocześnie.

Widoczny  na  Rysunku  1.  sche-

mat  pozwala  zrozumieć  ogólną  za-
sadę działania sensora pojemnościo-
wego  w  czytnikach  linii  papilarnych. 
Widoczne  elektrody  kondensatora 
(w jednym calu powierzchni czytnika 
znajduje się ich tysiące) są podłączo-
ne  do  specjalnych  układów  wzmac-
niających,  które  przekazują  informa-
cję do układów elektronicznych zapi-
sujących  wartości  z  powierzchni  ca-
łego  czytnika  tworząc  mapę  pojem-
ności  w  postaci  tak  zwanego  printu 
który jest umieszczany w bazie jako 
wzór odcisku palca. Podczas przesu-
wania palca po czytniku wartości po-
jemności,  które  są  bardzo  różne  dla 
różnych części palca (dla grzbietów i 
dolin linii papilarnych) są porównywa-
ne z printami zapisanymi w bazie. Ba-
za  jest  tworzona  przez  oprogramo-
wanie  współpracujące  ze  sprzętową 
częścią skanera.

W przypadku skanerów stosowa-

nych  w  laptopach  IBM/Lenovo  dla 
systemów  operacyjnych  z  rodziny 

Rysunek 1. 

Budowa sensora pojemnościowego

Rysunek 2. 

Skaner UPEK TCS3 oraz TCS4

Tabela 1. 

Porównanie wybranych 

metod

Technika FRR(%)

FAR(%)

linie papi-
larne

0,1

0,001

geometria 
dłoni

0,1

0,1

siatkówka 
oka

10

0,0001

tęczówka 
oka

0,0007

0,0008

geometria 
twarzy

<1

0,1

Grzbiet lini papilarnej

Elektrody kondensatora

Wzmacniacz

Warstwa izolacyjna

Dolina lini papilarnej

Wejście

Kondensator

wejściowy

Zasilanie

wyjście

Reset

Masa układu

Napięcie wzorcowe

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

28

Windows,  producent  tych  skanerów 
– firma UPEK – przygotował specjal-
ny  sterownik  który  po  zainstalowa-
niu jest w stanie stworzyć bazę odci-
sków i ją przechowywać. W przypad-
ku  systemów  uniksowych  sytuacja 
oprogramowania  takich  skanerów 
jest gorsza, ale nie tragiczna. Bardzo 
często  wykorzystywanym  oprogra-
mowaniem  jest  produkt  konsorcjum 
BioAPI  o  nazwie  TFM  Fingerprint, 
który  ma  możliwość  pracy  zarówno 
w konsoli tekstowej, jak i w środowi-
sku graficznym. Używam tego opro-
gramowania  na  swoim  Thinkpadzie 
T42 i muszę przyznać że działa bar-
dzo sprawnie. 

W porównaniu z ceną jaką trzeba 

zapłacić za taki czytnik, skuteczność 
ochrony jest bardzo duża. Na rynku 
krajowym  ceny  czytników/skanerów 
linii  papilarnych  zaczynają  się  od 
kilkuset  złotych  i  dochodzą  do  kil-
ku  tysięcy,  jeśli  są  one  składnikami 
na  przykład  zamków  do  drzwi  czy 
bram  wejściowych.  Najtańszy  ska-
ner, jaki udało mi się znaleźć, to pod-
łączane do interfejsu USB urządze-
nie  BIOCA-120  (cena  158  zł  brutto) 
z  oprogramowaniem  BioLogon  po-
zwalającym  na  bezpieczne  logowa-
nie do systemu oraz BioEncrypt, któ-
re  umożliwia  zaszyfrowanie  plików 
czy  też  katalogów.  Niewspółmier-
nie  wyższą  ochronę  zapewnia  ska-
ner  tęczówki  oka,  lecz  jest  o  wiele 
razy droższy i mniej wygodny w za-
stosowaniu. W polskich sklepach ce-
ny  najtańszych  skanerów  tęczówki 
oka  zaczynają  się  od  kilkunastu  ty-
sięcy złotych.

Pobieranie  próbek  biometrycz-

nych  przy  uzyskiwaniu  dostępu  do 
systemów  komputerowych  czy  też 
pomieszczeń odbywa się w różnych 
warunkach,  tak  więc  nie  jest  możli-
we, aby dwie próbki pobrane w róż-
nych środowiskach, o różnej tempe-
raturze,  wilgotności  i  odmiennych 
zniekształceniach były identyczne. Z 
tego  powodu  porównywanie  próbek 
jest  wykonywane  przez  algorytmy, 
które  obliczają  poziom  zgodności 
porównując  go  z  założonym  wcze-
śniej wskaźnikiem akceptowalności.

Wyróżniamy dwa rodzaje współ-

czynników określających błędy w od-
czytach.

FRR, czyli False Rejection Rate, 

nazywany  często  False  Non-Match 
Rate  –  określa  liczbę  porównań, 
które  powinny  zostać  zweryfikowa-
ne pozytywnie, jednak zostały uzna-
ne  za  negatywne.  Wcale  nie  ozna-
cza  to,  że  system  działa  źle  –  mo-
że oznaczać na przykład źle ułożony 
palec podczas skanowania.

FAR  (False  Acceptance  Rate), 

czyli ilość próbek, w których odczyt 
powinien  zostać  zweryfikowany  ne-
gatywnie, a jednak uzyskał pozytyw-
ny wynik weryfikacji.

Tabela 1. przedstawia porównanie 

wybranych  metod  prezentujące  sku-
teczność  technologii  określaną  po-
przez współczynniki FRR oraz FAR.

Dwie  kolejne  metody  są  często 

mylone ze sobą z powodu podobnej 
techniki  wykonywania  odczytu.  Mo-
wa  tu  o  skanowaniu  tęczówki  oraz 
siatkówki oka.

Poniżej  przekrój  oka,  na  którym 

można zaobserwować, że obszar tę-
czówki  jest  niewspółmiernie  mniej-
szy niż siatkówki, co – tak samo jak 

Rysunek 3. 

Budowa oka ludzkiego

Rysunek 4. 

Niebieska tęczówka oka

Oszukiwanie zabezpieczeń biometrycznych

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

29

budowa  tkanki  obydwu  –  ma  wpływ 
na  niepowtarzalność  skanowanego 
obrazu.

Skanowanie wzoru 

tęczówki oka

Naukowcy  już  dawno  udowodnili, 
że  tęczówka  oka  kształtuje  się  już 
w  pierwszych  latach  życia  każdego 
człowieka  i  pozostaje  niezmieniona 
przez całe życie. Jednym z wyróżni-
ków tej metody jest fakt, iż wykorzy-
stuje  ona  ponad  200  punktów  cha-
rakterystycznych – czyli o wiele wię-
cej niż skanowanie linii papilarnych. 
Tęczówka oka jest tak bardzo wyjąt-
kowa,  że  na  całym  świecie  nie  ma 
dwóch  ludzi  o  takiej  samej  tęczów-
ce,  wyklucza  się  nawet  aby  bliźnię-

ta  jednojajowe  mogły  posiadać  taki 
sam wzór tęczówki oka. Faktem jest, 
że nawet lewe oko ma inną tęczówkę 
niż prawe u tego samego człowieka.

Wynika  z  tego  bardzo  ważny 

wniosek,  że  na  dzień  dzisiejszy  nie 
ma  bardziej  pewnego  rodzaju  iden-
tyfikacji, który byłby do tego tak ma-
ło inwazyjny jak skanowanie tęczów-
ki. Niestety, skanery tęczówki oka są 
urządzeniami bardzo drogimi, co nie 
pozwala stosować ich wszędzie tam, 
gdzie byłoby to celowe.

Skanowanie 

siatkówki oka

W tej metodzie materiałem skanowa-
nym i weryfikowanym jest siatkówka, 
czyli część sensoryczna oka. Meto-

da ta, jak wynika z Tabeli 1. jest mniej 
skuteczna niż skanowanie tęczówki, 
ale w wielu miejscach gdzie jest sto-
sowana,  wystarcza  do  utrzymania 
bezpieczeństwa. Posiada ona wady, 
które pogarszają skuteczność, a są 
nimi  podatność  na  zniekształcenia 
naczyń  krwionośnych  siatkówki  po-
wodowane  przez  choroby  takie  jak 
cukrzyca  czy  nadciśnienie  tętnicze 
krwi. Dodatkowymi minusami tej me-
tody  są:  konieczność  zdejmowania 
okularów podczas odczytu oraz bar-
dzo bliskiego wpatrywania się w ska-
ner co najmniej przez 10 sekund. 

Skanowanie 

geometrii dłoni

Bardzo często wykorzystywaną me-
todą  identyfikacji  jest  rozpoznawa-
nie geometrii dłoni (hand geometry). 

Skanery  takie  wykonują  średnio 

90 zdjęć trójwymiarowych dłoni, któ-
re  zostają  zapisane  jako  wzorzec. 
W  związku  z  tym,  że  dłonie  ludz-
kie  są  tak  samo  różne  jak  linie  pa-
pilarne na palcach, skuteczność ta-
kiego zabezpieczenia jest stosunko-
wo duża. Powiększa się ich skutecz-
ność dodając funkcję skanowania li-
nii papilarnych. 

Rozpoznawanie twarzy

Metoda polegająca na wykonywaniu 
zdjęcia wzorca do późniejszej wery-
fikacji podczas odczytów. Takie zdję-
cie uwzględnia bardzo dokładne po-
miary  struktury  twarzy  włączając  w 
to odległości między oczami, nosem, 
ustami i szczęką.

Wynik  skanowania  otrzymujemy 

po około 5 sekundach. Niestety, me-
toda jest niedoskonała – mrugnięcie 
okiem, grymas na twarzy, zarost i in-
ne  zmiany  na  twarzy  powodują  za-
kłócenie  weryfikacji,  co  kończy  się 
błędnym rozpoznaniem.

Rozpoznawanie wzorów 

naczyniowych

Bardzo  ciekawa  i  mało  znana  me-
toda identyfikacji polegająca na wy-
konywaniu  zdjęcia  naczyń  krwiono-
śnych twarzy lub dłoni. Udowodnio-
no,  że  układ  krwionośny  może  być 
unikalny w stopniu pozwalającym na 
wykluczenie drugiego o takiej samej 

Rysunek 5. 

Oko widziane przez skaner

Rysunek 6. 

Skaner geometrii dłoni

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

30

strukturze. Metoda nie doczekała się 
niestety  żadnego  standardu,  wyko-
rzystywana  jest  testowo  w  niektó-
rych bazach policyjnych w USA.

Oczywiście  można  by  opisać 

więcej  technik  identyfikacji,  lecz  nie 
wszystkie  są  wykorzystywane  ze 
względu na dużą podatność na oszu-
kiwanie skanerów.

Pozwolę  sobie  podać  tu  jako 

przykład metodę rozpoznawania gło-
su, którą można oszukać odpowied-
nio  spreparowanym  nagraniem  –  co 
nie  jest  problemem  w  dzisiejszych 
czasach. 

Skaner  linii  papilarnych  jest  naj-

bardziej  ekonomicznym  rozwiąza-
niem  identyfikującym,  biorąc  pod 
uwagę zarówno jego cenę, jak i wiel-
kości  współczynników  FAR  oraz 
FRR. Niestety jest też on najbardziej 
podatny na oszukiwanie.

Mimo  stosowania  w  skanerach 

dodatkowych  czujników  temperatu-
ry czy pojemności można niewielkim 
nakładem oszukać takie urządzenie.

Potrzeba  nam  przede  wszystkim 

dobrej  jakości  odcisku,  jaki  zostawi 
osoba pod którą chcemy się podszyć. 
Bardzo dobre odciski są pozostawia-
ne na szklanych naczyniach o gładkiej 
fakturze (bez wzorów czy nadruków).

Aby zdjąć taki odcisk palca, mo-

żemy  skorzystać  z  różnych  metod. 

Jedną z nich jest naniesienie na od-
cisk pyłu (na przykład grafitu), który 
spowoduje  uwidocznienie  linii  papi-
larnych. 

Inna  metoda  to  naniesienie  bar-

dzo  cienkiej  warstwy  cyjanoakrylu, 
który jest składnikiem klejów szybko-
schnących (np. Kropelka, Superglue) 
i spowodowanie jej zaschnięcia. Wy-
sychająca  warstwa  kleju  spowodu-
je  związanie  się  tłuszczu  zawarte-
go w odcisku z klejem, co uwypukli 

linie papilarne. Na Rysunku 9. widać 
dociśnięty do miejsca, w którym jest 
odcisk,  kapsel  z  wprowadzoną  do 
środka niewielką ilością kleju cyjano-
akrylowego, którego opary reagują z 
tłuszczem w naszym odcisku i powo-
dują powstanie twardego białego na-
lotu na liniach papilarnych.

Kolejny  etap  to  sfotografowanie 

takiego  odcisku  w  bardzo  wysokiej 
rozdzielczości w celu dalszej obróbki. 

Po  usunięciu  z  cyfrowego  obra-

zu  zniekształceń  oraz  zakłóceń  na-
leży  wydrukować  tak  przygotowany 
odcisk  na  folii  używanej  do  druko-
wania  prezentacji  wyświetlanych  na 
projektorach/rzutnikach. 

Wydrukowany odcisk niestety nie 

posiada takiej faktury, jaką ma skóra 
palca pokryta liniami papilarnymi. Na 
wydruk należy teraz nałożyć bardzo 
cienką  warstwę  kleju  (na  przykład 
wikolu)  posiadającego  odpowiednią 
wilgotność. 

Po wyschnięciu kleju i delikatnym 

usunięciu jego nadmiaru mamy goto-
wy palec, który wystarczy teraz na-
kleić na własny i już można cieszyć 
się uzyskiwaniem dostępu do zabez-
pieczonej strefy w firmie, banku czy 
agencji rządowej.

Podobnej  metody  użyli  autorzy 

słynnego  programu  Mythbusters, 
którzy  jako  materiału  nośnego  dla 
podrobionego odcisku użyli cienkiej 

Rysunek 7. 

Odcisk palca na szklance utrwalony za pomocą pyłu z 

kosmetycznego pudru do twarzy

Rysunek 8. 

Uwidacznianie odcisku za pomocą pyłu grafitowego

Oszukiwanie zabezpieczeń biometrycznych

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

31

masy lateksowej. Ich program poka-
zał, jak łatwo można dostać się do 
pomieszczeń  chronionych  zabez-
pieczeniami  opartymi  o  skaner  li-
nii  papilarnych.  Prostszą,  ale  tak-
że  skuteczną  metodą  na  stworze-
nie  imitacji  odcisku  jest  wykorzy-
stanie tak zwanej ciastoliny – masy 
sprzedawanej pod marką Play-Doh, 
która  jest  unowocześnioną  wersją 
plasteliny. Jej główne zalety to nie-
brudzenie  i  niewysychanie.  Serwis 
www.engadget.com  umieścił  na 
swoich  łamach  informację  przesła-
ną przez Evana Blassa, który opisy-
wał wówczas, że 90% obecnych na 
rynku czytników linii papilarnych jest 
podatnych na oszukiwanie przy uży-
ciu odcisku wykonanego w ciastoli-
nie. Bardzo zbliżoną do tych metod 
jest  ta,  której  użył  Tsutomu  Matsu-
moto. Jego metoda polegała na wy-
konaniu  odcisku  palca  osoby,  pod 
którą  chcemy  się  podszyć,  w  roz-
grzanej  masie  plastikowej,  następ-
nie zalaniu takiej formy żelatyną po-
chodzącą z rozpuszczonych cukier-
ków  żelowych  (tak  zwanych  miś-
ków). Tak wykonany palec, a właści-
wie opuszek palca, łatwo jest przy-
kleić do swojego palca i już można 
niepostrzeżenie uzyskać dostęp do 
zabezpieczonego systemu.

Istnieje jeszcze inny rodzaj ata-

ku  na  zabezpieczenie  w  postaci 

skanera linii papilarnych. Podsłuchi-
wanie  (sniffing)  danych  biegnących 
pomiędzy skanerem, a oprogramo-
waniem skanera pozwala w niektó-
rych  przypadkach  na  przechwyce-
nie  odcisku  i  późniejsze  jego  wy-
korzystanie.  Podsłuchiwać  można 
na przykład na magistrali USB, lecz 
tylko te skanery, które z takiej szy-
ny danych korzystają. Trudnym za-
daniem  będzie  instalacja  sniffera 
na  komputerze  ofiary,  jednak  czę-
sto jest to do wykonania. Do podsłu-

chiwania  z  powodzeniem  możemy 
użyć programów takich jak usbsno-
op  czy  sniffusb  dla  Windows  oraz 
usbmon dla Uniksów. Po przechwy-
ceniu informacji zawierającej odcisk 
możemy zaatakować ofiarę poprzez 
odcięcie połączenia skanera z chro-
nionym systemem, a następnie pró-
bować  wstrzyknąć podsłuchaną in-
formację, która pozwoli nam na do-
stęp  do  systemu.  To,  czy  uda  się 
nam wychwycić podczas podsłuchi-
wania nadający się do wykorzysta-
nia odcisk, zależy od tego, czy dane 
nie są szyfrowane w czasie transmi-
sji.  Przykład  zastosowania  takiego 
szyfrowania  to  TPM  (Trusted  Plat-
form Module) zastosowana w Think-
padach.  Przechwycony  odcisk  jest 
podziurawiony  jak  sitko  i  żaden  z 
niego pożytek do naszych celów, co 
widać na zdjęciu poniżej.

W  celu  podsłuchania  i  anali-

zy  przechwyconych  danych  można 
także  użyć  urządzenia  firmy  Hitex 
o nazwie USBAgent. Jest to wyso-
kiej klasy analizator USB, który po-
zwala  na  podłączenie  się  do  szy-
ny  USB  innego  systemu  kompute-
rowego poprzez wysokiej impedan-
cji sondę USB, ponieważ sam pra-
cuje  podłączony  do  portu  równole-
głego LPT. 

Jego  oprogramowanie  pozwa-

la  na  analizę  danych,  które  jest  w 

Rysunek 9. 

Uwidacznianie odcisku za pomocą oparów cyjanoakrylu

Rysunek 10. 

Fotografowanie odcisku celem dalszej obróbki

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

32

stanie  przechwycić,  co  jest  w  na-
szym  przypadku  bardzo  użytecz-
ne. Niestety urządzenie nie jest ta-
nie,  kosztuje  prawie  dwa  tysiące 
funtów.

W  przypadku  Thinkpada  z  Win-

dowsami  na  pokładzie  istnieje  jesz-
cze możliwość przeczesania rejestru 
systemowego w gałęzi HKLM w któ-
rej to w sekcji Software zapisywane 
są  informacje  o  odczytywanych  od-
ciskach.  Do  poszukiwania  informa-
cji  o  skanowanych  osobach  można 
użyć  programu  RegMon,  który  po-
zwoli  łatwo  zlokalizować  właściwe 
klucze.  Rejestr  Windows  na  Think-
padzie  T42  zawiera  takie  informa-
cje w kluczu:

HKEY_LOCAL_MACHINE\
SOFTWARE\VirtualToken\Passport
\2.0\LocalPassport\User<username>

oraz:

HKEY_LOCAL_MACHINE\
SOFTWARE\VirtualToken\Passport
\2.0\LocalPassortBio

Można  wówczas  na  innym  kom-
puterze  spreparować  własny  od-
cisk  i  próbować  podmienić  w  reje-
strze  systemu  ofiary  oryginalny  od-
cisk  właściciela  na  nasz  sfabryko-
wany. Taka technika atakowania za-

bezpieczeń biometrycznych nosi na-
zwę BioWorm i może być stosowa-
na  do  wszystkich  rodzajów  skane-
rów, które zapisują informacje na te-
mat uprawnionych osób oraz pozo-
stawionych  przez  nich  danych  bio-
metrycznych  (odcisków  palca,  dło-
ni,  obrazu  tęczówki  czy  siatkówki 
oka itp.).

Podatne  na  tego  typu  działania 

są  skanery  linii  papilarnych  produ-
centów  takich  jak:  Infineon,  UPEK, 
Dermalog,  U.are.U,  Identix,  Atmel 
oraz  Authentec,  chociaż  zapewne 

ta  lista  może  znacznie  się  wydłu-
żyć po wykonaniu odpowiednich te-
stów na urządzeniach innych produ-
centów.

Firmy  produkujące  urządzenia 

biometryczne zrzeszają się w orga-
nizacji  IBIA  (International  Biometric 
Industry Association) w celu ułatwie-
nia prac prowadzących do minimali-
zowania możliwości oszukiwania za-
bezpieczeń je wykorzystujących.

Kolej  na  skanery  tęczówki  oka, 

które  uchodzą  za  najbardziej  bez-
pieczne.

Ich  bezbłędność  w  rozpozna-

waniu  jest  bardzo  duża,  jednak  nie 
jest  to  doskonałość  wyrażona  licz-
bą 100%. Tego rodzaju skanery tak-
że można oszukać. Choć jest to bar-
dzo  trudne,  to  nie  znaczy,  że  nie-
możliwe.

Próba pokazania skanerowi zdję-

cia tęczówki na papierze nie pozwo-
liła  na  uzyskanie  dostępu,  taki  sam 
efekt  miało  pokazywanie  skanero-
wi  zdjęcia  tęczówki  wyświetlanego 
na  monitorze  laptopa  –  a  wszystko 
to  dlatego,  że  algorytm  autoryzacji 
w  takich  skanerach  sprawdza  rów-
nież  obecność  żywej  źrenicy  oka. 
Jednak  nie  wystarczy  nagrać  po-
ruszające  się  oko  i  odtworzyć  taki 
film  przed  skanerem,  taka  operacja 
się nie powiedzie. Należy więc zdo-
być  bardzo  dobrej  jakości  zdjęcie 
tęczówki oka, wyciąć miejsce na źre-

Rysunek 11. 

Oczyszczanie zdjęć przed drukowaniem

Rysunek 12. 

Nanoszenie wikolu

Oszukiwanie zabezpieczeń biometrycznych

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

33

nicę  i  przy  odrobinie  szczęścia  uda 
się  oszukać  skaner  pokazując  mu 
zdjęcie  oka  z  własnym  okiem  bez-
pośrednio za kartką tak, aby było wi-
dać źrenicę.

Trudno  będzie  stworzyć  ta-

ką  technikę  weryfikacji  osób,  któ-
ra  da  stuprocentowe  bezpieczeń-
stwo.  Problemem  pozostaje  fakt, 
iż  każde  urządzenie  –  nawet  naj-
bardziej  zaawansowane  technolo-
gicznie  –  nie  posiada  inteligencji, 
która  mogłaby  dokładniej  analizo-
wać  materiał,  na  podstawie  które-
go ma stwierdzić tożsamość osoby. 
W świetle tych wniosków praktycz-
nie niemożliwe staje się wyelimino-
wanie  oszustwa.  Człowiek  od  za-
wsze  próbował  uzyskiwać  dostęp 
do  stref,  dokumentów,  plików  itp., 
które nie były dla niego dostępne, a 
firmy  produkujące  zabezpieczenia 
od zawsze prześcigały się w pomy-
słach,  jak  utrudnić  nieautoryzowa-
ny dostęp.

Z  pewnością  o  żadnym  syste-

mie  zabezpieczeń  i  weryfikacji  nie 

można  powiedzieć,  że  jest  w  stu 
procentach  pewny,  może  się  tyl-
ko zbliżać do tej wartości. Niemniej 
wiele  firm  nadal  prowadzi  badania 
nad  możliwościami  wykorzystania 
takiej metody weryfikacji, która po-
zwoli na całkowite wyeliminowanie 
możliwości  obejścia  zabezpiecze-
nia  i  oszukania  go  w  celu  uzyska-
nia  nieautoryzowanego  dostępu. 
I  dzięki  takim  firmom  postęp  tech-
nologiczny  pozwala  na  ciągły  roz-
wój  technologii  służących  zabez-
pieczaniu, co z pewnością jest bar-
dzo istotne dla wielu instytucji pra-
gnących  mieć  poczucie  bezpie-
czeństwa. 

Podsumowanie

Zabezpieczenia  biometryczne  po-
zwalają  na  obniżanie  ryzyka  nieau-
toryzowanego dostępu do zabezpie-
czanych  obiektów  i  systemów.  Na-
leży  jednak  stosować  zasadę  ogra-
niczonego  zaufania  do  tego  rodza-
ju  rozwiązań,  ponieważ  nie  są  one 
tak bezpieczne, aby można im ufać 
bezgranicznie,  co  –  mam  nadzie-
ję  –  przedstawiłem  w  tym  artykule. 
Ze  względu  na  bardzo  szybki  roz-
wój opisywanych w artykule techno-
logii trudno jest jednoznacznie okre-
ślić, jakie zabezpieczenia będą naj-
bardziej cenionymi oraz bezpieczny-
mi i które staną się standardami. Po-
wstaje  cały  szereg  bardzo  różnych 
od  siebie  rozwiązań  bazujących  na 
kodzie  DNA,  zapachu  i  innych  ce-
chach  uznawanych  za  unikalne,  lub 
takie,  których  powtarzalność  w  po-
pulacji  jest  minimalna.  Miejmy  na-
dzieję, że uda się znaleźć takie roz-
wiązanie, które uwolni administrato-
rów  takich  systemów  od  stresu  po-
wodowanego przez obawy o bezpie-
czeństwo.

Zainteresowanych  technologia-

mi biometrycznymi odsyłam do lek-
tury strony Konsorcjum Biometrycz-
nego  pod  adresem  www.biome-
trics.org l

Rysunek 13. 

Gotowy do wykorzystania odcisk

Rysunek 14. 

Po lewej odcisk czytelny, po prawej podsłuchany na 

Thinkpadzie z szyfrowaniem TPM

O autorze

Grzegorz Błoński, z wykształcenia jest 
informatykiem,  certyfikowanym  spe-
cjalistą IBM. Pracuje w dużej firmie o 
zasięgu  światowym.  Zajmuje  się  ad-
ministracją i bezpieczeństwem siecio-
wym.  Należy  do  międzynarodowych 
organizacji ISOC oraz ISACA zajmują-
cych się szeroko pojętym bezpieczeń-
stwem IT.
Kontakt z autorem: 
mancymonek@wp.pl

www.hakin9.org

hakin9 Nr 9/2007

34

Atak

U

ruchomienie  aplikacji  we  wrogim  śro-
dowisku  jest  z  pewnością  bardzo  in-
teresującym  wyzwaniem.  Zobaczymy 

jednak,  że  w  przypadku  Skype'a,  nawet  naj-
wspanialsze rezultaty nie zawsze osiągnięto w 
sposób przejrzysty i elegancki.

Na  wstępie  małe  spostrzeżenie:  zważyw-

szy na to, że Skype jest produktem komercyj-
nym,  że  nigdy  dotąd  nie  zostały  opublikowa-
ne  specyfikacje  protokołu,  który  stale  ewolu-
uje  oraz  że  znaczna  część  pliku  wykonywal-
nego  jest  zaszyfrowana,  dane  poniżej  przed-
stawione zostały częściowo wydedukowane z 
prostych obserwacji, jako że pogłębiona anali-
za jest obecnie niewykonalna.

Wprowadzenie do sieci Skype

Sieć  Skype  jest  siecią  P2P  (sieć  overlay 
–  SQM)  przewidującą  dwa  rodzaje  węzłów: 
zwykłe  węzły  (SC,  Skype  Client)  i  super  wę-
zły (SN) (Rysunek 1). Każdy węzeł zwykły od-
wołuje się do jednego super węzła określane-
go przy uruchamianiu programu. Super węzły 
są natomiast end-point sieci Skype i nie są ni-
czym  innym,  jak  węzłami  zwykłymi  z  publicz-
nym IP ze znacznymi zasobami (pasmo, CPU, 
pamięć) do dyspozycji. Poza normalnymi funk-

cjami klienckimi, SN wykonują także inne ope-
racje, na przykład przesyłają dalej zapytania i 
odpowiednie  odpowiedzi  pomiędzy  węzłami. 
W  odróżnieniu  od  niektórych  sieci  P2P,  klient 
nie może uniknąć promowania do super węzła. 
Oprócz takich węzłów pozostałymi elementami 
sieci Skype są:

• 

Login server: używany przez SC do uwie-
rzytelniania.

• 

SkypeIn i SkypeOut: elementy nie stano-
wiące części sieci P2P, ale zapewniają-
ce usługę bridging PC-to-PSTN i na od-
wrót.

Hakowanie Skype’a

Gianluigi Spagnuolo

stopień trudności

W niniejszej publikacji zajmiemy się Skypem. Potraktujemy ów 

program jako pretekst do przeanalizowania oprogramowania 

napisanego z zamiarem stworzenia aplikacji z każdego punktu 

widzenia bezpiecznej, poczynając od pliku wykonywalnego do 

ruchu sieciowego.

Z artykułu nauczysz się

•  jak działa Skype?
•  jakie  techniki  wykorzystuje  dla  obrony  przed 

debuggerami?

•  jak ukrywany jest ruch sieciowy?

Co powinieneś wiedzieć

•  podstawy networkingu,
•  podstawy reverse engineeringu.

Skype pod mikroskopem

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

35

Aby  móc  używać  Skype'a,  należy 
najpierw zarejestrować się do usługi. 

Użytkownik musi wybrać nazwę i ha-
sło, przyjmijmy N i Pn. Na podstawie 
tych danych (N, Pn) zostaje wygene-
rowana  para  kluczy  RSA:  klucz  pu-
bliczny Vn i klucz prywatny Sn.

Rejestracja dokonuje się poprzez 

Login Server, do którego wysyłane są 
username N i klucz publiczny Vn. Ser-
wer po skontrolowaniu unikalności N 
oraz po weryfikacji klucza tworzy cer-
tyfikat  tożsamości,  który  będzie  wy-
korzystywany przez peer do wszyst-
kich  kolejnych  uwierzytelnień.  Login 
Server jest jedynym centralnym kom-
ponentem  całej  sieci,  podczas  gdy 
wszystkie  informacje  o  użytkowni-
kach są przetwarzane w sposób zde-
centralizowany przez super węzły.

W momencie uruchomienia klient 

Skype  łączy  się  z  SN,  następnie 
uwierzytelnia się poprzez Login Se-
rver,  powiadamia  swoje  kontakty  o 
własnej  obecności  w  sieci,  określa 
rodzaj  NAT/firewall,  uaktualnia  nie-

które  listy  i  kontaktuje  się  z  Sky-
pe.com w celu sprawdzenia obecno-
ści  nowych  wersji  pliku  wykonywal-
nego (należy zauważyć, że to ostat-
nie połączenie jest jedynym połącze-
niem wykonywanym przez klienta w 
sposób całkowicie jawny).

Tak jak w przypadku wszystkich 

sieci overlay (więcej informacji na ich 
temat w ramce) każdy SC musi stwo-
rzyć  i  okresowo  uaktualniać,  listę 
osiągalnych  super  węzłów.  W  przy-
padku  Skype'a  lista    taka,  nazywa-
na Host Cache (HC), złożona z par 
IP/port, składająca się maksymalnie 
z 200 elementów, jest przechowywa-
na w pliku shared.xml.

W  celu  nawiązania  połączenia, 

dokonuje  się  wymiana  64  bitowych 
pakietów podpisanych przez nadaw-
cę  i  weryfikowanych  przez  adresata 
przy zastosowania klucza publiczne-
go nadawcy. Uwierzytelnienie pomię-
dzy dwoma peerami dokonuje się po-

Rysunek 1. 

Uproszczony schemat 

sieci Skype

Login server (LS)

Skype client (SC)

Super nodo (SN)

Rysunek 2. 

Opcje połączenia z wybranymi numerami portu

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

36

przez  wymianę  własnych  certyfika-
tów tożsamości, jest też przewidzia-
ne  stworzenie  256  bitowego  klucza 
sesyjnego. Komunikacja odbywa się 
natomiast poprzez UDP z AES przy 
zastosowaniu klucza sesyjnego.

Po tym krótkim zilustrowaniu funk-

cjonowania Skype'a zobaczmy, jakie 
zabezpieczenia zostały przewidziane 
przez jego twórców, by możliwie jak 
najlepiej ochronić tę aplikację.

Zabezpieczenia pliku 

wykonywalnego Skype

Zobaczmy,  jak  broniony  jest  plik 
wykonywalny  przed  hordami  crac-
kerów  gotowych  do  poddania  go 
wiwisekcji.  Trzeba  tu  już  na  wstę-
pie przyznać, że Skype implemen-
tuje  wszystkie  podstawowe  tech-
niki  anti-reversing  razem  wzięte. 
Jest  to,  można  powiedzieć,  mate-
riał do reverse engineeringu pierw-
szej klasy.

Plik binarny Skype'a stosuje roz-

maite  techniki,  by  bronić  się  zarów-

no przed analizą statyczną, jak i dy-
namiczną. Kod pliku wykonywalnego 
jest  rzeczywiście  szyfrowany  i  jest 
stopniowo odszyfrowywany w chwili 
runtime, w miarę swego wykorzysty-
wania;  w  praktyce  jest  tworzona  w 
pamięci  przestrzeń  robocza  zawie-
rająca  odszyfrowany  kod.  Niektóre 
części pliku binarnego są xorowane 
przy  wykorzystaniu  klucza  hard-co-
ded w ramach kodu.

Niektóre biblioteki i funkcje są ła-

dowane dynamicznie w taki sposób, 
że  analiza  statyczna  pliku  wykony-
walnego  nie  wykazuje  ich  obecno-
ści;  około  20%  bibliotek  jest  impor-
towanych w ten właśnie sposób. Po-
za tym, w celu wywołania zamiesza-
nia  i  uczynienia  kodu  nieczytelnym 
została  dodana  znaczna  część  ko-
du fikcyjnego.  Także narzędzia typu 
strings  okazują  się  w  tym  przypad-
ku  bezużytecznymi,  ponieważ  nie 
wykazują obecności żadnego wpisu 
przydatnego do zrozumienia jakiego-
kolwiek aspektu  Skype'a.

Rysunek 3. 

Próby połączenia z super węzłem

Rysunek 4. 

Schemat generowania klucza RC4

IP sorgente

Obfuscation Layer IV

CRC#32

Chiave RC4

IP destinazione

ID

\x00\x00

Seed

RC4 key engine

Sieci overlay

Z samej definicji pojęcia wynika, że sieć 
overlay jest siecią zbudowaną na innej 
sieci. Jest to typ sieci często wykorzy-
stywany przy tworzeniu sieci P2P, któ-
re generalnie są nałożone na Internet. 
Typologia  wyróżnia  trzy  rodzaje  sieci: 
scentralizowana,  częściowo  scentra-
lizowana  i  czysta  peer-to-peer.  Istnie-
je  także  kilka  modeli  połączeniowych: 
CDM (Centralized Directory Model), jak 
na przykład BitTorrent, FRM (Flooded 
Requests  Model),  np.  Gnutella,  DRM 
(Document  Routing  Model)  jak  Fre-
eNet,  DIRM  (Distributed  Indexes  and 
Repositories  Model)  jak  eMule,  SQM 
(Selective  Query  Model)  jak  Skype. 
Ten ostatni model sieciowy przewiduje, 
że peer o szerszym paśmie i lepszych 
parametrach (CPU, pamięć) są promo-
wane na super węzły i w efekcie stano-
wią bazę sieci overlay.

Protokół STUN

STUN,  Simple  Traversal  of  UDP  thro-
ugh NATs, jest protokołem zdolnym do 
wykrywania obecności NAT i do wydo-
bywania  z  tego  stanu  rzeczy  przydat-
nych  informacji:  typ,  adres  publiczny  i 
porty.  Te  informacje  są  później  wyko-
rzystywane przez klientów, którzy znaj-
dują się poza NAT, do otwierania połą-
czeń UDP z innymi hostami.

Protokół  STUN  posiada  architek-

turę  client-server,  jego  działanie  jest 
więc proste. Klient przesyła zapytanie 
do  servera,  który  odpowiada,  przesy-
łając informacje o routerze (adres pu-
bliczny i otwarte porty nadające się do 
wykorzystania przez ruch przychodzą-
cy).  Na  podstawie  takiej  odpowiedzi 
klient  może  także  rozpoznać  typ,  ba-
zując na obsłudze pakietów UDP przy-
chodzących,  traktowanych  w  odmien-
ny  sposób  przez  różne  NAT.  Klienci 
STUN  są  w  stanie  określić  trzy  spo-
śród czterech rodzajów NAT, a dokład-
niej Full Cone, Restricted Cone i Port 
Restricted  Cone.  Więcej  informacji  o 
tym i innych aspektach można znaleźć 
na RFC 3489.

Skype pod mikroskopem

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

37

Checksum

Jedną  z  pierwszych  obserwacji,  ja-
kie poczyni osoba wdająca się w ana-
lizę  pliku  wykonywalnego  Skype'a, 
jest ogromna liczba crashy, następu-
jących po sobie, wydawałoby się, bez 
żadnego  powodu.  Jednak  przy  do-
kładniejszym oglądzie można zauwa-
żyć, że takie zachowanie jest dziełem 
licznych  sum  kontrolnych  rozproszo-
nych po całym kodzie. Rzeczywiście 
obecna jest wielka liczba sum kontro-
lnych polimorficznych ulokowanych w 
sposób  przypadkowy.  Zasadniczym 
celem tego rozwiązania jest zapobie-
ganie  wprowadzeniu  breakpointów, 

ale znaczące jest też uniknięcie mo-
dyfikacji  niektórych  części  pliku  wy-
konywalnego, na przykład modyfika-
cji mających na celu obejście kontro-
li  lub  wprowadzenie  wrogiego  kodu. 
Sumy kontrolne można nazwać poli-
morficznymi, ponieważ, poza tym, że 
są rozmieszczone w sposób przypad-
kowy, posiadają cechy (operator ran-
domizowany,  losowo  określana  dłu-
gość kodu itd.), które zmieniają loso-
wo ich wygląd. Wreszcie istnieje tak-
że  ostateczna  kontrola,  bazująca  na 
RSA,  która  niweczy  znaczną  część 
prób mających na celu obejście kon-
troli.  Podsumowując,  w  momencie 
runtime  sumy  kontrolne  są  w  stanie 
wykryć obecność jakiegoś breakpoin-
ta i naruszenie części kodu, co prze-
kłada się na niemożność przeanalizo-
wania  pliku  binarnego  przy  zastoso-
waniu klasycznych technik.

Techniki 

antydebuggingowe

Jeden  z  najdziwniejszych  komuni-
katów  wydobytych  ze  Skype'a  jest  z 
pewnością niedwuznaczny. Chodzi o: 
Skype  is  not  compatible  with  system 
debuggers  like  SoftICE.  W  praktyce 
Skype  został  zaprojektowany,  by  być 
uruchamianym  tylko  w  systemach,  w 
których nie jest obecny debugger So-
ftICE, ulubione narzędzie całych rzesz 
crackerów i reverserów. Użyłem tutaj 
celowo  sformułowania  o  obecności, 
ponieważ Skype jest w stanie wykryć 
ów debugger nawet wtedy, gdy nie jest 
on uruchomiony. Istnieją owszem pew-

ne rozwiązania umożliwiające ominię-
cie owych zabezpieczeń, lecz są to w 
gruncie rzeczy workaround, które po-
zwalają  jedynie  na  częściowe  funk-
cjonowanie tego debuggera. Najpierw 
jest sprawdzana driver list w poszuki-
waniu SoftICE, a jeśli takie sprawdza-
nie nie przynosi rezultatu, zostają uru-
chomione bardziej wyrafinowane spo-
soby kontroli, mające ten sam cel (w 
razie chęci pogłębienia znajomości te-
go zagadnienia zobacz ramkę).

Poza  wychwytywaniem  SoftI-

CE'a  obecne  są  w  skype'  ie  także 
inne  klasyczne  techniki  antydebug-
gingowe,  jak  na  przykład  wykorzy-
stanie  wcześniej  przedstawionych 
sum  kontrolnych  w  kluczu  anti-bre-
akpoint.  Poza  tym  przeprowadzane 
są też pomiary czasu wykonania, w 
celu wykazania wykonywania opera-
cji  debuggingowych  nad  procesem. 
Kiedy  tylko  zostanie  zidentyfikowa-
ny  jakiś  debugger,  natychmiast  do 
dzieła wkraczają ciężkie środki ma-
jące na celu zniweczenie jego dzia-
łań.  Randomizowane  są  więc  re-
jestry,  dodawane  są  losowe  stro-
ny i wykonywane sa inne tego typu 
operacje;  w  praktyce  debugger  na-
wet nie zauważy, kiedy znajdzie się 
w  środowisku  całkowicie  odmienio-
nym  i  nieznanym.  Generalnie  rzecz 
biorąc, gdy suma kontrolna nie zga-
dza się, bądź to za sprawą modyfi-
kacji kodu bądź ponieważ został wy-
kryty breakpoint, Skype reaguje po-
przez crash, blokując się lub kończąc 
działanie.

Wykrywanie SoftICE

Pierwsza myśl, która pojawia się w gło-
wie  programisty,  od  którego  oczekuje 
się włączenia do własnej aplikacji środ-
ków  mających  na  celu  zapobieganie 
debuggingowi,  to  z  pewnością  zablo-
kowanie SoftICE'a. Istnieje wiele tech-
nik działania, mających taki cel; opisze-
my tu niektóre z nich, te które najczę-
ściej znajdują zastosowanie.

Jedna  z  klasycznych  technik,  sto-

sowana  często  pod  Windows  98,  po-
lega  na  przywołaniu  interrupt  68h  z 
AH  ustawionym  na  43h.  W  ten  spo-
sób  możemy  określić  obecność  SoftI-
CE'a  w  pamięci,  bazując  na  zawarto-
ści rejestru AX.

Inna  klasyczna  metoda,  możliwa 

do  zastosowania  we  wszystkich  wer-
sjach  Windows,  polega  na  przywoła-
niu INT 3h po odpowiednim ustawieniu 
EAX oraz EBP; o obecności debuggera 
wnioskuje się z zawartości EAX.

Jeszcze  inna  metoda  polega  na 

poszukiwaniu sterowników SoftICE'a w 
następujący sposób: próbuje się otwo-
rzyć  (z  opcją  OPEN_EXISTING)  jakiś 
plik o tej samej nazwie co VxD lub sys 
driver, debuggera. Jeśli sterownik SoftI-
CE'a jest obecny w pamięci, można wy-
kryć jego obecność bazując na warto-
ści EAX. Alternatywą wobec sterowni-
ków (SICE i NTICE) jest wykrycie w ten 
sam sposób sterownika graficznego si-
wvid.  Podobna  metoda  została  zasto-
sowana w programie Skype.

Poza  wymienionymi,  istnieje  jesz-

cze wiele innych technik, bazujących w 
znacznej mierze na modyfikacjach, któ-
re SoftICE powoduje w środowisku i na 
jego inwazyjnej obecności w pamięci.

Rysunek 5. 

Określanie SN poprzez UDP

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

38

Zaciemnianie kodu

Poza technikami, które tworzą struk-
tury  ponad  kodem,  projektanci  Sky-
pe'a pomyśleli o zaciemnieniu same-
go kodu w sposób utrudniający jego 
zrozumienie.  Ceną,  którą  trzeba  za 
to  zapłacić,  jest  mniejsza  szybkość 
wykonywania i większy rozmiar pliku 
wykonywalnego. 

Zastosowano klasyczne techniki, 

od  zapytań  obliczanych  dynamicz-
nie,  stąd  analiza  statyczna  będzie 
tu raczej bezużyteczna, do dołącza-
nia linii kodu (skoki, fałszywe wyjątki 
powiązane ze sposobami ich zarzą-
dzania i podobne działania wręcz na 
granicy  groteski)  zupełnie  bezuży-
tecznych,  a  mających  na  celu  jedy-
nie wprowadzenie zamieszania i od-
wiedzenie agresora od głównego to-
ku programu.

Skype i sieć

Poza  ochranianiem  własnego  ko-
du, Skype z różnych powodów, któ-
re zrozumiemy w dalszej części arty-
kułu, generuje ruch sieciowy w spo-

sób niezbyt liniowy i w znacznej mie-
rze stosuje kryptografię.

Protokół Skype'a jest protokołem 

właściciela,  nie  istnieją  specyfikacje 
publiczne,  jest  w  ciągłym  rozwoju  i 
jest dość zaciemniony. Wszystkie te 
aspekty czynią jego obserwację nie-
banalną. Wszelako, jeśli przechwytu-
jemy i analizujemy generowany ruch, 
zawsze  coś  interesującego  z  tego 
wyniknie - zobaczmy więc co.

Węzły  nie  wykorzystują  stan-

dardowego  portu,  lecz  nasłuchują 
na porcie określanym losowo w mo-
mencie instalacji; poza tym w razie 
niemożności wykorzystania takiego 
portu w przypadku niektórych ope-
racji,  wykorzystywane  są  porty  80 
i  443  (stosowane  zasadniczo  dla 
usług HTTP i HTTPS) (Rysunek 2).

Pierwsze uruchomienie

Jak już wcześniej widzieliśmy, istnie-
je  lista  (Host  Cache)  super  węzłów, 
z którymi klient próbuje się połączyć 
i w razie powodzenia, wymieniać da-
ne. Jeśli z jakiegoś powodu połącze-

nie  z  hostami  HC'a  nie  może  dojść 
do skutku (sytuacja taka może mieć 
miejsce na przykład przy pierwszym 
logowaniu),  zostaje  przeprowadzo-
na próba połączenia UDP na porcie 
33033 z każdym z siedmiu super wę-
złów bootstrap i zostaje otwarte po-
łączenie  TCP  z  pierwszym  z  nich, 
który odpowie i w ten sposób utwo-
rzona zostaje HC. Jeśli także ta pró-
ba  się  nie  powiedzie,  próbuje  się 
co  jakiś  czas  ustanowić  połączenie 
TCP, zawsze na porcie 33033. Przy 
pierwszym  uruchomieniu  Host  Ca-
che składa się z siedmiu super wę-
złów zawartych bezpośrednio w pli-
ku  wykonywalnym.  Na  przykład  w 
wersji  1.3.0.53  dla  Linuksa  siedem 
super węzłów bootstrap to:

•   195.215.8.145
•   212.72.49.143
•   64.246.48.23
•   64.246.49.60

Techniki 

antydebuggingowe

Poza zwykłym wykrywaniem obecno-
ści debuggera przedstawionym wcze-
śniej, jedna z najczęściej stosowanych 
technik  mających  na  celu  utrudnienie 
pracy  debuggerów  polega  na  wykry-
waniu obecności breakpointów. Istnie-
je wiele podobnych rozwiązań, niektó-
re bazują na modyfikacjach, które pew-
ne debuggery powodują w wykonywa-
nym kodzie, inne po prostu stworzone 
są na bazie obliczania CRC programu 
(lub też tylko niektórych szczególnych 
funkcji) w pamięci, co poza wykryciem 
breakpointów  pozwala  na  sprawdze-
nie,  czy  kod  nie  został  zmodyfikowa-
ny. Oczywiście technika ta nie wykry-
wa breakpoint hardware.

Należy  jednak  dodać,  że  wiele 

spośród tych technik pogarsza osiągi, 
zwiększa rozmiary pliku wykonywalne-
go, powoduje złe funkcjonowanie pro-
gramu  w  przypadku  fałszywych  pozy-
tywnych rezultatów i jest w wielu przy-
padkach do obejścia. Poza tym należy 
podkreślić,  że  techniki  owe  różnią  się 
znacznie w zależności od platformy, a 
często także w zależności od typu jezy-
ka, na przykład pliki wykonywalne by-
tecode-based stwarzają całą serię wła-
snych problemów.

Rysunek 6. 

Cały ruch wymieniony z super węzłem

Tabela 1. 

Szczegóły payload wymienianych pakietów UDP

Liczba

Źródło

Przeznaczenie

Pierwszych 5 byte 

payload

1

SC

SN

0e 92 02 9b 18

2

SN

SC

0e 92 07 97 37

3

SC

SN

0e 92 63 01 05

4

SN

SC

60 b5 02 3b 97

•   64.246.49.61
•   66.235.180.9
•   66.235.181.9

Generalnie, przy pierwszym uruchomieniu węzeł Skype 
próbuje połączyć się z super węzłem bootstrap, postępu-
jąc zgodnie z następującym schematem: zostaje wyko-
nana próba połączenia UDP z adresem i portem wska-
zanym w HC. W razie braku odpowiedzi zostaje wykona-
na próba połączenia TCP z tą samą parą IP/port (w nie-
których wersjach protokołu w razie braku połączenia tak-
że w tym przypadku zostaje ponowiona próba połącze-
nia TCP z tym samym IP, lecz tym razem wykorzystywa-
ny jest najpierw port 443, a następnie w braku powodze-
nia 80) (Rysunek 3). Wszystko jest powtarzane w regu-
larnych odstępach czasu określoną liczbę razy. Przyjrzyj-
my  się  dokładniej,  jak  wygląda  ruch  generowany  przez 
Skype'a.

Ukrywanie operacji sieciowych

Pakiety UDP mogą być obserwowane, gdy posiadają do-
datkową warstwę zwaną Skype Obfuscation Layer wpro-
wadzoną przez Start of Frame składający się z dwubaj-
towego ID i z obfuscated byte definiującego rodzaj paylo-
ad, którym może być na przykład obfuscated payload lub 
pakiet Ack/NAck.

Znaczna  część  pomocniczych  pakietów  generowa-

nych przez Skype składa się z header jawnego i z paylo-
ad zaszyfrowanego (RC4). Klucz RC4 jest generowany 
przy wykorzystaniu IP źródłowego, IP przeznaczenia, ID 
pakietu oraz initialization vector. Zostaje przeprowadzony 
XOR tych wartości, a rezultat tego jest przekształcany na 
80-cio bajtowy klucz RC4 (Rysunek 4).

Analiza ruchu

Jak  można  wywnioskować  z  tego,  co  zostało  dotąd 
przedstawione,  ruch  generowany  przez  Skype'a  w  mo-
mencie  uruchomienia  możemy  podzielić  na  trzy  grupy. 
Wystepuje  więc  ruch  pomocniczy  UDP  konieczny  dla 
określenia  prawdopodobnego  SN,  z  którym  należy  się 
połączyć  Istotna jest wymiana pakietów (liczba zmienia 
się od 4 do 2) z niektórymi SN Host Cache'a (Rysunek 5). 
W payload tych komunikatów (Tabela 1) można zidentyfi-
kować różne informacje. Pierwsze dwa byte stanowią ID 
sesji (z wyjątkiem ostatniego pakietu), trzeci byte określa 
rodzaj payload (zobacz Tabela 1).

W drugim payload, wymienionym po ID i rodzaju, znaj-

duje się IP klienta, podczas gdy w trzecim payload znajdu-
je się także IP super węzła. Jest niemal pewne, że te in-
formacje  stanowią  część  systemu  NAT  traversal  Skype-
'a, czemu przyjrzymy się później. Na podstawie długości 
ostatniego pakietu (odpowiedź super węzła) można zrozu-
mieć, z którym węzłem zostaje podjęta próba połączenia 
TCP, a które zostaną odrzucone (długości to odpowiednio 
18 bajtów dla zaakceptowanych i 51 lub 53 bajty dla odrzu-
conych wezłów). Z SN następującymi po pierwszym, do-
konuje się jedynie wymiana dwóch pakietów (typu UDP1 

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

40

i UDP4).  Jest duże prawdopodobień-
stwo, że nie jest już więcej przepro-
wadzana konieczna wymiana z NAT 
traversal.

Po  wybraniu  super  węzła  jako 

punktu odniesienia zostaje przepro-
wadzony TCP handshake, mający na 
celu  ustanowienie  połączenia,  któ-
re  będzie  wykorzystywane  podczas 
całej  sesji.  Na  Rysunek  6  zosta-
ły  przedstawione  wszystkie  pakiety 
wymienione z naszym SN.

Jak  zostało  to  przedstawione  na 

Rysunek 3, w razie niemożności na-
wiązania  połączenia  TCP  na  porcie 
wskazanym w host cache, wypróbo-
wywane są porty HTTPS i HTTP. Je-
śli także te próby nie kończą się  po-
wodzeniem, wszystko zostaje powtó-
rzone  z  innym  super  węzłem.  Ruch 
TCP pomiędzy SC a SN nie jest tak 
łatwy  do  przeanalizowania,  jak  w 
przypadku  UDP,  ponieważ,  jak  już 
zostało  to  wcześniej  zaznaczone, 
jest  całkowicie  zaszyfrowany  i  różni 
się  znacznie  w  zależności  od  wersji 
protokołu. Po połączeniu z super wę-
złem  dokonuje  się  uwierzytelnienie 
poprzez Login Server. Jeśli dostęp do 
login  server  nie  powiedzie  się,  ope-
racja  logowania  zostaje  przeprowa-
dzona, przy przechodzeniu przez su-
per węzeł. Po zwyczajnym three-way 
handshake, uwierzytelnienie odbywa 
się poprzez cztery komunikaty, z któ-
rych pierwszy jest o stałej długości 5 
bajtów z payload: 16 03 01 00 00.

NAT/Firewall traversal

Jedną  z  cech  dokuczliwie  odczuwa-
nych  przez  administratorów  siecio-
wych jest zdolność Skype'a do nieza-
kłóconej pracy także poza NAT i fire-
wall.  W tym celu węzły wykorzystu-
ją jeden z wariantów protokołu STUN 
(zobacz  ramkę),  by  wywnioskować, 
czy klient znajduje się za NAT/firewall 
i by określić informacje konieczne do 
ich  uniknięcia.  Także  te  informacje 
po ich zdobyciu są zapisywane w pli-
ku shared.xml. W przypadku Skype'a 
server simil-STUN jest reprezentowa-
ny przez super węzeł, z którym klient 
nawiązał kontakt w czasie logowania. 
Rzeczywiście, wracając do poprzed-
niego  przykładu  można  zauważyć, 
że  drugi  pakiet  podczas  UDP  pro-

be, przesłany z SN do SC, zawiera w 
payload właśnie IP publiczny klienta, 
który zostaje wykorzystany do przej-
ścia ewentualnych NAT/firewall.

Blokowanie Skype'a

Na  bazie  informacji  zebranych  pod-
czas  obserwacji  ruchu  w  różnych 
okolicznościach, nie jest rzeczą ba-
nalną  stworzenie  sygnatury  zdolnej 
do  wyłowienia  ruchu  Skype'a,  za-
blokowania go i nie stwarzania przy 
tym zbyt wielu fałszywych pozytyw-
nych  rezultatów.  Możliwe  rozwiąza-
nie musi koniecznie wziąć pod uwa-
gę wszystkie fazy uruchamiania, od 
wyboru SN do logowania.

W  celu  określenia  ruchu  można 

odnieść  się  do  pakietów  UDP,  które 
są częściowo jawne i do faktu, że po-
łączenia  TCP  wykorzystują  ten  sam 
stream RC4 dwukrotnie. Na bazie ru-
chu  TCP,  wykorzystując  tę  opiesza-
łość,  możemy  wyłowić  10  byte  stre-
amu  RC4.  Natomiast  ruch  UDP  mo-
że zostać wykorzystany do próby za-
blokowania Skype'a, ponieważ pierw-
szy pakiet UDP otrzymany przez klien-
ta (typu NAck) jest fundamentalny dla 
możliwości kontynuowania komunika-
cji na tym protokole. Można więc napi-
sać regułę firewall, bazując na długo-
ści pakietu i na fakcie, że payload za-
wiera adres IP klienta. Problemem te-
go,  jak  i  pozostałych  podobnych  roz-
wiązań,  jak  na  przykład  zastosowa-
nie  Squid  lub  innego  systemu  filtro-
wania  na  poziomie  7,  jest  generowa-

nie licznych fałszywych pozytywnych 
rezultatów,  nie  do  zaakceptowania  w 
niektórych środowiskach. Jest to pro-
blem wynikający bezpośrednio ze zło-
żoności operacji wykonywanych przez 
Skype'a. Należy również dodać, że nie 
ma  dobrego  rozwiązania  dla  wszyst-
kich wersji Skype'a na różnych syste-
mach  operacyjnych,  pod  którymi  ów 
program  działa.  Dodatkową  trudność 
powoduje ciągła ewolucja protokołu.

Podsumowanie

Skype oczywiście nie jest jedyną apli-
kacją  wykorzystującą  podobne  za-
bezpieczenia, można jednak zauwa-
żyć pewną, niemal desperacką, chęć 
zabezpieczenia  i  ukrycia  każdego 
najmniejszego  detalu,  co  nadaje  ca-
łej tej operacji nieco dwuznaczności. 
Zważywszy  na  charakter  tej  aplika-
cji, przy odrobinie paranoicznego po-
dejścia możemy powiedzieć, że Sky-
pe albo coś przed nami ukrywa, albo 
jest  niezdarnym  przykładem  securi-
ty through obscurity, uzyskanego po-
przez zsumowanie wielkiej liczby za-
bezpieczeń bez realnej oceny ich rze-
czywistej użyteczności. l

Terminologia

•  SN – Super węzeł sieci Skype,
•  SC  –  Skype  Client,  węzeł  zwykły 

sieci Skype,

•  LS – Login server Skype'a,
•  HC – Host Cache, lista SN. 

O autorze

Gianluigi  Spagnuolo  zajmuje  się  testami  penetracyjnymi.  Interesuje  się  systemami 
operacyjnymi UNIX (w szczególności *BSD), kompilatorami i ogólnie PLT, jak też za-
gadnieniami bezpieczeństwa na wszystkich poziomach. Uczestniczy w powstawaniu 
wielu projektów open source, pisuje do kilku włoskich magazynów i jest wśród założy-
cieli włoskiego Ruby User Group oraz LUG działającej w jego mieście.

W Sieci

•  http://recon.cx, Vanilla Skype, Fabrice Desclaux i Kostya Kortchinsky,
•  http://www1.cs.columbia.edu, Analysis and Signature of Skype VoIP Session Traf-

fic, Sven Ehlert i Sandrine Petgang,

•  http://www1.cs.columbia.edu,  An  Analysis  of  the  Skype  Peer-to-Peer  Internet, 

Salman Baset i Henning Schulzrinne,

•  http://ietfreport.isoc.org/idref/draft-ietf-behave-rfc3489bis/, STUN (RFC 3489).

www.hakin9.org

hakin9 Nr 9/2007

42

Atak

Ż

eby  zrozumieć  istotę  tęczowych  tablic, 
trzeba wyjaśnić sobie kilka pojęć. Dziś 
w  wielu  systemach  hasło  użytkownika 

zapisywane  jest  jako  jego  skrót  (tzw.  hash), 
uzyskany poprzez użycie na haśle funkcji skró-
tu  (ang.  hash  function).  Funkcja  skrótu  to  ta-
ka funkcja, która z dowolnie długiej wiadomo-
ści utworzy pewien ciąg znaków (zwykle o sta-
łej długości), będący jej skrótem. Funkcje skró-
tu  do  zastosowań  kryptograficznych  powinny 
spełniać następujące kryteria:

•  brak  możliwości  odtworzenia  wiadomości 

(hasła) ze skrótu,

•  brak  możliwości  wygenerowania  dwóch 

różnych wiadomości o takim samym skró-
cie (brak kolizji),

•  zmiana  jednego  bitu  wiadomości  powinna 

istotnie zmienić jej skrót.

Najbardziej  popularne  funkcje  skrótu  używa-
ne do przechowywania haseł to: SHA1, MD-2, 
MD-4,  MD-5,  LM,  NTLM,  MySQL-SHA1,  RI-
PEMD-160, Cisco PIX. Za pomocą tych algo-
rytmów hasła zapisywane są między innymi w 
bazie użytkowników MySQL, w systemie Win-
dows, routerach Cisco oraz wielu aplikacjach. 

W ramce obok przedstawionych jest kilka ha-
shy różnych funkcji skrótu z hasła hakin9.

Druga funkcja leżąca u podstaw tęczowych 

tablic,  o  której  należy  wspomnieć,  to  funkcja 
redukcyjna.  Działa  ona  niejako  odwrotnie  do 
funkcji  skrótu,  ponieważ  z  hasha  tworzy  ona 
hasło  w  czystym  tekście  (zawierające  tylko 
określony  zestaw  znaków,  np.  tylko  małe  lite-
ry i cyfry). Uzyskane za jej pomocą hasło z ha-
sha nie może być oczywiście hasłem, które da-
ło określony hash (co wynika z własności funk-
cji skrótu), ale dzięki niej będą tworzone kolej-
ne kombinacje hasła, które znowu zostaną po-
traktowane  funkcją  skrótu  i  porównane  z  ha-
shem łamanego hasła.

Wykorzystywanie 

tęczowych tablic do 

łamania haseł

Paweł Maziarz

stopień trudności

Znanym od dawna sposobem łamania haseł była metoda 

brute-force. Przy odpowiednio długim haśle była ona jednak 

co najmniej niepraktyczna. Jakiś czas temu Philippe Oechslin 

przedstawił nowe spojrzenie na łamanie pewnej grupy haseł, 

wprowadzając przy tym nowe narzędzie – tęczowe tablice (ang. 

Rainbow Tables).

Z artykułu dowiesz się

• 

co to są tęczowe tablice,

• 

jak dzięki nim złamać hasło do konta Windows, 
MySQL, Cisco PIX etc.

Co powinieneś wiedzieć

• 

powinieneś  wiedzieć  trochę  o  hasłach  i  meto-
dach ich szyfrowania.

Wykorzystywanie tęczowych tablic do łamania haseł

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

43

Tęczowe tablice – 

zasada działania

Jak  zostało  napisane  wcześniej, 
funkcja skrótu użyta na haśle przed-
stawionym  w  postaci  czystego  tek-
stu, zwróci w wyniku jego hash. Na 
podstawie  hasha  nie  jesteśmy  w 
stanie  odtworzyć  hasła,  a  więc  by 
złamać  hasło  musimy  brać  po  ko-
lei  wszystkie  możliwe  hasła,  pobie-
rać ich skrót (hash), a następnie po-
równywać go z hashem hasła, które 
chcemy złamać. By skrócić czas ta-
kiego postępowania, można by zapi-
sywać do pliku tak stworzone hashe 
i używać ich do łamania następnych 
haseł  -  jednak  nietrudno  ocenić,  że 
plik zawierający taką tablicę haseł i 
ich  hashy  byłby  ogromny,  technicz-
nie nie do pomieszczenia na dzisiej-
szych nośnikach danych.

Kompromisem  między  wykorzy-

staniem  wcześniej  przygotowanych 
hashy,  a  oszczędnością  miejsca  na 
dyskach są właśnie tęczowe tablice. 
Składają się one z łańcuchów (ang. 
chains)  złożonych  z  haseł  oraz  ich 
hashy. Dla każdego łańcucha gene-
rowane jest hasło, z którego następ-
nie wyliczany jest jego hash za po-
mocą  funkcji  skrótu.  W  następnym 
kroku, z tak otrzymanego hasha, za 
pomocą funkcji redukcyjnej tworzone 
jest kolejne hasło. Z tego hasła znów 
generowany jest hash, z hasha kolej-
ne hasło. I tak dalej. W tęczowych ta-
blicach zapisywany jest jednak tylko 
pierwszy i ostatni element łańcucha 
(hasło i ostatni hash), dzięki czemu 
tak stworzone tablice bez problemu 

mieszczą  się  na  dzisiejszych  dys-
kach twardych.

W celu odzyskania hasła, wczy-

tywane  są  z  tęczowych  tablic  ha-
she, następnie szukany jest w nich 
hash hasła, które chce się złamać. 
Jeżeli  nie  znaleziono,  generowane 
jest hasło z łamanego hasha za po-
mocą funkcji redukcyjnej, z którego 
uzyskuje się następnie hash za po-
mocą funkcji skrótu i wraca do kro-
ku  poprzedniego  znów  porównując 
hashe.  Kiedy  hash  zostaje  w  koń-
cu znaleziony, brane jest początko-
we hasło z łańcucha, w którym hash 
się  znajdował,  a  następnie  reduko-
wane jest i skracane, aż uzyska się 

parę złożoną z hasła oraz jego skró-
tu w postaci szukanego hasha. Me-
toda  ta  jest  równie  prosta,  co  sku-
teczna.

Istnieje  jednak  jeden  problem, 

który – paradoksalnie jako niepożą-
dany przy funkcjach skrótu – zwięk-
sza  bezpieczeństwo  generowanych 
hashy w kontekście tęczowych tablic. 
Chodzi o wspominane wcześniej ko-
lizje, czyli sytuacje, kiedy wiele róż-
nych wiadomości (haseł) daje w wy-
niku funkcji skrótu taki sam hash. W 
przypadku  tęczowych  tablic  mogło-
by się więc okazać, że łańcuchy, któ-
re  zaczynają  się  różnymi  hasłami, 
w  okolicznościach  wystąpienia  koli-
zji  w  pewnym  momencie  zaczynają 
się pokrywać i w konsekwencji koń-
czą  się  takim  samym  hashem.  Mo-
gą  też  wystąpić  zapętlenia  w  przy-
padku, gdy hash został zredukowany 
do hasła, które zostało już otrzyma-
ne gdzieś wcześniej w danym łańcu-
chu. Problem ten został rozwiązany 
poprzez zastosowanie różnych funk-
cji  redukcyjnych  na  całej  drodze  od 
początku  łańcucha  do  jego  końca. 
Dzięki temu, problem kolizji hashy w 
różnych łańcuchach został znacznie 
ograniczony, ponieważ w przypadku 
wystąpienia kolizji – o ile nie jest to 
kolizja w tej samej kolumnie – w ko-
lejnym kroku hash zostanie zreduko-

Rysunek 1. 

Eksport zahashowanych haseł systemu Windows

Rysunek 2. 

Łamanie haseł programem Ophcrack

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

44

wany do innego hasła. Został tym sa-
mym wyeliminowany problem zapę-
tleń wewnątrz jednego łańcucha, bo 
w  każdym  kroku  hash  redukowany 
jest inną funkcją.

Ten sposób rozwiązania omówio-

nych  problemów  przyczynił  się  też 
do  nazwy  owych  tablic.  Jeżeli  każ-
dą funkcję redukcyjną w danym kro-
ku oznaczyć innym kolorem, powsta-
łaby  wielka  pionowa  tęcza,  a  więc 
określenie  tęczowych  tablic  jest  zu-
pełnie na miejscu.

Ophrack

Pierwszym  narzędziem,  które  zo-
stanie omówione jest program Oph-
rack napisany przez Philippe Oech-

slina. Jest to cracker haseł window-
sowych  działający  w  oparciu  o  tę-
czowe  tablice.  Jest  on  dostępny 
na  platformy  Windows,  Linux  oraz 
Mac. Potrafi łamać hasła zaszyfro-
wane  algorytmami  LM  oraz  NTLM. 
Dostępne  za  darmo  są  do  niego 
tęczowe  tablice  zawierające  ha-
sła złożone z liter i cyfr dla algoryt-
mu  LM,  bardziej  wyszukane  tabli-
ce  można  kupić  na  stronie  projek-
tu.  Ciekawy  jest  fakt,  że  w  oparciu 
o dystrybucję SLAX Linux stworzo-
no Ophrack LiveCD, czyli dystrybu-
cję Linuksa startującą wprost z na-
pędu  CD,  która  po  wystartowaniu 
sama odnajdzie partycję z Window-
sem, znajdzie i wyeksportuje sobie 

hasła  użytkowników,  po  czym  na-
tychmiastowo zacznie je łamać, nie 
zostawiając  po  sobie  żadnych  śla-
dów.  Nie  potrzeba  znać  hasła  ad-
ministratora Windows, ani mieć spe-
cjalnej wiedzy, wszystko robi się sa-
mo – wystarczy zbootować kompu-
ter z płyty CD.

Uruchamiając program pod Win-

dowsem  i  posiadając  uprawnienia 
administratora, Ophrack pozwala wy-
eksportować  hasła  z  bazy.  W  prze-
ciwnym  wypadku  trzeba  je  uzyskać 
samemu  poprzez  użycie  dołączo-
nych poleceń bkhive oraz samdump2 
(Rysunek 1). Przykładowa sesja pro-
gramu  Ophrack,  podczas  której  w 
niespełna kilkadziesiąt sekund pora-
dził sobie z hasłami złożonymi z ma-
łych i dużych liter oraz cyfr, przedsta-
wiona jest na Rysunku 2.

RainbowCrack

Kolejnym  ciekawym  narzędziem 
jest  aplikacja  RainbowCrack.  Jest 
to  konsolowe  narzędzie  działają-
ce  pod  systemami  Linux  oraz  Win-
dows.  Dzięki  niemu  można  złamać 
hasła  zahashowane  algorytmami 
LM, MD5, SHA1 oraz dowolnym in-
nym  w  miarę  potrzeb,  ponieważ  ła-
two można dodać obsługę własnego 
algorytmu. Oprócz właściwego crac-
kera  (rcrack),  RainbowCrack  posia-
da  jeszcze  narzędzia  do  tworzenia 
własnych  tęczowych  tablic  (rtgen, 
rtsort, rtdump). Chociaż program nie 
ma graficznego interfejsu, używa się 
go szalenie łatwo – narzędzie wyma-
ga dwóch parametrów: ścieżki do tę-
czowej tablicy oraz hashy do cracko-
wania, które można podać wprost w 
linii  komend  (przełącznik  -h),  jako 
plik z listą hashy (-l) lub jako zrzut pli-
ku z hasłami użytkowników (-f). Pro-
gram w trakcie działania (z tęczowy-
mi  tablicami  złożonymi  z  haseł  za-
wierających małe i duże litery, cyfry 
oraz  znaki  specjalne)  przedstawia 
Rysunek 3.

Cain & Able

Cain jest dobrze znanym narzędziem 
dla  systemu  Windows  służącym  do 
przywracania  zapomnianych  ha-
seł  za  pomocą  różnorakich  technik 
–  podsłuchiwania  sieci,  crackowa-

Rysunek 3. 

Skomplikowane hasła złamane programem RainbowCrack

Rysunek 4. 

Cain & Abel w akcji

Wykorzystywanie tęczowych tablic do łamania haseł

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

45

nia metodą brute-force, słownikową. 
Posiada on jeszcze wiele ciekawych 
funkcji, jednak w kontekście tego ar-
tykułu  interesuje  nas  fakt,  że  potra-
fi  łamać  hasła  korzystając  z  krypto-

analizy, między innymi używając tę-
czowych  tablic.  Program  potrafi  ko-
rzystać  z  tablic  przeznaczonych  za-
równo  dla  programu  Ophrack,  jak 
i  RainbowCrack.  Jego  użycie  jest 

bardzo  proste,  sprowadza  się  tylko 
do  wybrania  użytkowników,  dla  któ-
rych  trzeba  złamać  hasło  oraz  zde-
finiowania, z jakich tęczowych tablic 
chce się korzystać. W zależności od 
rodzaju  tablic  oraz  stopnia  skompli-
kowania  samych  haseł,  w  ciągu  kil-
kudziesięciu  sekund  powinny  uka-
zać się odszyfrowane hasła. Działa-
nie programu przedstawione jest na 
Rysunku 4.

Skąd wziąć tęczowe 

tablice?

Tęczowe  tablice  można  pozyskać 
na  3  sposoby.  Po  pierwsze,  można 
je wygenerować samemu. Służy do 
tego  między  innymi  konsolowe  na-
rzędzie rtgen z wcześniej wspomnia-
nego  projektu  RainbowCrack  oraz 
okienkowy program pod systemy Mi-
crosoft  o  nazwie  winrtgen.  Urucha-
miając ten pierwszy bez żadnych pa-
rametrów, uzyskamy dokładną infor-
mację o sposobie użycia wraz z kil-
koma  przykładami,  drugi  natomiast, 
posiadając bardzo przyjemny i przej-
rzysty interfejs (Rysunek 5), nie na-
stręczy trudności w generowaniu ta-
blic  nawet  mało  zaawansowanym 
użytkownikom.

Następny sposób na pozyskanie 

tęczowych tablic to ściągnięcie ich z 
Internetu. Jest kilka serwisów, które 
udostępniają je za darmo, na przykład 
http://lasecwww.epfl.ch/~oechslin/
projects/ophcrack/  (dwie  podstawo-
we  tablice  dla  programu  Ophrack), 
http://www.freerainbowtables.com/, 
http://rainbowtables.shmoo.com/, 
http://wired.s6n.com/files/jathias/. 

Ostatnim  sposobem  jest  ich  ku-

pienie poprzez takie serwisy jak http:
//www.rainbowcrack-online.com/, 
http://www.rainbowtables.net/  czy 
stronę  projektu  Ophcrack  oraz  wie-
le innych.

Łamanie haseł online

Tęczowe  tablice  są  dziś  już  bardzo 
popularne,  dlatego  nikogo  nie  dziwi 
fakt powstania wielu serwisów inter-
netowych  umożliwiających  łamanie 
hasła  online.  Istnieje  wiele  komer-
cyjnych stron, które – po wniesieniu 
odpowiedniej opłaty – wykorzystując 
algorytm  tęczowych  tablic  potrafią 

Rysunek 5. 

Generowanie tęczowych tablic za pomocą winrtgen

Rysunek 6. 

Łamanie hasła w serwisie plain-text.info

Przykładowe hashe hasła hakin9

• 

MD2: 6c335ceafc1ca2d9b701c0a503ebe29f, 

• 

MD4: 60a6ba1557c83ffd6d40bbafa633963b, 

• 

MD5: 5700d720e1c8f9af6929d05b02f4e7c6,

• 

SHA-1: c0132641f8f1acb0a74b249f441e0ebac18be386, 

• 

SHA-2  (256):  42daba7642566324b9344c7e5a83a97da3fc5fa145fd6358132a-
18804530de64, 

• 

RIPEMD-160: 678e478a15637c67933731633ae73322b472aec2, 

• 

LM: 5e412e797ab62000,

• 

NT: 7c61cd37d7c28d0f04d6d1b5d80cb8b4, 

• 

MySQL-323: 42e0696a62ac975f, 

• 

MySQL-SHA1: d6a98da6247cbaa40c436155203d104ef2865191, 

• 

Cisco PIX: yvigbue7izydod6j. 

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Atak

46

odzyskać hasła kont windowsowych, 
użytkowników MySQL, routerów Ci-
sco czy też zabezpieczonych doku-
mentów pakietu Microsoft Office. Ist-
nieją  też  serwisy  niekomercyjne,  w 
których  –  ku  uciesze  wielu  –  moż-
na  łamać  hasła  zupełnie  za  darmo, 
często z zupełnie zadowalającą sku-
tecznością. 

Jednym  z  takich  serwisów  jest 

plain-text.info.  Dzięki  niemu  moż-
na  odszyfrować  hasło  zakodowane 
algorytmami  MD5,  LM  oraz  NTLM. 
System  wprawdzie  przyjmuje  po  2 
hashe LM i NTLM co 15 minut oraz 
2  MD5  co  minutę,  jednak  w  chwi-
li pisania artykułu limity te są zupeł-
nie nieodczuwalne przy łamaniu po-
jedynczych haseł. Po dodaniu hashy 
do serwisu i określeniu algorytmu, w 
jakim zostały utworzone, system wy-
szukuje  czy  hash  został  wcześniej 
złamany,  jeżeli  nie  –  tęczowe  tabli-
ce idą w ruch i rozpoczyna się łama-
nie.  Pozostaje  już  tylko  co  kilkana-
ście sekund odświeżać podstronę z 
wynikami (View All Hashes) i wypa-
trywać złamanego hasła w czystym 
tekście.  Należy  jednak  pamiętać, 
że  tak  złamane  hasła  są  widoczne 
przez wszystkich internautów, a więc 
również i my możemy zobaczyć ha-
sła innych, co może mieć spore wa-
lory edukacyjne (Rysunek 6).

Kolejnym  serwisem  jest  pas-

scracking.com.  Dzięki  niemu  moż-
na  złamać  hash  MD5,  SHA-1  oraz 
hasła  użytkowników  MySQL  (My-
SQL-SHA1  i  starszy  MySQL-323). 

Po  podaniu  hasha  system  najpierw 
sprawdza,  czy  istnieje  on  już  w  ba-
zie. Jeżeli istnieje, od razu zostanie 
wyświetlone hasło (tak jak na Rysun-
ku 7), jeżeli nie, po kliknięciu przyci-
sku Send My md5 hash to Rainbow 
Cracker,  hash  zostanie  dodany  do 
kolejki obliczeń. Na dzień dzisiejszy 
można dodawać do kolejki tylko ha-
she md5. 

Inne  serwisy  łamiące  hashe  on-

line bez opłat to między innymi http:
//www.milw0rm.com/cracker/ 

oraz 

http://md5crack.it-helpnet.de/.  Istnie-
je jeszcze wiele innych i wiele będzie 
jeszcze się tworzyć (a także znikać), 
dlatego  najlepszym  pomysłem  jest 
wyszukanie ich dopiero wtedy, kiedy 
zajdzie taka potrzeba.

Podsumowanie

Jak  widać,  przechowywanie  haseł 
w  postaci  ich  hashy,  powstałych  w 
wyniku użycia funkcji skrótu, nie jest 
wcale tak bezpieczne, jak się to kie-
dyś wydawało. Dzięki tęczowym ta-
blicom ich łamanie staje się całkiem 
szybkie,  do  tego  coraz  więcej  firm 
(oraz niekomercyjnych grup) tworzy 
coraz  to  większe  zbiory  tęczowych 
tablic,  które  radzą  sobie  z  hasha-
mi  jeszcze  szybciej.  Jedną  z  me-
tod obrony przed takimi atakami jest 
dodanie do hasła pewnej nadmiaro-
wej,  losowej  informacji  zwanej  so-
lą (ang. salt) i zapisanie jej w takiej 
postaci, by algorytm porównywania 
hasha z bazy z hashem hasła użyt-
kownika ją uwzględnił. I tak na przy-
kład podczas dodawania użytkowni-
ka do bazy, obok hasła mógłby zo-
stać zapisany czas jego utworzenia 
i doklejony do końca hasła, więc ha-
sło hakin9 zostałoby zapisane jako 
np. hash tekstu hakin91182850495. 
Przy logowaniu natomiast brane by-
łoby pod uwagę hasło podane przez 
użytkownika,  do  którego  doklejana 
byłaby odpowiednia sól z bazy i do-
piero wtedy hashowane. Ten prosty 
zabieg  znacznie  utrudniłby  łama-
nie  hasła,  a  w  miarę  zwiększania  i 
komplikowania owej soli, nawet pro-
ste hasła mogłyby się okazać prak-
tycznie niemożliwe do złamania me-
todami 

brute-force

  czy  przy  zasto-

sowaniu tęczowych tablic. l

O autorze

Autor jest właścicielem i jednocześnie jednym z głównych programistów firmy tworzą-
cej między innymi oprogramowanie sieciowe. Na przełomie ostatnich lat współpraco-
wał z kilkoma firmami w charakterze Security Specialist. W wolnych chwilach gra w 
golfa, na gitarze klasycznej oraz spuszcza się na linie z budynków.
Kontakt z autorem: pawel.maziarz@intersim.pl

W Sieci

• 

http://lasecwww.epfl.ch/~oechslin/publications/crypto03.pdf – idea tęczowych tablic 
opisana przez Philippe Oechslin-a,

• 

http://kestas.kuliukas.com/RainbowTables/ – bardziej przyjazny opis tego tematu,

• 

http://ophcrack.sourceforge.net/ – strona programu Ophcrack,

• 

http://www.antsight.com/zsl/rainbowcrack/ – projekt RainbowCrack,

• 

http://www.oxid.it/cain.html – strona programu Cain & Abel.

Rysunek 7. 

Złamane hasło Mysql na passcracking.com

www.hakin9.org

hakin9 Nr 9/2007

48

Obrona

W 

systemach zorientowanych obiekto-
wo własne listy kontroli dostępu ma-
ją  obiekty  reprezentujące  zasoby, 

takie jak serwery plików i drukarki. Jedna lista 
ACL może określać prawa dostępu/zezwolenia 
dla wielu różnych użytkowników. Z reguły listę 
kontroli dostępu może zmieniać właściciel ka-
talogu lub pliku. Bezpośrednio po instalacji sys-
temu jest to administrator. Listy kontroli dostę-
pu zaimplementowano m. in. w systemach No-
vell  NetWare,  UNIX,  Microsoft  Windows  NT. 
Taką  definicję  możemy  znaleźć  bardzo  czę-
sto w Internecie i jest to w zasadzie najlepsza i 
najbardziej obszerna definicja ACL. Ta pocho-
dzi  ze  strony  wydawnictwa  Robomatic  (http://
www.robomatic.pl/?id=enchaslo&idh=15).

Programistyczny  dostęp  do  ACL  możliwy 

jest  poprzez  przestrzeń  nazw  System.Securi-
ty.AccessControl. Pozwala ona na tworzenie i 
modyfikowanie  arbitralnej  (DACL  –  Discretio-
nary  Access  Control  List)  oraz  systemowej  li-
sty  kontroli  (SACL  –  System  Access  Control 
List) dla różnych chronionych obiektów – takich 
jak  pliki,  foldery  i  inne  elementy.  Listy  DACL 
pozwalają  na  programistyczną  kontrolę  do-
stępu  do  chronionych  zasobów,  podczas  gdy 
SACL pozwala na kontrolę polis systemowych. 
Przykład – DACL pozwala na ustawienie dostę-

pu do odczytania pliku dla konkretnej osoby, a 
SACL pozwala na logowanie tego, że ktoś da-
ny plik otworzył. 

Artykuł  ma  na  celu  przedstawienie,  w  ja-

ki sposób wykorzystać dostępne mechanizmy 
przy budowaniu własnych aplikacji.

Poznajemy klasy ACL

Jeśli przyjrzymy się zawartości przestrzeni nazw 
System.Security.AccessControl  to  znajdziemy 
tam bardzo wiele klas odpowiedzialnych za róż-
ne elementy systemu. Możemy je podzielić we-
dług różnych aspektów. Podział taki przedstawia 

Access Control List (ACL) 

– dostęp do obiektów .NET

Artur Żarski

stopień trudności

Access Control List, czyli lista kontroli dostępu, to lista lub tabela 

skojarzona z plikiem bądź obiektem, zawierająca informacje o 

użytkownikach, procesach lub obiektach, które mogą uzyskiwać 

do niego dostęp. Listy ACL są z reguły przypisane do katalogów w 

systemie plików oraz do innych obiektów i określają prawa dostępu 

użytkownika, takie jak prawo odczytu, zapisu, usuwania, itp.

Co powinieneś wiedzieć

•  Aby zrozumieć tekst, należy cechować się pod-

stawową  znajomością  zasad  kontroli  dostępu 
do obiektów w systemie operacyjnym 

•  znać pojęcia ACL, ACE i pokrewne.

Z artykułu dowiesz się

•  Artykuł ma na celu przybliżenie podstawowych 

elementów mechanizmu ACL 

•  przedstawienie  sposobów  programowania  list 

kontroli dostępu z poziomu Microsoft.NET.

Access Control List 

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

49

Tabela  1.  Nie  jest  to  lista  wszystkich 
dostępnych klas, ale obejmuje najbar-
dziej popularne obszary. 

Hierarchia klas ACL

W  przypadku  większości  scenariuszy 
możliwe jest użycie klas abstrakcyjnych 
zamiast zaawansowanych klas do two-
rzenia i modyfikacji ACL. Dla każdego 
zasobu klasy wyższego poziomu mogą 
przybrać następujące formy:

•   Klasa, która enkapsuluje arbitralne 

listy kontroli dostępu (DACL) oraz 
systemowe  listy  kontroli  (SACL). 
Klasa taka przyjmuje nazwę „<Na-
zwaZasobu>Security” – dla przy-
kładu FileSecurity oraz Directory-
Security. 

•   Klasa, która enkapuluje wpis dla 

liście (ACE – Access Control En-
try). Klasa taka przyjmuje nazwę 
„<NazwaZasobu>AccessRule”

•   Klasa,  która  enkapsuluje  zawar-

tość wpisu ACE. Klasa taka przyj-
muje nazwę „<NazwaZasobu>Au-
ditRule”

Dodatkowo  klasa  może  przyjąć  po-
stać  iteratorów,  które  pozwalają  na 
tworzenie  specyficznych  reguł  do-
stępu oraz audytu.

Dodawanie wpisu do listy

Po utworzeniu wpisu przy użyciu jed-
nej z klas reguł dostępu lub klas re-

guł audytu, możliwe jest przypisanie 
tej reguły do zasobu lub użycie jej do 
skasowania już istniejącej reguły. Li-
sting  1.  pokazuje  przykład  stworze-
nia reguły oraz zastosowania jej na 
pliku.  Fragment  kodu  podaje  regułę 
zabronienia  odczytu  pliku  *.PDF  na 
dysku użytkownikowi lokalnemu ad-
ministrator. Po uruchomieniu tej pro-
cedury  próba  otwarcia  dokumentu 
zakończy się błędem braku dostępu 
(Rysunek  1).  Jeśli  zobaczymy  wła-
ściwości pliku w systemie, to również 

zauważymy, że dla wybranego użyt-
kownika  dostęp  do  pliku  (do  czyta-
nia) jest zabroniony. Przedstawia to 
Rysunek 2.

Aby  skasować  taki  zapis  należy 

wykonać  fragment  załączony  na  Li-
stingu 2. Najważniejsze w obu przy-
padkach  są  metody 

AddAccessRule

 

oraz 

RemoveAccessRule

,  które  usta-

wiają lub usuwają reguły.

Dodając  jakiś  wpis,  który  da-

je  nam  dostęp  do  pewnego  zaso-
bu nie mamy gwarancji, że ta regu-

Tabela 1. 

Zestawienie klas w przestrzeni nazw System.Security.AccessControl

Obszar 

Klasy

Klucze kryptograficzne

CryptoKeySecurity
CryptoKeyAccessRule
CryptoKeyAuditRule

Katalogi

DirectorySecurity 
FileSystemAccessRule 
FileSystemAuditRule 

Pliki

FileSecurity
FileSystemAccessRule 
FileSystemAuditRule 

Muteksy

MutexSecurity
MutexAccessRule 
MutexAuditRule 

Rejestr

RegistrySecurity
RegistryAccessRule 
RegistryAuditRule 

Semafory

SemaphoreSecurity
SemaphoreAccessRule 
SemaphoreAuditRule 

Listing 1. 

Dodanie reguły zabraniającej odczytu dla pliku

FileSecurity _fileSec = 

File

.GetAccessControl

(

@

"c:

\S

DJE_25_PL.pdf"

)

;

FileSystemAccessRule _fileAccessRule = 
  

new

 FileSystemAccessRule

(

@

"localhost

\a

dministrator"

, 

                           FileSystemRights.Read, 
                           AccessControlType.Deny

)

;

_fileSec.AddAccessRule

(

_fileAccessRule

)

;

File

.SetAccessControl

(

@

"c:

\S

DJE_25_PL.pdf"

, _fileSec

)

;

Rysunek 1. 

Błąd odczytu – zakaz dostępu – podczas próby odczytania 

pliku, na którym została założona reguła

Rysunek 2. 

Właściwości pliku w 

systemie operacyjnym. Zabroniony 
odczyt dla wybranego użytkownika

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Obrona

50

ła  będzie  zastosowana.  Spowodo-
wane jest to tym, że reguły, które za-
braniają dostępu mają wyższy prio-
rytet  i  zawsze  nadpisują  reguły  da-
jące dostęp. 

Każdy  obiekt  zgodny  z  konwen-

cją  <NazwaZasobu>Security  do-
starcza  szeregu  metod  do  dodawa-
nia lub kasowania reguł dostępu i re-
guł audytu. Metody te przedstawione 
są w Tabeli 2.

Reguły propagacji ACL

Podczas  tworzenia  lub  modyfikacji 
odpowiednich  wpisów  (ACE  –  Ac-
cess  Control  Entries)  dla  kontenera 
obiektów takich jak np. foldery, moż-
liwe  jest  wyspecyfikowanie  sposo-
bu  propagacji  wpisów  na  poszcze-
gólnych  obiektach  wewnątrz  dane-
go kontenera. Dla przykładu możliwe 
jest zastosowanie reguł na podfolde-
rach, a na plikach już nie. 

Reguły  propagacji  kontrolowane 

są przez różne kombinacje flag dzie-
dziczenia oraz flag propagacji. Róż-
ne kombinacje flag i ich efektów pro-
pagacji pokazuje Tabela 3.

Scenariusze 

zastosowania ACL

Przykładów  zastosowań  ACL  jest 
wiele.  Przede  wszystkim  możemy 
stworzyć  aplikację,  dzięki  której  w 
szybki  sposób  możemy  dostać  listę 
obiektów  i  uprawnień  związanych  z 
obiektami.  Listing  3  pokazuje  kod, 
który dla zadanego pliku pokazuje, ja-

Listing 2. 

Usunięcie reguły zabraniającej odczytu pliku

FileSecurity _fileSec = 

File

.GetAccessControl

(

@

"c:

\S

DJE_25_PL.pdf"

)

;

FileSystemAccessRule _fileAccessRule =
    

new

 FileSystemAccessRule

((

@

"localhost

\a

dministrator"

                             FileSystemRights.Read,
                             AccessControlType.Deny

)

;

_fileSec.RemoveAccessRule

(

_fileAccessRule

)

;

File

.SetAccessControl

(

@

"c:

\S

DJE_25_PL.pdf"

, _fileSec

)

;

Tabela 2. 

Zestawienie metod i ich funkcjonalności

Metoda

Opis 

AddAccessRule
AddAuditRule

Wyszukuje takiej reguły dostępu lub audytu, która może być połączona z no-
wą regułą. Jeśli żadna nie zostanie odnaleziona, dodaje nową regułę.

SetAccessRule
SetAuditRule

Kasuje wszystkie reguły dostępu z tymi samymi: użytkownikiem oraz warto-
ścią typu dostępu (AccessControlType i wartości Allow oraz Deny), co w wy-
specyfikowanej regule, a następnie dodaje stworzoną regułę.

ResetAccessRule

Działa podobnie jak SetAccessRule, ale nie zwraca uwagi na wartość Acces-
sControlType.

RemoveAccessRule
RemoveAuditRule

Poszukuje reguł kontroli dostępu dla tych samych: użytkownika oraz wartości 
AccessControlType (Allow lub Deny), jak we wskazanej regule, a także z od-
powiednią flagą propagacji i dziedziczenia. Jeśli znajdzie, to prawa zawierają-
ce wyspecyfikowaną regułę zostają skasowane z reguły.

RemoveAccessRuleAll
RemoveAuditRuleAll

Szuka wszystkich reguł z tymi samymi: użytkownikiem oraz wartością Acces-
sControlType, co w wyspecyfikowanej regule i – jeśli znajdzie – kasuje te reguły.

RemoveAccessRuleSpecific
RemoveAuditRuleSpecific

Wyszukuje wszystkich reguł, które dokładnie pasują do wyspecyfikowanych 
reguł i – jeśli znajdzie – kasuje te reguły.

Rysunek 3. 

Wynik działania programu z Listingu 3

Rysunek 4. 

Lista uprawnień dla pliku konfiguracyjnego web.config

Access Control List 

hakin9 Nr 9/2007

51

kie uprawnienia ma dana grupa użyt-
kowników  lub  użytkownik.  Kod  ten 
składa się z trzech części. Pierwsza 
z nich to otwarcie wybranego pliku. W 
drugiej  części  dla  wcześniej  wybra-
nego pliku pobieramy listę uprawnień. 
W  ostatnim  kroku  wypisujemy  ele-
menty  dostępne  na  liście  uprawnień 
–  w  kolejności:  użytkownik/grupa, 
uprawnienie  oraz  typ  uprawnienia 
–  zabroniony/dozwolony.  Rysunek  3 
pokazuje wynik działania programu.

Oczywiście spośród innych sce-

nariuszy  możemy  wyobrazić  sobie 
sytuację, kiedy nasz system automa-
tycznie generuje jakieś pliki i nadaje 
im uprawnienia. Kroki, jakie należa-
łoby wykonać to:

•   Stworzenie  jednej  lub  wielu  re-

guł reprezentowanych przez kla-
sy FileSystemAccessRule lub Fi-
leSystemAuditRule,

•   Dodanie  wcześniej  stworzonych 

obiektów do nowych obiektów re-
prezentujących  klasy  FileSecuri-
ty lub DirectorySecurity,

•   Utworzenie pliku lub folderu z wy-

korzystaniem wcześniej stworzo-
nych reguł. Dla przykładu można 
użyć następującej deklaracji:

Ciemna strona mocy

Powiedzieliśmy dużo o zaletach ACL 
i  sposobie  programowania.  Istnieje 
również  druga  strona  medalu.  Jeśli 
nasz  system  będzie  źle  skonfiguro-
wany (np. w przypadku instalacji bar-
dzo ważnej aplikacji WWW), niepo-
wołany użytkownik zyska możliwość 
uzyskania  danych  zawartych  w  na-
szych plikach.

Wyobraźmy  sobie  sytuację,  w 

której  plik  konfiguracyjny  aplikacji 
WWW  –  web.config  –  będzie  mieć 
takie  same  uprawnienia,  jak  nasz 
plik  i  użytkownik,  z  uprawnienia-
mi  którego  działa  nasza  aplikacja 
WWW.  Możliwa  jest  sytuacja,  kie-
dy  napiszemy  aplikację,  która  bę-
dzie poszukiwać określonych plików 
i wyciągać z nich dane. Jeśli przyj-
rzymy  się  Rysunkowi  4,  to  może-
my zauważyć, że do naszego pliku 
konfiguracyjnego  ma  dostęp  użyt-
kownik  IIS_IUSRS.  Jeśli  plik  ten 
będzie  zawierać  odpowiednie  in-

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Obrona

52

formacje,  to  w  bardzo  prosty  spo-
sób  będziemy  mogli  uzyskać  dane 
o  użytkowniku  oraz  haśle,  na  któ-
rym działa aplikacja. Trzeba pamię-
tać, aby brać to pod uwagę i odpo-
wiednio konfigurować dostęp do pli-
ków. Dodatkowo uważać trzeba, je-

śli  nasza  strona  WWW  daje  możli-
wość ładowania aplikacji przy wyko-
rzystaniu kontrolki FileUpload – dla-
czego? Dlatego, że użytkownik mo-
że wgrać plik o nazwie web.config, 
który będzie zawierał zupełnie inne 
informacje niż oczekuje tego nasza 

aplikacja. Może się to okazać zgub-
ne  przy  zastosowaniu  ataków  typu 
Denial-of-Service. 

Podsumowanie

Mechanizm Access Control List defi-
niuje nam sposób dostępu do obiek-
tów.  Microsoft.NET  bardzo  mocno 
wspiera  ACL  oraz  możliwości  opro-
gramowania  go,  aby  aplikacje,  któ-
re tworzymy, mogły działać zgodnie 
z regułami bezpieczeństwa obowią-
zującymi  w  naszych  firmach.  Nale-
ży  oczywiście  uważać,  w  jaki  spo-
sób używamy tego sposobu dostępu 
do  uprawnień,  ponieważ  przez  nie-
dopatrzenie możemy tak poustawiać 
uprawniania  do  plików  lub  folderów, 
że nawet sami (jako administratorzy) 
będziemy mieć problem z dostępem 
do odpowiednich zasobów. l

O autorze

Autor  jest  pracownikiem  firmy  Micro-
soft. Na co dzień zajmuje się m. in. two-
rzeniem  rozwiązań  w  oparciu  o  SQL 
Server w różnych aspektach – bazy re-
lacyjne, usługi integracyjne, usługi ana-
lityczne.  Jest  certyfikowanym  admini-
stratorem baz danych (MCDBA). Kon-
takt z autorem: arturz@microsoft.com

Tabela 3. 

Zestawienie flag i odpowiadające im sposoby propagacji

Kombinacja flag

Propagacja

Brak flag

Docelowy folder

ObjectInherit

Docelowy folder, obiekt podrzędny (plik), obiekt pod-
rzędny do obiektu podrzędnego (plik) 

ObjectInherit i NoPropagateInherit 

Docelowy folder, obiekt podrzędny (plik)

ObjectInherit i InheritOnly

Obiekt podrzędny (plik), obiekt podrzędny do obiektu 
podrzędnego (plik)

ObjectInherit, InheritOnly oraz NoPropagateInherit

Obiekt podrzędny (plik)

ContainerInherit

Docelowy folder, podfolder, podfolder dla podfolderu

ContainerInherit oraz NoPropagateInherit

Docelowy folder, podfolder

ContainerInherit oraz InheritOnly

Podfolder, podfolder dla podfolderu

ContainerInherit, InheritOnly, oraz NoPropagateInherit

Podfolder

ContainerInherit oraz ObjectInherit

Docelowy folder, podfolder, obiekt podrzędny (plik), pod-
folder dla podfolderu, obiekt podrzędny do obiektu pod-
rzędnego (plik)

ContainerInherit, ObjectInherit oraz NoPropagateInherit Folder docelowy, podfolder, obiekt podrzędny (plik)
ContainerInherit, ObjectInherit oraz InheritOnly

Podfolder, obiekt podrzędny (plik), podfolder dla podfol-
deru, obiekt podrzędny do obiektu podrzędnego (plik)

ContainerInherit, ObjectInherit, NoPropagateInherit, In-
heritOnly

Podfolder, obiekt podrzędny (plik)

Listing 3. 

Kod wypisujący listę uprawnień dla pliku.

FileStream _file = 

new

 FileStream

(

@

"c:

\S

DJE_25_PL.pdf"

,

              FileMode.Open, 
              FileAccess.ReadWrite

)

;

FileSecurity _sec = _file.GetAccessControl

()

;

foreach

 

(

FileSystemAccessRule rule in _sec.GetAccessRules

(

true,   

    true, typeof

(

System.Security.Principal.NTAccount

)))

 

{

listBox1.Items.Add

(

rule.IdentityReference.ToString

()

 + 

" - "

 + 

                   rule.FileSystemRights.ToString

()

 + 

" - "

 + 

                   rule.AccessControlType.ToString

())

;

}

Listing 4. 

Stworzenie pliku lub folderu za pomocą wcześniejszych reguł

System.IO.

File

.Create

(

System.

String

,System.Int32,System.IO.FileOptions,Syste

m.Security.AccessControl.FileSecurity

)

System.IO.Directory.CreateDirectory

(

System.

String

,System.Security.AccessCont

rol.DirectorySecurity

)

Listing 5. 

Fragment kodu umożliwiający uzyskanie informacji 

o użytkowniku i haśle

<

identity impersonate=

"true"

 

 

 

userName=

"domena\mojUzytkownik"

 

 

 

password=

"TrudneHaslo"

 /

>

Portal  internetowy  na  którym  można  znaleźć 

garść informacji z wybranych dziedzin IT.

http://howto.pl/

Hacking, security to pojęcia znane profesjonali-

stom na tym portalu można dowiedzieć się cze-

goś więcej o tych zagadnieniach.

http://www.security-web.info

Strona  zawiera  ogłoszenia  pracy  na  stanowi-

ska związane z branżą IT.

http://pracait.com

Portal  poświęcony  aktualnościom,  artykułom

ze  świata  informatycznego.  Zawiera  ciekawe 

linki,  gry  on-line  i  wiele  innych  interesujących 

wiadomości.

http://hackme.pl

Serwis  internetowy  firmy  QuarkBit  Software, 

która zajmuje się tworzeniem oprogramowania 

dla firm i osób prywatnych.

http://www.quarkbitsoftware.pl

Misją serwisu jest dostarczanie rzetelnych infor-

macji z zakresu szeroko pojętej informatyki. Za-

wiera  najświeższe  informacje  z  rynku  informa-

tycznego i recenzje czasopism takich jak Hakin9, 

php solution, sdj.      

http://www.itnews.icx.pl

To portal wydawnictwa CSH. Na tej stronie za-

interesowana  osoba  znajdzie  garść  potrzeb-

nych informacji: aktualności ze świata informa-

tycznego, informacje na temat szkoleń itd.

http://www.szkolahakerow.pl

Serwis  informacyjny,  na  którym  znajdują  się 

najświeższe aktualności i artykuły, można zalo-

gować się na forum i podyskutować z ciekawy-

mi osobami na interesujące teamty.

http://www.cc-team.org

Strona internetowa poświęcona aktualnościom 

informatycznym. Umieszczone są na niej cie-

kawe artykuły oraz recenzje pism.

http://www.huntersq2.boo.pl

Strony

 polecane >>>

Strony

 polecane

Misją Infoprof jest zrozumienie potrzeb klienta 

i taki dobór usług by jak najlepiej spełniały one 

jego oczekiwania, jednocześnie nie narażając 

go na niepotrzebne koszty.

www.infoprof.pl

Portal  poświęcony  zdalnym  rozwiązaniom  IT, 

świadczone usługi są dyskretne i dokładne.

http://xesit.pl

Portal  powstał  w  celu  rozreklamowania  firmy 

zajmującej się kompleksową usługą związaną 

z promowaniem stron WWW.

http://www.webgroup.net.pl

www.hakin9.org

hakin9 Nr 9/2007

54

Obrona

H

asła  nieprzypadkowo  są  najpopu-
larniejszym  sposobem  uwierzytel-
niania.  Główną  przyczyną  znacz-

nie  mniejszej  popularności  innych  technik 
(np.  metod  biometrycznych,  różnego  rodza-
ju kart itd.) jest ich dużo wyższa cena. Nawet 
w przypadku tzw. silnego uwierzytelnienia, a 
więc udowadniania swojej tożsamości na kil-
ka sposobów, hasło (np. w postaci PIN-u al-
bo  haseł  jednorazowych)  jest  z  reguły  jed-
nym z nich. 

Uproszczony  nieco  cykl  życia  hasła  może 

wyglądać następująco: 

•   hasło zostaje wymyślone przez użytkowni-

ka, 

•   hasło wędruje przez Sieć, 
•   hasło  zostaje  przetworzone  przez  sys-

tem,

•   hasło zostaje gdzieś zapisane ku pamięci,
•   hasło  zostaje  zapisane  przez  program 

na maszynie klienckiej (np. przeglądarkę 
webową, klienta poczty),

•   użytkownik loguje się,
•   użytkownik zapomina hasła i korzysta z me-

chanizmu przypominania lub resetowania,

•   hasło trafia do backupu systemowego, 

•   użytkownik  otrzymuje  pocztą  listę  haseł 

jednorazowych.

W konkretnej sytuacji może to wyglądać tak, 
jak  w  poniższym  przykładzie.  Użytkownik 
chce stworzyć sobie konto w portalu. W tym 
celu  wypełnia  formularz  i  podaje  wymyślo-
ne  przez  siebie  hasło.  Hasło  zostaje  zapisa-
ne  w  jego  Firefoksie,  dodatkowo  użytkownik 
zapisuje  je  sobie  w  pliku,  w  którym  trzyma 
wszystkie swoje hasła. Wypełniony formularz 
podróżuje  siecią  do  portalu,  gdzie  hasło  jest 
przetwarzane. Użytkownik korzysta wielokrot-
nie z portalu, za każdym razem logując się. 

Słabe strony 

uwierzytelniania hasłami

Cezary G. Cerekwicki

stopień trudności

Większość istniejących systemów informatycznych używa 

uwierzytelniania przez hasła. Niniejszy tekst opisuje słabe punkty 

tego typu systemów, ale przedstawia też najlepsze znane obecnie 

rozwiązania, pozwalające je wzmocnić. Opisano problematykę 

ochrony systemu w najważniejszych przypadkach użycia 

uwierzytelniania poprzez hasła. 

Z artykułu dowiesz się

•   gdzie kryją się słabości systemów uwierzytelnia-

jących hasłem,

•   jak te słabości wyeliminować.

Co powinieneś wiedzieć

•   wskazane jest rozumienie podstaw terminologii 

kryptologicznej i elementarna znajomość infor-
matyki.

Bezpieczeństwo systemów poprzez hasła

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

55

Tworzenie haseł

Idealny  użytkownik  powinien  prze-
strzegać  następujących  reguł  bez-
pieczeństwa: 

•   używaj  długich  i  skomplikowa-

nych haseł,

•   hasło  nie  powinno  być  słowem 

ani składać się ze słów, 

•   nie używaj tego samego hasła na 

różnych kontach, 

•   nie zapisuj nigdzie haseł,
•   systematycznie  zmieniaj  hasła  (z 

częstotliwością proporcjonalną do 
istotności chronionego zasobu), 

•   ujawnienie  któregokolwiek  z  ha-

seł nie powinno stanowić żadnej 
wskazówki co do pozostałych,

•   ilekroć  wystąpi  podejrzenie,  że 

dane  hasło  mogło  zostać  ujaw-
nione,  należy  je  jak  najszybciej 
zmienić,

•   nie pozwalaj żadnym programom 

na zapamiętywanie hasła,

•   zawsze się wyloguj po skończe-

niu pracy,

•   zawsze  blokuj  pulpit  komputera, 

kiedy od niego na chwilę odcho-
dzisz, 

•   jeśli nie zamierzasz już dłużej ko-

rzystać z danego komputera, na-
leży  oczyścić  go  ze  wszystkich 
prywatnych danych, w szczegól-
ności wtedy, gdy są w nim zapi-
sane hasła i inne poufne informa-
cje. 

Jednak  idealni  użytkownicy  nie 
istnieją.  Długość  hasła  można  (i 
trzeba)  wymusić,  skomplikowaną 
strukturę hasła również, ale to już 
mniej ważne. Dlaczego? Ponieważ 
maksymalna  ilość  iteracji  w  ataku 
brutalnym  to  Sd,  gdzie  S  to  wiel-
kość użytego słownika, a d to dłu-
gość  hasła.  A  więc  gołym  okiem 
widać,  że  każdy  dodatkowy  znak 
długości  zwiększa  przestrzeń  ha-
seł  o  rząd  wielkości  (przy  typo-
wych wielkościach S), a dodatkowy 
znak w słowniku o znacznie mniej. 
Wniosek:  długość  jest  ważniejsza 
niż  różnorodność  znaków,  zatem 
to  przede  wszystkim  długość  po-
winniśmy wymuszać na użytkowni-
kach.  Wiele  programów  wymusza 
systematyczne  zmienianie  hasła, 

w  dodatku  pamiętając  stare  hasła 
i nie pozwalając, by się powtórzy-
ły.  Niektórych  ludzi  to  denerwuje, 
przez co szukają oni sposobu, jak 
oszukać  taki  program.  Jednym  z 
takich  sposobów  jest  dopisywanie 
do  swojego  ulubionego  hasła  nu-
meru aktualnego miesiąca. Zasta-
nówmy się jednak nad tym, co się 
stanie, gdy włamywacz uzyska do-
stęp  do  haseł  nieaktualnych?  Wi-
dząc, że historia haseł danej osoby 
to Ronaldo-4 oraz Ronaldo-10, wy-
próbuje inne cyferki w miejsce tych, 
które już zna. Widząc hasła michal 
i piotrek zapewne sprawdzi wszyst-
kie imiona z kalendarza. Jeśli tylko 
istnieje  możliwość  wywnioskowa-
nia  aktualnego  hasła  z  haseł  nie-
aktualnych, to ich zmienianie istot-
nie obniża poziom bezpieczeństwa 
(ale  ciągle  ma  sens).  Podany  wy-
żej scenariusz można też potrakto-
wać jako przykład konfliktu bezpie-
czeństwa  z  użytecznością  –  sys-
tematyczne  zmienianie  haseł  nie-
wątpliwie jest korzystne, ale wiąże 
się z niemiłą dla użytkowników ko-
niecznością ciągłego ich wymyśla-
nia i zapamiętywania. Można więc 
przypuszczać,  że  odbędzie  się  to 
ze  szkodą  dla  ich  jakości.  Rodzi 
to  pewne  konsekwencje  dla  auto-
rów  oprogramowania.  O  ile  reguły 
długości czy ilości użytych znaków 
łatwo  na  użytkownikach  wymusić, 
o  tyle  zaprojektowanie  algorytmu, 
który  będzie  w  stanie  stwierdzić, 
że jedne hasła można wywniosko-
wać z innych, jest niemożliwe (wy-
jąwszy  trywialne  przypadki  wnio-
skowania,  np.  dla  haseł  typu  Iza1, 
Iza2).  Żaden  program  nie  stwier-
dzi,  że  hasła  YellowSubmarine  i 
HeyJude związane są z zespołem 
The  Beatles,  co  dla  włamywacza 
może być cenną i nietrudną do wy-
wnioskowania  wskazówką.  Możli-
wość wnioskowania jest też zagro-
żeniem  dla  zasady  tworzenia  róż-
nych  haseł  dla  różnych  kont.  Mo-
żemy sobie wyobrazić scenariusz, 
w którym napastnik zdobywa hasło 
do słabo chronionego zasobu (np. 
prywatnego konta e-mail) i na jego 
podstawie  zgaduje  hasło  do  cze-
goś  ważniejszego,  np.  banku  in-

ternetowego. Tak więc kolejną po-
żądaną  cechą  systemu  haseł  jest 
brak możliwości wnioskowania: od-
krycie  jednego  hasła  nie  powinno 
dawać  napastnikowi  żadnej  uży-
tecznej  informacji  co  do  pozosta-
łych  haseł  (zwłaszcza  haseł  ak-
tualnych  oraz  przyszłych).  Innych 
ważnych  reguł  bezpieczeństwa 
również nie da się upilnować meto-
dami technicznymi, dlatego ważna 
jest edukacja użytkowników. Istnie-
je prosty sposób na tworzenie do-
brych  haseł.  Na  początek  potrze-
bujemy  jakiegoś  cytatu  z  literatu-
ry,  tekstu  piosenki,  albo  jakiego-
kolwiek innego źródła tekstu. Jako 
przykładem  posłużę  się  pierwszy-
mi wersami Pana Tadeusza Adama 
Mickiewicza:

Litwo,  ojczyzno  moja,  ty  jesteś  jak 
zdrowie
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się do-
wie, kto cię stracił

Druga potrzebna nam rzecz to algo-
rytm  przekształcenia  takiego  tekstu 
na hasło. Może on np. wyglądać tak: 

•   początek wiersza zamieniamy na 

jego numer porządkowy i włącza-
my do hasła,

•   koniec  wiersza  zamieniamy  na 

znak / i włączamy do hasła, 

•   do hasła włączamy pierwszą lite-

rę każdego słowa, 

•   do  hasła  włączamy  znaki  inter-

punkcyjne,

•   pozostałe znaki ignorujemy. 

Stosując  nasz  algorytm,  tworzymy 
następujące hasło: 

1L,om,tjjz/2Ictc,ttsd,kcs/

Ma  ono  26  znaków  długości,  za-
wiera małe i duże litery oraz jeden 
znak  interpunkcyjny  i  jeden  spe-
cjalny,  a  więc  jest  obecnie  bardzo 
silne. Oczywiście lepiej nie posłu-
giwać się podanym wyżej przykła-
dem algorytmu, a już na pewno nie 
tekstu. Należy wybrać sobie wiele 
źródeł tekstu (mogą być to wybra-
ne zwrotki piosenek, wierszy, cyta-
ty znanych osobistości, nadruki na 

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Obrona

56

lekarstwach,  dowcipy,  przysłowia 
itd.),  aby  móc  tworzyć  wiele  róż-
nych haseł. 

Tekst, którego będziemy używać 

jako źródła hasła, powinien mieć na-
stępujące cechy: 

•   być  łatwy  do  zapamiętania  (bar-

dzo dokładnego),

•   nikt  nie  powinien  go  zbyt  łatwo 

kojarzyć z użytkownikiem,

•   nie powinien być zbyt krótki. 

Następnie  należy  opracować  wła-
sną wersję algorytmu (opierając się 
na  podanym  przeze  mnie  przykła-
dzie).  Można  na  przykład  wprowa-
dzić  regułę  zamieniania  spacji  na 
dany  znak  (np.  %),  przecinki  w  tek-
ście źródłowym zapisywać jako inne 
znaki (np. @) w haśle, używać ostat-
nich, a nie pierwszych liter każdego 
słowa itd. 

Nasz algorytm powinien: 

•   być  łatwy  do  zapamiętania  (bar-

dzo dokładnego),

•   generować  hasła  z  elementami 

co najmniej trzech zbiorów (małe 
litery, duże litery, cyfry, znaki in-
terpunkcyjne, znaki specjalne),

•   generować długie hasła (co naj-

mniej 10 znaków). 

Oczywiście należy trzymać w tajem-
nicy hasła, algorytm oraz tekst źró-
dłowy.

Transport haseł

Hasła  mogą  być  transportowane  w 
sieci w przypadku:

•   tworzenia konta, 
•   logowania się,
•   zmieniania hasła.

Drugi przypadek użycia jest zdecy-
dowanie  najczęstszy,  zatem  przy 
jego  projektowaniu  trzeba  zacho-
wać  szczególną  ostrożność.  Pod-
stawowym  zagrożeniem  jest  fakt, 
że hasła podróżują przez sieci pu-
bliczne,  gdzie  mogą  być  czytane 
przez administratorów (legalnych i 
samozwańczych) każdej z tych sie-
ci. Klasycznym rozwiązaniem tego 
problemu  jest  użycie  SSL.  Jest  to 

rozwiązanie  bardzo  dobre,  ale  ma 
swoje  minusy,  w  tym  potencjalną 
podatność  na  atak  man-in-the-
middle, degradacje wersji protoko-
łu itd. Rozwiązanie to jest też kosz-
towne,  bo  wymaga  osobnego  pu-
blicznego IP oraz wykupienia usłu-
gi  firmy  certyfikującej.  Najlepiej 
(oprócz  SSL)  wprowadzić  jeszcze 
jedną  warstwę  ochrony.  Najlepszy 
tego  typu  mechanizm  oferuje  pro-
tokół  Secure  Remote  Password, 
który realizuje dowód z wiedzą ze-
rową (a więc nawet wtedy, gdy ata-
kujący  ma  możliwość  czytania  i 
zmieniania  wszystkich  komunika-
tów pomiędzy serwerem i klientem, 
nie jest w stanie odzyskać hasła). 
Protokół SRP opisałem szczegóło-
wo  w  osobnym  artykule.  Inne  roz-
wiązania to np. używane przez nie-
które banki podawanie tylko części 
hasła. To rozwiązanie jest w oczy-
wisty  sposób  lepsze  niż  podawa-
nie  hasła  w  całości  i  w  oczywisty 
sposób  gorsze  od  SRP,  gdzie  ha-
sło nigdy nie jest przesyłane siecią 
ani w całości, ani w części. Teore-
tycznie, jeśli ktoś podsłucha dosta-
tecznie wiele sesji, będzie w stanie 
poskładać sobie całe hasło. Poten-
cjalnie  najbezpieczniejszym  roz-
wiązaniem  (nawet  bezpieczniej-
szym  niż  SRP)  jest  użycie  haseł 
jednorazowych.  W  tym  przypadku 
nawet  przejęcie  hasła  nic  ataku-
jącemu nie daje, ponieważ ani nic 
tym  hasłem  nie  uwierzytelni,  ani 
nie  będzie  w  stanie  (w  przypadku 
optymalnym, więcej na ten temat w 
dalszej  części  tekstu)  wywniosko-
wać z niego haseł przyszłych. Ha-
sła jednorazowe mają jednak dość 
oczywisty  minus  –  trzeba  je  bez-
piecznie  dostarczyć  użytkowniko-
wi. Najczęściej robi się to poprzez 
odpowiednio  zabezpieczony  list 
wysyłany  pocztą  albo  przez  SMS. 
Oba rozwiązania niestety kosztują. 
Hasła  jednorazowe  dostarczane 
przez SMS są bezpieczniejsze, po-
nieważ ich czas ważności jest nie-
długi. Napastnik musi skorzystać z 
hasła  natychmiast  po  jego  zdoby-
ciu.  W  przypadku  listy  haseł  jed-
norazowych jej ujawnienie jest du-
żo bardziej szkodliwe. Te hasła nie 

mają czasu ważności, a w dodatku 
ujawnieniu  podlega  cała  lista  ha-
seł  przyszłych,  a  nie  tylko  jedno. 
Jeszcze jednym podejściem do ha-
seł jednorazowych są tokeny. Roz-
wiązanie to jest zdecydowanie bar-
dzo bezpiecznym sposobem gene-
rowania  haseł  jednorazowych,  ale 
też  prawdopodobnie  najdroższym. 
Token  jest  de  facto  specjalistycz-
nym  kalkulatorem  kryptograficz-
nym. Przechowuje pewnego rodza-
ju klucz prywatny (inny dla każde-
go klienta banku), ma również kla-
wiaturę  pozwalającą  na  wprowa-
dzenie kodu. Wygenerowane przez 
niego hasło jednorazowe jest skró-
tem  kryptograficznym  klucza  pry-
watnego oraz wprowadzonego ko-
du. Zauważmy, że uwierzytelnienie 
poprzez  hasło  jednorazowe  wy-
generowane  przez  token  realizuje 
protokół z wiedzą zerową (którego 
bezpieczeństwo  jest  zależne  tylko 
od nieodwracalności użytego algo-
rytmu skrótu kryptograficznego). 

Oceniając  jakość  rozwiąza-

nia  zabezpieczającego  transport 
haseł  należy  mieć  na  uwadze  je-
go odporność na wszystkie znane 
metody  ataku.  Projektanci  niepo-
siadający  odpowiedniej  wiedzy  na 
ich temat mogą łatwo wpaść w jed-
ną  z  licznych  zasadzek  kryjących 
się na tym polu. Na przykład naiw-
ne  metody  szyfrowania  haseł  mo-
gą  być  podatne  na  tzw.  replay  at-
tack.  Wyobraźmy  sobie,  że  dany 
system zamiast przesyłać hasła w 
postaci tekstu jawnego, wysyła ich 
skróty SHA. Jeśli włamywacz pod-
słucha  taką  konwersację,  nie  bę-
dzie  w  stanie  odczytać  ze  skrótu 
hasła w postaci jawnej, bo równa-
łoby się to odwróceniu funkcji skró-
tu kryptograficznego. Ale takie od-
wrócenie wcale nie będzie mu po-
trzebne!  Może  bowiem  sam  na-
wiązać  sesję  i  w  miejscu,  w  któ-
rym serwer będzie oczekiwać skró-
tu  SHA  hasła  włamywacz  prześle 
mu przejęty wcześniej skrót. W ten 
sposób będzie się mógł poprawnie 
uwierzytelnić  w  ogóle  nie  znając 
hasła.  Dlatego  w  każdym  współ-
czesnym  protokole  tak  dużą  wa-
gę  przywiązuje  się  do  randomiza-

hakin9 Nr 9/2007

57

cji  przesyłanych  przez  sieć  komu-
nikatów.  Niedopuszczalna  jest  sy-
tuacja, w której przesłany komuni-
kat mógłby być w przyszłości przy-
datny dla potencjalnych podsłuchi-
waczy.  Pouczającym  doświadcze-
niem jest zapoznanie się z kalkula-
torem SRP, który pokazuje wszyst-
kie wartości pośrednie używane w 
obliczeniach.  Proponuję  pobawić 
się przyciskami randomize i zwró-
ceniem uwagi na to, które wartości 
się zmieniają i jak bardzo. SRP ma 
trzy  wartości  losowe  i  gdy  zmieni 
się dowolna z nich (a dwie są loso-
wane osobno dla każdej sesji, przy 
czym  jedna  jest  losowana  w  spo-
sób  w  pełni  kontrolowany  przez 
chroniony  system,  a  więc  można 
upilnować, by losowanie było kryp-
tograficznie  bezpieczne),  zmienia-
ją się wszystkie wymieniane przez 
publiczne  łącze  wrażliwe  komuni-
katy.  Co  więcej,  zasadnicze  rów-
nania zapewniające uwierzytelnie-
nie są ciągle prawdziwe, niezależ-
nie od wylosowanych wartości! 

Pułapek  typu  replay  attack  jest 

naturalnie  o  wiele  więcej,  dlatego 
każda  osoba  zamierzająca  projek-

tować  systemy  zapewniające  wyso-
ki poziom bezpieczeństwa musi być 
ich świadoma. 

Przechowywanie haseł

System musi przechowywać jakąś 
informację,  która  później  pozwo-
li  mu  na  sprawdzenie,  czy  użyt-
kownik podał właściwe hasło. Naj-
prościej  przechowywać  samo  ha-
sło  w  postaci  jawnej,  ale  natural-
nie  jest  to  podejście  najgorsze  z 
punktu  widzenia  bezpieczeństwa. 
Dostęp do wrażliwego pliku czy ta-
beli w bazie danych jest wprawdzie 
zabezpieczany  klasycznymi  meto-
dami kontroli dostępu, ale polega-
nie wyłącznie na tej linii obrony od 
dawna jest uważane za niewystar-
czające. 

Niezłym  rozwiązaniem  jest  to, 

jakie  stosowane  jest  przez  Linuk-
sa.  Podczas  tworzenia  konta  lo-
sowana jest liczba zwana solą. Sól 
nie musi być tajna, musi natomiast 
być  gdzieś  zapisana  w  systemie. 
Hasło jest konkatenowane (skleja-
ne) z solą, a następnie liczony jest 
skrót  kryptograficzny  wyniku  kon-
katenacji  i  to  on  jest  zapisany  w 
systemie.  Jeśli  włamywacz  przej-
mie plik ze skrótami haseł, będzie 
musiał jeszcze przeprowadzić atak 
brutalny lub słownikowy, aby odzy-
skać hasło. 

Użycie soli jest istotne, żeby za-

bezpieczyć się przed atakiem z ob-
liczonymi  wcześniej  bazami  skró-
tów  kryptograficznych.  W  Interne-
cie  można  znaleźć  gotowe  mapo-
wania typowych haseł na ich skró-
ty dla danej funkcji (najczęściej dla 
MD5). Dodanie soli czyni takie ata-
ki nieefektywnymi (bo zwiększa to 
przestrzeń  do  przeszukania  aż  o 
kilka,  kilkanaście  rzędów  warto-
ści, w zależności od tego, ile bitów 
będzie miała sól). Efekt użycia so-
li polega też na tym, że nawet jeśli 
kilka kont będzie miało te same ha-
sła, ich skróty kryptograficzne (czy 
też  liczby  weryfikujące)  będą  róż-
ne,  zatem  nie  podpowie  to  nicze-
go  potencjalnemu  włamywaczowi. 
Innym  teoretycznym  zagrożeniem 
jest  atak  przeciwdziedzinowy  na 
użytą funkcję skrótu kryptograficz-

W Sieci

Na  tej  stronie  znajduje  się  znakomita 
książka  o  pisaniu  bezpiecznych  pro-
gramów:

•   http://www.dwheeler.com/secure-

programs/

Tu znajduje się kalkulator SRP:

•   http://srp.stanford.edu/demo/
 

demo.html

O autorze

Autor  jest  z  wykształcenia  informaty-
kiem i politologiem. Pracował jako pro-
gramista, administrator, konsultant, tłu-
macz, koordynator międzynarodowych 
projektów, dziennikarz i publicysta. Pi-
sał  programy  w  dziesięciu  językach 
programowania (od asemblerów po ję-
zyki skryptowe) w czterech systemach 
operacyjnych,  na  dwóch  platformach 
sprzętowych. 
Kontakt z autorem: cerekwicki@tlen.pl

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Obrona

58

nego, ale obecnie nawet dla starej 
i  wielokrotnie  atakowanej  funkcji 
MD5  nie  udało  się  przeprowadzić 
skutecznie  takiego  ataku  i  szansa 
na  odnalezienie  tego  typu  podat-
ności  jest  raczej  niewielka,  zatem 
trudno to zagrożenie traktować po-
ważnie. Swoją drogą, gdyby któraś 
z  powszechnie  używanych  funkcji 
skrótu (SHA, MD5) okazała się po-
datna  na  ataki  przeciwdziedzino-
we,  oznaczałoby  to  automatycz-
ną  kompromitację  olbrzymiej  ilo-
ści  systemów  i  de  facto  rewolucję 
w dziedzinie bezpieczeństwa infor-
macyjnego. 

Zapewne  najlepszym  rozwią-

zaniem przechowywania haseł jest 
zastosowana  w  protokole  Secu-
re  Remote  Password  (SRP)  liczba 
weryfikująca.  Liczba  ta  jest  silnie 
zrandomizowana, a hasło chronio-
ne  jest  dodatkowo  podwójną  ope-
racją  liczenia  skrótu  kryptograficz-
nego. Implementując kod przecho-
wujący hasła, warto go dodatkowo 
zabezpieczyć przed atakami lokal-
nymi. 

Nowoczesne  biblioteki  pro-

gramistyczne  dostarczają  do  te-
go  celu  odpowiednich  narzędzi, 
np.  w  .NET  2.0  mamy  do  dyspo-
zycji klasę SecureString, przezna-
czoną do przechowywania danych 
wrażliwych (haseł, PIN-ów, nume-
rów kart kredytowych itd.) Klasa ta 
zapewnia automatyczne szyfrowa-
nie swojej zawartości oraz umożli-
wia bezpieczne skasowanie. Przed 
jej  użyciem  należy  uważnie  zapo-
znać  się  z  dokumentacją,  aby  nie 
popełnić jakiejś gafy (o to niestety 
łatwo  podczas  implementacji  me-
chanizmów o podwyższonym stan-
dardzie bezpieczeństwa). 

Warto zapoznać się z podobną 

funkcjonalnością,  jaką  oferuje  wy-
brane  przez  nas  środowisko  (ma-
ją ją zaimplementowaną wszystkie 
profesjonalne  środowiska)  lub,  w 
przypadku braku tego typu wspar-
cia,  spróbować  je  zaimplemento-
wać  samodzielnie.  Bezpieczeń-
stwo  można  zwiększyć  wieloma 
prostymi  zabiegami,  m.in.  nadpi-
sywaniem użytych zmiennych tym-
czasowych  przed  ich  zwolnieniem 

(przynajmniej tych, w których były 
zapisane  wrażliwe  dane).  Więcej 
informacji na ten temat można zna-
leźć w książce wymienionej w ram-
ce W sieci. 

Bezpieczeństwo 

maszyny klienckiej

Zapisywanie haseł w aplikacjach czy 
różnego rodzaju Menadżerach haseł 
rodzi potencjalną podatność. Jeśli z 
tych haseł może skorzystać legalny 
użytkownik,  to  może  też  i  nielegal-
ny.  Co  więcej,  mechanizmy  zabez-
pieczające  składowane  hasła  czę-
sto są bardzo słabe (np. wyciągnię-
cie haseł z popularnego komunikato-
ra Gadu Gadu było wielokrotnie de-
monstrowane). 

Inne  zagrożenia  to  różnego  ro-

dzaju  konie  trojańskie,  w  szczegól-
ności  keyloggery.  Tu  pomóc  może 
jedynie edukacja użytkowników, sys-
tematyczne skany antywirusowe, do-
bry firewall i jakiś mechanizm ochro-
ny  integralności  systemu  (np.  tri-
pwire  czy  Kerio  Personal  Firewall). 
Skuteczne  zarządzanie  osobisty-
mi  firewallami  albo  mechanizmami 
kontroli  integralności  jest  niebanal-
ne i wymaga dużej i ciągle aktualizo-
wanej wiedzy. To zdecydowanie naj-
słabszy punkt każdego systemu, za-
rządzany przez najmniej kompetent-
ne osoby i najmniej kontrolowany. 

Zauważmy, że nawet tutaj uży-

cie  haseł  jednorazowych  znaczą-
co  utrudnia  włamywaczowi  pracę. 
W  typowym  przypadku  użycia  ha-
sło pojawi się w zasięgu keylogge-
ra na kilkanaście, maksimum kilka-
dziesiąt  sekund  przed  jego  unie-
ważnieniem.  Tak  więc  okno  cza-
sowe  dla  potencjalnego  ataku  jest 
dość  wąskie  (jego  dokładna  wiel-
kość zależy od czasu unieważnie-
nia  hasła  jednorazowego  od  mo-
mentu  zażądania  go  przez  sys-
tem).  A  w  tym  oknie  należałoby 
zrobić  kilka  rzeczy:  doprowadzić 
do zerwania sesji przez legalnego 
użytkownika, nawiązać własną nie-
legalną sesję i posłużyć się przeję-
tym hasłem. 

Dla  projektantów  systemów  in-

formatycznych  płynie  z  tego  oczy-
wisty  wniosek:  należy  bezwzględ-

nie  wprowadzić  timeout  dla  haseł 
jednorazowych. Jeśli zażądane ha-
sło  zostanie  wprowadzone  po  je-
go  upłynięciu,  nie  powinno  zostać 
przyjęte. 

Hasła jednorazowe

Hasła jednorazowe można wygene-
rować  na  przynajmniej  dwa  sposo-
by. Najlepszy (ale też najtrudniejszy) 
sposób  to  sekwencja  losowa  (nie 
mylić z pseudolosową). Nieco mniej 
bezpieczny (ale łatwiejszy do imple-
mentacji) sposób to obliczenie n ha-
seł na zasadzie hasło(n) = sha( ha-
sło(n-1) ) i używanie ich w odwrotnej 
kolejności.  Wówczas  przewidzenie 
przyszłych  haseł  sprowadza  się  do 
przeprowadzenia ataku przeciwdzie-
dzinowego  na  użytą  funkcję  skrótu. 
W przypadku sekwencji losowej nie 
grozi  nam  kryptoanaliza  haseł  wy-
korzystanych,  ponieważ  nie  da  się 
z  nich  wywnioskować  haseł  przy-
szłych.  Wynika  to  z  faktu,  że  w  se-
kwencji losowej nie ma żadnych za-
leżności  między  poszczególnymi  jej 
elementami: są one całkowicie przy-
padkowe.  Dlatego  jest  bardzo  waż-
ne, żeby nie posługiwać się sekwen-
cją  pseudolosową,  która  nie  ma  ta-
kiej własności. 

Słabość tego podejścia polega 

na trudności w automatycznym ge-
nerowaniu sekwencji naprawdę lo-
sowych.  Zrealizowanie  wydajnego 
generatora  liczb  losowych  wyma-
ga  specjalnego  sprzętu.  Na  zwy-
kłym  pececie  można  co  najwyżej 
generować  skończone  ilości  liczb 
losowych,  zależnie  od  ilości  moż-
liwej  do  zebrania  entropii.  Nieźle 
robi to kernel Linuksa, pod warun-
kiem, że użytkownik dostarcza od-
powiedniej  ilości  entropii  poprzez 
stukanie  w  klawiaturę  oraz  rusza-
nie myszką. 

Podsumowanie

W tekście opisano szereg zagadnień 
związanych  z  projektowaniem  sys-
temów  informatycznych,  w  których 
uwierzytelnienie odbywa się poprzez 
podanie  hasła.  Wskazano  miejsca 
szczególnie  podatne  na  ataki  oraz 
sposoby,  na  jakie  można  wzmocnić 
ich ochronę. l

Media Systems

Firma Media Systems oferuje Państwu 

profesjonalny system CashBill.pl, 

umożliwiający  zarządzanie  usługami 

SMS  Premium  Rate  w  sektorze  B2B 

i B2C.

Oferujemy  również  szeroki  wachlarz 

usług mikropłatniczych, płatności 

elektronicznych oraz indywidualne, de-

dykowane rozwiązania przy budowie 

aplikacji mobilnych. 

TTS Company Sp. z o.o.

Oprogramowanie 

komputerowe - 

sprzedaż,  dystrybucja  oraz import na 

zamówienie.  W  ofercie  programy  au-

torstwa ponad stu firm z całego świa-

ta. Zapraszamy do współpracy - zostań 

naszym klientem lub dostawcą. 

www.OprogramowanieKomputerowe.pl

Zepter IT

Zepter  IT  to  dynamicznie  rozwijająca 

się firma, specjalizująca się w realiza-

cji projektów informatycznych.

Oferujemy  rozwiązania  dla  biznesu 

i  zarządzania  takie  jak  systemy  ERP 

czyli zarządzanie zasobami firmy, pod-

noszenie jakości i obniżanie kosztów.

Zepter  IT  świadczy  również  usługi  in-

ternetowe - serwisy www, e-commerce, 

tworzenie  aplikacji  internetowych  oraz 

systemów zarządzania treścią. 

www.zepterit.com

Pr

en

um

er

at

a 

PR

O

Prenumerata PRO

ko

nt

ak

t d

o 

na

s:

 

m

ar

ty

na

.z

ac

ze

k@

so

ft

w

ar

e.

co

m

.p

l

ka

ta

rz

yn

a.

ju

sz

cz

yn

sk

a@

so

ft

w

ar

e.

co

m

.p

l

te

l. 

: 2

2 

88

7 

13

 4

5

Petrosoft

Partner Microsoft Bussiness Solutions 

Dynamics  GP.  Budowa  sklepów  inter-

netowych, serwisów WWW, prezentacji 

multimedialnych.  Budowa  sieci  LAN, 

WAN,  telekomunikacyjnych.  Telefonia 

stacjonarna,  VoiceIP.  Usługi  outsor-

cingowe  dla  dużych  firm  z  zakresu 

informatyki  i  telekomunikacji.  Opro-

gramowanie na zamówienia. Dostawa 

serwerów, sprzętu, oprogramowania.

38-200 Jasło, ul. 3 Maja 101

Biuro: (13) 44 66 666

biuro@petrosoft.pl

www.hakin9.org

hakin9 Nr 9/2007

60

Bezpieczna firma

W

iele organizacji, pomimo licznych za-
grożeń zarówno wewnętrznych jak i 
zewnętrznych, stosuje nadal niesfor-

malizowane  metody  ochrony  informacji.  Jed-
nakże,  w  związku  z  rosnącym  znaczeniem 
bezpieczeństwa  informacji  w  kontaktach  han-
dlowych, coraz częściej certyfikacja na zgod-
ność  z  normą  PN-ISO/IEC  27001:2007  sta-
je  się  wymogiem  formalnym  przy  zawieraniu 
kontraktów  z  partnerami  handlowymi,  podob-
nie jak powszechny już wymóg potwierdzenia 
certyfikatem  zgodności  z  wymaganiami  norm 
serii ISO 9000 czy ISO 14000. Obecnie coraz 
więcej organizacji zauważa potrzebę solidnego 
podejścia  do  zarządzania  bezpieczeństwem 
informacji.  Praktyka  wskazuje,  że  tylko  kom-
pleksowe  podejście  do  bezpieczeństwa  infor-
macji, obejmujące nie tylko bezpieczeństwo te-
leinformatyczne, lecz także bezpieczeństwo fi-
zyczne, osobowe, jak również prawne, wydaje 
się być najlepszym rozwiązaniem. Zakres nor-
my (Rozdz. 1, pkt. 1.1 i pkt. 1.2) określa rodza-
je  organizacji,  w  których  norma  PN-ISO/IEC 
27001  może  mieć  zastosowanie,  jak  również 
informuje  o  wymaganiach  dotyczących  wdro-
żenia zabezpieczeń dostosowanych do potrzeb 
pojedynczych organizacji lub ich części znajdu-

jących się w dalszych rozdziałach normy. Wy-
magania opisane w normie PN-ISO/IEC 27001 
są  ogólne  i  przeznaczone  do  stosowania  we 
wszystkich  organizacjach,  niezależnie  od  ty-
pu, rozmiaru i charakteru przedsięwzięć bizne-
sowych, jakie reprezentują. Określa jednak, że 
System  zarządzania  bezpieczeństwem  infor-
macji  powinien  zostać  zaprojektowany  (zgod-
nie z wymaganiami normy) tak, aby zapewnić 
adekwatne  i  proporcjonalne  zabezpieczenia, 
które odpowiednio chronią aktywa informacyj-
ne, oraz tak, aby uzyskać zaufanie zaintereso-

Wdrożenie Systemu 

Zarządzania Informacji

Artur Kostowski

stopień trudności

Informacja to jeden z kluczowych zasobów firmy, jest zasadniczym 

aktywem wspierającym rozwój i sukces niemal każdej organizacji. 

Utrata walorów niematerialnych przedsiębiorstwa, przybierających 

postać niechronionych informacji, prowadzi najczęściej do spadku 

zaufania kontrahentów i klientów, często też może zagrażać 

stabilności firmy i utraty osiąganej przez lata pozycji. 

Z artykułu dowiesz się

•   jak szybko i skutecznie wprowadzić System za-

rządzania bezpieczeństwem informacji,

•   co to jest i na czym polega cykl PDCA,
•   jakie polskie normy stanowią najlepsze prakty-

ki w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa in-
formacji w instytucji.

Co powinieneś wiedzieć

•   znać  podstawowe  wymagania  dotyczące  bez-

pieczeństwa informacji.

Zarządzanie bezpieczeństwem – wdrożenie w instytucji

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

61

wanych  stron.  Według  branży,  naj-
częściej  System  zarządzania  bez-
pieczeństwem  informacji  przyjmo-
wany jest przez firmy telekomunika-
cyjne, finansowe, doradcze i produk-
cyjne. Często w zakresie ISO 27001 
certyfikują  się  także  agendy  rządo-
we,  firmy  z  branży  informatycznej  i 
infrastrukturalnej.

Elementy 

bezpieczeństwa 

informacji

System  zarządzania  bezpieczeń-
stwem  informacji  (SZBI)  –  to  część 
całościowego  systemu  zarządzania, 
oparta na podejściu wynikającym z ry-
zyka biznesowego, odnosząca się do 
ustanawiania,  wdrażania,  eksploata-
cji, monitorowania, utrzymywania i do-
skonalenia  bezpieczeństwa  informa-
cji w organizacji. System zarządzania 
obejmuje strukturę organizacyjną, po-
litykę, zaplanowane działania, zakresy 
odpowiedzialności, praktyki, procedu-
ry,  procesy  i  zasoby.  Podstawowym, 
najczęściej  używanym  skrótem  Sys-
temu  zarządzania  bezpieczeństwem 

informacji jest SZBI, chociaż dopusz-
czalny jest także angielski skrót ISMS 
9 (ang. Information Security Manage-
ment System). SZBI jest wprowadza-
ny,  by  skutecznie  realizować  potrze-
by wszystkich stron zainteresowanych 
działalnością organizacji, np. klientów, 
udziałowców,  akcjonariuszy,  władze 
państwowe,  pracowników,  dostaw-
ców (Rysunek 1). Celem Systemu za-

rządzania bezpieczeństwem informa-
cji  jest  zapewnienie  ciągłości  organi-
zacji, zapobieganie i minimalizowanie 
ewentualnych strat. Reasumując, Sys-
tem zarządzania bezpieczeństwem in-
formacji ma zagwarantować organiza-
cji i wszystkim zainteresowanym stro-
nom  zachowanie  poufności,  integral-
ności i dostępności informacji. 

Wymagania (normy)

Podstawową  normą  międzynaro-
dową  zawierającą  wymagania  dla 
systemów  zarządzania  bezpieczeń-
stwem informacji jest:

Norma PN-ISO/IEC 27001: 2007 

Technika  informatyczna  –  Techniki 
bezpieczeństwa  –  Systemy  zarzą-
dzania  bezpieczeństwem  informacji 
– Wymagania.

•   Jest to norma, według której jed-

nostki  uprawnione  (akredytowa-
ne) przeprowadzają proces oce-
ny i certyfikacji. Norma definiuje 
System zarządzania bezpieczeń-
stwem  informacji  (SZBI).  Powi-
nien on stanowić część składową 
systemu  zarządzania  instytucją 
i  być  oparty  na  podejściu  wyni-
kającym  z  ryzyka  biznesowego. 
Norma  zaleca  podejście  syste-
mowe oparte na ciągłym dosko-
naleniu zgodnie z cyklem PDCA 
(ang.  Plan-Do-Check-Act)  obej-
mującym:  ustanowienie,  wdro-
żenie, eksploatację, monitorowa-
nie, przegląd, a także utrzymanie 
i doskonalenie SZBI. 

Rysunek 1. 

Mikrootoczenie i makrootoczenie przedsiębiorstwa. Źródło: G. 

Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE 
1995, str. 33

ekonomiczne

polityczne

społeczne

technologiczne

międzynarodowe

prawne

demograficzne

dostawcy

klienci

konkurenci istniejący

i potencjalni

MAKROOTOCZENIE

PRZEDSIĘ-

BIORSTWO

OTOCZENIE

KONKURENCYJNE

Rysunek 2. 

Model PDCA stosowany w procesach SZBI

Wykonuj

(Do)

Działaj

(Act)

Utrzymanie

i doskonalenie ISMS

Wdrożenie

i eksploatacja ISMS

Planuj

(Plan)

Sprawdzaj

(Check)

Ustanowienie

ISMS

Monitorowanie

i przegląd ISMS

Wymagania

i oczekiwania

dotyczące

bezpieczeństwa

informacji

Zainteresowane

strony

Zarządzanie

bezpieczeństwem

informacji

Zainteresowane

strony

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Bezpieczna firma

62

•   Norma PN-ISO/IEC 17799: 2007 

Technika  informatyczna  –  Tech-
niki  bezpieczeństwa  –  Praktycz-
ne  zasady  zarządzania  bezpie-
czeństwem informacji

Norma stanowi swego rodzaju prze-
wodnik (opis, wytyczne) dla firm, któ-
re chcą wdrożyć u siebie system bez-
pieczeństwa  informacji  tak,  aby  był 
skuteczny. Celem normy jest wdroże-
nie mechanizmów zarządzania, któ-
re zapewnią, że bezpieczeństwo in-
formacji  będzie  istotnym  elementem 
funkcjonowania  organizacji.  Norma 
dotyczy  wszystkich  obszarów  bez-
pieczeństwa:  fizycznego  i  środowi-
skowego,  osobowego,  IT,  zarządza-
nia  ciągłością  działania  i  zapewnie-
nia zgodności z przepisami prawa.

Przygotowanie 

do certyfikacji

Tworzenie, wdrażanie i eksploatowa-
nie Systemu zarządzania bezpieczeń-
stwem  informacji  wg  PN-ISO/IEC 
27001  odbywa  się  w  cyklu  składają-
cym  się  z  czterech  etapów:  Planuj, 
Wykonuj,  Sprawdź,  Działaj  (PDCA) 
(Rysunek 2). Norma opisuje te etapy 
w sposób następujący:

•   Planuj  –  Ustanowienie  Polityki 

bezpieczeństwa informacji. Obej-

muje  cele,  zakres  stosowania, 
procesy  i  procedury  odpowiada-
jące  zarządzaniu  ryzykiem  oraz 
zwiększające bezpieczeństwo in-
formacji,  tak,  aby  uzyskać  wyni-
ki  zgodne  z  ogólnymi  zasadami 
i  celami  instytucji.  Jest  to  z  całą 
pewnością najtrudniejszy i – obok 
opracowywania 

dokumentacji 

–  najbardziej  pracochłonny  etap 
wdrożenia SZBI.

•   Wykonuj  –  Wdrożenie  i  eksplo-

atacja  polityki  bezpieczeństwa 
informacji, zabezpieczeń, proce-
sów i procedur.

•   Sprawdź  –  Szacowanie  oraz 

– tam, gdzie musi mieć zastoso-
wanie  –  pomiar  wykonania  pro-
cesów  w  odniesieniu  do  polityki 
bezpieczeństwa  informacji.  Etap 
ten  obejmuje  cele  i  praktyczne 
doświadczenia  oraz  przekazy-

wanie  najwyższemu  kierownic-
twu wyników przeglądu.

•   Działaj  –  Podejmowanie  działań 

korygujących i zapobiegawczych 
w oparciu o wyniki przeglądu re-
alizowanego  przez  najwyższe 
kierownictwo  w  celu  osiągnięcia 
stałego doskonalenia SZBI.

Poszczególne  etapy  modelu  PDCA 
są  opisane  w  rozdziale  4.2  (Wdro-
żenie  i  eksploatacja  SZBI)  normy 
PN-ISO/IEC 27001. W wymienionym 
rozdziale opisane są działania, które 
organizacja powinna podjąć na każ-
dym z czterech etapów. Poniżej opi-
szemy  bardziej  szczegółowo  dzia-
łania  organizacji  w  poszczególnych 
etapach cyklu PDCA:

Planuj 

– Ustanowienie SZBI

Celem  działań  podejmowanych  na 
tym etapie jest opracowanie wytycz-
nych do stworzenia rozwiązań i me-
chanizmów  umożliwiających  osią-
gnięcie  przez  organizację  odpo-
wiedniego poziomu bezpieczeństwa. 
Wdrażanie SZBI powinno rozpocząć 
się  od  zdefiniowania  zakresu,  jakie-
go  będzie  dotyczyć  SZBI.  Następ-
nie  należy  określić  i  udokumento-
wać  Politykę  bezpieczeństwa  infor-
macji. Zgodnie z normą PN-ISO/IEC 
27001  ma  to  być  dokument  ogólny, 
który wyznacza ogólny kierunek i za-
sady działania w odniesieniu do bez-
pieczeństwa informacji. Częścią Po-
lityki bezpieczeństwa informacji mu-
si być stworzenie odpowiedniej struk-
tury  organizacyjnej,  która  zapew-
ni  osiągnięcie  zaplanowanych  ce-
lów  nadrzędnych  organizacji,  ponie-
waż  wyznacza  ona  kierunek  działa-
nia w zakresie bezpieczeństwa infor-

Rysunek 3. 

Filozofia funkcjonowania systemu zarządzania 

bezpieczeństwem informacji w oparciu o analizę ryzyka. Źródło: M. Borucki, 
J. Łuczak (red.), Zarządzanie bezpieczeństwem informacji, str. 63

OCENA RYZYKA

UTRATY

INFORMACJI

WDROŻENIE PLANU

MINIMALIZACJI

RYZYKA UTRATY

INFORMACJI

OPRACOWANIE

PLANU

MINIMALIZACJI

RYZYKA UTRATY

INFORMACJI

MONITOROWANIE

PLANU

MINIMALIZACJI

RYZYKA UTRATY

IFORMACJI

Terminologia

•   poufność zapewnienie dostępu do informacji tylko osobom upoważnionym. utrzy-

manie poufności wymaga, aby informacja nie była dostępna komukolwiek, kto nie 
ma odpowiednich uprawnień,

•   integralność – zapewnienie dokładności i kompletności informacji, i metod jej prze-

twarzania,

•   dostępność – zapewnienie, że użytkownicy mogą korzystać z każdego zasobu in-

formacyjnego organizacji, kiedykolwiek i gdziekolwiek jest on potrzebny, zgodnie 
ze stosownymi przywilejami.

Zarządzanie bezpieczeństwem – wdrożenie w instytucji

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

63

macji  w  danej  organizacji.  Najważ-
niejszym  elementem  ustanowienia 
Polityki  bezpieczeństwa  informa-
cji  jest  przyjęcie  i  zaakceptowanie 
jej  przez  najwyższe  kierownictwo  w 
organizacji.  W  praktyce  najczęściej 
próby  takie  podejmują  działy  telein-
formatyczne, rzadziej – inne jednost-
ki organizacyjne. Wsparcie i koordy-
nacja najwyższego kierownictwa or-
ganizacji pozwoli skoordynować pra-
ce  nad  wdrożeniem  SZBI  i  zapewni 
akceptację przez pracowników. Poli-
tyka  bezpieczeństwa  informacji  po-
winna  brać  pod  uwagę:  wymagania 
biznesowe  dotyczące  danej  organi-
zacji  w  odniesieniu  do  obszaru  jej 
działania,  wielkość  i  strukturę  orga-
nizacyjną, typ konkurencji, wymaga-
nia  prawne  (bariery  prawne),  kryte-
ria  zarządzania  ryzykiem  w  organi-
zacji oraz metody i techniki jakie bę-
dą  wykorzystywane  podczas  anali-
zy i zarządzania ryzykiem. Po zdefi-
niowaniu Polityki bezpieczeństwa in-
formacji  należy  zdefiniować  obszar 
analizy ryzyka i przeprowadzić samą 
analizę ryzyka. Ważne jest, aby pro-
ces  zarządzania  ryzykiem  (jak  rów-
nież sama analiza ryzyka) był proce-
sem powtarzalnym i ciągle doskona-
lonym zgodnie z zasadą PDCA. Nor-
ma wymaga od organizacji zdefinio-
wania i opisania procesu analizy ry-
zyka oraz wyznaczenie kryteriów ak-
ceptowania  ryzyka,  nie  narzucając 
konkretnej  metody  analizy  ryzyka, 
a wymagając jedynie, by ten proces 
był  opisany  i  powtarzalny.  Kolejnym 
etapem  wdrażania  SZBI  jest  prze-
prowadzenie analizy ryzyka zgodnie 
z ustanowioną procedurą czy kryte-
riami przez organizację, gdyż ocena 
ryzyka utraty informacji jest jednym z 

najważniejszych elementów wdraża-
nia  i  utrzymania  SZBI.  Okazuje  się, 
że  na  podstawie  jej  wyników  ustalić 
można,  jakie  środki  kontroli  bezpie-
czeństwa  należy  wdrożyć  lub  jakie 
procedury  organizacja  winna  opra-
cować. Jednocześnie analiza ryzyka 
powinna polegać na rzeczywistych i 
wiarygodnych  informacjach.  Oczy-
wiście na potrzeby niniejszego arty-
kułu nie będą omawiane szczegóło-
wo techniki analizy ryzyka, gdyż mo-
gą  one  z  pewnością  stanowić  treść 
odrębnych rozważań. Należy jednak 
zawsze  pamiętać,  że  tylko  profesjo-
nalna  analiza  ryzyka  pozwoli  wdro-
żyć skuteczny SZBI. Następnym kro-
kiem organizacji, po zidentyfikowaniu 
ryzyka,  jest  określenie  trybu  postę-
powania  z  każdym  z  wykrytych  ry-
zyk. W SZBI możemy ograniczać ry-
zyka przez zastosowanie odpowied-
nich zabezpieczeń, przenosić ryzyka 
(np. poprzez ubezpieczenie), unikać 
ryzyka i akceptować ryzyka (nie ma 
elementów ryzyka pozbawionych za-
grożeń wewnętrznych jak i zewnętrz-
nych – tzw. ryzyko szczątkowe, czyli 
takie, które pozostaje po postępowa-
niu z ryzykiem) (Rysunek 3).

Należy  pamiętać,  że  jednym  z 

najważniejszych  celów  wdrożenia 
SZBI  powinno  być  także  zapewnie-
nie ciągłości działania organizacji. Z 
tego  też  powodu  warto  przeprowa-
dzić analizę ciągłości działania (Bu-
siness  Impact  Analysis  –  BIA),  po-
przez określenie strategii organizacji 
w sytuacji wystąpienia zagrożeń.

Ostatnim  etapem  procesu  usta-

nowienia SZBI jest uzyskanie akcep-
tacji kierownictwa, o czym mowa jest 
w  Rozdziale  4.2.1.  (Akceptacja  kie-
rownictwa  dla  proponowanych  ryzyk 

szczątkowych  oraz  autoryzacja  kie-
rownictwa dla wdrożenia i eksploatacji 
SZBI) i Rozdziale 5 Normy (Odpowie-
dzialność kierownictwa za zarządza-
nie i zapewnienie zasobów oraz szko-
lenie, uświadomienie i kompetencje). 
Materialnymi produktami powstający-
mi na tym etapie są dokumenty:

•   wytyczne  do  tworzenia  Polityki 

bezpieczeństwa informacji,

•   program budowy Polityki bezpie-

czeństwa informacji,

•   plan postępowania z ryzykiem.

Reasumując, ten etap cyklu – usta-
nowienie SZBI – kończyć się winien:

•   określeniem  zakresu  SZBI  (pro-

cesy, organizacja itp.),

•   określeniem celu stosowania za-

bezpieczeń  opartych  o  rezultaty 
i wnioski wynikające z procesów 
szacowania i postępowania z ry-
zykiem,  np.  wymagań  bizneso-
wych, wymagań nadzoru czy wy-
magań  prawnych  w  odniesieniu 
do bezpieczeństwa informacji,

•   udokumentowaną deklaracją po-

lityki SZBI, 

•   określeniem  procedury  i  za-

bezpieczenia  wspomagającego 
SZBI,

•   opisem metodyki szacowania ry-

zyka i planem postępowania z ry-
zykiem (zidentyfikować właściwe 
zagrożenia,  zidentyfikować  i  za-
klasyfikować  aktywa  organizacji 
oraz ich wartość),

•   udokumentowaniem procedury po-

trzebnej  organizacji  do  zapewnie-
nia skutecznego planowania, eks-
ploatacji  i  sterowania  procesami 
bezpieczeństwa  informacji  oraz 
opisempomiarów skuteczności za-
bezpieczeń,

•   wyborem  odpowiednich  zabez-

pieczeń z Aneksu A Normy,

•   udokumentowaną Deklaracją Sto-

sowania  (dokument,  w  którym 
opisano cele zabezpieczenia oraz 
zabezpieczenia,  które  odnoszą 
się  i  mają  zastosowanie  w  SZBI 
danej organizacji).

Norma PN-ISO/IEC 27001 narzuca 
minimalną zawartość dokumentacji 

Cykl Deminga

Filozofia jakości Wiliama E. Deminga (1900-93) wyrosła na doświadczeniach sukce-
su japońskiego przemysłu i totalnej krytyki amerykańskich metod zarządzania. Zosta-
ła ona na skalę masową zastosowana w Japonii w latach 50–tych XX wieku, a rezul-
tatem tego jest ekspansja japońskich produktów na niemal wszystkie rynki świata. De-
ming uznał, że proces tworzenia jakości produktu czy usługi zależy zarówno od robot-
ników, jak i menedżerów, przy czym 94% wszystkich problemów jakościowych w orga-
nizacji powstaje z winy kierownictwa, które musi zaangażować się w zarządzanie jako-
ścią i zapewnienie jakości przy współpracy z pracownikami. Podstawę wszystkich za-
sad Deminga stanowiła zasada ciągłego udoskonalania, znana dziś pod nazwą Cyklu 
Deminga, Koła Deminga lub po prostu PDCA.

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Bezpieczna firma

64

SZBI w postaci udokumentowanych 
procedur, co według zapisu zawar-
tego  w  Uwadze  1  rozdz.  4.3.1  PN-
ISO/IEC 27001 oznacza, że proce-
dura  ma  być  zdefiniowana,  udoku-
mentowana,  wdrożona  i  utrzymy-
wana.  Oznacza  to  więc,  że  każdy 
ustanowiony  i  wdrożony  SZBI  po-
winien  zawierać  odniesienie  co  do 
wymagań normy w udokumentowa-
nych  procedurach  przytaczanych 
w  tekście  wymagań  PN-ISO/IEC 
27001.

Wykonaj – Wdrożenie 

i stosowanie SZBI

Etap ten polega na wdrożeniu zabez-
pieczeń  wybranych  na  poprzednim 
etapie – Ustanawiania SZBI. Przede 
wszystkim  należy  jednak  wdrożyć 
procedury  zapewniające  sprawne 
działanie całego SZBI tzn. procedur i 
zabezpieczeń związanych z:

•   zarządzaniem ryzykiem,
•   zarządzaniem eksploatacją i za-

sobami.

Jednym z najważniejszych elemen-
tów wdrażania i stosowania SZBI są 
szkolenia  mające  na  celu  uświado-
mienie  tak  kierownictwu,  jak  i  ca-
łemu  personelowi  organizacji,  ce-
lu  i  korzyści  płynących  z  wdroże-
nia SZBI.

Sprawdź – 

Monitorowanie 

i przegląd SZBI

Bardzo ważna cechą SZBI wg PN-
ISO/IEC  27001  jest  jego  zdolność 
do  samodoskonalenia.  Żeby  móc 
osiągnąć  taki  stan  we  wdrożonym 
SZBI,  już  na  etapie  procesu  pro-
jektowania  systemu  muszą  zostać 
przewidziane  mechanizmy  reago-
wania  na  błędy  systemu  i  incyden-
ty związane z bezpieczeństwem ak-
tywów  w  organizacji  oraz  procedu-
ry  okresowych  przeglądów  SZBI. 
Proces  definicji  takich  działań  wi-
nien  być  inicjowany  i  realizowany 
nie  tylko  jeśli  taki  przypadek  zaist-
nieje,  lecz  również  jeśli  występuje 
hipotetyczne  prawdopodobieństwo 
wystąpienia  określonej  niepożąda-
nej  sytuacji.  Efektem  ciągłego  mo-
nitorowania  SZBI  są  działania  za-
pobiegawcze, które świadczą o pra-
widłowym  zaprojektowaniu  mecha-
nizmów  doskonalenia  systemu.  Do 
podstawowych  narzędzi  monitoro-
wania SZBI należą:

•   przeglądy skuteczności działania 

SZBI, 

•   przeglądy  raportów  ryzyka  ak-

ceptowalnego, 

•   audyty wewnętrzne SZBI, 
•   przeglądy  SZBI  dokonywane 

przez kierownictwo.

Działaj: Utrzymanie 

i doskonalenie SZBI

Kolejny  element,  który  jest  często 
zaniedbywany  przez  organizacje, 
to  utrzymanie  i  doskonalenie  SZBI. 
Procedury  dotyczące  reagowania 
na  błędy,  incydenty  oraz  niezgod-
ności wykryte na drodze przeglądów 
muszą skutkować podjęciem działań 
korygujących  lub  zapobiegawczych. 
Procedury działań korygujących po-
winny  być  dokładnie  udokumento-
wane. Należy zwrócić uwagę, że to 
działania korygujące wraz z korektą 
są elementem usuwającym przyczy-
nę niezgodności oraz jej skutki. War-
te  jest  podkreślenia,  że  najczęściej 
system  zarządzania  stwarza  więcej 
problemów  podczas  jego  prawidło-
wego utrzymania, niż na etapie jego 
ustanowienia i wdrożenia. 

Każde  z  opisanych  powyżej 

działań  cyklu  PDCA  jest  wymaga-
ne przez normę, aby wdrażany w or-
ganizacji SZBI mógł spełniać jej wy-
magania.

Wybór organizacji 

certyfikującej

Organizacja  certyfikująca  jest  stro-
ną trzecią, która ocenia efektywność 
SZBI i wydaje certyfikat stwierdzają-
cy  spełnienie  wymagań  normy.  Jak 
praktyka  wskazuje,  dobór  organiza-
cji certyfikujących jest dość skompli-
kowany. 

Bez wątpienia osoby podejmują-

ce decyzję wyboru organizacji certy-
fikującej winny wziąć pod uwagę ta-
kie  czynniki,  jak  doświadczenie  ze-
społu  audytorskiego,  cenę,  poziom 
świadczonych  usług,  opinię  na  ryn-
ku i zasięg działania. Kluczową spra-
wą jest wybór organizacji certyfikują-
cej, która reprezentuje markę znaną 
z rzetelności i solidności. 

Do chwili obecnej w Polsce prze-

prowadzono  około  20  akredytowa-
nych certyfikacji na zgodność z wy-
maganiami BS 7799-2 i ISO 27001, 
przy  prawie  3300  certyfikacji  na 
świecie  (dane  z  początku  2007  r.). 
Warto  jednak  podkreślić,  że  licz-
ba  organizacji  chcących  certyfiko-
wać  się  w  ISO  27001  stale  rośnie 
(do 2004 r. liczba organizacji z cer-
tyfikatem  systemu  bezpieczeństwa 

Rysunek 4. 

Etapy prac jednostki certyfikującej

ETAPY CERTYFIKACJI

ETAP0 – PRZYGOTOWANIE

ETAP1 – AUDIT DOKUMENTACJI

ETAP2 – AUDIT WDROŻENIA

ETAP3 – DECYZJA

hakin9 Nr 9/2007

65

informacji w Polsce wynosiła zaled-
wie trzy).

Etapy certyfikacji SZBI

Po  wdrożeniu  Systemu  zarządza-
nia  bezpieczeństwem  informacji  or-
ganizacja,  po  uprzednim  stwierdze-
niu  gotowości  do  certyfikacji,  wy-
stępuje  do  jednostki  certyfikującej  z 
wnioskiem o przeprowadzenie audy-
tu certyfikacyjnego. Jednostka certy-
fikująca  przeprowadza  ocenę  syste-
mu na zgodność z wymaganiami nor-
my ISO27001 i podejmuje decyzję o 
formalnym  spełnieniu  kryteriów  cer-
tyfikacyjnych  poprzez  przyznanie  i 
wydanie  stosownego  certyfikatu.  W 
przypadku  niespełniania  wymagań 
normy, organizacji oczywiście odma-
wia się przyznania certyfikatu. Firmy 
certyfikujące  świadczą  swoje  usłu-
gi zgodnie z międzynarodowymi wy-
tycznymi  określonymi  w  dokumen-
cie (przewodniku) ISO/IEC Guide 62:
1996, europejskiej normie EN-45012:
1998  Wymagania  ogólne  dotyczące 
jednostek prowadzących ocenę oraz 
certyfikację/rejestrację systemów ja-
kości,  która  jest  podstawą  Polskiej 
Normy PN-EN 45012:2000.

Sprawdzanie,  czy  system  jest 

zgodny  z  normą  odbywa  się  w  for-
mie  kilku  –  kilkunastodniowego  au-
dytu  (liczba  dni  zależy  od  wielkości 
organizacji i stopnia złożoności reali-
zowanych procesów). Należy w tym 
miejscu wspomnieć, że audyt syste-
mu zarządzania jakością to niezależ-
na ocena, która pozwala stwierdzić, 
czy i w jakim stopniu system zarzą-
dzania  firmą  funkcjonuje  oraz  czy 
jest  zgodny  z  przyjętą  normą  i  in-
nymi  obowiązującymi  wymagania-
mi  i  przepisami  prawnymi.  Poniżej 
przedstawiamy  skrótowo  poszcze-

gólne etapy prac jednostki certyfiku-
jącej (Rysunek 4).

Etapy certyfikacji:

Etap 0 – Przygotowanie

•   przygotowanie  programu  audytu 

SZBI,

•   ocena Deklaracji Stosowania,
•   analiza  przygotowanej  przez  or-

ganizację analizy ryzyka.

Omawiany  etap  związany  jest  z 
wprowadzeniem  firmy  certyfikującej 
do audytowanej organizacji. Ograni-
cza się do przeprowadzenia spotka-
nia z kadrą zarządzająca i kluczowy-
mi managerami odpowiedzialnymi za 
wyniki i procesy oceny ryzyka. Wni-
kliwie oceniana jest także Deklaracja 
Stosowania oraz omawiany jest har-
monogram przeprowadzanego audy-
tu. Etap 0 trwa najczęściej od 1 do 2 
dni i odbywa się w siedzibie klienta.

Etap 1 – Audyt dokumentacji 

SZBI

Etap  1  to  przede  wszystkim  ocena 
dokumentacji SZBI w siedzibie klien-
ta (trwa 1-2 dni). Główne zadania au-
dytorów to formalne sprawdzenie wy-
maganej  dokumentacji  i  porównanie 
jej z wymaganiami Normy. Sprawdza-
ny jest także nadzór nad dokumenta-
cją oraz jej dostępność. Szczegółowo 
jest także dokonywany przegląd tre-
ści wybranej próby dokumentacji we-
wnętrznej certyfikowanej organizacji.

Etap 2 – Audyt wdrożenia 

SZBI

•   ocena  skuteczności  wybranych 

zabezpieczeń, 

Literatura

•   Tomasz Polaczek, Audyt bezpieczeństwa informacji w praktyce, Wydawnictwo HE-

LION, 2006,

•   Jacek  Łuczak  (red.),  Zarządzanie  bezpieczeństwem  informacji,  Oficyna  Współ-

czesna, 2004,

•   Donald  L.  Pipki,  Bezpieczeństwo  informacji.  Ochrona  globalnego  przedsiębior-

stwa, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 2002,

•   Norma PN ISO/IEC 27001:2007,
•   Norma PN ISO/IEC 17779:2007.

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Bezpieczna firma

66

•   ocena wdrożenia SZBI,
•   ocena  efektów  SZBI  (Cykl 

PDCA).

Etap ten to głównie ocena przez au-
dytorów wdrożeń i skuteczności wy-
branych  zabezpieczeń  oraz  bada-
nie  funkcjonowania  systemu  zarzą-
dzania  w  praktyce  (wyniki  przeglą-
du systemu zarządzania, wyniki au-
dytów  wewnętrznych,  ocena  ryzyk, 
skuteczność  działań  korygujących  i 
zapobiegawczych).  Etap  2  trwa  od 
kilku do kilkudziesięciu dni (w zależ-
ności od wielkości certyfikowanej or-
ganizacji) i odbywa się poprzez prze-
prowadzanie wywiadów z kluczowy-
mi pracownikami organizacji.

Etap 3 – Decyzja i 

(nie)wydanie certyfikatu

Po certyfikacji następuje Audyt nad-
zoru i Audyt wznawiający.

Audyt  nadzoru  pozwala  ocenić 

skuteczność  funkcjonowania  SZBI 
oraz  skuteczność  wybranych  przez 
organizację zabezpieczeń. Odbywać 
się winien co najmniej raz na 6 mie-
sięcy (5 nadzorów przez 3 lata cer-
tyfikacji). Z kolei audyt wznawiający, 
który  obejmuje  wszystkie  obszary 
posiadanego  certyfikatu,  skupia  się 
przede  wszystkim  wokół  przygoto-
wania  nowego  programu  audytu  na 
następne 3 lata oraz weryfikacji za-
kresu  skuteczności  wybranych  za-
bezpieczeń i przyjęciu zmian w sys-
temie zarządzania. Certyfikat zgod-
ności  z  normą  ISO  27001  potwier-
dza, że System zarządzania bezpie-
czeństwem  informacji  został  w  da-
nej  organizacji  sprawdzony  i  okazał 
się zgodny ze standardem stanowią-
cym zbiór najlepszych praktyk w za-
kresie  bezpieczeństwa  przetwarza-
nych  informacji.  Certyfikat  trzeciej 
strony wydany przez niezależną jed-
nostkę certyfikującą stanowi dowód, 
że  audytowana  organizacja  podjęła 
niezbędne działania, żeby zabezpie-
czyć  informacje  przez  siebie  prze-
twarzane. 

Korzyści 

z wdrożenia SZBI

Wśród oczywistych korzyści wynika-
jących z wdrożenia Systemu zarzą-

dzania  bezpieczeństwem  informacji 
należy wymienić:

•   uzyskanie przez organizację wia-

rygodnego poziomu bezpieczeń-
stwa informacji,

•   wzrost bezpieczeństwa działania 

organizacji,

•   wzrost  wiarygodności  organiza-

cji  w  relacjach  z  kontrahentami 
(uzyskanie  przewagi  nad  konku-
rencją),

•   ograniczenie ryzyka utraty, znie-

kształcenia,  niepowołanego  do-
stępu  do  zasobów  informacyj-
nych,

•   możliwość zdefiniowania i ocenę 

ryzyk  biznesowych  organizacji 
oraz,  w  miarę  możliwości,  prze-
ciwdziałanie ich powstaniu,

•   podniesienie  świadomości  pra-

cowników  w  zakresie  bezpie-
czeństwa informacji.

Podsumowanie

Jak  pokazuje  praktyka,  wdrożenie 
SZBI  nie  zagwarantuje  100%  bez-
pieczeństwa,  ale  często  pomaga  w 
stałym podwyższaniu poziomu bez-
pieczeństwa  informacji  w  sposób 
efektywny  i  planowy.  SZBI  zapew-
nia  organizacjom  odpowiedni  po-
ziom  ciągłości  działania,  pomaga 
minimalizować  ewentualne  straty  w 
wyniku  występowania  incydentów 
bezpieczeństwa oraz powoduje sto-
sowanie efektywnych działań w sto-
sunku do nakładów ponoszonych na 
jego wdrożenie i utrzymanie.

Należy  jednak  zwrócić  uwagę 

na  fakt,  że  duża  część  organizacji 
zarządza  informacją,  która  powin-
na  być  chroniona  lub  zabezpieczo-
na,  ale  nie  są  w  tym  kierunku  po-
dejmowane żadne działania zarząd-
cze. Chodzi tutaj zwłaszcza o orga-

nizacje, które przetwarzają informa-
cje nie tyle stricte biznesowe, ale in-
ne  informacje  chronione  przez  pra-
wo (np. urzędy państwowe, jednost-
ki  samorządu  terytorialnego,  są-
dy,  szpitale  itp.).  W  obowiązującym 
w  kraju  prawodawstwie  funkcjonu-
je  kilka  ustaw  dotyczących  bezpo-
średnio lub pośrednio ochrony infor-
macji, m. in.:

•   Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. 

o ochronie informacji niejawnych 
(Dz.  U.  z  2005  r.  Nr  196  poz. 
1631 z późn. zm.).

•   Ustawa  z  dnia  29  sierpnia  1997 

r. o ochronie danych osobowych. 
(Dz. U. z 2002 r. Nr 101 poz. 926 
z późn. zm.).

•   Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o 

ochronie  baz  danych  (Dz.  U.  z 
2001 r. Nr 128 poz. 1402 z późn. 
zm.).

•   Ustawa  z  dnia  16  kwietnia  1993 

r. o zwalczaniu nieuczciwej kon-
kurencji (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, 
poz. 1503 z późn. zm.).

•   Ustawa z dnia 6 września 2001 r. 

o dostępie do informacji publicz-
nej (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 
1198 z późn. zm).

Ustawy  te  narzucają  organizacjom 
tryb  postępowania  z  chronionymi 
informacjami  zgodnie  z  przepisami 
ustaw,  w  związku  z  czym  możemy 
spodziewać  się  w  najbliższym  cza-
sie  zwiększonego  zainteresowania 
ustanowieniem i wdrożeniem Syste-
mu  zarządzania  bezpieczeństwem 
informacji w wielu instytucjach pań-
stwowych  i  samorządowych.  To  z 
pewnościądobry prognostyk dla firm 
zajmujących się wdrażaniem i certy-
fikacją SZBI. l

O autorze

Artur Kostowski – prawnik i socjolog, doktorant Instytutu Organizacji i Zarządzania w 
Przemyśle ORGMASZ w Warszawie. Specjalista w zakresie tworzenia dokumenta-
cji i procedur bezpiecznego przetwarzania informacji, zgodnie z normami prawnymi i 
międzynarodowymi. Audytor systemów zarządzania jakością i systemu zarządzania 
bezpieczeństwem informacji, mediator gospodarczy. Redaktor portalu internetowego 
www.ochronainformacji.pl.
Kontakt z autorem, e-mail: a.kostowski@ochronainformacji.pl

68

Test 

Konsumencki

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

A

kademia  Techniczno-Humanistyczna  to  obecnie 
jedyna publiczna uczelnia wyższa na Podbeski-
dziu.  Kształcimy  w  niej  ok.  9  tys.  studentów  na 

kierunkach technicznych, jak np. budowa maszyn, infor-
matyka, automatyka i robotyka, włókiennictwo, inżynie-
ria oraz ochrona środowiska czy biotechnologia oraz na 
kierunkach humanistycznych, takich jak filologia polska, 
filologie  słowiańskie  i  angielska,  socjologia,  stosunki 
międzynarodowe,  a  także  np.  zarządzanie  i  marketing. 
Nowością oferowaną przez ATH jest kierunek pielęgniar-
stwo, częściowo finansowany ze środków europejskich.

Aby podołać tym zadaniom, Uczelnia musi posiadać 

odpowiednie zaplecze kadrowe i techniczne. Zatrudnie-
nie we wszystkich jednostkach już dawno przekroczyło 
liczbę 0,5 tys. pracowników. Liczba czynnych kompute-
rów na Uczelni to ok. 600 szt., w tym wyposażenie kil-
kunastu  pracowni.  Akademia  zlokalizowana  jest  zasad-
niczo  w  kampusie  liczącym  kilka  budynków,  ale  nie-
które  jednostki  rozrzucone  są  po  całym  Bielsku,  co  z 
punktu widzenia zarządzania infrastrukturą informatycz-
ną nie jest komfortową sytuacją. Za te specyficzne zada-
nia odpowiada w sumie 9 osób, zatrudnionych w Akade-
mickim  Centrum  Informatyki.  Dodatkowo  organizujemy 
w ACI, m. in. kursy w ramach Akademii CISCO, a także 
przeprowadzamy  egzaminy  certyfikacyjne  w  naszym 
centrum Pearson VUE.

Z  produktami  firmy  Kaspersky  Lab  nasza  Uczelnia 

związana jest już od kilku lat. Z końcem lat dziewięćdzie-
siątych, kiedy zaczęła się poważnie rozrastać uczelnia-
na sieć komputerowa, a dostęp do Internetu dla szero-

kiej rzeszy pracowników stał się faktem, okazało się, że 
otworzyliśmy się również w ten sposób na nowe rodza-
je zagrożeń – wszelkie szkodliwe programy, krążące po 
ogólnoświatowej sieci. Nasze komputery nie były w zasa-
dzie  w  żaden  sposób  zabezpieczone  przed  tym  zjawi-
skiem. Tylko na nielicznych egzemplarzach można było 
spotkać zainstalowany jakiś program antywirusowy. Ich 
skuteczność była zazwyczaj niska, spowodowana przede 
wszystkim brakiem zaktualizowanych baz wirusów.

W  tej  sytuacji  stało  się  jasne,  że  Uczelnia  musi 

podjąć stosowne kroki w celu zapewnienia stałej i sze-
rokiej  ochrony  antywirusowej  zasobów  informatycz-
nych. Potrzebowaliśmy produktu skutecznego, mającego 
dostęp do stale aktualizowanych baz wirusów, a przy tym 
niezbyt obciążającego nasz budżet.

Nasz  wybór  padł  na  ofertę  firmy  Kaspersky  Lab  i 

wynikał  przede  wszystkim  z  dwóch  powodów:  wysokie 
pozycje  w  testach  rankingowych  oraz  względnie  niska 
cena. Efektem był zakup w 2001 roku ponad 120 dwulet-
nich licencji, a po roku kupno kolejnych 60. Poza wysoką 
skutecznością tego oprogramowania, miało ono dodatko-
wą, pozytywną cechę – umożliwiało aktualizacje baz na 
stacjach roboczych z lokalnego serwera ftp, co znacznie 
ograniczało obciążenie skromnego wówczas łącza inter-
netowego.

Przez  kolejne  lata,  nie  widząc  większych  powodów 

do  zmiany  dostawcy  oprogramowania  antywirusowego, 
w miarę rozwoju Uczelni korzystaliśmy z niego w coraz 
większym  stopniu.  Z  roku  na  rok  liczba  zamawianych 
licencji rosła, aż do prawie 600 w 2005 roku. Trzeba przy 
tym zauważyć, że polityka cenowa firmy Kaspersky Lab, 
promująca dużych klientów zwłaszcza z sektora edukacji 
spowodowała, że zakup oprogramowania tej firmy nigdy 
nie nadwyrężał nadmiernie budżetu Uczelni.

W  miarę  upływu  lat  natrafialiśmy  również  na  różne 

problemy związane z używaniem oprogramowania firmy 
Kaspersky  Lab.  Niektóre  z  nich  wynikały  z  wad  samej 
aplikacji,  np.  zbytnie  obciążanie  systemu,  powodujące 
w niektórych sytuacjach wręcz jego zawieszenie. Jednak 
kłopoty  tego  typu  były  dość  szybko  eliminowane  przez 
producenta w kolejnych wersjach, a te były dostępne bez 
żadnych  dodatkowych  opłat.  Inne  problemy  wywodziły 
się przede wszystkim z dwóch źródeł:

Korzystanie z Sieci stało się codziennością, a rozwój Internetu postępuje tak szybko, że niemal 
wszystko możemy w nim znaleźć czy załatwić, nie możemy zapomnieć o zagrożeniach, jakie się z 
tym wiążą. W celu zapobiegania tym zagrożeniom każdy użytkownik Internetu powinien posiadać 
program antywirusowy. Na rynku tego typu oprogramowania ma miejsce ogromna konkurencja i 
wyścig o posiadanie w swojej gamie produktów aplikacji zapewniającej użytkownikowi najwyższy 
poziom bezpieczeństwa. W celu porównania oprogramowania z rodziny antywirusów przeprowa-
dziliśmy testy konsumenckie aplikacji producentów Kaspersky i MKS.

Kaspersky vs. Mks_vir

Marcin Pawlik-Dobrowolski

Akademickie 
Centrum Informatyki

Akademia 
Techniczno-Humanistyczna 
w Bielsku-Białej

69

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

Test Konsumencki

•   czynnika ludzkiego – po zainstalowaniu na danej stacji 

roboczej program nie był odpowiednio konfigurowany 
przez użytkownika, co powodowało np. brak systema-
tycznej  aktualizacji  baz  wirusów,  zbędne  alarmy,  a 
także brak automatyzacji pewnych działań w momen-
cie wykrycia zagrożenia,

•   efektu  skali  –  kupowane  licencje  wymagały  corocz-

nej  wymiany,  na  wszystkich  komputerach  objętych 
ochroną,  kluczy  licencyjnych,  przechowywanych  w 
pliku. Przy kilkuset komputerach i ograniczonej liczbie 
osób w to zaangażowanych, było to nie lada wyzwa-
niem i powodowało, że niektóre stacje przez jakiś czas 
pozbawione były dostępu do aktualizacji (analogicznie 
wyglądała sprawa instalacji nowych wersji aplikacji).

W zeszłym roku doszliśmy do wniosku, że przyszedł naj-
wyższy  czas  na  rozwiązanie  tych  nawarstwiających  się 
problemów  z  używaniem  aplikacji  w  warunkach  naszej 
Uczelni.  Wiedzieliśmy,  że  potrzebujemy  narzędzia,  które 
umożliwi nam zarządzanie ochroną antywirusową na kom-
puterach  w  sposób  scentralizowany.  Wiedzieliśmy  rów-
nież, że firma Kaspersky Lab dołącza – do pakietu Busi-
ness Optimal – odpowiednie narzędzie, ale postanowiliśmy 
porównać je z rozwiązaniami innych producentów. Okaza-
ło się jednak, że i tym razem pozostaniemy wierni wybra-
nej przez nas wcześniej firmie Kaspersky Lab, ponieważ 
jej rozwiązanie okazało się najpełniejsze, dostosowane do 
naszych uwarunkowań i relatywnie tańsze.

W połowie 2005 r. Radio Lublin S.A. rozpoczęło przy-

gotowania do wdrożenia zintegrowanego systemu ochro-
ny antywirusowej. Dotychczas eksploatowany system był 
nieskuteczny  i  trudny  w  pielęgnacji.  Kuriozalny  był  na 
przykład fakt, że moduł ochrony w czasie rzeczywistym 
wykrywał  wirusa,  lecz  nie  potrafił  go  usunąć,  prosząc 
użytkownika  o  ręczne  uruchomianie  skanera.  Poszuku-
jąc nowego rozwiązania, przyjęliśmy następujące kryte-
ria oceny dostępnych na rynku rozwiązań:

•   skuteczność  w  wykrywaniu  i  usuwaniu  złośliwego 

oprogramowania,

•   dostępność jednolitego rozwiązania dla różnych plat-

form  systemowych  (serwery  poczty,  serwery  plików, 
stacje robocze – zarówno Windows, jak i Linux),

Mowa  tu  o  Kaspersky  Administration  Kit,  który  to 

system wdrożyliśmy na Uczelni z końcem zeszłego roku. 
System  ten  służy  do  scentralizowanego  zarządzania 
aplikacjami  antywirusowymi  Kaspersky  Lab,  zainstalo-
wanymi w sieci. Dzięki temu narzędziu z jednego miej-
sca możemy instalować aplikacje antywirusowe na pra-
cujących w sieci komputerach, zarządzać tymi aplikacja-
mi (m. in. za pomocą profili konfiguracyjnych), zarządzać 
kluczami  licencyjnymi  oraz  centralnie  zarządzać  aktu-
alizacjami baz wirusów i modułów aplikacji. Dodatkowo 
mamy dostęp do obszernych raportów, dotyczących róż-
nych  aspektów  ochrony  antywirusowej  na  Uczelni  oraz 
rozbudowany system powiadomień administracyjnych.

Na  koniec  chciałbym  jeszcze  coś  powiedzieć  na 

temat  samej  współpracy  z  przedstawicielami  firmy 
Kaspersky Lab z Częstochowy. Do tej pory spotykaliśmy 
się zawsze z życzliwym podejściem do naszych proble-
mów.  Gdy  trzeba  było,  zorganizowano  bezpłatne  szko-
lenie z obsługi systemu. Proponowano również, w razie 
potrzeby, bezpłatną pomoc we wdrożeniu scentralizowa-
nego  systemu  ochrony  antywirusowej  na  naszej  Uczel-
ni. Na co dzień zaś możemy liczyć na fachową pomoc z 
tej strony. Patrząc na to z perspektywy czasu uważam, 
że tak pierwszy wybór firmy Kaspersky Lab jako dostar-
czyciela rozwiązań ochrony antywirusowej, jak i wszyst-
kie  kolejne  decyzje  o  kontynuowaniu  współpracy,  były 
dobrze trafione. Myślę, że spokojnie możemy przyznać 
firmie piątkę w pięciopunktowej skali ocen.

•   wykrywanie  (oprócz  wirusów)  oprogramowania  typu 

malware, spyware oraz addware,

•   skanowanie protokołów HTTP, POP3 i SMTP na sta-

cjach klienckich poprzez wtyczki do popularnych prze-
glądarek WWW oraz programów pocztowych,

•   możliwość  implementacji  centralnego  zarządzania 

rozwiązaniem oraz last, but not least:

•   interfejs programu w języku polskim.

Wybór rozwiązania był poprzedzony długimi analizami roz-
wiązań dostępnych na rynku. Przetestowaliśmy samodziel-
nie około 20 różnych programów antywirusowych, a także 
przeanalizowaliśmy  informacje  w  prasie  oraz  witrynach 
internetowych  zajmujących  się  problemami  bezpieczeń-
stwa. Zasięgaliśmy również opinii użytkowników i admini-
stratorów sieci, którzy już wdrożyli podobne rozwiązania.

Rezultaty były bardzo ciekawe. Po pierwsze okazało się, 

że w ciągu poprzednich dwóch lat znacząco spadła cena 
oprogramowania  antywirusowego.  Firmy  mogą  zapewnić 
sobie skuteczną ochronę swoich zasobów za około 30 zło-
tych rocznie w przeliczeniu na jedną stację roboczą. Kwota 
ta doprawdy nie przyprawia o zawrót głowy.

Po  drugie  –  potwierdziła  się  obserwacja,  że  jeżeli 

chce się mieć dobrze i tanio, to należy kupić oba. Roz-
wiązania tanie zazwyczaj okazywały się znacząco mniej 

Jerzy Chawraj

Radio Lublin SA

70

Test Konsumencki

hakin9 Nr 9/2007

www.hakin9.org

skuteczne, lub nie posiadały pełnej funkcjonalności, którą 
zakładaliśmy.  Oczywiście  były  również  przypadki,  gdy 
programy  uznanych  producentów  okazywały  się  jedno-
cześnie drogie i niezbyt skuteczne.

W  efekcie  pod  uwagę  brane  były  dwa  rozwiązania: 

F-Secure i Kaspersky. Wyróżniają się one spośród kon-
kurencji następującymi cechami:

•   dostępność rozwiązań na rozmaite platformy sprzęto-

we i programowe,

•   duża częstotliwość aktualizacji (do kilkunastu razy na 

dobę),

•   możliwość  centralnego  zarządzania  wszystkimi 

składnikami (ochrona serwerów i stacji roboczych),

•   zdalna  instalacja,  aktualizacja  i  raportowanie  stanu 

ochrony, a także zdalne wymuszanie skanowania oraz 
ustawień.

Oba produkty posiadają również interfejs użytkownika w 
języku polskim.

Ostatecznie wybór padł na produkty firmy Kaspersky. 

Przesądził o tym fakt, że w zaprzyjaźnionej rozgłośni roz-
wiązania te wykorzystywane są od wielu lat i okazują się 
one bardzo skuteczne.

System ochrony antywirusowej był wdrażany stopnio-

wo, wraz z wycofywaniem dotychczas eksploatowanych 
rozwiązań.

W  pierwszym  etapie  został  przygotowany  central-

ny  serwer  administracyjny,  umożliwiający  zarządzanie 
całym  systemem  oraz  przechowujący  lokalnie  repozy-
torium  szczepionek  i  poprawek  do  oprogramowania. 
Serwer  pracuje  pod  kontrolą  systemu  Windows  2003 
Serwer,  z  zainstalowanym  pakietem  Kaspersky  Admi-
nistration  Kit  oraz  Kaspersky  Antivirus  for  Windows 
Server.

Godny  podkreślenia  jest  fakt,  że  Administration  Kit 

jest  dostępny  za  darmo,  firma  nie  żąda  dodatkowych 
opłat  za  jego  użytkowanie.  Na  marginesie,  polityka 
cenowa firmy Kaspersky jest bardzo przejrzysta, całko-
wity koszt rozwiązania wynika wyłącznie z ilości chronio-
nych węzłów (stacje robocze, skrzynki pocztowe itp.).

Administracja systemem ochrony antywirusowej Kasper-

sky’ego odbywa się poprzez przystawkę programu Micro-
soft Management Console, nota bene, również dostępną w 
języku polskim. Instalacja jest intuicyjną, w dużym stopniu 
zautomatyzowana  oraz  dobrze  opisana  w  dokumentach, 
dostarczanych z wersją instalacyjna oprogramowania. Roz-
wiązanie sprawia solidne wrażenie, to znaczy jest komplet-
ne, funkcjonalne i przejrzyste. Producent zapewnia mecha-
nizmy kopii zapasowych ustawień oraz automatycznej aktu-
alizacji systemu. Zarówno instalacja, jak i późniejsze aktu-
alizacje były szczegółowo opisane w podręcznikach użyt-
kownika i nie przysporzyły żadnego problemu.

Oprócz  dystrybucji  szczepionek  i  poprawek,  system 

administracyjny pozwala planować instalację oprogramo-
wania antywirusowego na stacjach roboczych oraz spo-
rządza raporty o stanie ochrony, wykorzystaniu posiada-
nych licencji itp. Dane i ustawienia zbierane są w bazie 
danych Microsoft SQL Server, lub w darmowym MSDE.

Komunikacja pomiędzy stacjami roboczymi a serwe-

rem  administracyjnym  odbywa  się  poprzez  tzw.  agen-
tów sieciowych, pracujących na poszczególnych kompu-
terach. Agent sieciowy zbiera informacje o stanie ochro-
ny danego węzła i przekazuje je do serwera administra-
cyjnego oraz pobiera informacje o dostępnych aktualiza-
cjach  i  zalecanych  przez  administratora  ustawieniach. 
Komunikacja ta może być, w przypadku sieci rozległych, 
szyfrowana z wykorzystaniem protokołu SSL.

Ciekawą możliwością jest stworzenie lokalnego repo-

zytorium  szczepionek  antywirusowych,  co  nie  powodu-
je wysycania łącza internetowego w momencie okreso-
wej aktualizacji stacji roboczych. Przy około 100 stacjach 
roboczych  i  serwerach,  jak  w  sieci  Radia  Lublin,  efekt 
może  być  bardzo  odczuwalny.  Oczywiście,  w  przypad-
ku użytkowników mobilnych, jeżeli serwer administracyj-
ny jest nieosiągalny, produkty są aktualizowane bezpo-
średnio z witryn producenta.

Rozwiązanie  można  zintegrować  z  usługą  Active 

Directory,  wówczas  instalacja  odpowiednich  komponen-
tów  przebiega  zupełnie  automatycznie.  W  przeciwnym 
wypadku, wymagana jest ręczna instalacja agenta siecio-
wego na każdym węźle.

Komentarz

Jesteśmy  dumni  z  tego,  że  nasze  oprogramowanie 
chroni komputery Akademii Techniczno-Humanistycz-
nej  w  Bielsku-Białej.  W  firmie  Kaspersky  Lab  przy-
kładamy dużą wagę do wspierania sektora edukacyj-
nego.  Mam  tu  na  myśli  nie  tylko  wysokie  rabaty  na 
zakup oprogramowania, ale także dodatkowe bezpłat-
ne usługi, takie jak szkolenia dla personelu IT oraz pro-
fesjonalna pomoc we wdrażaniu naszych rozwiązań i 
rozwiązywaniu nietypowych problemów wynikających 
z istniejącej infrastruktury informatycznej.

Serdecznie dziękuję Panu Marcinowi Pawlikowi-Dobro-

wolskiemu za przyznanie naszej firmie tak wysokiej oceny. 
Jest  to  dla  nas  dodatkowa  motywacja  do  kontynuowania 
świadczenia usług dla sektora edukacyjnego na możliwie 
najwyższym  poziomie.  Jednocześnie  jestem  przekonany, 
że  dzięki  oprogramowaniu  Kaspersky  Lab  praca  admini-
stratorów Uczelni będzie znacznie wygodniejsza, a liczba 
potencjalnych  incydentów  związanych  z  zagrożeniami  IT 
spadnie do minimum.

Piotr Kupczyk